BORYS AREŃ Instytut Geologiczny
I U S
Project 29U NE S
Q
Precambrian , CambrianROZWÓJ LITOLOGICZNO-FACJALNY WENDU GÓRNEGO
NA OBSZARZE WSCHODNIEJ POLSKI
Boundary
UKD 55L72.022.001.33(083.72):552.51/.52:551.31 +551.35(438-11 +476/477-192.2) Osady wendu górnego na obszarze wschodniej Polski,
w obrębie starej platformy wschodnioeuropejskiej, są re-prezentowane przez wałdajski ·kompleks osadowy, który spoczywa na wołyńskiej serii osadowo-wulkanogenicznej,
noszącej również nazwę formacji (pierwotnie serii) sława
tyckiej. Kompleks wałdajski pod względem stratygraficz-nym dzieli się na dwie duże części: dolną i górną.
Dolna część, pierwotnie uważana za facjalnie jednolitą, nosiła nazwę serii kruszyniańskiej (18) lub serii siemiatyc-kiej (13). Obecnie jednak zachodzi konieczność uwzględ
nienia znacznej zmiennoś~i facjalnej tej serii i na podstawie
zróżnicowania osadu (od piaskowców ark ozowych na
północy do iłowców i mułowców na południu) należy
wydzie-lić trzy formacje stratygraficzne równoznaczne: kruszyniań ską, siemiatycką i białopolską. O zróżnicowaniu formacji siemiatyckiej i wydzieleniu nowej formacji białopolskiej
mówiono już wcześniej (1, 4).
Górna część kompleksu wałdajskiego nosi nazwę for-macji lubelskiej (13, 14). Tworzą ją osady w poziomie mało
zmienne i dość monotonne. Formację lubelską
przekracza-jące kryją osady kambru dolnego, jednak mimo
transgresyw-ności kambru, w części południowej występowania tych osadów przerwa sedymentacyjna na granicy kambr -wend jest niewidoczna (3, 15, 16).
Tabela
MIĄŻSZOŚĆ KOMPLEKSU W AŁDAJSKIEGO
Krzyże Mielnik Ka plon osy Parczew 10 Radzyń Krowie Bagno Busówno· Białopole Łopiennik Terebin 5 Formacje: kruszyniańska siemiatycka i białopolska łącznie 724:__805 81 1573,2-1611,2 38 1401,4-1439,2 37,8 2280, 7 - 2502,4 21,7 1646,2-1669,5 23,3 3454-3477,5 23,5 3715 - 3752,2 37,2 2918,9- 2958,4 39,5 5474,4-5567,3 92,9 378i -3832,5 51,5 Formacja lubelska -l 352,8·-1401,4 55,7 . 2239,8 -2280, 7 40,9 1635,4-1646,2 20,8 3401,0-3454 53 3657,4-3715 57,6 2845-2918,9 73,9 5403 - 5474,4 71,4 3680-3781 101 Kompleks wałdajski łącznie 81 38 93,5 62,6 44,l 76,5 94,8 113,4 164,3 152,5
Łączna miąższość osadów wałdajskich waha się w gra-nicach od 38 m w Mielniku do 164 m.w Łopienniku (tab. I, ryc. 1). Jednak rozmieszczenie miąższości na obszarze
wy-stępowania nie jest równomierne, lecz obserwuje się ogólną tendencję wzrostu miąższości osadów w kierunku połud
niowym i południowo-zachodnim zarówno na
Lubel-szczyźnie, jak i na ościennym obszarze Ukrainy: Owadno 152 m, Horochów 156 m, Litowicz 206 m (5).
DOLNA CZĘŚĆ KOMPLEKSU WAŁDAJSKIEGO
Ogólnie dolną część kompleksu wałdajskiego można
w sensie stratygraficznym skorelować z pewnym wycin-kiem osadów gdowskich Białorusi, które sedymentowały
w trakcie dźwigania się anteklizy mazursko-białoruskiej,
Radzyn (3) 44,1° l Podborowiska I 0100
1
Krzy~(1)J
81 ~./ ... .r.,-1 I/
Mielnik(2J/ 38 { Par'l,ew 10(4) Kaplonosy (5) 62,6 093,5 •Lublin Krowie Bagno(6} 0 76.5 Busówno(7} 094,8 \\. BiaTopole(9} ~opiennik(8) 0 113.4Po~zew 10(4)1 O 10 SOkm o164,3 6 2 . 6 ' ... ___..1_...___.__.___.1
Ryc. 1. Lokalizacja otworów wiertniczych
- numer otworu oraz miąższość osadów wałdajskich w m
Fig. 1. Location of boreholes
skąd był dostarczany materiał klastyczny również na teren zapadliska podlasko-brzeskiego i na Lubelszczyznę.
