Widok Przyczyny rozpadu małżeństwa i rodziny w nauczaniu Benedykta XVI

DOMINIK LUBIÑSKI

Instytut Teologiczny w £odzi

Przyczyny rozpadu ma³¿eñstwa i rodziny w nauczaniu Benedykta XVI

The Causes of Family and Marriage Breakdown in the Thought of Benedict XVI

WSTÊP

Rodzina jest pierwsz¹ i podstawow¹ wspólnot¹, gdzie dochodzi do poczêcia, wzrostu i rozwoju ¿ycia ludzkiego. Opiera siê na ma³¿eñstwie mê¿czyzny i ko-biety. Jest dziedzictwem ludzkoœci, fundamentaln¹ instytucj¹ spo³eczn¹, podsta-wow¹ komórk¹ i filarem spo³eczeñstwa. Problem rodziny jawi siê obecnie jako sprawa wielkiej wagi. Dot¹d ma³¿eñstwo zawierane miêdzy kobiet¹ i mê¿czyzn¹ oraz rodzina tworzy³a naturalny, sakralny i ca³kiem oczywisty œwiat ludzi zarów-no w wymiarze ¿ycia spo³ecznego, jak i rzeczywistoœci kulturowej. To, co bywa przedstawiane jako postêp cywilizacji lub osi¹gniêcie naukowe, w rzeczywistoœci jest czêsto klêsk¹ z punktu widzenia ludzkiej godnoœci i spo³eczeñstwa. W konse-kwencji obserwujemy rozpad wiêzi ma³¿eñskiej i rozwody.

Nauczanie Benedykta XVI zawiera wnikliwe analizy przyczyn rozpadu ma³-¿eñstwa i rodziny, które inspiruj¹ do dalszych przemyœleñ na ten temat. Warto w tym kontekœcie zastanowiæ siê nad pytaniem: jakie powody rozpadu

ma³¿eñ-T

M

NUMER 2(16), 2014

doi: 10.14746/TIM.2014.16.2.13

1 _{Dominik Lubiñski ks. dr (email:paulubin@wp.pl), Instytut Teologiczny w £odzi. Zajmuje siê} nauczaniem spo³eczno-moralnym Benedykta XVI, etyk¹ stosunków miêdzynarodowych oraz etyk¹ spo³eczn¹ i polityczn¹. Prawa cz³owieka w nauczaniu J. Ratzingera-Benedykta XVI, w: W s³u¿bie Koœcio³owi. Ksiêga pami¹tkowa poœwiêcona ks. infu³atowi S. Gradowi, £ódŸ 2012, s. 27-42; Mo-ralne zasady porz¹dku miêdzynarodowego w nauczaniu Jana Paw³a II,w:Jan Pawe³ II w œwiecie dyplomacji i polityki. Materia³y pokonferencyjne, red. M. Wilk, £ódŸ 2011, s. 123-138; Ideologie w polityce. Wizja ¿ycia politycznego w nauczaniu J. Ratzingera-Benedykta XVI,w: Mity polityczne – wyobra¿enia zbiorowe – polityka historyczna. Materia³y pokonferencyjne, red. E. Ponczek, £ódŸ 2011, s. 27-46; £ad moralny w œwiecie mediów w nauczaniu Benedykta XVI,„£ódzkie Studia Teologiczne” 20(2011), s. 225-234; Struktura stosunków miêdzynarodowych w nauczaniu Jana Paw³a II, „£ódzkie Studia Teologiczne” 21(2012), s. 169-179.

stwa i rodziny wymienia w swym nauczaniu Benedykt XVI. Dlatego celem ni-niejszego artyku³u bêdzie próba ukazania czynników destabilizuj¹cych tê pod-stawow¹ komórkê spo³eczeñstwa, jak¹ jest rodzina.

Aby udzieliæ odpowiedzi na to pytanie, zostan¹ omówione nastêpuj¹ce za-gadnienia:

– przyczyny ekonomiczne, – przyczyny polityczne, – przyczyny etyczne.

1. PRZYCZYNY EKONOMICZNE

Zastanawiaj¹c siê nad Ÿród³ami kryzysu rodziny, papie¿ zauwa¿a pogorsze-nie siê jej kondycji ekonomicznej. Zmieniaj¹ca siê rzeczywistoœæ spo³eczno-eko-nomiczna wymaga od rodziny elastycznego przystosowania siê do nowych wa-runków ¿ycia, ale nie mo¿e siê to odbywaæ kosztem rezygnacji z zaspokajania koniecznych potrzeb egzystencjalnych. Ostatni œwiatowy kryzys ekonomiczny zwiêkszy³ trudnoœci rodzin, w wyniku czego maj¹ one coraz wiêksze problemy z wype³nianiem podstawowych funkcji.

Zdaniem papie¿a, warunki gospodarcze maj¹ wp³yw na ¿ycie ma³¿eñskie, dlatego regulacje prawne i system podatkowy – np. subsydiarnoœæ w kwestii podatkowej dla obywateli – musz¹ sprzyjaæ dobrobytowi obywateli, wolnej ini-cjatywie gospodarczej oraz przedsiêbiorczoœci, które dziêki sprawiedliwym kry-teriom podzia³u dóbr umo¿liwi¹ rozwój i postêp gospodarczy. Tworzenie otocze-nia prawnego zabezpieczaj¹cego woln¹ aktywnoœæ gospodarcz¹ oraz troska o podniesienie stopy ¿yciowej obywateli, w szczególnoœci rodziny, to g³ówne za-dania pañstwa. Nie ma byæ ono arbitrem w dziedzinie gospodarczej, ale powinno odgrywaæ aktywn¹ rolê w aktywizacji podmiotów gospodarczych oraz kszta³to-waniu systemu w³asnoœci2_{. To bowiem zmiana mentalnoœci m³odych ludzi pod} wp³ywem kultury liberalnej, tak¿e w ¿yciu gospodarczym, powoduje z jednej strony poczucie wolnoœci i niezale¿noœci, a z drugiej lêk przed podzia³em po œlu-bie wypracowanych przez sieœlu-bie dóbr z partnerem.

Kolejn¹ przyczyn¹ rozpadu ma³¿eñstw jest brak zwi¹zku polityki prorodzin-nej pañstwa z innymi przestrzeniami ¿ycia spo³ecznego. Papie¿ podkreœla, ¿e rodzina jest podmiotem spo³ecznym i jej prawa staj¹ siê przedmiotem ochrony pañstwa, które powinno gwarantowaæ jej dobro3_{. Chodzi o to, by rodzina sta³a} 2 _{Zob. Benedykt XVI, Wspólna deklaracja Papie¿a Benedykta XVI i Patriarchy Bart³omieja I,} audiencja generalna (dalej – AG), Rzym, 30.11.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28 (2007) nr 2, s. 28.

3_{Wiele dokumentów Koœcio³a podkreœla wartoœæ troski o rodzinê w aspekcie ekonomicznym.} Nale¿y wymieniæ: Stolica Apostolska, Karta Praw Rodziny, Pelplin 1983; Papieska Rada ds. Ro-dziny, Wyzwania stoj¹ce przed rodzin¹ na pocz¹tku trzeciego tysi¹clecia, Dokument koñcowy IV

siê samodzieln¹ kategori¹ polityki spo³ecznej oraz aby polityka pañstwa tworzy-³a stabilny system zaspokajania potrzeb rodzin, a nie tylko jej poszczególnych cz³onków. Sprowadza siê to do tworzenia prawa, w którym gwarantuje siê mo¿-liwoœæ nabywania w³asnoœci i posiadania dóbr, które s¹ zwolnione od podatków w wypadków dziedziczenia przez najbli¿szych cz³onków rodziny.

Benedykt XVI podkreœla koniecznoœæ unikania dwóch skrajnych modeli rela-cji pañstwo-rodzina. Z jednej strony chodzi o pañstwo opiekuñcze z nadmiernym interwencjonizmem, a z drugiej zostawienie pomocy rodzinie tylko prywatnej do-broczynnoœci lub opiece spo³ecznej. W szukaniu dobrych rozwi¹zañ pomoco-wych istotn¹ rolê odgrywa tak¿e kultura wolontariatu. Nale¿y podkreœliæ, ¿e wiêkszoœæ wolontariuszy odwo³uje siê w swojej pracy do Ÿróde³ chrzeœcijañskiej mi³oœci i poœwiêcenia. Wspó³pracuj¹ oni ze wszystkimi ludŸmi dobrej woli, stowa-rzyszeniami filantropijnymi i instytucjami, nie zastêpuj¹c ich, uzupe³niaj¹ funkcje pañstwa oraz rozwijaj¹ spo³eczny wymiar osoby, s³u¿¹c ¿yciu4_{. St¹d te¿ celem} pañ-stwa nie jest tylko tworzenie dóbr i dbanie o wzrost produktu krajowego, ale budo-wa spójnego, pozbawionego sprzecznoœci i niekonsekwencji systemu ochrony praw rodziny w aspekcie spo³eczno-ekonomicznym.

