Strzelno, woj. bydgoskie. Stanowisko 1

Zygmunt Świechowski,Jadwiga

Chudziakowa

Strzelno, woj. bydgoskie. Stanowisko

1

Informator Archeologiczny : badania 19, 179-180

179

-w ym iary ceg ieł: В, 4 - 9 ,7 z 1 3 ,8 * 1 4 ,4 z 2 9 ,2 - 2 9 ,6 . Mur t*x> p osado-w im y byt n* cien k iej -w arst-w ie zapra-w y w apiennej. Je d n o c z e śn ie w w ytopie tym z a re je stro w a n o u w arstw ien ie kopca, k tó re zbitych o dużej m ią ż sz o śc i w arstw p rz e m ie sz a n e j t p lask ie m gliny 1 to rfu .

O dkryw ka 1 - założona w południow o-w schodnim narożniku piw nicy, gdzie o d słonięto frag m en t ceglano- kam ienny p o sa d o w im y n a zb itej w a rstw ie to rfu i gliny. Zaobserw ow ano tak że wkop fundamentowy w p o sta ci śreckilozbitej gliny 1 fundamentów cegły.

O dkryw ka 2 - w północno-w schodnim n arożniku piw nicy /ró w n o leg ła do m u ru w ieży z a m e c z k u /. O dsłonięto tu od cin ek m u ru zbudowanego w wątku po lsk im /w y m ia ry cegły: 1 0 ,3 z 1 4 ,3 z 3 0 ,0 / 1 Jego k am lm n y funda­ m ent. P oniżej podobnie ja k w odkryw kach 1 1 3 pojaw ił s ię to rf / c a le c /,

O dtoyw ka 3 - założona w środkow ej c z ę ś c i piw nic, w m ie jsc u , gdzie m iędzy w spółczesnym i ściankam i d z ia ­ łow ym i w idoczny je a t gotycki m o r /w y m ia ry cegły: 10,0 i 16,2 z 2 9 ,0 /. Uchwycono kam ienną sto p ę funda­ m entową zn ajd u jącą się około 70 cm p oniżej posadow ienia m urów na dwóch poprzednich odkryw kach. P o śro d ­ ku do m u ru "dochodził" frag m en t ceg lan e-k am ien n ej "ław y".

M a te ria ł ru c h o m y stanow iły fra g m e n ty c e ra m ik i, kafli o ra z sz k ła okiennego 1 naczyniowego. C e r a ­ m ik a w ystępująca w n ajn iższy ch w a r etwa ch pochodzi z 2 połowy ХШ w, /k ilk a n a śc ie fragm entów / o r a t ż 2 połow y XIV - początki XV w. P rz ew ag ę m ają jednak fra g m e n ty ce ra m ik i o ra z kalli z XVE-XVHI w. /p o ­ dobnie datow ane ja k sz k ło , m . In, fra g m e n t inkrustow anego k ielich a 1 frag m en ty b u te le k /,

Z uzyskanych w tra k c ie p r a c wykopaliskowych in fo rm a c ji wynika, П :

1, n a kopcu - usypanym z w ybranej z fo s gliny 1 to rfu · n a js ta rs z e osadnictw o pochodzi z 2 połowy ХШ w. Być m o le is tn ia ł tu d rew niany gród /7 / , k tó ry z o stał zn iszczo n y p rz e z p ó ź n ie jsz ą zabudowę;

2. pod koniec XIV lab n a p o czątk u XV w. w ła śc ic ie l Soboty /F ilip Sobocki, kom ornik łęczycki? / pobudował aa. zacbocbiim stoku kopca m urow any o b iek t, k tórego fra g m e n ty odsłonięto w w ytopach П 1 HI o ra z w od­ kryw ce;

2, hipotetycznie m ożna stw ie rd z ić , że była to w ieża /b y ć m oże n a r z u c ie ośm lo b o czn y m /;

4. n a początku XVI w. n a m ie j ecu dom niem anej w ieży T o m asz Sobocki /o jc ie c lub s y n / pobudował murowany dwór stan o w iący południowo-w achodnlą c z ę ś ć obecnego zam eczku;

5. w 3 ćw. XIX w, kolejn y w ła ś c ic ie l Soboty A r tu r Zawisza* tła fundam entach dworu o ra z śre d n lo w le c m e j w ieży zbudował zam ecz ek neogotycki n a p lan ie p ro sto k ą ta z o ś ra lc b o c m ą w ieżą od stro n y północno- w schodniej;

6. o sta tn i e tsp p r a c budowlanych na kopcu przy p ad a na p o c z ą te k XX w ., H e d y to do istn iejące g o obiektu dostaw iono od północnego zachodu c z ę ś ć budjnicu zam ykając jego r z u t n a p lan ie tra p e z a . N atom iast na m ajdanie w m ie jsc u d rew n ian ej zabudowy, znanej z XVHI-w iecznych lu s tr a c ji, dobudowano p rz y le g a ją c y do zam eczku budynek m iesz k aln y .