Podstawowy materiał litologiczny tych osadów w ob-szarze północnym stanowią piaskowce różnego typu, prze-ważnie gruboziarniste arkozowe oraz zlepieńce arkozowe. Ich skład mineralny jest mało urozmaicony: kwarc, skale-nie, łyszczyki, okruchy skał krystaliniku. Składem petro-graficznym tych skał zajęła się M. Juskowiakowa, co opisał(:l w licznych publikacjach i opracowaniach archiwalnycfi
(7 - 12). Zwraca ona uwagę na mikroklin, mikropertyt
mikroklinowy, ortoklaz i kwaśne plagioklazy, przeważnie skaolinizowane. Spoiwo jest głównie kaolinitowe, czasem
żelaziste lub ilasto-żelaziste, przeważnie podstawowe. Kon-centracja minerałów ciężkich jest znaczna, lecz zespół monotonny.
W kierunku południowym materiał skalny wyraźnie
zmienia swój charakter z gruboziarnistego i zlepieńcowa
tego na drobniejszy oraz stopień obtoczenia okruchów
wzrasta. W kierunku od Mielnika do Kaplonosów i dalej ku południowi obserwuje się stopniową zmianę facji z lądowej na przybrzeżną, co skłania do wydzielenia w tym obszarze odrębnej formacji, różnej od występującej na
północy gruboziarnistej i zlepieńcowatej formacji
kruszy-niańskiej. Tu na południowym Podlasiu i północnej
Lubel-szczyźnie panuje formacja siemiatycka (13), bardziej drobno-okruchowa i z.większą ilością frakcji mułowcowej, o charak-terze facji przybrzeżnej.
Obie wymienione formacje, kruszyniańska i siemiatycka, wielokrotnie były omawiane w cytowanej literaturze i nie wymagają dalszych uzupełnień. Natomiast rozwój facjalny
tego kompleksu w kierunku południowym wymaga
no-wego udokumentowania. W tym kierunku pojawia się
osad odmienny, bardziej drobnoziarnisty i bardziej głęboko wodny. Jest to formacja białopolska.
FORMACJA BIAŁOPOLSKA
Formację tę można umownie korelować z pewną częścią osadów serii kaniłowskiej lub kotlińskiej (17}. Nazwę
for-macji białopolskiej zaproponowała K. Lendzion na
pod-stawie osadów wendu w otworze Białopole IG 1, ponieważ
Tabela li
ZESTAWIENIE PROCENTOWEGO SKŁADU LITOLOGICZNEGO DOLNEJ CZĘŚCI KOMPLEKSU
W AŁDAJSKIEGO Z WYBRANYCH OTWORÓW
WIERTNICZYCH WSCHODNIEJ POLSKI
WEDŁUG PODZIAŁU SKAŁ NA 3 GRUPY
l. Piaskowce
2. Piaskowce 3. Mułowce
Nazwa otworu i zlepieńce kwarcowe i iłowce
% % % Krzyże 94 6 -Mielnik 85 15 -Ka plon osy 81 11 8 Radzyń 25 40 35 Parczew 10 32 60 8 Krowie Bagno - 70 30 Busówno - 70 30 Białopole - 60 40 Łopiennik - 57 43 Terebin 5 - 47 53
zarówno tam, jak również w otworze Krowie Bagno (od-wierconym nieco wcześniej) stwierdzono, że na osadach wulk!łp.ogenicznych formacji sławatyckiej nie występują piaskowce arkozowe, charakterystyczne dla formacji sie-miatyckiej, tylko bardziej drobnoziarniste piaskowce kwar-cowe. Okruchy skaleni występują nader rzadko, a pojawiają się płaskie toczeńce iłowców oraz przewarstwienia mułow ców. Skała zawiera kaolinit i drobno roztartą mikę. Po-wyższa charakterystyka litologiczna nie odpowiada osadom formacji siemiatyckiej Lubelszczyzny czy Podlasia i wy-raźnie sugeruje pojawianie się nowej formacji w tym samym położeniu stratygraficznym. Warunki sedymentacji w tej strefie basenu sprzyjały powstawaniu osadu dobrze prze-mytego i lepiej wysortowanego.