Niezwykle wa¿n¹ przyczyn¹ rozpadu ma³¿eñstwa, zwi¹zan¹ z sytuacj¹ eko-nomiczn¹, jest bezrobocie5_{. Brak poczucia stabilnoœci finansowej rodziny} utrud-nia zaspokajanie potrzeb materialnych oraz jest powodem frustracji i dezintegra-cji spo³ecznej rodziny i ma³¿eñstwa. Choæ z jednej strony papie¿ ceni mobilnoœæ zawodow¹ ludzi, szybk¹ mo¿liwoœæ przekwalifikowania siê na rynku pracy, co zwiêksza szanse na zatrudnienie, to z drugiej widzi problem tymczasowego

za-spotkania przewodnicz¹cych europejskich komisji episkopatów ds. rodziny i ¿ycia, 11.04.2003, Watykan 2003; Europejska Karta Spo³eczna, 3.05.1996, Strasburg 1996. W ramach ulg podatko-wych dla rod_{ziny chodzi np. o mo¿liwoœæ wspólnego opodatkowania rodziców lub odliczenia do} podstawy opodatkowania kos_{ztów zwi¹zanych np. z kszta³ceniem dzieci. Listê tych ulg dobrze} przedstawia: J. Kroszel, Co to znaczy, ¿e pañstwo prowadzi politykê prorodzinn¹?, „Ethos” 8 (1995), nr 4, s. 8; J. GrêŸlikowski, Karta praw rodziny Stolicy Apostolskiej a miêdzynarodowe akty praw cz³owieka, „Homo Dei” 63(1994), nr 1, s. 23.

4 _{Zob. Benedykt XVI, Szanowaæ ¿ycie, przemówienie (dalej – przem.), Rzym, 5.02.2006,} „L’Osservatore Romano” wersja polska 27(2006), nr 4, s. 48; _{ten¿e, Dobro i spo³eczeñstwo nie} mog¹ przetrwaæ bez wolontariatu, spotkanie z wolontariuszami, Wiedeñ, 9.09.2007, „L’Osservato-re Romano” wersja polska 28(2007), nr 10-11, s. 30; ten¿e, Dziêkujê Panu za pielgrzymkê do Au-strii, AG, Rzym, 12.09.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 10-11, s. 34; ten¿e, Potrzebna jest globalizacja solidarnoœci, przem. do uczestników Kongresu zorganizowane-go pr_{zez Fundacjê „Cenetsimus Annus – Pro Pontifice”, Rzym, 31.05.2008, „L’Osservatore} Roma-no” wersja polska 29(2008), nr 7-_{8, s. 15. Por. tak¿e Papieska Rada Iustitia et Pax, Kompendium} Katolickiej Nauki Spo³ecznej, Kielce 2005, s. 274.

5 _{Por. Benedykt XVI, Lourdes jest miejscem jednoœci, nadziei, i nawrócenia, procesja ze} œwie-cami, Lourdes 13.09.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 10-11, s. 26; ten-¿e, Afrykanie powinni byæ pierwszymi twórcami swego rozwoju, spotkanie z w³adzami polityczny-mi i korpusem dyplomatycznym, Luanda, 20.03.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30 (2009), nr 5, s. 43.

trudnienia. W wyniku takiej sytuacji potêguj¹ siê problemy z realizacj¹ podsta-wowych funkcji rodziny i ma³¿eñstwa. Podkreœla to papie¿, gdy pisze: „Kiedy tymczasowoœæ zatrudnienia nie pozwala ludziom m³odym za³o¿yæ w³asnej rodzi-ny, autentyczny i integralny rozwój spo³eczeñstwa jest powa¿nie zagro¿ony”6_. G³ówn¹ miar¹, jak¹ przyk³ada papie¿ do pracy ludzkiej, jest miara rodziny. Cz³o-wiek mo¿e ukochaæ pracê dla niej samej, ale pe³n¹ miar¹, wed³ug niego, jest mi³oœæ i serce wk³adane w ni¹, które zespalaj¹ cz³owieka i jednocz¹ z najbli¿szy-mi w rodzinie. Przedsiêbiorcy i pracodawcy maj¹ obowi¹zek szanowaæ godnoœæ pracy i cz³owieka oraz organizowaæ miejsca pracy przy wspó³udziale zaintereso-wanych ludzi, uwzglêdniaj¹c szerok¹ paletê czynników kwalifikuj¹cych. Jedno-cz¹cy charakter pracy ludzkiej, wzgl¹d na podmiot pracy, powinien byæ wpisany w kodeks pracy, który chroni pracownika, jego rodzinê oraz umo¿liwia osi¹gniê-cie lepszego poziomu egzystencji i rozwój7_.

Z tym wi¹¿e siê rola i charakter pracy zawodowej kobiety, któr¹ docenia Benedykt XVI. Z jednej strony uczestniczy ona w swoim ¿yciu zawodowym, a z drugiej wykonuje nie mniej wa¿n¹ pracê wychowawcz¹ i rodzicielsk¹. Zda-niem papie¿a, nale¿y stworzyæ bodŸce zachêcaj¹ce kobietê do pozostawania w domu w okresie sprawowania opieki nad dzieæmi, ale tak¿e nie dyskrymino-waæ jej ze wzglêdu na to donios³e powo³anie macierzyñskie w polityce zatrud-nienia. Inaczej obni¿a siê realne dochody rodziny, uniemo¿liwia realizowanie po-wo³ania kobiety do macierzyñstwa i prawa do spe³nienia w sensie zawodowym8_. Widaæ wiêc potrzebê wprowadzenia rozwi¹zañ ustawowych u³atwiaj¹cych kobie-tom godzenie pracy zawodowej z ¿yciem rodzinnym. Ponadto papie¿ zdecydo-wanie popiera tak¹ politykê pañstwa, dziêki której stwarza siê m³odemu

pokole-6 _{Benedykt XVI, Przes³anie z okazji Œwiatowego Dnia Wy¿ywienia, Watykan, 4.10.2007,} „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 12, s. 7-8. Por. ten¿e, Profetyczne powo³anie chrzeœcijan i ich pasterzy, spotkanie z biskupami Wielkiej Brytanii w Oscott College, Birmingham, 19.09.2010, „L’Osservatore Romano” wersja polska 31(2010), nr 11, s. 44.

7 _{Zob. Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate, Rzym, 29.06.2009, „L’Osservatore} Ro-mano” wersja polska 30(2009), nr 9, s. 14-15; ten¿e, Dla dobra cz³owieka i ca³ego spo³eczeñstwa, przem. do chrzeœcijañskich Stowarzyszeñ Pracowników W³oskich (ACLI), Rzym, 27.01.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 27(2006), nr 4, s. 27. O obowi¹zku wspó³dzia³ania struktur pañstwowych i przedsiêbiorców w celu zwiêkszenia zatrudnienia por.: J. Pawe³ II, Encyklika La-borem exercens, w: t_{en¿e, Dzie³a zebrane. Encykliki, t. 1, Kraków 2006, s. 130-131; Papieska Rada} Iustitia et Pax, Kompendium Katolickiej Nauki Spo³ecznej, dok. cyt., s. 184.

8 _{Zob. Benedykt XVI, Migracja znakiem czasu, orêdzie (dalej – or.), Rzym, 18.10.2005,} „L’Os-servatore Romano” wersja polska 27(2006), nr 1, s. 4; ten¿e, Wiara w „Boga bliskiego” gwarancj¹ niezawodnej nadziei dla Afryki, AG, Rzym, 1.04.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 6, s. 48; _{ten¿e, Odrzucajcie niszczycielsk¹ moc nienawiœci, homilia (dalej – hom.),} Nazaret, 14.05.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 7-8, s. 40. Por. tak¿e Kongregacja Nauki Wiary, List do biskupów Koœcio³a katolickiego o wspó³dzia³aniu mê¿czyzny i kobiety w Koœciele i œwiecie, Rzym, 31.05.2004, „L’Osservatore Romano” wersja polska 26(2005), nr 11-12, s. 38.

niu mo¿liwoœci wychowania dzieci, bowiem globalizacja spo³eczeñstw oraz tym-czasowoœæ zatrudnienia nie u³atwiaj¹ m³odym ludziom zak³adania w³asnych ro-dzin, co skutkuje brakiem autentycznego i integralnego rozwoju spo³eczeñstw9_. Kolejnym wielkim zagro¿eniem dla wiêzi rodzinnej jest emigracja zarobko-wa. Jest ona bardzo powa¿nym problemem ekonomiczno-spo³ecznym. Emigra-cja czasowa powoduje roz³¹kê z rodzin¹. Dotyczy to g³ównie kobiet, które w celu utrzymania rodziny czêsto podejmuj¹ siê pracy daj¹cej niskie zarobki. Ka¿da rodzina pragnie mieæ zapewniony podstawowy byt materialny, ale emigracja utrudnia zacieœnianie wiêzi rodzinnych. Prowadzi to do zubo¿enia tkanki spo³ecz-nej i moralspo³ecz-nej spo³ecznoœci oraz do wykorzenienia kulturowego10_{. W tych} ten-dencjach maj¹ swój udzia³ ruchy feministyczne, które pod wp³ywem ideologii maskulinistycznych d¹¿¹ do zrównania p³ci, czego skutkiem ma byæ wykonywa-nie tych samych zawodów przez przedstawicieli obu p³ci11_.