M a te ria ły L dokum entacja znajdują s ię w A rchiw um BBlDZ w S kierniew icach. Badania będą kontynuowane.

STRZELNO U nlw eraytet 1тц, M ikołaja K opernika w oj. bydgoskie w T o ru n iu t .

Stanow isko 1 Z espół do Badań Średni owiec znej A rc h ite k tu ry Kujaw 1 W schodniej W ielkopolski

Badania prow adzone p rz e z Z espół UMK w Toruniu* Kierownik zespołu · p ro f, d r Zygmunt âw lecbow skl, kierow nik badań - doc» d r h ab , Jadwiga Chudziekowa /a u to rk a sp raw o zd a n ia/. P ra c e finansow ane p r z e z O śro d e k D o kuniattacjl Zabytków w W arszaw ie w ra m a c h problem u m iędzyresortow ego. P ią ty ro k badań. IQ asz- to rtiy zeapół a rc h ite k tu ry ro m a ń sk ie j w S trz e ln ie o ra z zaplecze o sadnicze.

O d k ry cie w 1984 r , zespołu re lik tó w a rc h ite k tu ry usytuowanych po zachodniej stro n ie k o śc io ła Sw. T ró jc y , nadało kieru n ek d alszy m p raco m badaw czym prow adzonym w te j c z ę śc i w zgórza klas biernego. Stąd konieczne było z ało żen ie wytopów n a a r a c h 371,372,401 1 403, p rz e d fa sa d ą k ościoła, w celu p rzeb ad an ia zarów no ukł&dn p rz e strz e n n e g o o dkrytych re lik tó w , ja k 1 zaobserw ow anych f a s budowy.

P r a c e przep ro w ad zo n e w o b rę b ie dwóch wykopów /w ie lk o śc i b x 2, 5 o ra z 4 i Î , 5 m / pozw oliły na p rz e ś le d z e n ie p rz e b ie g u fundam entów tw o rzący ch skom plikow any układ stra ty g ra fic z n y m urów , składających s i ę na zabudowę is tn ie ją c ą od czasów późnego śre d n io w iecz a od zachodniej s tro n y ko śc io ła Sw. T ró jcy . Z a ­ chowana w znacznym p ro c e n c ie w sta n ie niezakłóconym , s tra ty g ra fia w arstw kulturow ych, pozw ala na wy­ d z ie le n ie trz e c h fa z przebudow y. O k re śle n ie chronologii poszczególnych fa z jestfru<kie ze w zglę^i na hrak do b ry ch wyznaczników c h ro n o lo g ii. N a js ta rs z e o d kryte r e lik ty stanow ią firn da men ty kam ienny, łączce e za­ p raw ą 1 g ru zem ceglanym . Są cne p rz e d łu ż e n ie m , o dsłoniętych w ub. se zo n ie fundamentów, w zniesionych b e zp o śre d n io na ro m a ń sk ic h fundam d î t ach naw bocznych, w ychodzących p o za linię fasad y . Na podstaw ie z a ­ w a rto śc i w arstw kulturow ych, z ja k im i n ależy łączy ć r e lik ty stanow iące p rz ed łu żen ie frnidamentow ro m a ń ­ skich, m ożna datować je w sz e ro b lc b r a m a c h późnego średniow iecza« O k re śle n ie chronologii d ru g iej p rz e b u ­ dowy m ożliw e je s t jedynie w k c n te k ś d e tr z e c ie j fazy, b ra k je z t bowiem innych podam * datow ania. T rz e c ią przebudow ę, do k tó re j n a le ż ą r e lik ty fundam entów o p rzeb ieg u rów noległym do fa sa d y , m ożna ockdeść do

1βΟ

-XVl-XTTI w. U M f a e j t zabudowy po zachodniej u r a n i e l o é d o U n a stą p iła zapewne p rz e d barokow ą przetoa- dową. T ak w ięc tr z y etap y ró żn y ch p ra ć budowlanych w tej c z ę śc i w z g ó rta , m u sz ą m ie śc ić się pom iędzy późnym śred n io w iecz em a p ie r w a tą połową X V m w. W s ie n ie topcież rauai n a r a z ić po zo stać k w e a tu funkcji odkrytych relik tó w . O dkrycia te m ają isto tn e znaczenie dla ro zw iązan ia problem u w e jśc ia głównego do k o ś­ cioła. W k o n te k śc ie dokonanych w 19B4 r , odkryć w kracbcle»w ykluczających istn ie n ie w ejścia w p ie rw sz y m k o śc ie le ro m ań sk im , o dsłonięte n a zew nątrz r e lik ty zabudowy» w ykluczają istn ie n ie p o rtalu w fa sa d z ie Je sz ­ c z e w c z a sa c h znacznie p o ź m c js tjc h .

