Perspektywy modernizacji gospodarki Polski poprzez dyfuzję innowacji

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 859. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2011. Dariusz Firszt Katedra Ekonomii Stosowanej. Perspektywy modernizacji gospodarki Polski poprzez dyfuzję innowacji 1. Wprowadzenie W świetle współczesnych analiz teoretycznych z zakresu wzrostu gospodarczego, jak również obserwacji przebiegu procesów gospodarczych w ostatnich kilkunastu latach jako udowodnioną można przyjąć tezę, że podstawowym źródłem rozwoju gospodarczego nie jest wielkość zasobów czynników wytwórczych, lecz rosnąca ich produktywność. Jednym z narzędzi wzrostu tej produktywności jest modernizacja aparatu wytwórczego, kojarzona przede wszystkim z postępem technicznym i innowacjami [Kolasa 2008, s. 97]. Pozostaje również kwestią bezsporną, że zmiany jakościowe w gospodarce nie zachodzą samoczynnie, ale mają charakter endogeniczny. Tym samym w poszukiwaniach determinant wzrostu produktywności – stanowiących przedmiot zainteresowania endogenicznych teorii wzrostu (m.in. [Romer, 1990; Aghion, Howitt, 1992]) – akcent położony jest głównie na stymulowanie działalności badawczo-rozwojowej, stanowiącej źródło postępu technicznego. Ten sposób interpretacji mechanizmów i źródeł wzrostu gospodarczego oraz wywiedzione z niego zalecenia pod adresem polityki prowzrostowej są jednak trafne przede wszystkim w odniesieniu do krajów rozwiniętych. W krajach zacofanych technologicznie konieczna jest gruntowna modyfikacja tego spojrzenia w kierunku głębszej diagnozy procesów dyfuzji i asymilacji innowacji. Wniosek ten dotyczy w szczególności Polski jako kraju będącego na średnim poziomie rozwoju. Stąd też rozważania zawarte w niniejszym artykule zmierzają do uzasadnienia tezy, że modernizacja oparta na dyfuzji technologii jest skutecznym modelem rozwoju polskiej gospodarki. Podjęta została również próba wykaza-. ZN_859.indb 117. 2011-09-02 08:29:44.

(2) 118. Dariusz Firszt. nia, że warunkiem wzrostu tempa asymilacji nowych technologii przez polskie podmioty jest stymulowanie korzystnych zmian ładu instytucjonalnego polskiej gospodarki. 2. Dyfuzja innowacji jako narzędzie modernizacji gospodarki Innowacje w literaturze ekonomicznej określane są jako wprowadzenie do produkcji nowych lub udoskonalonych wyrobów, zastosowanie nowych technik wytwarzania oraz metod organizacji i zarządzania [Schumpeter 1960; Allen 1966; Oslo Manual... 1997]. Dyfuzja innowacji jest zatem procesem rozpowszechniania się i adaptacji tychże wyrobów, technik oraz wiedzy organizacyjnej przez kolejne podmioty, następującym po dokonaniu inicjalnej innowacji [Gomułka 1998; Wiśniewska 2005]. Jeżeli przyjąć restrykcyjne podejście w definiowaniu innowacji, ograniczające je wyłącznie do rozwiązań nowych na skalę światową [Schumpeter 1960, s. 103; Mansfield 1968, s. 83], dyfuzja będzie utożsamiana z imitacją, a więc etapem będącym następstwem procesu innowacyjnego. Inne podejście, równie powszechne w literaturze zakłada, że innowacją jest każda zmiana stanowiąca rozwiązanie nowe dla podmiotu, który je wprowadza, nawet jeżeli jest już znane w innych podmiotach czy krajach [Kotler 1994, s. 322; Oslo Manual... 1997, s. 56]. W tym ujęciu dyfuzja będzie integralnym elementem procesu innowacyjnego. Z pozoru oczywisty, prosty podział na innowacje i imitacje nie oddaje w pełni złożoności procesów wdrażania postępu techniczno-organizacyjnego w gospodarce. Deprecjonuje również rolę dyfuzji innowacji, nasuwając skojarzenia z bezrefleksyjnym naśladownictwem. Tymczasem zjawiskami towarzyszącymi dyfuzji są zwykle modyfikacje i ulepszenia, a przynajmniej dostosowanie implementowanych rozwiązań do lokalnych uwarunkowań – proces ten zawiera więc element kreacji i inwencji, aczkolwiek mniejszy niż w przypadku wdrażania rozwiązań oryginalnych [Kot, Karska, Zając 1993]. Ponadto dyfuzja często przybiera postać adaptacji rozwiązań powszechnie znanych w jednej branży do potrzeb innej, czego przykładem jest rozpowszechnianie się rozwiązań teleinformatycznych w tradycyjnych sektorach przemysłu. Należy natomiast podkreślić, że nawet J. Schumpeter, zwolennik określania mianem innowacji jedynie rozwiązań oryginalnych, tego typu przypadek zaliczał do innowacji, jako przykład nowej kombinacji czynników wytwórczych [Schumpeter 1960, s. 104]. Dyfuzja innowacji nie jest zatem jedynie prostą konsekwencją wdrożenia innowacji sensu stricto. Związek między tymi kategoriami ma raczej charakter interakcyjny, który współcześnie ulega zacieśnieniu. Rosnąca złożoność procesów innowacyjnych wymaga bowiem wykorzystywania przez podmioty gospodarcze różnych źródeł. ZN_859.indb 118. 2011-09-02 08:29:44.