2. PRZYCZYNY POLITYCZNE

Na dezintegracjê wspólnoty ma³¿eñskiej maj¹ wp³yw tak¿e czynniki poli-tyczne. Najpowa¿niejszym z nich jest negowanie naturalnego charakteru zwi¹z-ku mê¿czyzny i kobiety. Próbuje siê czêsto zredefiniowaæ ma³¿eñstwo jako zwi¹-zek partnerski, niekoniecznie mê¿czyzny i kobiety, oraz obdarzyæ go takimi samymi prawami jak rodzinê. St¹d te¿ niektóre krêgi polityczne domagaj¹ siê zmiany prawa w tej kwestii. Wed³ug papie¿a Koœció³ przypominaj¹cy nauczanie Jezusa na temat ma³¿eñstwa nie uprawia ¿adnej ideologii ani tym bardziej indok-trynacji. Ka¿da bowiem ideologia s³u¿y w³asnym interesom jakiejœ grupy spo-³ecznej oraz zbudowana jest na czêœci prawdy o rzeczywistoœci. Natomiast

Ko-9 _{Zob. Benedykt XVI, W obronie chrzeœcijañskiego dziedzictwa Europy, przem. do} uczestni-ków kongresu zorganizowanego przez Europejsk¹ Partiê Ludow¹, Rzym, 30.03.2006, „L’Osserva-tore Romano” wersja polska 27(2006), nr 8, s. 20; ten¿e, Koœció³ liczy na œwiadectwo chrzeœcijan w ¿yciu politycznym, przem. do przywódców Miêdzynarodówki Centrowych Demokratów, Rzym, 21.09.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 12, s. 15; ten¿e, Przes³. z okazji 45. Tygodnia Spo³ecznego Katolików W³oskich, Rzym, 12.10.2007, „L’Osservatore Romano” wer-sja polska 28(2007), nr 12, s. 25.

10 _{Benedykt XVI, Migracja znakiem czasu, dz. cyt., s. 4. Por. Benedykt XVI, Trzeba zapewniæ} wszystkim jednakowy dostêp do zasobów ziemi, przem. do uczestników obchodów rocznicy powsta-nia IFAD, Rzym, 20.02.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 4, s. 27; ten¿e, Nadszed³ czas, aby muzu³manie i chrzeœcijanie solidarnie po³o¿yli kres przemocy i wojnom, spo-tkanie z m³odzie¿¹, Bkerke, 15.09.2012, „L’Osservatore Romano” wersja polska 33(2012), nr 9-10, s. 16.

11 _{Zob. Benedykt XVI, Odrzucajcie niszczycielsk¹ moc nienawiœci, dz. cyt., s. 40. J. Ratzinger} wyjaœnia: „Istota feminizmu polega na przezwyciê¿eniu ró¿nicy p³ci przez wprowadzenie wymien-noœci wszystkich ról miêdzy mê¿czyzn¹ a kobiet¹”. Zob. J. Ratzinger, Raport o stanie wiary. Z kardyna³em Josephem Ratzingerem rozmawia Vittorio Messori, t³um. Z. Orsztyn, Kraków– Wars_{zawa-Struga 1986, s. 80.}

œció³ w swym nauczaniu chroni niejako rozumienie zwi¹zku mê¿czyzny i kobie-ty przed dewiacjami intelektu. Poprzez ten mokobie-tywowany prawem naturalnym oraz wartoœciami religijnymi przekaz nie dokonuje zamachu na œwieckoœæ pañ-stwa. Zdaniem papie¿a, Koœció³ jest obroñc¹ prawa naturalnego, dobra wspólne-go rodziny i szerszej spo³ecznoœci12_.

Zachowanie praw rodziny dziêki odpowiedniemu ustawodawstwu jest mini-malnym, ale koniecznym warunkiem ochrony rodziny i gwarancji jej dobra jako podstawowej komórki spo³ecznej. Dlatego obywatele pañstwa, tak¿e chrzeœcija-nie, w imiê praw obywatelskich i swobód religijnych winni mieæ mo¿liwoœæ sprzeciwu wobec w³adzy, która godzi w naturalne prawa przys³uguj¹ce rodzinom. Nale¿y mieæ na wzglêdzie, ¿e ma³¿eñstwo nie jest jak¹œ konwencj¹ kulturow¹, któr¹ ktoœ ustali³ jako obowi¹zuj¹c¹, ale wyrasta z samej natury cz³owieka oraz dobra osobistego i spo³ecznego, jakie niesie zwi¹zek mê¿czyzny i kobiety.

Kolejnym politycznym zagro¿eniem trwa³oœci rodziny jest domaganie siê specyficznej ideologii sekularyzacji w pojmowaniu rodziny, jej znaczenia i ce-lów oraz prezentowanie jej przez rz¹dz¹cych i elity polityczne. W bloku komu-nistycznym instytucje pañstwowe próbowa³y przej¹æ wychowawcze funkcje ro-dziny, co obni¿a³o autorytet rodziców. Narzucano wrêcz programowo amoralne modele ¿ycia, które mia³y zagwarantowaæ kontrolê nad spo³eczeñstwem w celu wykorzystania go do realizacji ideologii marksistowskiej. Czêœæ ludzi wyznaj¹-cych pogl¹dy komunistyczne i bêd¹wyznaj¹-cych przy sterach w³adzy po reformach ustro-jowych zaczê³a sprzyjaæ ideologii skrajnie liberalnej, która w imiê specyficznie rozumianej wolnoœci propagowa³a styl ¿ycia i modele spo³eczne odbiegaj¹ce nie tylko od zasad zdrowego rozs¹dku, ale niejednokrotnie sprzeciwiaj¹ce siê natu-rze13_{. Jak inaczej nazwaæ tendencje do zrównania praw mniejszoœci, np.} seksual-nych, z prawami tradycyjnie rozumianej rodziny? W imiê postêpu i rozwoju, za którym idzie „nowoczesna moralnoœæ”, propaguje siê wzorce ¿ycia bêd¹ce w jaw-nej sprzecznoœci z integralnie rozumian¹ prawd¹ o cz³owieku i mi³oœci¹ ma³¿eñ-sk¹. Przedstawiany jest model rodziny, który nie jest oparty na zwi¹zku mê¿czyzny i kobiety, ale na dowolnym zwi¹zku osób. W istocie rzeczy zak³óca to ³ad spo³eczny i niesie negatywne skutki.

Liberalizacja zasad moralnych prowadzi do plagi rozwodów i aborcji. Nale-¿y podkreœliæ, ¿e rozwód ma wymiar nie tylko prawny. Jego skutki s¹ szczegól-nie dotkliwie odczuwane w sferze emocjonalnej. Z ró¿nych wzglêdów

poprze-12 _{Benedykt XVI, Przem. Benedykta XVI na zakoñczenie wizyty, spotkanie z biskupami} szwaj-carskimi, Rzym, 9.11.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 1, s. 29. Por. tak-¿e Katechizm Koœcio³a katolickiego, Poznañ 1994, s. 503.

13 _{Zob. J. Ratzinger, Sumienie w dziejach, w: ten¿e, Koœció³ – Ekumenizm – Polityka (dalej –} KEP), Kolekcja Communio, nr 5, Poznañ–Warszawa 1990, s. 213, Wiêcej o negatywnym aspekcie socjalizmu w p³aszczyŸnie spo³eczno-gospodarczej pisze J. Ratzinger, Europa. Jej podwaliny dzi-siaj i jutro_{, t³um. S. Czerwik, Kielce 2005, s. 13, 27.}

dza go „nieobecnoœæ” przynajmniej jednego z rodziców, który nie anga¿uje siê w budowanie relacji i wiêzi rodzinnej. Rozwód oznacza dezintegracjê rodziny i umacnia dehumanizuj¹ce postawy, poniewa¿ utwierdza m³odych ludzi w prze-konaniu, ¿e zwi¹zki ma³¿eñskie zawsze cechuje nietrwa³oœæ. Tymczasem dojrza-³oœæ moralna przysz³ych pokoleñ zale¿y od poszanowania i utrwalenia modelu rodziny jako trwa³ej wspólnoty ca³ego ¿ycia. Rozwód rozgrywa siê przede wszystkim w sferze moralnej, godzi w godnoœæ cz³owieka, jest aktem wielkiej niesprawiedliwoœci w relacjach miêdzyludzkich. W wyniku rozejœcia siê ma³¿on-ków zostaj¹ osierocone dzieci. To zjawisko-plaga obra¿a Boga, który jest gwa-rantem przymierza ma³¿eñskiego. Papie¿ wspomina o tym w nastêpuj¹cych s³o-wach:

Rozwód i aborcja to oczywiœcie decyzje ró¿nej natury, do których dochodzi niekiedy w trudnych i dramatycznych okolicznoœciach; czêsto powoduj¹ one urazy i s¹ Ÿró-d³em g³êbokich cierpieñ dla tego, kto je podejmuje. Ich ofiarami padaj¹ równie¿ nie-winne istoty: dopiero co poczête i jeszcze nie narodzone dziecko, dzieci prze¿ywaj¹-ce zerwanie wiêzów rodzinnych14_.