Dzięki nowym wierceniom lat siedemdziesiątych w południowym obszarze Lubelszczyzny (Łopiennik, Tere-bin 5) otrzymano nowe stuprocentowe rdzenie z kompleksu
1 Krzyże
2
Mielnik 3 Radzyn 4 Paraew 10 5 Kaplonosy 6 Krowie Bagno 7 Busdwno 8 topiennik 9 BiaTopole 10 Terebin 5 -20-1 0322 co o '\ 1 I 1 I I 1 l 094 ./ !.--...-" <" ...~
.ll
l
.. !o,
Ryc. 2. Rozmieszczenie procentowej zawartości piaskowców i
zle-pieńców arkozowych w dolnej części kompleksu waldajskiego
- izolinie zawartości piaskowców i zlepieńców arkozowych w osadzie, 2 - otwory wiertnicze z liczbą oznaczająCą procentową
zawartość piaskowców i zlepieńców arkozowych w osadzie
Fig. 2. Changes in share (i.n %) of sandstones and arcosic conglo-merates in /ower part of the Valdai complex
- isolines of share of sandstones and arcosic conglomerates in · sections, 2 - boreholes and.the recorded share of sandstones and
wałdajskiego, co pozwoliło na stwierdzenie występowania osadu formacji białopolskiej jako odmiany facjalnej w miejsce formacji siemiatyckiej. Jest to już trzecia odmiana litofacjalna tego samego wydzielenia stratygraficznego dol-nej części kompleksu wałdajskiego we wschodniej Polsce na linii Białystok-Hrubieszów: 1) formacja kruszyniańska, 2) formacja siemiatycka, 3) formacja białopolska.
Dowodu stopniowego przechodzenia jednego typu lito-logicznego w drugi dostarczyło zestawienie procentowej
za-wartości określonych typów skalnych w rdzeniach wy-branych wierceń z jednego wydzielenia stratygraficznego -właśnie dolnej części kompleksu wałdajskiego. Do obli-czeń wprowadzono trzy grupy skalne: 1) piaskowce i zle-pieńce arkozowe, 2) piaskowce kwarcowe, 3) mułowce i iłowce. Obliczono zawartość ilościową w rdzeniach po-szczególnych grup skalnych, biorąc pod uwagę nawet naj-drobniejsze warstewki (do 5 cm), a następnie wyniki ze-stawiono w tabelach (tab. II). Podział skał na grupy
wy-konano makroskopowo, uwzględniając jednak
opraco-wanie petrograficzne M. Juskowiakowej, sporządzone na
1 Krzyże 2 Mielnik 3 Radzyn Parczew10 5 J<aplonosy 6 KnN1ie Bagno 7 Busówno 8 fopiennik 9 BiaTopole 10 Terebin 5 - 1 0 - 1 015 2
o
I I 1 l l 6 1 01 -1l yl> ... 0 <'~/
I
I
!
lRyc. 3. Rozmieszczenie procentowej zawartości piaskowców kwar-cowych w dolnej części kompleksu waldajskiego
- izolinie zawartości piaskowców kwarcowych w osadzie, 2 -otwory wiertnicze z liczbą oznaczającą procentową zawartość
piaskowców kwarcowych w osadzie
Fig. 3. Changes in share (in %) of quartz sandstones in /ower part of the Va/dai complex
- isolines of share ofquartz sandstones in sections, 2 - borehol-es and the recorded share of quartz sandstonborehol-es in a given section
(in %)
podstawie badań mikroskopowych na płytkach cienkich.
Wykorzystanie wyników pomiarów geofizyki wiertni-czej do tych samych celów nie było w pełni możliwe, gdyż z wykresów karotażowych nie dało się odczytać drobnych zmian litologicznych po1~iżej jednego metra miąższości, a poza tym różnice między odmianami piaskowców i zle-pieńców, jak również piaskowców drobnoziarnistych i
mu-łowców zacierają się w karotażach i uniemożliwiają do-kładne rozgraniczenie wyróżnionych grup litologicznych.