(3) Perspektywy modernizacji gospodarki Polski.... 119. wiedzy, w szczególności konfrontacji efektów własnych prac badawczo-rozwojowych z wiedzą pozyskaną ze źródeł zewnętrznych. Konfrontacja definicji modernizacji1 z ekonomiczną interpretacją terminu „innowacja” wskazuje, że mają one istotną część wspólną. Stanowi ją przede wszystkim nowość, będąca kluczowym komponentem obydwóch terminów. Dodatkowym warunkiem zbieżności tych pojęć jest założenie, że istotą modernizacji jest pozytywny charakter zmian, dający korzyści społeczno-ekonomiczne2. Większość ekonomistów zajmujących się problematyką innowacyjności akcentuje bowiem pozytywne skutki jako warunek niezbędny dla określenia danej zmiany mianem innowacji [Pietrasiński 1971, s. 9]. Jeżeli innowacje uznać za podstawowe narzędzie realizacji modernizacji podmiotów oraz całej gospodarki, podobną funkcję należy przypisać ich dyfuzji. Pozyskanie rozwiązań technologicznych lub organizacyjnych ze źródeł zewnętrznych i ich implementacja w danym przedsiębiorstwie z założenia stanowi jego unowocześnienie, nawet jeśli rozwiązania te są już stosowane w innych przedsiębiorstwach. W skali gospodarki oznacza to rozpowszechnienie nowszych rozwiązań w miejsce dotychczas stosowanych, charakteryzujących się mniej korzystnymi parametrami. Właśnie w analizach prowadzonych z perspektywy makroekonomicznej, również na poziomie globalnym, rola dyfuzji innowacji szczególnie się uwydatnia. Nie ulega bowiem wątpliwości, że skala modernizacji gospodarki światowej byłaby niewielka, gdyby stosowanie innowacyjnych rozwiązań ograniczało się do podmiotów będących ich odkrywcami. Rozmiar pozytywnych skutków innowacji uzależniony jest od stopnia ich upowszechnienia w społeczeństwie. Tym samym miarą nowoczesności gospodarki nie może być jedynie poziom technologiczny przedsiębiorstw dominujących w poszczególnych branżach, ale również poziom przeciętny dla wszystkich podmiotów, podnoszony właśnie drogą dyfuzji [Gomułka 1998, s. 13]. Co prawda w warunkach ekspansji korporacji transnarodowych zasięg innowacji wdrożonej w pojedynczym podmiocie jest niewątpliwie ogromny, ale mimo wszystko ograniczony. Przekazywanie wiedzy w ramach firmy wymaga bowiem tworzenia złożonych struktur, których wzajemna zależność odbiega od zasad rynkowych, co obniża efektywność korporacji [Lissowska 2008, s. 231]. Uzasadnia to „dzielenie” się wiedzą z kooperantami, licencjonowanie itd., a więc uruchamianie procesów składających się na dyfuzję innowacji. 1 Definicja taka została sformułowana m.in. w artykule Ł. Jabłońskiego w niniejszej publikacji. 2 „Unowocześnienie” czy też „uwspółcześnienie” niekoniecznie musi oznaczać zmianę na lepsze, może to być zmiana neutralna (np. jeżeli dotyczy kwestii estetyki) bądź też negatywna (albo przynajmniej kontrowersyjna, np. wywołujące zagorzałą dyskusję zmiany prawa związane z dopuszczeniem eutanazji, często utożsamiane z nowoczesnością); tego typu dylematy częściej dotyczą jednak pozaekonomicznych aspektów modernizacji.. ZN_859.indb 119. 2011-09-02 08:29:44.

(4) 120. Dariusz Firszt. Dokonując oceny tempa modernizacji gospodarki, można przyjąć różne punkty odniesienia, co jest istotne w kontekście wskazania roli innowacji i ich dyfuzji w tym procesie. Modernizację można rozpatrywać w ujęciu chronologicznym, jako zmianę w stosunku do stanu poprzedniego, ale też w ujęciu względnym, jako zmianę w stosunku do innych przedsiębiorstw bądź – z perspektywy makroekonomicznej – do innych gospodarek. Jeżeli przyjąć, że powodem zainteresowania problematyką modernizacji gospodarki jest jej wpływ na dobrobyt społeczeństwa, determinowany w głównej mierze wzrostem PKB, uwzględnienie w analizie drugiego z wymienionych ujęć wydaje się konieczne. Należy bowiem podkreślić, że miejsce kraju w światowych rankingach innowacyjności i poziomu technologicznego jest jedną z podstawowych determinant jego konkurencyjności, wpływa na dynamikę, strukturę i korzyści z handlu międzynarodowego (terms of trade), określa miejsce gospodarki w międzynarodowym podziale pracy, stanowiąc tym samym przesłankę długoterminowego wzrostu gospodarczego. O ile w przypadku analizy postępu jako funkcji czasu rola zarówno innowacji, jak i ich dyfuzji nie budzi większych wątpliwości, o tyle ich wpływ na międzynarodowe różnice poziomu technologicznego jest bardziej złożony. Innowacje oryginalne można uznać za narzędzie zwiększania przewagi technologicznej tym bardziej, że najczęściej dokonywane są w krajach wiodących. Dyfuzja natomiast jest mechanizmem, który daje krajom mniej zaawansowanym możliwości pościgu za czołówką (catching up), nie gwarantując jednak zmniejszania się dystansu (konwergencji technologicznej). Dystans dzielący tzw. czołówkę technologiczną od krajów doganiających jest wypadkową stopy innowacji obserwowanej w tych pierwszych oraz intensywności ich transferu i absorpcji w tych drugich. W świetle powyższych stwierdzeń ukazuje się kolejny mechanizm oddziaływania dyfuzji innowacji na modernizację. Proces ten można uznać za siłę sprawczą wspierającą ciągłość postępu. Powoduje on, że raz zdobyta przewaga konkurencyjna innowatora nie jest stanem trwałym – przeciwnie, ulega stopniowemu osłabieniu w miarę opanowania nowych rozwiązań przez kolejne podmioty, co mobilizuje do ciągłego poszukiwania nowatorskich rozwiązań. Stosując terminologię J. Schumpetera [1960], wdrażanie innowacji można określić jako twórczą destrukcję, wytrącenie systemu gospodarczego z równowagi (wzrost udziału w rynku przedsiębiorstwa innowacyjnego), dyfuzja zaś stanowi mechanizm przywracania równowagi (wygaszanie dominacji innowatora). Znaczenie dyfuzji innowacji jako determinanty zmian jakościowych w gospodarce, mierzonych najczęściej wydajnością pracy czy też łączną produktywnością czynników wytwórczych (TFP – total factor productivity) potwierdzają liczne badania empiryczne. Próbują one wykazać m.in., w jakim stopniu zmiany produktywności wynikają z intensywności prac badawczo rozwojowych (B+R), z założenia tworzących innowacje sensu stricto, jakie znaczenie natomiast należy. ZN_859.indb 120. 2011-09-02 08:29:45.