Nale¿y zauwa¿yæ, ¿e tylko ma³¿eñstwo mê¿czyzny i kobiety jest podstawo-w¹, stabiln¹ form¹ ¿ycia spo³ecznego. Choæ œrednia wieku osób zawieraj¹cych sakrament ma³¿eñstwa jest coraz wy¿sza, to jednak dziêki ³asce Bo¿ej mog¹ one tworzyæ trwa³e i wierne zwi¹zki.

Instytucjê rodziny niszczy równie¿ brak ustawodawstwa chroni¹cego prawo rodziców do wychowania w³asnych dzieci. Ochrona wszelkiego ¿ycia na ka¿dym etapie, w szczególnoœci w ³onie matki i pod koniec ¿ycia, jest kluczowym prio-rytetem politycznym w d¹¿eniu spo³eczeñstw i pañstw, by ocaliæ przysz³oœæ ludz-koœci i zabezpieczyæ jej godny rozwój. Troska papie¿a o kulturê ¿ycia przejawia siê miêdzy innymi w nastêpuj¹cych s³owach: „Ochrona ¿ycia od poczêcia do naturalnej œmierci, gdziekolwiek jest ono zagro¿one, deptane, zniewa¿ane jest pierwsz¹ powinnoœci¹, w której wyra¿a siê prawdziwa etyka odpowiedzialno-œci”15_{. Wiele rz¹dów i pañstw nie tylko nie docenia roli rodziny, g³ównej szko³y} pokoju, ale tak¿e zwi¹zku polityki prorodzinnej z pokojem spo³ecznym. Docho-dzi nawet do niszczenia tej prakomórki wolnoœci ludzkiej poprzez promocjê po-lityki antynatalistycznej i proaborcyjnej. Z powy¿szym stwierdzeniem

korespon-14 _{Benedykt XVI, Otoczmy opiek¹ osoby zranione, przes³anie (dalej – przes³.) do uczestników} kongresu poœwiêconego pladze aborcji i rozwodów, Sydney, 5.04.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 5, s. 27. Por. tak¿e: Benedykt XVI, Koœció³ gani i potêpia wszelkie naruszenie godnoœci i praw nieletnich, przem. do uczestników XIX Zgromadzenia Plenarnego Pa-pieskiej Rady ds. Rodziny, Rzym, 8.02.1010, „L’Osservatore Romano” wersja polska 31(2010), nr 3-4, s. 27. Wiêcej na temat podzia³u rozwodów na prawny, emocjonalny i skutki dla ¿ycia rodzin-nego i spo³eczrodzin-nego zob. Z. Markocki, Bezrobocie i alkoholizm jako czynniki dezintegruj¹ce wspó³-czesn¹ rodzinê, „Pedagogika Rodziny” 2007, nr 1-2, s. 43.

duj¹ s³owa Benedykta XVI: „Fundamentalnym prawem cz³owieka, podstaw¹ wszystkich innych praw, jest prawo do ¿ycia. Obejmuje ono ¿ycie od poczêcia do naturalnego kresu. Aborcja nie mo¿e zatem byæ prawem cz³owieka – jest jego zaprzeczeniem. Jest «g³êbok¹ ran¹ spo³eczn¹”16_.

Wiêzi rodzinne i status spo³eczny rodziny os³abia te¿ ¿¹danie od pracowni-ków pe³nej dyspozycyjnoœci, co dezorganizuje ¿ycie osobiste. Powoduje to stres, potêguje depresje i odbiera nadziejê na przysz³oœæ. Z innego rodzaju trudnoœcia-mi zmagaj¹ siê osoby trudnoœcia-migruj¹ce z przyczyn materialnych b¹dŸ z powodu kon-fliktów militarnych. Wiele z nich doœwiadcza samotnoœci i roz³¹ki, co wp³ywa na os³abienie, a skrajnych przypadkach nawet na zerwanie pierwotnych wiêzi rodzinnych17_.

Papie¿ domaga siê, by pañstwa prowadzi³y integraln¹ politykê prorodzinn¹, co bêdzie wspiera³o rodziny odpowiedzialnie pochodz¹ce do obowi¹zku wycho-wania i s³u¿by ¿yciu. Benedykt XVI zachêca do obrony praw rodziny w aspek-cie kulturowym, ekonomicznym oraz prawnym, np. poprzez stowarzyszenia. Wzywa pañstwa do udzielania godziwego wsparcia materialnego uzale¿nionego od liczby dzieci oraz sytuacji ekonomicznej. Chodzi o to, by tej pierwotnej spo-³ecznoœci zapewniæ integralny rozwój. Rodzina potrzebuje domu, s³usznie wy-nagradzanej pracy, szkó³ dla dzieci, podstawowej opieki zdrowotnej. Te wartoœci s¹ konieczne do realizacji celów rodziny, budowania w³asnych relacji oraz poko-ju spo³ecznego jako owocu ³adu moralnego. Pomyœlnoœæ i rozwój rodziny w

spo-16 _{Benedykt XVI, Chcê byæ rzecznikiem tych, którzy nie maj¹ g³osu, spotkanie ze œwiatem} polityki, Wiedeñ, 7.09.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 10-11, s. 18. Por. tak¿e: Benedykt XVI, Encyklika Caritas in veritate, dz. cyt., s. 9-10; 31; ten¿e, Przem. Benedykta XVI na zakoñczenie wizyty, przem. cyt., s. 27-30; ten¿e, Osoba ludzka sercem pokoju, or., Rzym, 8.12.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 2, s. 5; ten¿e, ¯ycie jest pierwszym dobrem, jakie otrzymujemy od Boga, i podstaw¹ wszystkich innych, przem. do uczestników zgro-madzenia plenarnego papieskiej Akademii „Pro Vita”, Rzym, 24.02.2007, „L’Osservatore Roma-no” wersja polska 28(2007), nr 5, s. 44; Wiêcej na temat aborcji pisze J. Razinger: „Trzy wypacze-nia: aborcja, eutanazja, samobójstwo s¹ naturalnie pochodn¹ tej podstawowej decyzji – wyrzeczenia siê wiecznej odpowiedzialnoœci i wiecznej nadziei. ¯¹dza ¿ycia przekszta³ca siê w obrzydzenie ¿yciem i w nicoœæ jego spe³nieñ. Tak¿e i tutaj konsekwencj¹ jest unicestwienie cz³owieka. Cz³o-wiek potrzebuje etosu, by byæ sob¹”. J. Ratzinger, Czas przemian w Europie. Miejsce Koœcio³a i œwiata, t³um. M. Mijalska, Kraków 2005, s. 34. Wspieranie rozwoju integralnego rodziny jest obo-wi¹zkiem pañstwa. Zob. ten¿e, Wolnoœæ i wyzwolenie, w: J. Ratzinger, KEP, s. 292; ten¿e, Wiara – prawda – tolerancja. Chrzeœcijañstwo a religie œwiata, t³um. R. Zaj¹czkowski, Kielce 2004, s. 195; Sól ziemi. Chrzeœcijañstwo i Koœció³ Katolicki na prze³omie tysi¹cleci. Z kardyna³em Josephem Ratzingerem (Benedyktem XVI) rozmawia Peter Seewald, t³um. G. Sowiñski, Kraków 2005, s. 175--179; J. Ratzinger, Europa Benedykta w kryzysie kultur, t³um. W. Dzie¿a, Czêstochowa 2005, s. 76--77, 82-83.

17 _{Zob. Benedykt XVI, Rodzina migruj¹ca, or., Rzym, 18.10.2006, „L’Osservatore Romano”} wersja polska 28(2007), nr 1, s. 4; _{ten¿e, Wojna nigdy niczego nie rozwi¹zuje, przem. do korpusu} dyplomatycznego, Rzym, 8.01.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 2, s. 7.