D alsze badania obj*1/ o b sz a r północnorzachodni w zg ó rza, na a ra c h 190 i 191, gdzie is tn ia ły p r z e s ła n ­ ki, że mogą znajdować z lę śla d y daw nej za b u ta w y k la s z to rn e j. O dsłonięto d o b rze zachow any układ s t r a t y g r a ­ ficzn y o znacznej m iąższo ści w arstw /d o 2 ,6 0 m / pozw alający n a w yróżnienie Śladów d rew n ian ej zabudowy /s p a lo n e j/, k tó rą n a le ty datow ać w ra m a c h XUI-XTV w. P o b ra n e próbki do badań m etodą C14, pozw olą z a ­ pewne na b liższ e sprecyzow anie chro n o lo g ii. Do ważnych odkryć w tej p a r tu w zg ó rza, n a le ż y o d sło n ięc ie bardzo dobrze zactow anego pie c a ceglanego do wypału c e ra m ik i budowlanej t du ty m zesp o łem k afli p łask ic h 1 garnkow ych, odkrytych w p o m iesz czen iu p rz e d p ie c e m . K afle n ie p o sia d a ją polew y i stanow ią zapew ne od­ pady produkcji. Z arów no fo rm y p ła s k ic h kafli, ja k i zachow any r e lie f , pozw alają datować je od późnego o k rę tu gotyckiego, po p ełn y re n e s a n s . Stan ic h zachow ania je s t bardzo do b ry , co pozw ała na dokonanie p e ł­ nej ich re k o n stru k c ji, O d sło n ię ty p ie c ceglany, zachow any je s t, p o za kopułą, w c a ło ś c i w ra z z ru szto w an iem wykonanym z ceg ieł. Stanowi on niew ątpliw ie obiekt o unikatow ej w a rto śc i. P o dokonaniu zabiegów k o n se rw a ­ to rsk ic h będzie ffi p rz e z n a c z o n y dla celów ekspozycyjnych.

P r a c e b ad aw c ze o b jęły rów nież w n ę trz e zabudowań k la sz to rn y c h , te w, wi k a rla tu, gdzie założone t o · z la ły tr z y wykopy sondażow e / a r 293, 2 9 3 /2 5 8 /, Dokonano tam d a lsz y c h Istotnych odkryć odnośnie faz za g o - ł po ta ro w a n ia teren u w zgórza k laszto rn eg o . U stalono bowiem , źe fundam enty obecnego k la s z to ru , po sa d o ­ wiona s ą w p a r tii m łodszej ./z a c h o d n ia j/, n a głębokości od +9, 80 ш do >9,94 m od R* c z y li w ysokość funda­ mentowania wynosi zaledw ie 36-90 e ą n a to m ia st w c z ę ś c i s t a r s z e j k la sz to ru / w sc h o d n ie j/, głębokość p o sa­ dowienia stopy funtam entow ej wynosi +-8,8 В od ft, czyli w ysokość fundam entów m a 1, 94 m . Zarów no s ta rs z a , ja k 1 m ło d sz a zabudowa k la s z to ru , usytuow ana je s t na w cze śn iejsz y m c m e n ta rz y sk u . K le ulega w ątpliw ości, iż o b sz a r zaleg ając y pom iędzy kościołem ŚW, TrO jcy, a rotundą iïw. Prokopa» p ierw o tn ie nie był zabudowany, a stanow ił te re n c m e n ta rz a , co m a isto tn e z n a c z e ile dła ro z w a la ć o a tem at lokalizacja n a js ta rs z e j zabudowy k la sz to rn e j. O b sz a r ten , położony po północnej stro n ie k o śc io ła Sw, T ró jc y , łączono w lite r a tu r z e p rzed m io tu z n a js ta rs z ą zabudową. S tw ierdzone tu z aleg an ie cm en tarzy sk a * w yklucza ta k ą m o żliw o ść , W o b ręb ie z ab u ­ dowy k la s z to rtie j /w i k a r La t u / , o dsłonięto ró w n ież n ien aru szo n y układy s tra ty g ra fic z n e , z a w ie ra ją c e w arstw y zw iązane z placem budowy obiektów sa k ra ln y c h /o d łu p id g ra n itu , p iaskow ca 1 z a p ra w a /.