(5) Perspektywy modernizacji gospodarki Polski.... 121. przypisać dyfuzji innowacji. Badania te najczęściej dotyczą efektów międzynarodowej dyfuzji technologii widocznych w skali całej gospodarki, ale podejmowane są również próby oszacowania wpływu dyfuzji w ujęciu sektorowym (m.in. [Griliches 1981; Wolff 1997; Brzozowski, Kubielas 2007]). Pomimo różnic w konkretnych wynikach uzyskanych przez poszczególnych autorów (wynikających np. z zastosowania innych narzędzi ekonometrycznych oraz różnych miar aktywności badawczej oraz przepływu technologii), wnioski powtarzające się w wielu pracach uprawniają do sformułowania pewnych uogólnień3. Po pierwsze, dyfuzja innowacji jest dominującym sposobem wdrażania postępu w krajach słabo i średnio rozwiniętych, ale również w krajach wysoko rozwiniętych wzrost produktywności istotnie zależy od prac badawczych prowadzonych za granicą. Znaczenie międzynarodowej dyfuzji innowacji ujawnia się nawet w USA, kraju należącym do ścisłej czołówki technologicznej, w którym – z racji rozmiarów gospodarki – prowadzone prace naukowo-badawcze są bardzo wszechstronne. Po drugie, im mniejszy kraj, tym większe znaczenie transferu technologii i odpowiednio mniejszy wpływ działalności B+R na wzrost produktywności. Po trzecie, otwarcie gospodarki mierzone udziałem importu oraz bezpośrednich inwestycji zagranicznych w PKB sprzyja intensyfikacji napływu innowacji. Z powyższych prawidłowości można wysunąć wniosek, że międzynarodowa dyfuzja innowacji powinna być jednym z podstawowych czynników wzrostu produktywności polskiej gospodarki, co wynika z jej rozmiarów, niewielkiego potencjału B+R oraz liberalnych regulacji w zakresie handlu zagranicznego. Słuszność tego wniosku potwierdzają szacunki ekonometryczne sporządzone dla Polski. Wskazują one, że wzrost produktywności odnotowany w ostatnich kilkunastu latach spowodowany był w dużej mierze transferem technologii zza granicy. Znaczenie krajowych badań było niewielkie i sukcesywnie malało – wskutek tego ich wpływ na wzrost produktywności był znikomy, często nieistotny statystycznie, według niektórych badań nawet ujemny (zob. m.in. [Welfe 2001; Od liberalizacji… 2003; Brzozowski, Kubielas 2007]). 3. Przesłanki skuteczności strategii rozwoju opartej na dyfuzji innowacji w polskiej gospodarce Wnioski wynikające z przedstawionych w polskiej literaturze badań nad rolą dyfuzji innowacji w rozwoju polskiej gospodarki w latach ubiegłych skłaniają do sformułowania pytania, czy tendencja ta może utrzymać się w przyszłości, czy raczej potencjał tkwiący w transferze technologii został wyczerpany. Nie rozstrzygają one również, czy dyfuzja przebiegała efektywnie, czy też jej znaczenie 3 Syntetyczne omówienie wyników międzynarodowych badań nad efektami dyfuzji innowacji można znaleźć m.in. w pracach [Świeczewska 2007; Brzozowski, Kubielas 2007].. ZN_859.indb 121. 2011-09-02 08:29:45.

(6) 122. Dariusz Firszt. wynika ze słabości innych czynników wpływających na produktywność osiąganą w gospodarce, co z kolei wiąże się z pytaniem o możliwości stymulowania dyfuzji innowacji. Od rozstrzygnięcia tych kwestii zależy, czy zasadne jest eksponowanie problematyki dyfuzji w formułowaniu założeń polityki gospodarczej państwa. Pierwszych wskazówek na temat perspektyw dyfuzji innowacji w gospodarce Polski można odnaleźć w najstarszych, a zarazem najprostszych teoretycznych koncepcjach wyjaśniających mechanizm tego procesu. Mowa tutaj o teorii luki technologicznej [Gerschenkron 1962; Nelson, Phelps 1966], która opiera się ona na intuicyjnym założeniu, że uczenie się przebiega szybciej niż odkrywanie nowej wiedzy, a naśladowanie wymaga mniejszego wysiłku niż kreowanie oryginalnych rozwiązań. Tym samym kraje słabiej rozwinięte dysponują swego rodzaju „przewagą zacofania”, pozwalającą na korzystanie z zasobu innowacji pochodzących z zagranicy, tempo zaś ich dyfuzji jest proporcjonalne do różnicy w potencjale technologicznym. Argumentów popierających tę hipotezę dostarczają koncepcje formułowane w ramach teorii cyklu życia produktu [Posner 1961; Krugman 1979], wskazujące, iż w miarę „starzenia” się dotychczas stosowanej technologii oraz postępów prac nad nowszą jej generacją wzrasta skłonność dysponującej nią firmy do transferu dotychczasowych rozwiązań, np. w drodze licencjonowania. Zatem im starsza technologia, tym potencjalni nabywcy mają do niej łatwiejszy dostęp. W świetle powyższych stwierdzeń możliwości czerpania korzyści z dyfuzji innowacji przez polską gospodarkę zależeć będą od dystansu technologicznego dzielącego ją od krajów rozwiniętych. Jedną z powszechnie stosowanych miar luki technologicznej jest wydajność pracy. Informacje na temat tego wskaźnika w Polsce i wybranych krajach rozwiniętych zilustrowano na rys. 1. Wynika z niego, że w okresie 1995–2007 Polska sukcesywnie niwelowała lukę wydajności względem gospodarek z czołówki technologicznej – relacja wydajności pracy w Polsce i analizowanych krajach poprawiła się w tym czasie średnio o ok. 20 punktów procentowych. Mimo to w 2007 r. wydajność pracy w Polsce nie przekroczyła połowy wydajności odnotowanej w USA i oscylowała wokół 60% tego wskaźnika w krajach Europy Zachodniej. Tym samym można założyć, że potencjał tkwiący w dyfuzji innowacji w przypadku Polski jest daleki od wyczerpania, jakkolwiek tempo tego procesu powinno się zmniejszać. Oparcie modernizacji gospodarki Polski na dyfuzji innowacji jest nie tylko możliwe, ale w dużej mierze konieczne. Konieczność ta wynika z obserwowanej od wielu lat tendencji do koncentracji działalności badawczo-rozwojowej, zapewniającej opracowanie oryginalnych innowacji, w grupie kilku krajów zaliczanych do tzw. Technology Frontier Area (TFA). Szacuje się, że w krajach tych zgłaszane jest aż 95% znaczących patentów [Gomułka 2009, s. 17]. Nierównowagi tej nie zniwelowały w istotny sposób procesy globalizacyjne – okazuje się, że. ZN_859.indb 122. 2011-09-02 08:29:45.