³ecznoœci le¿y w gestii nie tylko samych zainteresowanych, ale wchodzi w sk³ad koniecznego interwencjonizmu pañstwa. Pomoc materialna pañstwa realizowana poprzez zasi³ki, ulgi podatkowe powinna dotyczyæ w szczególnoœci rodzin wie-lodzietnych i matek samotnie wychowuj¹cych dzieci. Powinien byæ to priorytet polityki prorodzinnej pañstwa, które chroni ¿ycie od pocz¹tku do naturalnej œmierci18_{. Prawo obywateli do za³o¿enia rodziny, obrony jej prywatnoœci,} prokre-acji i decydowania o liczbie potomstwa nak³ada na rz¹dy obowi¹zek troski o ich potrzeby, a tak¿e ochrony przed naciskami ideologicznymi, prawnymi lub eko-nomicznymi. Zdaniem papie¿a, œwiadectwem dba³oœci pañstwa o rodzinê jest to, ¿e ¿yje ona „autentycznie w pokoju, kiedy nikomu nie brakuje tego, co niezbêd-ne, a maj¹tkiem rodzinnym – owocem pracy jednych, oszczêdnoœci innych i czynnej wspó³pracy wszystkich – dobrze siê gospodaruje w duchu solidarnoœci, unikaj¹c nadmiaru i bez marnotrawstwa”19_.

18 _{Benedykt XVI, Osoba ludzka i dobro wspólne w centrum zarz¹dzania sprawami} publiczny-mi, przem. do w³adz regionu Lacjum, miasta i prowincji Rzymu, Rzym, 14.01.2010, „L’Osservato-re Romano” wersja polska 31(2010), nr 3-4, s. 12. Por. tak¿e: J. Pawe³ II, Encyklika Evangelium vitae, w: ten¿e, Dzie³a zebrane. Encykliki, t. 1, Kraków 2006, s. 576, ten¿e, Adhortacja Ecclesia in Oceania, w: ten¿e, Dzie³a zebrane. Adhortacje, t. 2, Kraków 2006, s. 841; E. Sgrecci, Stolica Apo-stolska a Miêdzynarodowy Rok Rodziny, wyst¹pienie na konferencji ONZ, 26.04.1993, La Valletta, „L’Osservatore Romano” wersja polska 14(1993), nr 8-9, s. 32, J. Pawe³ II, Sprawa Bo¿a winna jednoczyæ wspólnotê Koœcio³a, audiencja papieska dla pielgrzymów z diecezji bielsko-¿ywieckiej, Rzym, 23.05.1996, „L’Osservatore Romano” wersja polska 17(1996), nr 7-8, s. 54.

19 _{Benedykt XVI, Rodzina wspólnot¹ pokoju, Rzym, 1.01.2008, „L’Osservatore Romano”} wersja polska 29(2008), nr 1, s. 26. Zob. ten¿e, Obrona rodziny jest obron¹ dobra osoby i spo³e-czeñstwa, przem. przed modlitw¹ „Anio³ Pañski”, Rzym, 30.12.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 2, s. 21; _{ten¿e, ¯aden cz³owiek nie powinien umieraæ w samotnoœci,} przem. do uczestników zgromadzenia ogólnego Papieskiej Akademii Pro Vita i zorganizowanego przez ni¹ kongresu, Rzym, 25.02.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 4, s. 31; ten¿e, Aborcja nie rozwi¹zuje problemów spo³ecznych, przem. do w³oskiego Ruchu Obrony ¯ycia, Rzym, 12.05.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 6, s. 41; ten¿e, Potr_{zebny jest umiar i solidarnoœæ, aby zwalczyæ ubóstwo, hom., Rzym, 1.01.2009, „L’Osservatore} Romano” wersja polska 30(2009), nr 2, s. 42; ten¿e, Rodzina szko³¹ wartoœci ludzkich i chrzeœci-jañskich, przes³. do uczestników spotkania rodzin, Rzym, 17.01.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 3, s. 24. O zagro¿eniach dla wychowania moralnego w rodzinie na prze-strzeni historii zob.: Pius XI, Encyklika Divini Illius Magistri, Rzym, 31.12.1929, tekst polski, 16.04.2010, http://www.nonpossumus.pl/encykliki/Pius_XI/divini_illius_magistri/, nr 44, 45; J. Pawe³ II, Encyklika Centesimus annus, w: ten¿e, Dzie³a zebrane. Encykliki, t. 1, Kraków 2006, s. 437, Sobór Watykañski II, Deklaracja o wychowaniu chrzeœcijañskim Gravissimum educationis, w: Sobór Watykañski II, Konstytucje, dekrety, deklaracje, Poznañ 1968, s. 316-317; J. Pawe³ II, Pomagajmy m³odym budowaæ fundament pod ich przysz³e ¿ycie, Sosnowiec, 14.06.1999, „L’Osser-vatore Romano” wersja polska 20(1999) nr 8, s. 90; J. _{Pawe³ II, W obronie ¿ycia i zdrowia ka¿dej} osoby ludzkiej, przes³. do cz³onków Papieskiej Akademii „Pro Vita”, Rzym, 30.03.2006, „L’Osser-vatore Romano” wersja polska 26(2005), nr 6, s. 35.

3. PRZYCZYNY ETYCZNE

Na rozpad wiêzi ma³¿eñskiej i rodzinnej maj¹ te¿ wp³yw czynniki etyczne. Zdaniem papie¿a, wszystko, co godzi w godnoœæ osoby, jest jednoczeœnie zagro-¿eniem etycznym dla ma³¿eñstwa i rodziny. W rodzinie kumuluj¹ siê jak w so-czewce mikro- i makroproblemy spo³eczne. W sytuacji aksjologicznego plurali-zmu prowadz¹cego do zaniku wra¿liwoœci na obiektywne wartoœci rodzina traci uprzywilejowane miejsce w strukturach spo³ecznych. Upowszechnia siê przeko-nanie, ¿e instytucja rodziny – niezast¹piona dot¹d postaæ ¿ycia spo³ecznego – mo¿e byæ zast¹piona przez alternatywne zwi¹zki partnerskie. Dominuje kultura liberalizmu. Wolnoœæ jako idea i prawo ¿ycia jest w niej podbudow¹ obyczajo-woœci tworzonej w dziedzinie relacji ma³¿eñskich. Brak szacunku dla cielesnej sfery ludzkiej egzystencji skutkuje instrumentalnym traktowaniem cz³owieka, w szczególnoœci kobiety. Funkcja macierzyñska i prokreacyjna zostaj¹ oddzielo-ne od powo³ania kobiety oraz uznaoddzielo-ne za ograniczenie jej wolnoœci.

Ponadto promuje siê laick¹ filozofiê mi³oœci jako determinantê ¿ycia ma³¿eñ-skiego podkreœlaj¹c¹ tylko wymiar cielesnej przyjemnoœci i warunkow¹ logikê dawania siebie. Wykorzystuj¹c si³ê instynktu seksualnego, cz³owiek zaciera gra-nice miêdzy tym, co nale¿y do jego naturalnych zapotrzebowañ, a tym, co ma charakter dewiacji biologicznych, psychicznych czy spo³ecznych. Dlatego niektó-re œrodowiska uwa¿aj¹, ¿e ka¿dy rodzaj zwi¹zku jest absolutnie normalny, i su-geruj¹ moralnoœæ bez dyskryminacji oraz absolutyzuj¹ wolnoœæ. Warto pamiêtaæ, ¿e p³ciowoœæ, eros i ma³¿eñstwo mê¿czyzny i kobiety wystêpuj¹ razem i s¹ natu-ralne. Obecnie wiele osób nie rozumie takich pojêæ i wartoœci rodzinnych, jak: heteroseksualnoœæ ma³¿eñstw, p³odnoœæ, uczciwoœæ, wiernoœæ20_.

Na dezintegracjê wspólnoty ma³¿eñskiej w najwiêkszym stopniu wp³ywa kwe-stionowanie jej nierozerwalnoœci. Rodzina zbudowana na fundamencie nieroze-rwalnego ma³¿eñstwa mê¿czyzny i kobiety jest œrodowiskiem, w którym cz³owiek godnie wzrasta i rozwija siê kompleksowo21_{. ¯yj¹c w kulturze relatywizmu,} ci¹-g³ych przemian spo³eczno-ekonomicznych, cz³owiek znajduje coraz mniej stabil-nych punktów oparcia dla kszta³towania swojego etosu. Nierozerwalnoœæ ma³¿eñ-sk¹ coraz czêœciej traktuje siê jako utopiê i pobo¿n¹ mrzonkê, a ma³¿eñstwo jako zwyk³y sposób formalizacji spo³ecznej wiêzi uczuciowej. W mniemaniu wielu œro-dowisk ma³¿eñstwo jest czymœ przypadkowym, jest prawn¹ nadbudow¹ wiêzi uczuciowej, któr¹ mo¿na manipulowaæ wed³ug w³asnego upodobania22_{. Natomiast} 20 _{Benedykt XVI, Szanowaæ ¿ycie, przem. cyt., s. 48, ten¿e, Adhortacja apostolska} Sacramen-tum Caritatis, Rzym, 22.02.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 4, s. 16.

21 _{Benedykt XVI, Rodzice, b¹dŸcie przyk³adem wiary, nadziei i mi³oœci, Walencja, 9.07.2006,} „L’Osservatore Romano” wersja polska 27(2006), nr 9-10, s. 16-18.