Rezultaty obliczeń procentowego składu
granulome-trycznego osadów dolnej części kompleksu wałdajskiego
przedstawiono w postaci graficznej na trzech rycinach (ryc. 2-4). Rycina 2 obrazuje rozmieszczenie linii równej zawartości procentowej piaskowców i zlepieńców w dolnej części kompleksu wałdajskiego, na podstawie danych z wierceń. Należy zaznaczyć, że w Białostockiem oprócz
pokazanych na ryc. 1 paru otworów wiertniczych
wy-konano uprzednio liczne wiercenia, z których dane są analogiczne i nie odbiegają od przeciętnej z otworu Krzyże. Osady z tego rejonu, w wyniku analiz bogatego materiału rdzeniowego, opisał J. Znosko (18) jako serię kruszy-niańską. 1 Krzyże 2 Mielnik 3 Radzyn 4 Parczew 10 5 Kaplonosy 6 Krowie Bagno 7 Busdwno 8 lopiennik 9 BiaTopole 10 Terebin5 -20-1 o 82
Ryc. 4. Rozmieszczenie procentowej zawartości mulbwców i iłow ców w dolnej części kompleksu waldajskiego
- izolinie zawartości mułowców i iłowców w osadzie, 2 - otwo-ry wiertnicze z liczbą oznaczającą procentową zwartość mułowców
i iłowców w osadzie
Fig. 4. Changes in share (in %) of mudstones and claystones in /ower part of the Va/dai section
1 - isolines of share of mudstones and claystones in sections,
2 - boreholes and the recorded share of mudstones and claystones in a given section (in %)
Zmiany procentowego składu granulometrycznego osa-dów w kierunku południowym zachodzą nieznacznie aż
po otwory Mielnik i Kaplonosy, choć K. Lendzion (13) sugeruje zróżnicowanie analogicznych osadów, nazwanych
serią siemiatycką; mają one bardziej kwarcowy charakter na Lubelszczyźnie niż w Białostockiem. Wynika z tego
konieczność podziału tych osadów piaskowcowych na
różne formacje.
Nowe otwory w kierunku południowym dostarczyły
danych, z których wynika, że udział procentowy zlepień
ców i piaskowców arkozowych w osadach znacznie maleje na korzyść piaskowców kwarcowych z udziałem mułow
ców i iłowców. Rycina 3 przedstawia rozmieszczenie pro-centowej zawartości piaskowców kwarcowych
w
dolnejczęści kompleksu wałdajskiego, z którego stopniowo znika -ją elementy arkozowe. Pozostałe skalenie są silnie zwietrzałe
oraz roztarte, z powodu dłuższego transportu, a udział składników ilastych wzrasta nawet do przewagi nad pias-kowcami.
Rycina 4 obrazuje rozmieszczenie procentowe zawar -tości mułowców i iłowców w dolnej części kompleksu
wałdajskiego. W zasadzie osady piaszczyste tego obszaru
są pozbawione składników gruboziarnistych, a
reprezen-tują je wkładki i przewarstwienia drobno- i średnioziarniste
oraz mułowce. Udział składników ilastych wzrasta w kie-·
runku południowym. Piaskowce i mułowce są szare (ciem-niejsze lub jaśniejsze), iłowce zaś zachowują zabarwienie ciemnoszare lub nawet czarne. W otworze Terebin 5, naj
-bardziej południowym na Lubelszczyźnie, często w pias-kowcach szarych występują skupienia płaskich toczeńców iłowców czarnych oraz ciemnoszarych mułowców.
Przy zestawieniu ryc. 2, 3 i 4 zwraca uwagę wyraźny podział na dwa lub nawet trzy obszary zróżnicowania
litologicznego: na dwa podstawowe - północny i połud
niowy i trzeci pośredni - środkowy. W obszarze północ
nym występują piaskowce i zlepieńce arkozowe formacji
kruszyniańskiej, na południu zaś występują bardziej drobno
-ziarniste osady z przewagą mułowców i iłowców formacji
białopolski~j. Położenie pośrednie zajmują osady formacji siemiatyckiej. Obszar północny pokrywają osady typu kontynentalnego, natomiast na południu zaznacza się
silny wpływ środowiska morskiego (ryc. 5).