(7) Perspektywy modernizacji gospodarki Polski.... 123. globalizacja dotyczy głównie wykorzystania, upowszechnienia innowacji, a tylko w niewielkim stopniu procesu ich tworzenia [Zajączkowska-Jakimiak 2004, s. 22]. Zatem w warunkach globalizacji procesy dyfuzji innowacji muszą ulegać intensyfikacji. Zdaniem S. Gomułki [2009] mechanizmy rozwoju gospodarek z czołówki technologicznej i pozostałych stają się na tyle odmienne, że nie da się ich wyjaśnić za pomocą tych samych teorii wzrostu. Można więc sądzić, że w Polsce, której wydatki na B+R mogą być porównywane raczej z nakładami na ten cel pojedynczych korporacji międzynarodowych niż któregokolwiek państwa rozwiniętego, przynajmniej w ciągu najbliższych lat dyfuzja innowacji musi pozostać kluczowym mechanizmem wdrażania postępu. 70 60 50 USA 40. Niemcy. % 30. Wielka Brytania Szwecja. 20. Francja 10 0. 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007. Rys. 1. Wydajność pracy (PKB/zatrudnionego; PKB w USD, według parytetu siły nabywczej, w cenach stałych z 2005 r.) w Polsce jako odsetek tego wskaźnika w wybranych krajach Źródło: opracowanie własne na podstawie danych dostępnych na stronie http://w3.unece.org/ pxweb/Dialog/.. Okolicznością sprzyjającą napływowi technologii z zagranicy jest integracja Polski z UE. Wynika to, po pierwsze, z zacieśnienia współpracy handlowej z partnerami z krajów Europy Zachodniej, będących na znacząco wyższym poziomie technologicznym. Warto podkreślić, że zarówno wzrost importu jak i intensyfikacja eksportu (co w kontekście akcesji do UE ma większe znaczenie, jako że większość ograniczeń względem importu zniesiono na długo przed 2004 r.) powoduje zacieśnienie kooperacji, sprzyjającej przenikaniu wiedzy (tzw. efekt. ZN_859.indb 123. 2011-09-02 08:29:45.

(8) 124. Dariusz Firszt. spillover). Dodatkowo, otoczenie krajowych przedsiębiorstw staje się bardziej konkurencyjne, co mobilizuje do poszukiwania nowych rozwiązań techniczno-organizacyjnych. Po drugie, akcesja do UE stymuluje proces napływu BIZ do Polski, wpływając nie tylko na ich wartość, ale również strukturę. Czynnik stabilności związany z integracją zachęca korporacje międzynarodowe do uruchamiania przedsięwzięć dotyczących działalności B+R oraz zaawansowanych technologicznie dziedzin wytwórczości, w największym stopniu sprzyjających dyfuzji innowacji. Tego rodzaju inwestycje, kapitałochłonne, a zarazem trudne do delokalizacji, nie mają szans realizacji w środowisku niepewnym i niestabilnym politycznie i gospodarczo4. Wyżej zaprezentowane argumenty należy traktować jako potwierdzenie potencjalnych korzyści, jakie może osiągnąć polska gospodarka z dyfuzji innowacji, które jednak nie muszą przekształcić się w efekty realne. Dotyczy to w szczególności wniosków wywiedzionych z teorii luki technologicznej, która od momentu powstania uległa znaczącej modyfikacji. Analiza szeregów czasowych odnoszących się do dyfuzji innowacji w skali międzynarodowej nie potwierdziła bowiem prostej, proporcjonalnej zależności pomiędzy rozmiarami zacofania kraju a tempem transferu technologii. Skłoniło to ekonomistów zajmujących się tą problematyką do poszukiwania dodatkowych czynników determinujących przebieg tego procesu. W efekcie sformułowano poglądy, że tempo dyfuzji zależy nie tylko od dostępu do technologii, ale również od zdolności absorpcyjnych podmiotów i gospodarek dokonujących jej implementacji. Dowiedziono, że zdolności te wynikają głównie z zasobów kapitału ludzkiego oraz odpowiednio ukierunkowanej działalności B+R w stymulowaniu tempa dyfuzji [Nelson, Phelps 1966; Cohen, Levinthal 1989; Barro, Sala-i-Martin 1997, Cogan 2002]. Najnowszy kierunek badań w tym obszarze podejmuje problem uwarunkowań instytucjonalnych, kulturowych i mentalnych, upatrując w nich przyczyn, dla których tempo nadrabiania dystansu technologicznego przez poszczególne kraje jest zróżnicowane [Kolasa 2008]. W świetle powyższych stwierdzeń należy podkreślić, że luka wydajności istniejąca między Polską a krajami rozwiniętymi z pewnością sprzyja, ale nie gwarantuje sprawnej dyfuzji innowacji. Badania empiryczne potwierdzają, że dyfuzja w takich warunkach może przebiegać spontanicznie, ale pozostawienie tego procesu wyłącznie koordynacji rynkowej powoduje, że jego efekty są ograniczone. Spontaniczny przebieg transferu technologii przybiera bowiem zwykle charakter sekwencyjny – technologie transferowane są przede wszystkim do branż tradycyjnych, natomiast dyfuzja w obrębie dziedzin zaliczanych do tzw. wysokiej techniki jest niewielka. Jakkolwiek powoduje to wzrost wydajności, nie 4 Problem wpływu integracji z UE na innowacyjność polskiej gospodarki został szerzej opisany w [Firszt 2010].. ZN_859.indb 124. 2011-09-02 08:29:46.

(9) Perspektywy modernizacji gospodarki Polski.... 125. zapewnia skutecznej realizacji catching-up i wiąże się z pewnymi zagrożeniami np. na rynku pracy (spadek zatrudnienia w branżach tradycyjnych w wyniku zaangażowania pracooszczędnych technologii, któremu nie towarzyszy tworzenie miejsc pracy w branżach nowoczesnych). Może się również przyczynić do utrwalenia struktury gospodarki importującej technologie, prowadząc do wzrostu produkcji wyrobów tradycyjnych z wykorzystaniem transferowanych rozwiązań technicznych i względnie taniej siły roboczej. Aby dyfuzja innowacji zapewniła modernizację gospodarki, musi przebiegać symetrycznie we wszystkich dziedzinach, najbardziej zaś pożądany jest model skokowy, w którym absorpcja technologii zachodzi intensywnie przede wszystkim w sektorach nowoczesnych. Doświadczenia światowe wskazują jednoznacznie, że taki model dyfuzji zaobserwowano wyłącznie w nielicznych krajach, głównie tzw. tygrysach azjatyckich, w których realizowano politykę aktywnego wsparcia i koordynacji tego procesu ze strony państwa [Brzozowski, Kubielas 2007, s. 70]. Silniejsze akcentowanie problematyki dyfuzji technologii w polityce gospodarczej Polski należy uznać za wyraz uczynienia jej celów bardziej racjonalnymi i realnymi. Świadczy o tym fakt, że debata publiczna dotycząca perspektyw rozwojowych kraju często ogranicza się do pobieżnej diagnozy organizacyjnych i finansowych problemów sektora badawczo-rozwojowego. Formułowane postulaty nie uwzględniają specyficznych ograniczeń gospodarki, będącej w fazie przejściowej między inwestycyjnym a innowacyjnym etapem rozwoju [The Global Competitiveness... 2008, s. 9], w której możliwości kreacji radykalnych rozwiązań innowacyjnych są względnie małe, natomiast potencjał tkwiący w procesie dyfuzji innowacji nadal pozostaje znaczący. Tymczasem powszechne jest stereotypowe podejście do dyfuzji, błędnie zawężające ten proces do bezrefleksyjnej imitacji, co osłabia motywację na rzecz jego stymulowania. Traktowanie strategii opartej na dyfuzji jako przeciwstawnej czy też konkurencyjnej względem strategii innowacyjnej należy uznać za błędne. Nie ma sprzeczności w działaniach wspierających te dwie ścieżki modernizacji, raczej wzajemnie się one uzupełniają. W szczególności zasoby poświęcone na podnoszenie zdolności adaptacyjnych w dłuższej perspektywie skutkują wzrostem innowacyjności. Scenariusz rozwoju krajów uznanych za wzorcowe przykłady skutecznego pościgu technologicznego (Japonia, Korea Południowa, Finlandia) potwierdzają, że działalność B+R jest konieczna na każdym etapie rozwoju, natomiast w miarę zbliżania się do czołówki zmianie ulega jej rola. W warunkach dużego dystansu względem krajów wiodących głównym celem wysiłków sektora B+R jest „efekt nauki”, a więc podnoszenie zdolności do identyfikacji, transferu i implementacji innowacji. W miarę niwelacji luki technologicznej sukcesywnie wzrasta znaczenie „efektu innowacyjnego”, sprowadzającego się do kreacji nowej wiedzy [Zajączkowska-Jakimiak 2004, s. 28].. ZN_859.indb 125. 2011-09-02 08:29:46.