22 _{Benedykt XVI, Piêkno prawdy o ma³¿eñstwie, objawionej przez Chrystusa, przem. do} pra-cowników Trybuna³u Roty Rzymskiej, Rzym, 27.01.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 5, s. 31.

papie¿ przypomina, ¿e mi³oœæ ma³¿eñska nie jest dzie³em chwili, ale wymaga dojrza³oœci i cierpliwoœci od z³¹czonych ni¹ ludzi, aby umieli nieustannie przyj-mowaæ drugiego cz³owieka jako dar Bo¿y. Ponadto nierozerwalnoœæ ma³¿eñska nie wynika wy³¹cznie z nieodwo³alnego zobowi¹zania zawieraj¹cych je stron, ale jest wpisana w naturê mocnej wiêzi ustanowionej przez Boga23_{. Ma³¿eñstwo jest} sakramentem urzeczywistniaj¹cym w ludziach Bo¿y plan mi³oœci. Taka wizja ¿ycia ma³¿eñskiego ma wp³yw na budowanie sprawiedliwoœci i pokoju w spo³e-czeñstwie. Rodzina jest tak¿e pierwsz¹ i naturaln¹ przestrzeni¹ przekazywania wartoœci, które kszta³tuj¹ osobowoœæ dziecka.

Benedykt XVI zauwa¿a, ¿e wzrost liczby konkubinatów oraz niechêæ do deklarowania dozgonnej wiernoœci odbija siê negatywnie na dobru i szczêœciu dzieci. Nie mo¿na zapomnieæ, ¿e prawdziwe szczêœcie w rodzinie nie jest mo¿li-we bez wiernoœci ma³¿eñskiej24_{. Inaczej pozbawia siê dzieci bezpiecznego} œro-dowiska i stabilnoœci potrzebnych do prawid³owego rozwoju. Ma to negatywny wp³yw na dobro spo³eczeñstwa, które pozbawione zostaje spójnoœci i moralnej wra¿liwoœci jako swojej podstawy etycznej. Zdumiewa, ¿e z jednej strony nie kwestionuje siê prawa dziecka do wychowania, ciep³a rodzinnego, a z drugiej nie przeciwstawia siê mentalnoœci czasowego zwi¹zku. St¹d te¿ papie¿ postuluje d³u¿sze przygotowanie siê do przyjêcia sakramentu ma³¿eñstwa obejmuj¹ce trzy etapy: przygotowanie dalsze, bli¿sze oraz bezpoœrednie. Chodzi o to, by g³êbiej uœwiadomiæ sobie naturê, cel i skutki sakramentu ma³¿eñstwa dla ¿ycia indywi-dualnego i spo³ecznego25_.

Wzorem dla wszystkich chrzeœcijañskich ma³¿eñstw jest zwi¹zek Józefa i Maryi, który przedstawia zjednoczenie Chrystusa z Koœcio³em. Œwiêta Rodzina Maryi, Józefa i Jezusa jako ikona Boga – zdaniem Benedykta XVI – pokazuje, ¿e nic oprócz mi³oœci nie mo¿e staæ siê centrum jej ¿ycia, a wszystko inne musi d¹¿yæ do umacniania i rozwoju jej potencja³u. Uczestnicz¹c we wspólnocie Ma-ryi i Józefa, Jezus uœwiêci³ rzeczywistoœæ rodziny, nape³ni³ j¹ Bo¿¹ ³ask¹ i obja-wi³ jej powo³anie26_{. Ponadto poprzez uczestnictwo w akcie stwórczym rodzice} otrzymuj¹ dzieci w darze, podejmuj¹ siê je wychowywaæ i pomóc im wzrastaæ w cz³owieczeñstwie. Podkreœla to papie¿, gdy pisze: „Dziêki p³odnoœci mi³oœci

23 _{Por. tam¿e, s. 32.}

24 _{Benedykt XVI, Jesteœcie m³odym obliczem Koœcio³a i ludzkoœci, spotkanie z m³odzie¿¹ na} stadionie miejskim Pacaembu, Sao Paulo, 10.05.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28 (2007), nr 7-8, s. 20.

25 _{Por. Benedykt XVI, „Tak” dla ¿ycia, „tak” dla mi³oœci i „tak” dla pragnieñ obecnych w} ser-cu nas wszystkich, spotkanie z biskupami, Waszyngton, 16.04.2008, „L’Osservatore Romano” wer-sja polska 29(2008), nr 5, s. 43; ten¿e, Trzeba, by ka¿dy czu³ siê w Koœciele jak u siebie, spotkanie z Konferencj¹ Episkopatu Francji, Lourdes, 14.09.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 10-11, s. 34, ten¿e, Koœció³ gani i potêpia wszelkie naruszenie godnoœci i praw nielet-nich, dz. cyt., s. 27.

ma³¿eñskiej mê¿czyzna i kobieta uczestnicz¹ w stwórczym akcie Ojca i ukazuj¹ wyraŸnie, ¿e u pocz¹tków ich oblubieñczego ¿ycia istnieje szczere «tak», powie-dziane sobie wzajemnie i rzeczywiœcie prze¿ywane we wzajemnej relacji, pozo-staj¹c zawsze otwarte na ¿ycie”27_{. Cz³owiek obdarzony jest godnoœci¹} przys³u-guj¹c¹ mu od poczêcia do naturalnej œmierci. Zostaje poczêty w rodzinie ludzkiej, która jest naturalnym œrodowiskiem wychowawczym, gdzie s¹ pielêgno-wane wartoœci nie tylko religijne, ale tak¿e powszechnie uznapielêgno-wane przez ludzi. To mi³oœæ Jezusa jest najwa¿niejszym Ÿród³em ¿ycia dla rodziny. Pisze o tym Be-nedykt XVI: „Dlatego te¿ powo³aniem rodzin jest ¿yæ tym rodzajem mi³oœci, bo-wiem Pan jest rêkojmi¹, ¿e bêdzie to mo¿liwe dziêki mi³oœci ludzkiej, wra¿liwej, gor¹cej i mi³osiernej, takiej jak mi³oœæ Chrystusa”28_{. Dlatego oprócz} wychowa-nia do wiary, która inkarnuje mi³oœæ, potrzeba tak¿e pedagogii wolnoœci. Taka wra¿liwoœæ moralna rodziców wyzwala logikê bezinteresownoœci u dzieci i ra-doœæ ¿ycia oraz przeciwdzia³a hedonizmowi, który banalizuje relacje miêdzyludz-kie i pozbawia je wartoœci.

Dlatego nale¿y anga¿owaæ siê w obronê przyrodzonej godnoœci i wielkiej wartoœci ma³¿eñstwa i rodziny oraz tworzyæ warunki sprzyjaj¹ce przyjmowaniu ¿ycia i ochronie instytucji rodziny opartej na ma³¿eñstwie29_{. Wychowanie} moral-ne w rodzinie ma charakter holistyczny. Jest d³ugofalowym procesem ¿yciowym. Kochaj¹ca rodzina, pierwsza „kolebka ¿ycia i mi³oœci”, pomaga m³odemu cz³o-wiekowi w nabywaniu umiejêtnoœci samowychowania, w d¹¿eniu do wewnêtrz-nej harmonii oraz jest czynnikiem socjalizuj¹cym. Dziecko zdobywa w niej wie-dzê o sobie samym i œwiecie, wartoœciach, które s¹ wa¿ne dla ¿ycia, a dziêki œwiadectwu chrzeœcijañskiej komunii rodziców kszta³tuj¹ siê w³aœciwe postawy u dzieci. Dojrza³a wspólnota rodzinna wyzwala wszystkich z egoizmu, który za-myka w sobie, oraz sprzyja kulturze wielkodusznoœci i wyrzeczenia30_.

27 _{Benedykt XVI, Encyklika, która sta³a siê znakiem sprzeciwu, przem. do uczestników} Kon-gresu z okazji 40-lecia encykliki Paw³a VI Humanae vitae, Rzym, 10.05.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 6, s. 40.

28 _{Benedykt XVI, Rodzina niezast¹pionym dobrem dla narodów, Walencja, 8.07.2006,} „L’Os-servatore Romano” wersja polska 27(2006), nr 9-10, s. 15.

29 _{Zob. Benedykt XVI, Aborcja nie rozwi¹zuje problemów spo³ecznych, dz. cyt., s. 41.} 30 _{Zob. Benedykt XVI, Przysz³oœæ ludzkoœci idzie przez rodzinê, przem. do uczestników sesji} plenarnej papieskiej rady ds. Rodziny, Rzym, 13.05.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 27(2006), nr 8, s. 18; ten¿e, Powo³anie i misja rodziny, rozwa¿anie przed modlitw¹ „Anio³ Pañ-ski”, Rzym, 31.12.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 2, s. 51; ten¿e, Imiê Boga imieniem sprawiedliwoœci, spotkanie z korpusem dyplomatycznym, Rzym, 7.01.2008, „L’Os-servatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 2, s. 35; _{ten¿e, Dobra rodzina jest najlepsz¹ szko³¹} ¿ycia, modlitwa maryjna z papie¿em, Rzym, 27.12.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 31(2010), nr 2, s. 59; ten¿e, Prawdziwy pokój jest przede wszystkim Bo¿ym darem, hom. w uroczy-stoœæ w uroczyuroczy-stoœæ Œwiêtej Bo¿ej Rodzicielki Maryi, Rzym, 1.01.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 2, s. 23.