Z badaniam i nad usytuow aniem p ierw o tn ej zabudowy k la s z to rn e j, w iązało e l f z ało żen ie wykopów na

a r z e 468. Była to kontynuacja p ra c m ająca na cehi rozp o zn an ie o b sz a ru położonego od południowej s tro n y k o śc io ła ów. T ró jcy . Wyniki uzyskane w 1985 r . p o tw ierd ziły b ra k śladów jakiejkolw iek zabudowy n a p o łu ta le od obiektu sa k ra ln e g o , gdyż te re n poddany badaniom zajęty je e t, podobnie ja k po północnej s tr o n ie , p rz e z c m e n ta rz y sk o z grobam i datow anym i od późnego śre d n io w iecz a po c z a s y nowożytne. P a r t ia c m e n ta rz y sk a zaleg ając a po północnej « tre n ie k o śc io ła àw. T ró jc y , zam yka s ię ch ro n o lo g iczn ie w późnym śred n io w iecz u . Ja k wynika z p ra c na całym o b s z a rz e w zg ó rza, n a js ta r s z a zabudowa k la s z to rn a m u sia ła być d rew niana i usytuow ana w zachodniej c z ę ś c i tego te re n u .

P rz ep ro w a d zo n o zarów no badania pow ierzchniow e, ja k 1 sondażow e oa te re n ie m ia s ta . Badaniam i objęto m iasto W g ra n ic a c h i poza g ra n ic a m i obecnej zabudowy. W wyniku tych p ra c odkryto 12 stanow isk, w tym 2 z m ło d sze j epoki k am ien ia, 2 stanow iska k u ltu ry łu ży ck iej, 8 stanow isk n ależy do późnego ś re d n io ­ w iecza /Х Ш -XIV w . / . Badania sm idażuwe p rzeprow adzone na P la c u Ś w iętokrzyskim /4 so n d a ż e /, zw iązane były z u sta le n ie m , c z y w m ie jsc u gdzie w in ie Шопу był drew niany k ościół Św, K rzyża, istn ia ła Jakaś wczftŚ* iU sJsza św ią ty n ia , hib te ż s t a r s z a o sada. Wynik b ad tń był negatywny, W m ie jsc u ,g d z ie do XVTQ w. is tn ia ł d rew niany kości A , n ie stw ierdzono żadnych śladów w cze śn iejsz eg o osadnictw a, niż wiek XIII-XIV. D alsze dwa wykopy założono na Rynku. Tu ró w n ież n a jw c z e śn ie jsz e w arstw y k ulturow e m ożna datować d o piero na ХШ -XÏV w. P o d czas o b se rw ac ji ró żn eg o ro d zaju p r a c ziem nych zw iązanych z zakładaniem r u r gazowych, k analizacyjnych, c z y w wykopach fundam entowych, stw ie rd zo n o w ystępow anie w arstw zaleg ając y ch n a calcu , k tó re m ożna odnieść an alo g iczn ie ja k w wykopach sondażow ych do o k re su późnego śred n io w iecz a.

*

SULEJÓW -POD KLASZTOR Z E , g m. Sulejów F F P ra co w n ie K onserw acji Zabytków woj, p io trk o w sk ie P ra c o w n ia A rch eo lo g iczn o -K o n serw ato rsk a Stanow isko > O ddztał w Lodzi

BartanJa p ro w ad ził m g r Ja n u sz P ie trz a k / a u to r sp ra w o z d a n ia / p rz y w spółudziale m g r. A n d rzeja B artczak a . F inansow ał WKZ w P i o t r ­ kowie T rybuna laki a . P ie rw s z y eezoc badań. P o c y ste ra k i zespól k la s z to rn y /ХП-ХПС w. / .

P ra c e eą p o czątk iem kolejnego etapu badań m ających na celu rozpoznanie całeg o obiektu 1 w iążą sję ś c iś le s zabiegam i k o n se rw a !o rsk im i jakim i zo stan ie on poddany, W b r. k o n cen tro w ały s ię one w południowej c z ę ś c i zespołu [» k la sz to rn e g o , tj, w re jo n ie k o śc io ła i w tr y ta rz a . Wykonano tu c z te r y wykopy o pow ierzchni łączn ej 95*4 m .

W wykopach 1/85 i IV /8 5 zlokalizow anych p rz y północno -zachodnim narożniku k o śc io ła o d słonięto r e ­ likt) przy p o ry dostaw ionej /zap ew n e w XVH-XVTO w, / do niego celem w z mocni en la k o n stru k cji 1 p rz e c iw d z ia ­ łan ia pękaniu m urów, a ro z e b ra n e j w XX w. w tra k c ie p ra c p rz y w ra c a ją c y c h obiektowi jego p ie rw o tn y wygląd.