(10) 126. Dariusz Firszt. 4. Podnoszenie jakości rozwiązań instytucjonalnych jako wyraz przełamywania barier dyfuzji innowacji w polskiej gospodarce Działania na rzecz podnoszenia zdolności gospodarki do absorpcji innowacji mieszczące się w ramach polityki państwa ukierunkowane są zwykle na trzy cele, co ma poparcie w przytoczonych wcześniej koncepcjach teoretycznych. Są nimi: – wzrost zasobów kapitału ludzkiego w gospodarce (wzrost publicznych nakładów na edukację i szkolnictwo wyższe, oddziaływanie na strukturę wykształcenia, głównie w kierunku zapewnienia podaży pracowników z kwalifikacjami technicznymi, popularyzacja kształcenia ustawicznego itd.), – wspieranie rozwoju sektora B+R (nie tylko wzrost nakładów na prace badawcze, ale także ich ukierunkowanie na praktyczne zastosowanie, w tym sprzężenie z procesami dyfuzji wiedzy), – kształtowanie ładu instytucjonalnego sprzyjającego dyfuzji innowacji. Działania te można podzielić na dwie kategorie. Do pierwszej zaliczone zostaną działania o charakterze ogólnym, wspierające ład konkurencyjny gospodarki, a zatem ukierunkowane na likwidację barier w dyfuzji innowacji zachodzącej pod wpływem sił rynkowych. Kategorię drugą stanowią działania składające się na selektywną politykę innowacyjną, które często są ingerencją w proces rynkowej koordynacji, zmierzającą do intensyfikacji lub ukierunkowania procesów dyfuzji innowacji. Omówienie ogółu barier w dyfuzji innowacji w Polsce oraz działań mogących przyczynić się do ich przełamania nie jest możliwe w tak krótkim opracowaniu. Stąd też dalsze rozważania zostaną ukierunkowane na problematykę instytucjonalnych uwarunkowań tych procesów. Wybór ten wynika stąd, że diagnozy formułowane w ramach ekonomii instytucjonalnej, zarówno kierunku instytucjonalno-ewolucyjnego (koncentrującego się na wpływie otoczenia konkurencyjnego na dynamikę procesów gospodarczych), jak i nowej ekonomii instytucjonalnej (kładącej nacisk na efektywność kooperacyjną), wskazują na istnienie związków pomiędzy jakością instytucji, rozumianych jako reguły, normy, zasady, skodyfikowane w przepisach prawa, bądź o charakterze nieformalnym, określające zachowania podmiotów w społeczeństwie i gospodarce, a skłonnością i zdolnością podmiotów do poszukiwania, przekazywania i absorpcji innowacji. Sprzyjający innowacyjności ład instytucjonalny wydaje się warunkiem koniecznym skuteczności wszelkich innych działań mających na celu przyspieszenie modernizacji gospodarki. Należy również podkreślić, że zapewnienie właściwych zmian instytucjonalnych (nawiasem mówiąc, sprzyjających szeroko rozumianej przedsiębiorczości, a nie tylko kreacji innowacji i ich dyfuzji) to obszar niezaprzeczalnych obowiązków państwa, który nie wywołuje kontrowersji, jakie często towarzyszą ingerencjom o charakterze selektywnym.. ZN_859.indb 126. 2011-09-02 08:29:46.

(11) Perspektywy modernizacji gospodarki Polski.... 127. Próbując wymienić kluczowe komponenty ładu instytucjonalnego gospodarki istotne z punktu widzenia dyfuzji innowacji oraz ukazać mechanizm ich oddziaływania na ten proces, zasadne wydaje się wskazanie przede wszystkim następujących elementów: 1. System norm gwarantujących dotrzymywanie kontraktów. Jakość tego rodzaju regulacji i łatwość egzekucji praw z nich wynikających poprawia ogólną efektywność podmiotów gospodarczych, ograniczając koszty transakcyjne [Williamson 1998]. Transakcje związane z wdrażaniem innowacji i ich dyfuzją niejako podnoszą poprzeczkę zarówno dla samych regulacji w tym obszarze, jak i organów odpowiedzialnych za ich stosowanie, głównie sądów. Wynika to stąd, że proces innowacyjny rodzi często nowe, trudne w interpretacji sytuacje. W tym kontekście istotny jest więc nie tylko kształt konkretnych przepisów, ale sam proces ich formułowania, który powinien zapewniać nadążanie porządku prawnego za zmieniającą się rzeczywistością. 2. Regulacje gwarantujące funkcjonowanie porządku konkurencyjnego i eliminację wypaczeń konkurencji. Konkurencja jako jeden z filarów gospodarki rynkowej wzmacnia motywację do działań przedsiębiorczych, których wyrazem jest m.in. dążenie do poszukiwania i implementacji rozwiązań innowacyjnych. Rozwiązania instytucjonalne dotykające problematyki konkurencji wykraczają poza tradycyjne przepisy antymonopolowe. Nieodzownym elementem walki konkurencyjnej współdecydującym o efektywności mechanizmu rynkowego jest eliminacja podmiotów nieefektywnych, w szczególności – co istotne w kontekście problematyki niniejszego artykułu – wykazujących się biernością w poszukiwaniu wiedzy i niezdolnością do jej przyswajania. Proces tego rodzaju selekcji może być zakłócony przez regulacje pozwalające na stosowanie preferencji, subsydiów, ulg itd., zatem ład instytucjonalny sprzyjający dyfuzji innowacji powinien je maksymalnie ograniczać [Lissowska 2008, s. 227]. 3. Eliminacja wszelkich rozwiązań sprzyjających korupcji. Mogą to być konkretne zapisy (np. w prawie przetargowym), częściej jednak problem sprowadza się do małej przejrzystości prawa, nadmiernej jego komplikacji, dającej możliwość różnej interpretacji tych samych zapisów i uznaniowości urzędników. Tego rodzaju niedoskonałość instytucji sprzyja pogoni za rentą (korupcja, w sensie ekonomicznym, jest wyrazem takiej pogoni), dążeniem do uzyskania przewagi w sposób niemający nic wspólnego z absorpcją innowacji [Lissowska 2008, s. 237]. Obniża ponadto kapitał społeczny, będący nieodzownym warunkiem aktywności innowacyjnej, o czym będzie mowa poniżej [Goldberg 2004, s. 42]. 4. Prawna ochrona własności intelektualnej. Tak jak prawo własności w odniesieniu do dóbr materialnych motywuje do inwestycji w kierunku ich pomnażania, tak ochrona własności intelektualnej motywuje do ponoszenia nakładów na B+R służących pomnażaniu wiedzy. Zagwarantowanie, przynajmniej czasowe,. ZN_859.indb 127. 2011-09-02 08:29:46.