ZAKOÑCZENIE

Zdaniem Benedykta XVI, rodzina jest zagadnieniem ci¹gle aktualnym i wy-maga nieustannego namys³u ze strony nauk humanistycznych. W zwi¹zku z po-g³êbianiem siê kryzysu, który j¹ dotkn¹³, nale¿y podj¹æ dzia³ania w ró¿nych ob-szarach. Na z³¹ kondycjê rodzin wp³ywa niesprawiedliwy system podatkowy. Dochodz¹ do tego zgubne ideologie, które preferuj¹ swoist¹ antropologiê bez Boga. Tymczasem na przyczyny rozpadu rodziny nale¿y patrzeæ integralnie. Nie-zwykle istotn¹ rolê odgrywaj¹ czynniki etyczne i religijne. Odrzucanie tradycji moralnych, religijnych prowadzi do duchowego rozk³adu rodzin i narodów, nisz-czy oparty na tych wartoœciach ³ad spo³eczny. Potrzebne jest uœwiadomienie tego spo³eczeñstwu i podejmowanie dzia³añ w rodzinie i na rzecz rodziny, aby wspo-magaæ j¹ w pe³nieniu przez ni¹ okreœlonych funkcji. Nale¿y umacniaæ to, co jest w nich dobre i buduj¹ce, i jednoczeœnie przeciwdzia³aæ temu, co trudne i boles-ne, poniewa¿ od kondycji moralnej przysz³ych rodzin zale¿y ³ad moralny w pañ-stwie.

SUMMARY

The family is a place where moral order is formed and the humanization of a person takes place. Currently, due to various factors it undergoes its crisis. The article analises the most important causes of the disintegration of marriage and the family, according to Benedict XVI teaching. The economic, political and ethical factors were taken into account. Understanding them will help in developing the renewal mechanisms to reconstruct the social and religious aspects of our life. It is in fact a crisis of faith and the anthropology of man, which are the sources of these difficulties as far as marriage, its nature and goals are concerned. In addition, there are also ideological factors that are destructive to the social aspect of life. The Pope emphasizes that the family is called to mutual love and unity, and should be open to its fruits. Accepting the gift of life and responsibility for education becomes a right and duty and in this way we show our will to follow the order established by God. Christian life is a sign of a healthy family, in which the main and fundamental value is believing in God, Jesus Christ and the service to your loved ones in the community of the Church and the State.

Keywords

family, causes of the crisis, divorce

BIBLIOGRAFIA

1. Nauczanie Benedykta XVI

Aborcja nie rozwi¹zuje problemów spo³ecznych, przem. do w³oskiego Ruchu Obrony ¯ycia, Rzym, 12.05.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 6, s. 41-42. Adhortacja apostolska Sacramentum Caritatis, Rzym, 22.02.2007, „L’Osservatore

Afrykanie powinni byæ pierwszymi twórcami swego rozwoju, spotkanie z w³adzami poli-tycznymi i korpusem dyplomatycznym, Luanda, 20.03.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 5, s. 42-43.

Chcê byæ rzecznikiem tych, którzy nie maj¹ g³osu, Spotkanie ze œwiatem polityki, Wiedeñ 7.09.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 10-11, s. 16-19. Dla dobra cz³owieka i ca³ego spo³eczeñstwa, przemówienie (dalej-przem.) do

chrzeœci-jañskich Stowarzyszeñ Pracowników W³oskich (ACLI), Rzym, 27.01.2006, „L’Osser-vatore Romano” wersja polska 27(2006), nr 4, s. 27-28.

Dobra rodzina jest najlepsz¹ szko³¹ ¿ycia, Modlitwa maryjna z Papie¿em, Rzym, 27.12.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 31(2010), nr 2, s. 59.

Dobro i spo³eczeñstwo nie mog¹ przetrwaæ bez wolontariatu, spotkanie z wolontariusza-mi, Wiedeñ, 9.09.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 10-11, s. 30-32.

Dziêkujê Panu za pielgrzymkê do Austrii, AG, Rzym, 12.09.2007, „L’Osservatore Roma-no” wersja polska 28(2007), nr 10-11, s. 33-34.

Encyklika Caritas in veritate, Rzym, 29.06.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 9, s. 4-35.

Encyklika, która sta³a siê znakiem sprzeciwu, przem. do uczestników Kongresu z okazji 40-lecia encykliki Paw³a VI HV, Rzym, 10.05.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 6, s. 39-40.

Imiê Boga imieniem sprawiedliwoœci, spotkanie z korpusem dyplomatycznym, Rzym, 7.01.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 2, s. 32-36.

Jesteœcie m³odym obliczem Koœcio³a i ludzkoœci, spotkanie z m³odzie¿¹ na stadionie miej-skim Pacaembu, Sao Paulo, 10.05.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 7-8, s. 18-21.

Koœció³ gani i potêpia wszelkie naruszenie godnoœci i praw nieletnich, przem. do uczest-ników XIX Zgromadzenia Plenarnego Papieskiej Rady ds. Rodziny, Rzym, 8.02.2010, „L’Osservatore Romano” wersja polska 31(2010), nr 3-4, s. 26-27.

Koœció³ liczy na œwiadectwo chrzeœcijan w ¿yciu politycznym, przem. do przywódców Miêdzynarodówki Centrowych Demokratów, Rzym, 21.09.2007, „L’Osservatore Ro-mano” wersja polska 28(2007), nr 12, s. 15-16.

Lourdes jest miejscem jednoœci, nadziei, i nawrócenia, procesja ze œwiecami, Lourdes 13.09.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 10-11, s. 25-28. Migracja znakiem czasu, Rzym, 18.10.2005, „L’Osservatore Romano” wersja polska

27(2006), nr 1, s. 3-5.

Nadszed³ czas, aby muzu³manie i chrzeœcijanie solidarnie po³o¿yli kres przemocy i woj-nom, spotkanie z m³odzie¿¹, Bkerke, 15.09.2012, „L’Osservatore Romano” wersja polska 33(2012), nr 9-10, s. 15-17.

Obrona rodziny jest obron¹ dobra osoby i spo³eczeñstwa, rozwa¿anie przed modlitw¹ „Anio³ Pañski”, Rzym, 30.12.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 2, s. 21.

Odrzucajcie niszczycielsk¹ moc nienawiœci, Nazaret, 14.05.2009, „L’Osservatore Roma-no” wersja polska 30(2009), nr 7-8, s. 39-40.

Osoba ludzka i dobro wspólne w centrum zarz¹dzania sprawami publicznymi, przem. do w³adz regionu Lacjum, miasta i prowincji Rzymu, Rzym, 14.01.2010, „L’Osservatore Romano” wersja polska 31(2010), nr 3-4, s. 11-12.

Osoba ludzka sercem pokoju, Rzym, 8.12.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 2, s. 4-8.

Otoczmy opiek¹ osoby zranione, przes³. do uczestników kongresu poœwiêconego pladze aborcji i rozwodów, Sydney, 5.04.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 5, s. 27-28.

Piêkno prawdy o ma³¿eñstwie, objawionej przez Chrystusa, przem. do pracowników Try-buna³u Roty Rzymskiej, Rzym, 27.01.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 5, s. 31-33.

Potrzebna jest globalizacja solidarnoœci, przem. do uczestników Kongresu zorganizowane-go przez Fundacjê „Cenetsimus Annus-Pro Pontifice”, Rzym, 31.05.2008, „L’Osser-vatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 7-8, s. 15-16.

Potrzebny jest umiar i solidarnoœæ, aby zwalczyæ ubóstwo, Rzym, 1.01.2009, „L’Osserva-tore Romano” wersja polska 30(2009), nr 2, s. 40-42.

Powo³anie i misja rodziny, Rozwa¿anie przed modlitw¹ „Anio³ Pañski”, Rzym, 31.12.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 2, s. 51.

Prawdziwy pokój jest przede wszystkim Bo¿ym darem, homilia w uroczystoœæ Œwiêtej Bo¿ej Rodzicielki Maryi, Rzym, 1.01.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 2, s. 23-25.

Profetyczne powo³anie chrzeœcijan i ich pasterzy, spotkanie z biskupami Wielkiej Bryta-nii w Oscott College, Birmingham, 19.09.2010, „L’Osservatore Romano” wersja pol-ska 31(2010), nr 11, s. 43-44.