Stratygrafię i paleogeografię wendu górnego na starej platformie wyczerpująco opracowano w wyniku badań
grupy polsko-radzieckiej nad problematyką „Granicy kam-bru z prekambrem" ( 17). Jednak należy tu dodatkowo na-świetlić warunki sedymentacji, które prawdopodobnie wpły nęły na zmiany facjalne wendu górnego we wschodniej Polsce. W okresie sedymentacji dolnej części kompleksu
wałdajskiego we wschodniej Polsce panowały warunki kontynentalne, sprzyjające niszczeniu skał powierzchni krystaliniku i powstawaniu osadów typu piaskowców i
zle-pieńców arkozowych. Podnoszenie się obszaru północnego
i obniżanie się południowego komplikowało proces sedy-mentacji i redepozycji.
Kora wietrzenia niszczona i rozmywana na północy,
znoszona ku południowi sedymentowała na zboczach wy-niesienia mazurskiego i dalej na Podlasiu i Lubelszczyźnie.
Tam również mógł być dostarczany materiał z rozmycia tarczy ukraińskiej. Jednocześnie z południowego wschodu i południa wkraczała transgresja morska, która pozosta -wiała osady piaskowców, mułowców i iłowców. Zazębianie się i mieszanie się osadów kontynentalnych i przybrzeż
nych, w wyniku skomplikowanego procesu wielokrotnej
transgresji i regresji morskiej, dało osad facjalnie różny, powstały w tym samym czasie.
Im dalej od źródła niszczenia skał podłoża
krystalicz-nego, tym drobniejsze okruchy skaleni, kwarcu i innych
minerałów spływały do osadu na południu, gdzie stwier
-dzono tylko nieznaczny odsetek skaleni. Należy jednak
zaznaczyć, że w spągu osadu (czego na ryc. 3 i 4 nie od-notowano) sporadycznie występują wkładki piaskowców
różnoziarnistych z udziałem okruchów krystaliniku, co stanowi wynik lokalnej tektoniki blokowej.
Korelacja osadów, pozbawionych nowocześnie opraco-wanych materiałów biostratygraficznych, jest tym bardziej utrudniona, że na przyległych obszarach Białorusi i Ukrainy stwierdzono analogiczne osady wendu górnego o znacznie
większej miąższości i bardziej urozmaicone. Stąd licznie wydzielone „serie", „ warstwy" itp. Ażeby nię popełnić większego błędu, pozostaje przyjąć, że formacje
kruszy-niańska i siemiatycka to „szczątki" serii gdowskiej, które
zachowały się na południowym „stoku" wyniesienia
ma-zursko-białoruskiego, a równowiekowa formacja biało
polska z trudem koreluje się z dolną częścią serii kaniłow
skiej lub z górną częścią poziomu redkińskiego, jako osady redeponowane (2). o1 ·.o O o O o O o O o o o o o O o . 'o•.o o o o o o o o o o o o o o o o o .- - i-:--',..._, - ,.._, - ~ - - __, .'o ::~·:.6 ·~i::» ;,,·a·"?·.:. :::.-.·„. ::: ·O O O O o• p O O .o .. ' ' •
.
·---
-
_..;,,~. .c:·.: ~; ::~·.·.·;,:·· •o o o o o o o 0•.
;;,· ·7.·
~-::·.·:Ja::·::~:.:.
. 'o o o o o o o o o o o o o· . ,-..J ._ _ , _ _ , - - - - _ _ , , _ _ • • • • • ; . . _ . ~· :: ~-:: ·~ ".'.4·~ '.: ::,·:."::,
·:
:·;;".:
.
o'.".