(12) 128. Dariusz Firszt. wyłączności praw do efektów prac badawczych pozwala podmiotowi, który je zrealizował, na osiągnięcie satysfakcjonującej stopy zwrotu z zaangażowanego kapitału. Zagadnienie to nabiera szczególnego znaczenia dla krajów, w których dominującym mechanizmem postępu technicznego jest dyfuzja innowacji. Doświadczenie pokazuje, że jakość ochrony własności intelektualnej w tych gospodarkach decyduje o strategii przedsiębiorstw z krajów rozwiniętych (dysponentów technologii), a tym samym o tempie transferu technologii. Słaba ochrona prawna zniechęca do udzielania licencji na najnowsze rozwiązania, w obawie przed utratą kontroli nad nimi. Również zachowanie bezpośrednich inwestorów zagranicznych w obszarze zarządzania wiedzą jest zdeterminowane tym, jak postrzegają oni ochronę własności intelektualnej w kraju przyjmującym. Słabość tej ochrony, która najczęściej idzie w parze z innymi barierami instytucjonalnymi zwiększającymi koszty transakcyjne, powoduje, że inwestor bezpośredni ogranicza kontakty z firmami lokalnymi, przez co z jednej strony zwiększa się importochłonność produkcji, z drugiej zaś ograniczeniu ulegają efekty spillover, polegające na przenikaniu innowacji do lokalnych kooperantów podmiotu zagranicznego [Lissowska 2008, s. 243]. 5. Instytucje nieformalne, w szczególności poziom zaufania w społeczeństwie. Stanowi on podstawowy składnik kapitału społecznego, określanego jako zdolność do samoorganizacji, współpracy i koordynacji w celu rozwiązywania wspólnych problemów [Sztaudynger 2005, s. 27]. Jeżeli wziąć pod uwagę, że proces innowacyjny jest procesem społecznym, w którym koordynacja działań, komunikacja, w szczególności przekazywanie wiedzy są kluczem do osiągnięcia sukcesu (jakim może być skuteczna implementacja w przedsiębiorstwie innowacyjnego rozwiązania), można mówić o bezpośrednim związku kapitału społecznego z innowacyjnością. Jednakże wpływa on na efektywność innowacyjną również w inny sposób, poprzez kształtowanie indywidualnych cech jednostek. Determinacja w zdobywaniu wykształcenia, indywidualny stosunek do pracy, przedsiębiorczości i bogacenia się, kreatywność, systematyczność to cechy jednostek odgrywające kluczową rolę w kształtowaniu postaw i aktywności innowacyjnej. Są one natomiast zależne nie tylko od zdolności poszczególnych jednostek, ale w dużej mierze od otoczenia społecznego, w którym one funkcjonują [Bartkowski 2007, s. 77]. Wyżej opisane mechanizmy to jedynie przykłady związków zachodzących pomiędzy jakością instytucji a możliwościami gospodarki w zakresie kreacji innowacji i ich dyfuzji. Wskazują jednakże na zagrożenia dla sprawnego przebiegu tych procesów, jakie mogą wynikać z niedoskonałości ładu instytucjonalnego. W związku z tym zasadna jest analiza instytucji w Polsce zmierzająca do wskazania, czy stanowią one czynnik stymulujący, czy też przeciwnie, stanowią barierę dla sprawnej dyfuzji innowacji.. ZN_859.indb 128. 2011-09-02 08:29:46.

(13) Perspektywy modernizacji gospodarki Polski.... 129. Tabela 1. Poziom rozwoju instytucjonalnego Polski w 2008 r. na tle wybranych krajów w ocenie Światowego Forum Ekonomicznego i Banku Światowego. Kraj. Singapur Finlandia Dania Szwecja Szwajcaria Niemcy Irlandia Francja Wielka Brytania Japonia Korea Południowa USA Estonia Portugalia Hiszpania Słowenia Litwa Chiny Grecja Łotwa Węgry Czechy Słowacja Włochy Polska Rosja Ukraina. Poziom rozwoju instytucjonalnego w ocenie Światowego Forum Ekonomicznego (w skali od 1 do 7) miejsce ocena w rankingu 6,19 1 6,18 2 6,18 3 6,05 4 5,97 5 5,65 14 5,39 17 5,10 23 4,99 25 4,99 26 4,95 28 4,93 29 4,85 33 4,75 35 4,59 43 4,40 49 4,19 55 4,18 56 4,10 58 4,05 60 3,94 64 3,87 72 3,85 73 3,68 84 3,63 88 3,29 110 3,26 115. Reżim bodźców gospodarczych i instytucjonalnych w ocenie Banku Światowego (w skali od 1 do 10) miejsce ocena w rankingu 9,68 1 9,31 9 9,61 2 9,33 8 8,79 17 9,06 14 9,26 11 7,67 35 9,24 12 7,81 32 6,00 56 9,04 15 8,76 20 8,42 24 8,60 23 8,10 28 7,98 31 3,90 93 6,82 46 8,03 29 8,35 25 8,17 27 7,78 33 6,62 49 7,48 37 1,76 127 4,27 80. Źródło: [The Global Competitiveness… 2008, s. 14–15; www.worldbank.org/kam].. W tabeli 1 zebrano oceny jakości instytucji ukazujące pozycję Polski na tle wybranych krajów, sporządzone przez Światowe Forum Ekonomiczne (World Economic Forum – WEF) oraz Bank Światowy (World Bank – WB). Wybór tych. ZN_859.indb 129. 2011-09-02 08:29:47.