Przem. Benedykta XVI na zakoñczenie wizyty, spotkanie z biskupami szwajcarskimi, Rzym, 9.11.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 1, s. 27-30. Przes³. z okazji 45. Tygodnia Spo³ecznego Katolików W³oskich, Rzym, 12.10.2007,

„L’Os-servatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 12, s. 8-9.

Przes³anie z okazji Œwiatowego Dnia Wy¿ywienia, Watykan, 4.10.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 12, s. 7-8.

Przysz³oœæ ludzkoœci idzie przez rodzinê, przem. do uczestników sesji plenarnej papieskiej rady ds. Rodziny, Rzym, 13.05.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 27(2006), nr 8, s. 17-18.

Rodzice, b¹dŸcie przyk³adem wiary, nadziei i mi³oœci, Walencja, 9.07.2006, „L’Osservato-re Romano” wersja polska 27(2006), nr 9-10, s. 16-18.

Rodzina migruj¹ca, Rzym, 18.10.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 1, s. 4-5.

Rodzina niezast¹pionym dobrem dla narodów, Walencja, 8.07.2006, „L’Osservatore Ro-mano” wersja polska 27(2006), nr 9-10, s. 14-16.

Rodzina szko³¹ wartoœci ludzkich i chrzeœcijañskich, przes³. do uczestników spotkania rodzin, Rzym, 17.01.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 3, s. 22-24.

Rodzina wspólnot¹ pokoju, Rzym, 1.01.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 1, s. 25-28.

Szanowaæ ¿ycie, Modlitwa niedzielna z Papie¿em, Rzym, 5.02.2006, „L’Osservatore Ro-mano” wersja polska 27(2006), nr 4, s. 48.

„Tak” dla ¿ycia, „tak” dla mi³oœci i „tak” dla pragnieñ obecnych w sercu nas wszyst-kich, spotkanie z biskupami, Waszyngton, 16.04.2008, „L’Osservatore Romano” wer-sja polska 29(2008), nr 5, s. 41-45.

Trzeba, by ka¿dy czu³ siê w Koœciele jak u siebie, spotkanie z Konferencja Episkopatu Francji, Lourdes, 14.09.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 10-11, s. 32-35.

Trzeba zapewniæ wszystkim jednakowy dostêp do zasobów ziemi, przem. do uczestników obchodów rocznicy powstania IFAD, Rzym, 20.02.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 4, s. 27-28.

W obronie chrzeœcijañskiego dziedzictwa Europy, przem. do uczestników kongresu zorga-nizowanego przez Europejsk¹ Partiê Ludow¹, Rzym, 30.03.2006, „L’Osservatore Ro-mano” wersja polska 27(2006), nr 8, s. 19-20.

Wojna nigdy niczego nie rozwi¹zuje, przem. do korpusu dyplomatycznego, Rzym, 8.01.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 2, s. 4-8.

Wiara w „Boga bliskiego” gwarancj¹ niezawodnej nadziei dla Afryki, audiencja general-na (dalej – AG), Rzym, 1.04.2009, „L’Osservatore Romano” wersja polska 30(2009), nr 6, s. 48-50.

Wspólna deklaracja Papie¿a Benedykta XVI i Patriarchy Bart³omieja I, AG, Rzym, 30.11.2006, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 2, s. 28-29. ¯aden cz³owiek nie powinien umieraæ w samotnoœci, przem. do uczestników

zgromadze-nia ogólnego Papieskiej Akademii Pro Vita i zorganizowanego przez ni¹ kongresu, Rzym, 25.02.2008, „L’Osservatore Romano” wersja polska 29(2008), nr 4, s. 29-31. ¯ycie jest pierwszym dobrem, jakie otrzymujemy od Boga, i podstaw¹ wszystkich innych, przem. do uczestników zgromadzenia plenarnego papieskiej Akademii „Pro Vita”, Rzym, 24.02.2007, „L’Osservatore Romano” wersja polska 28(2007), nr 5, s. 44-45.

2. Publikacje J. Ratzingera

Czas przemian w Europie. Miejsce Koœcio³a i œwiata, t³um. M. Mijalska, Kraków 2005. Europa Benedykta w kryzysie kultur, t³um. W. Dzie¿a, Czêstochowa 2005.

Europa. Jej podwaliny dzisiaj i jutro, t³um. S. Czerwik, Kielce 2005.

Koœció³-Ekumenizm-Polityka, Kolekcja Communio, nr 5, Poznañ–Warszawa 1990. Raport o stanie wiary. Z kardyna³em Josephem Ratzingerem rozmawia Vittorio Messori,

t³um. Z. Orsztyn, Kraków–Warszawa-Struga 1986.

Sól ziemi. Chrzeœcijañstwo i Koœció³ Katolicki na prze³omie tysi¹cleci, Z kardyna³em Jo-sephem Ratzingerem (Benedyktem XVI) rozmawia Peter Seewald, t³um. G. Sowiñski, Kraków 2005.

Sumienie w dziejach, w: Koœció³-Ekumenizm-Polityka, s. 212-223.

Wiara-prawda-tolerancja. Chrzeœcijañstwo a religie œwiata, t³um. R. Zaj¹czkowski, Kiel-ce 2004.

Wolnoœæ i wyzwolenie, w: Koœció³-Ekumenizm-Polityka, s. 287-304. 3. Inne

GrêŸlikowski J., Karta praw rodziny Stolicy Apostolskiej a miêdzynarodowe akty praw cz³owieka, „Homo Dei” 63(1994), nr 1, s. 13-25.

Jan Pawe³ II, Adhortacja Ecclesia in Oceania, w: ten¿e, Dzie³a zebrane. Adhortacje, t. 2, Kraków 2006, s. 801-851.

Jan Pawe³ II, Encyklika Centesimus annus, w: ten¿e, Dzie³a zebrane. Encykliki, t. 1, Kra-ków 2006, s. 399-447.

Jan Pawe³ II, Encyklika Evangelium vitae, w: ten¿e, Dzie³a zebrane. Encykliki, t. 1, Kraków 2006, s. 533-613.

Jan Pawe³ II, Encyklika Laborem exercens, w: ten¿e, Dzie³a zebrane. Encykliki, t. 1, Kra-ków 2006, s. 107-145.

Jan Pawe³ II, Pomagajmy m³odym budowaæ fundament pod ich przysz³e ¿ycie, Sosnowiec, 14.06.1999, „L’Osservatore Romano” wersja polska 20(1999), nr 8, s. 89-91. Jan Pawe³ II, Sprawa Bo¿a winna jednoczyæ wspólnotê Koœcio³a, audiencja papieska dla

pielgrzymów z diecezji bielsko-¿ywieckiej, Rzym, 23.05.1996, „L’Osservatore Roma-no” wersja polska 17(1996), nr 7-8, s. 53-54.

Jan Pawe³ II, W obronie ¿ycia i zdrowia ka¿dej osoby ludzkiej, przes³. do cz³onków Papie-skiej Akademii „Pro Vita”, Rzym, 30.03.2006, „L’Osservatore Romano” wersja pol-ska 26(2005), nr 6, s. 34-36.

Kongregacja Nauki Wiary, List do biskupów Koœcio³a katolickiego o wspó³dzia³aniu mê¿-czyzny i kobiety w Koœciele i œwiecie, Rzym, 31.05.2004, „L’Osservatore Romano” wersja polska 26(2005), nr 11-12, s. 33-40.

Kroszel J., Co to znaczy, ¿e pañstwo prowadzi politykê prorodzinn¹?, „Ethos” 8(1995), nr 4, s. 74-84.

Markocki Z., Bezrobocie i alkoholizm jako czynniki dezintegruj¹ce wspó³czesn¹ rodzinê, „Pedagogika Rodziny” 1-2 (2007), s. 39-45.

Papieska Rada ds. Rodziny, Wyzwania stoj¹ce przed rodzin¹ na pocz¹tku trzeciego tysi¹c-lecia. Dokument koñcowy IV spotkania przewodnicz¹cych europejskich komisji epi-skopatów ds. rodziny i ¿ycia, 11.04.2003, Watykan 2003.

Papieska Rada Iustitia et Pax, Kompendium Katolickiej Nauki Spo³ecznej, Kielce 2005. Pius XI, Encyklika Divini Illius Magistri, Rzym, 31.12.1929, tekst polski, 16.04.2010,

http://www. nonpossumus. pl/encykliki/Pius_XI/divini_illius_magistri/ Rada Europy, Europejska Karta Spo³eczna, 3.05.1996, Strasburg 1996.

Sgrecci E., Stolica Apostolska a Miêdzynarodowy Rok Rodziny, wyst¹pienie na konferen-cji ONZ, 26.04.1993, La Valletta, „L’Osservatore Romano” wersja polska 14(1993), nr 8-9, s. 31-32.

Sobór Watykañski II, Deklaracja o wychowaniu chrzeœcijañskim Gravissimum educatio-nis, Rzym, 28.10.1965, w: Sobór Watykañski II, Konstytucje, Dekrety, Deklaracje, Poznañ 1968, s. 314-324.