o o o o o o o o o 0 o o o o o5
O o o·o ~-~ -~-~~-~.~-~-~ -o ••O • • O •• O •• O • • O • • o • • O••
~oi~~ ·~l o~ -~
„
:
~~
.;
„
.:o
:
-!;,~
·
o--
o o o 0 0 : , '0• • .o. o o o o o o ,.._,, ~--
--
,__. _,__,--
--- o-~~-;~~~)~~~i:~
-~ ~3 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 '::'. ::-' ...:--~ '":::: _:-'JQ°-0 _:-'JQ°-0 _:-'JQ°-0 o o o o o o o o oRyc. 5. Zmienność litologiczno-facjalna dolnej części kompleksu waldajskiego wskazująca na podział osadu na 3 formacje
- otwory wiertnicze, 2 - zlepieńce i gruboziarniste piaskowce arkozowe formacji kruszyniańskiej, 3 - piaskowce arkozowe zlepieńce formacji siemiatyckiej, 4 - piaskowce kwarcowe,
mułowce i iłowce formacji białopolskiej
Fig. 5. Lithological-facies variability of /ower part of the Valdai complex, used in subdivision of the deposits into 3 formations - boreholes, 2 - conglomerates and arcosic coarse-grained sandstones of the Kruszyniany Formation, 3 - arcosic sandstones and conglomerates of the Siemiatycze Formation, 4 - quartz sandstones, mudstones and claystones of the Białopole Formation
GÓRNA CZĘŚĆ KOMPLEKSU W AŁDAJSKIEGO
Formacja lubelska
Formacja lubelska jest reprezentowana przez
prze-warstwiające się piaskowce, mułowce i iłowce, w większości ułożone w postaci skał drobnowarstwowanych - lamino-wanych. Te laminacje oraz algi Vendotaenides stanowią główną cechę rozpoznawczą formacji lubelskiej, występu jącej pod najniższym kambrem na Lubelszczyźnie, tj. pod poziomem Saballedites. Rozprzestrzenienie formacji lubelskiej w Polsce jest niewielkie i ogranicza się (jak
do-tychczas rozpoznano) do południowo-wschodnich krańców
Lubelszczyzny (ryc. 6). W części północnej Lubelszczyzny, na Podlasiu i dalej ku północy osady formacji lubelskiej
zostały zdegradowane i pod kambrem występują ·utwory dolnej części kompleksu wałdajskiego.
Warunki sedymentacji formacji lubelskiej oraz kambru
najniższego wydają się być bardzo podobne, co potwierdza
ciągłość rozwoju alg w analogicznym środowisku. Znalezi-ska Tyrasotaenia podolica GnilovZnalezi-skaya (6) w kambrze otworów Radzyń i Kaplonosy oraz podobne znaleziska alg na Ukrainie, jak również facjalne podobieństwo osadów
zawierających florę najwyższego wendu i najniższego
kam-bru sugerują postawienie tezy o ciągłości sedymentacyjnej
.
:....
.
..
:·.oS
·
~-:-:--:-·.~·.-:-:. ~
.
=-::.
-:--.o9 .·.
-. -.-.:-.-.-.-.-.-.:-. ·....:.. b 8 :....:... ·_:_ · .... : ... :....:....: .:...: :...
ba
2.
q.__ ...
1p _
_.__~-~~... .
Ryc. 6. Osady górnej części kompleksu wałdajskiego - formacja
lubelska
- otwory, 2 - drobno przewarstwiając.e się piaskowce, mułow
ce i iłowce
Fig. 6. Deposits of upper part of the Valdai complex - ·Lublin
Formation
1 - · boreholes, 2 - finely interlaminated sandstones, mudstones
and claystones
na granicy prekambru i kambru w obszarze południowo
-wschodnim.
Formacja lubelska w sensie stratygraficznym odpowia-da warstwom komarowskim serii kaniłowskiej Ukrainy, gdzie również występuje bogaty materiał florystyczny.
Oczywiście bez specjalnych szczegółowych badań se-dymentologicznych i paleontologicznych problem ciągłości sedymentacyjnej między prekambrem i kambrem pozosta-nie w sferze propozycji.
LITERATURA
1. A r e ń B. - Problemy zróżnicowania serii osado-wych na granicy kambr z prekambrem na platformie w Polsce. Biul. Inst. Geol. 1978 nr 309.
2. Ar eń B., K e 11 e r B.M. i in. - Sympozjum pol-sko-radzieckie w Tallinie na temat granicy kambr-prekambr. Prz. Geol. 1975, nr 2.