(14) 130. Dariusz Firszt. wskaźników spośród wielu miar rozwoju instytucjonalnego spotykanych w literaturze wynika stąd, że są one ukierunkowanymi na instytucje mające związek z innowacyjnością podmiotów gospodarczych. Według metodologii stosowanej przez WEF w corocznych raportach badających konkurencyjność gospodarek, instytucje stanowią jeden z 12 filarów konkurencyjności. Biorąc pod uwagę ścisły związek zachodzący pomiędzy konkurencyjnością gospodarki a jej potencjałem innowacyjnym, ocena instytucji zgodnie z tą metodologią pozwala na formułowanie wniosków również w zakresie ich wpływu na innowacyjność. Miara jakości instytucji stosowana przez WB stanowi natomiast element metodologii monitoringu rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w poszczególnych krajach. Można ją zatem uznać za ukierunkowaną bezpośrednio na problematykę innowacyjności. W badaniu WEF jakość instytucji w Polsce została oceniona bardzo nisko, a nasz kraj pod tym względem plasuje się na odległym 88 miejscu w międzynarodowym rankingu, w którym w 2008 r. ocenie poddano 134 gospodarki. W świetle tej oceny instytucje stanowią jeden z najsłabszych, obok infrastruktury, filarów konkurencyjności polskiej gospodarki. Analiza poszczególnych składowych przytoczonego wskaźnika syntetycznego pozwala na stwierdzenie, że ocena instytucji sfery mikroekonomicznej wypada wyraźnie lepiej niż obszar regulacji państwowych. Najniższe miejsca w rankingu międzynarodowym Polska zajmuje pod względem uciążliwości regulacji. Problemem jest również brak zaufania do władzy oraz brak przejrzystości w decyzjach władz państwowych. Niska ocena sposobu wydatkowania środków publicznych potwierdza powszechnie znane problemy z mobilizacją funduszy na naukę. Skutki tego rodzaju niedociągnięć dla przedsiębiorczości ogółem, a innowacyjności w szczególności, zostały już wyjaśnione. Warto podkreślić, że pod względem jakości rozwiązań instytucjonalnych Polska ustępuje wielu krajom będącym na podobnym poziomie rozwoju (w tym Europy Środkowej i Wschodniej), które jednocześnie osiągają lepsze rezultaty w obszarze dyfuzji innowacji. W ocenie sporządzonej przez WB Polska otrzymuje nieco lepsze noty niż w rankingu WEF, uzyskując 7,48 punktu na 10 możliwych, co plasuje ją na 37 miejscu wśród 146 krajów uwzględnionych w rankingu. Nie można na tej podstawie wyciągać jednak zbyt pochopnie pozytywnych wniosków, jako że wynik ten zależy m.in. od przyjętej metody standaryzacji. Pełny obraz sytuacji daje dopiero porównanie tego wskaźnika między krajami, a także tendencja w czasie. Okazuje się natomiast, że w porównaniu międzynarodowym wypadamy słabo, w szczególności na tle państw regionu – pod względem wartości wskaźnika poziomu reżimu instytucjonalnego w 2008 r. zajmujemy ostatnie miejsce spośród krajów przyjętych w 2004 r. do UE. Pozytywnym akcentem może być fakt, że jednocześnie wyprzedzamy niektóre kraje „starej” UE, nie tylko Grecję, powszechnie znaną z niedociągnięć w obszarze edukacji i innowacyjności, ale także Włochy,. ZN_859.indb 130. 2011-09-02 08:29:47.

(15) Perspektywy modernizacji gospodarki Polski.... 131. zaliczane do grona najbogatszych krajów świata. Należy również wspomnieć, że wyniki badań WEF wskazują na wyraźny postęp w naszej gospodarce w zakresie poprawy ładu instytucjonalnego. Polska zalicza się do krajów, w których wzrost omawianego miernika zarówno w ujęciu bezwzględnym, jak i procentowym należał do najwyższych – spośród państw naszego regionu, bardziej dynamiczny jego wzrost odnotowano jedynie na Litwie, Łotwie oraz w Rumunii. 5. Podsumowanie W świetle przytoczonych argumentów wysoce prawdopodobna wydaje się postawiona na wstępie artykułu teza, że dynamizację dyfuzji innowacji należy zaliczyć do metod modernizacji o kluczowym znaczeniu dla polskiej gospodarki. Jednym z warunków skuteczności tej metody jest poprawa jakości otoczenia instytucjonalnego, jako że w obecnej postaci nie sprzyja ono asymilacji innowacji przez podmioty gospodarcze. Przeciwnie, uzasadnione wydaje się traktowanie niskiej jakości instytucji jako jednej z barier dla sprawnego przebiegu procesu wdrażania i dyfuzji nowych technologii. Postępy w zakresie doskonalenia instytucji nie są wystarczające – o ile stosunkowo szybko, już na początku lat 90. wprowadzone zostały w Polsce podstawowe mechanizmy rynkowe (w tym swoboda działalności gospodarczej), proces budowy instytucji decydujących o ich skuteczności okazał się bardzo mozolny i w dalszym ciągu nie jest zakończony [Lissowska 2008, s. 233 i nast.]. Skutki takiego opóźnienia dla przebiegu modernizacji nieco zamortyzował fakt, że w pierwszych latach transformacji istniały spore rezerwy efektywności, których uwolnienie pozwoliło na pojawienie się zmian jakościowych bez konieczności działań stricte innowacyjnych. Obecnie jednak jesteśmy w newralgicznym punkcie, w którym zmiany instytucjonalne nie nadążają za innymi wymiarami modernizacji gospodarki, tym samym likwidacja niedociągnięć instytucjonalnych hamujących przedsiębiorczość i innowacyjność nabiera charakteru priorytetowego. Dodatkowym wyzwaniem stojącym aktualnie przed Polską gospodarką, również w kontekście innowacyjności, jest rozwijający się globalny kryzys gospodarczy. Wydaje się, że jest zbyt wcześnie na formułowanie jednoznacznych opinii na temat wpływu tego kryzysu na proces konwergencji technologicznej Polski do krajów rozwiniętych, można jednak upatrywać w nim pewnej szansy dla naszej gospodarki. Wynika ona stąd, że prognozowane rozmiary kryzysu, mierzone dynamiką BKB, są w krajach rozwiniętych bardziej dotkliwe niż w Polsce. Jak wynika z doniesień medialnych, zakres spadku dynamiki gospodarczej w tych krajach zmusza je raczej do ratowania istniejących przedsiębiorstw i banków niż. ZN_859.indb 131. 2011-09-02 08:29:47.

(16) 132. Dariusz Firszt. finansowania projektów rozwojowych5. Pojawiają się również głosy, że w najbliższym czasie trudno spodziewać się eksplozji rozwiązań innowacyjnych, jakie zwykle były efektem sytuacji kryzysowych, ponieważ wyczerpały się możliwości dotychczasowego modelu działalności B+R, opartego głównie na pracach stosowanych [Ganapati 2008]. Okoliczności te, jakkolwiek niekorzystne z punktu widzenia światowej stopy innowacji, dla Polski mogą oznaczać okazję przyspieszonej niwelacji luki cywilizacyjnej pod warunkiem, że kryzys nie naruszy stabilności gospodarki oraz nie stanie się pretekstem dla uszczuplania rozwojowych wydatków z budżetu państwa. Literatura Aghion P., Howitt P. [1992], A Model of Growth Trough Creative Destruction, „Econometrica”, nr 60. Allen J.A. [1966], Scientific Innovation and Industrial Prosperity, Longman, London. Barro R. J., Sala-i-Martin X. [1997], Technological Diffusion, Convergence and Growth, „Journal of Economic Growth”, vol. 1. Bartkowski J. [2007], Kapitał społeczny i jego oddziaływanie na rozwój w ujęciu socjologicznym [w:] Kapitał ludzki i kapitał społeczny a rozwój regionalny, red. M. Herbst, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. Brzozowski M., Kubielas S. [2007], Struktura techniczna gospodarki a dyfuzja technologii w perspektywie konwergencji realnej Polski z UE [w:] Polska w Unii Europejskiej. Dynamika konwergencji ekonomicznej, red. J.J. Michałek, W. Siwiński, M.W. Socha, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Cogan J. [2002], Technology Transfer Report to Forfas, University College, Dublin. Cohen W., Levinthal D. [1989], Innovation and Learning: The Two Faces of R&D, „Economic Journal”, vol. 99. Firszt D. [2010], Perspektywy wzrostu innowacyjności polskiej gospodarki w warunkach integracji z Unią Europejską, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, nr 839, Kraków. Ganapati P. [2008], Ameryka jest coraz mniej innowacyjna?, http://gospodarka.gazeta.pl (20.09.2008). Gerschenkron A. [1962], Economic Backwardness in Historical Perspective, Harvard University Press, Cambridge. The Global Competitiveness Report 2008–2009 [2008], World Economic Forum, Geneva. Goldberg I. [2004], Polska a gospodarka oparta na wiedzy. W kierunku zwiększania konkurencyjności Polski w Unii Europejskiej, World Bank, Washington D.C. Gomułka S. [1998], Teoria innowacji i wzrostu gospodarczego, CASE, Warszawa. 5 Wyjątkiem, przynajmniej obecnie, jest Finlandia, która zdeklarowała strategię walki z kryzysem poprzez znaczący wzrost nakładów na B+R.. ZN_859.indb 132. 2011-09-02 08:29:47.

(17) Perspektywy modernizacji gospodarki Polski.... 133. Gomułka S. [2009], Mechanizm i źródła wzrostu gospodarczego w świecie [w:] Wzrost gospodarczy w krajach postsocjalistycznych: konwergencja czy dywergencja, red. R. Rapacki, PWE, Warszawa. Griliches Z. [1981], A Market Value, R&D and Patents, „Economic Letters”, vol. 7. Kolasa M. [2008], Bariery innowacji i absorpcji technologii w świetle nowej ekonomii rozwoju, „Ekonomista”, nr 1. Kopaliński W. [2009], Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, wydanie on line, http://www.slownik-online.pl/kopalinski (20.02.2009). Kot S.M., Karska A., Zając K. [1993], Matematyczne modele procesów dyfuzji innowacji, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Kotler P. [1994], Marketing, Wydawnictwo Gebethner i S-ka, Warszawa. Krugman P. [1979], Model of Innovation, Technology Transfer and the World Division on Income, „Journal of Political Economics”, nr 2. Lissowska M. [2008], Instytucje gospodarki rynkowej w Polsce, Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa. Mansfield E. [1968], Industrial Research and Technological Innovation, W.W. Norton, New York. Nelson R.R., Phelps E.S. [1966], Investment in Humans, Technological Diffusion and Economic Growth, „American Economic Review”, nr 56. Od liberalizacji do integracji Polski z Unią Europejską. Mechanizmy i skutki gospodarcze [2003], red. J.J. Michałek, W. Siwiński, M. Socha, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Oslo Manual. The Measurement of Scientific and Technological Activities. Proposed Guidelines for Collecting and Interpreting Technological Innovation Data [1997], OECD-Eurostat, Paris. Pietrasiński Z. [1971], Ogólne i psychologiczne zagadnienia innowacji, PWN, Warszawa. Posner M.V. [1961], International Trade and Technological Change, „Oxford Economic Papers”, vol. 13. Romer P.M. [1990], Endogenous Technological Change, „Journal of Political Economy”, nr 98. Schumpeter J. [1960], Teoria rozwoju gospodarczego, PWN, Warszawa. Świeczewska I. [2007], Łączna produktywność czynników produkcji. Ucieleśniony kapitał wiedzy [w:] Gospodarka oparta na wiedzy, red. W. Welfe, PWE, Warszawa. Sztaudynger J.J. [2005], Wzrost gospodarczy a kapitał społeczny, prywatyzacja i inflacja, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Welfe W. [2001], Czynniki wzrostu potencjału gospodarczego Polski, „Ekonomista”, nr 2. Williamson O.E. [1998], Ekonomiczne instytucje kapitalizmu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. Wiśniewska J. [2005], Teoretyczne aspekty rozprzestrzeniania się innowacji [w:] Innowacje w działalności przedsiębiorstw w integracji z unią Europejską, red. W. Janasz, Difin, Warszawa.. ZN_859.indb 133. 2011-09-02 08:29:48.

(18) 134. Dariusz Firszt. Wolff E.N. 1997, Industrial Composition, Interindustry Effects and the U. S. Productivity Slowdown, „Review of Economics and Statistics”, vol. 4. Zajączkowska-Jakimiak S. [2004], Rola kapitału ludzkiego w transferze wiedzy technicznej poprzez inwestycje zagraniczne, „Gospodarka Narodowa”, nr 4. Perspectives on Poland’s Economic Modernisation Through the Diffusion of Innovation The article discusses the diffusion of innovation, and opportunities to use it as a means to technological modernisation. The author’s premise is that, with the current level of development of the Polish economy, the diffusion of innovation will become the basic mechanism for implementing technological changes. In order to substantiate his thesis, he looks at theoretical interpretations of the process and its role in leveling out gaps in technology. He also discusses the conditions for using the potential buried within the process. The paper seeks to reveal premises that justify basing a strategy for Polish economic development on the transfer of technological solutions. These considerations lead to the conclusion that the condition for such a strategy’s effectiveness is the stimulation of diffusion processes, and especially improving the economy’s capacity to absorb innovation. One of the most important steps to be taken in breaking down the barriers to the spreading of innovation in Poland is improving the quality of institutional solutions.. ZN_859.indb 134. 2011-09-02 08:29:48.

(19)