3. A r e ń B
„
L e n d z i o n K, - Organie remains at the Vendian - Cambrian Boundary in the Platform Sediments in Poland. Bull. Acad. Pol. Sc. Ser. Sc. de la Terre. 1974 vol. 22 no. 1.4. A r e ń B., L e n d z i o n K. - Charakterystyka stra-tygraficzno-litologiczna wendu i kambru dolnego. Pr. Inst. Geol. 1978 t. 90.
5. Bogom i a z ko w a W.B. i in. - Niekotoryje rie-zultaty opornogo burjenija na Wołyno-Podolii. [W:] Nowyje dannyje po gieołogii i nieftiegazonosnosti
USSR. UNIGRI Lwow 1974.
6. Gnił owska M.B. - Vendotaenides z pogranicza wendu z kambrem w Polsce wschodniej. Atlas
skamie-niałości przewodnich i charakterystycznych Polski (praca w przygotowaniu).
7. Juskowiak o w a M. - Charakterystyka
petro-graficzna skał eokambryjskich z wiercenia Koplonosy IG 1. CAG Warszawa 1963.
8. J u s k o w i a k o w a M. - Utwory najmłodszego
prekambru. [W:] Skały platformy prekambryjskiej w Polsce. Cz. 2. Pokrywa osadowa. Pr. Inst. Geol. 1974 t. 74 .
9. Juskowiak o w a M. - Charakterystyka
petro-graficzna utworów wendu. Profile głębokich otworów wiertniczych IG. Krowie Bagno IG 1. 1975 z. 25.
1 O. J u s k o w i a k o w a M. ~ Charakterystyka petro-graficzna wendu w strefie Terebina. [W:] Budowa geologiczna strefy Terebina. CAG Warszawa 1978. 11. J u s k o w
i
a k o w a M. - Charakterystykapetro-graficzna osadów morskich z pogranicza prekambru i kambru. Pr. Inst. Geol. 1978 t. 90.
12. Juskowiak o w a M. - Wyniki badań
petrogra-ficznych wendu z otworu Białopole IG 1. CAG 1980. 13. Le ndz i o n K. - Paleozoik na anteklizie Sławatycz
w świetle nowych wierceń. Kwart. Geol. 1962 nr 4. 14. Le ndz i o n K. - Eokambr i kambr zachodniego
obrzeżenia platformy prekambryjskiej Europy wschod-niej. Pr. Inst. Geol. 1963 t. 30.
15. Le ndz i o n K. - Stratygrafia kambru dolnego na obszarze Podlasia. Biul. Inst. Geol. 1972 nr 233. 16. L e n d z i o n K. - Kambr subholmiowy w północno
wschodniej Polsce. Kwart. Geol. 1972 nr 3.
17. Paleontołogija, stratigrafija, paleogieografija i litoło
gija wierchniedokiembrijskich i kiembrijskich · otłożenij
zapada Wostoczno-Jewropiejskoj platformy. Izd. Nau-ka Moskwa 1979-1980.
18. Z n osk o J. - W sprawie pozycji stratygraficznej eokambryjskich sparagmitów i niektórych młodopre
SUM MARY
In aeastem Poland, Upper Vendian rocks form upper part of the Valdai complex. They are bipartite there. Their lower part is represented by rocks highly varying in litho-logy (from arcosic conglomerates and sandstones to mud-stones and claymud-stones), reflecting changes from continental to marine facies. The variability makes it possible to diff erentiate three formations with equal stratigraphic ranges: Kruszyniany, Siemiatycze and Białopole Forma-tions.
Upper part of the Valdai complex (Lublin Formation) is overlain by rocks of the lowermost Cambrian. The passage to the Cambrian is found to be graduał, suggest-ing that there is no gap between the Vendian and Cambrian in southern Poland and adjoining parts of Byelorussia and Ukraine.
PE31-0ME
0Tno>KeHIMI sepxHero BeHAa BOCTOYHOH nonbWi.1, KaK sepxH1111 yacTb sanAaHcKoro KOMnneKca, cocTORT 1.13 ABYX
yacTeH: sepxHel:i 1o1 H"1>KHel:i. H1.1>t<HRR YaCTb npeACTasneHa
OYeHb pa3HOp0AHblM"1 KnaCTi.1YeCK"1M"1 nopoAaMi.1
apKo-30BblX KOHrnoMepaTOB, necYaHi.1KOB "1 anespon"1TOB AO
aprnnn1.1ToB. 3To yKa3b1saeT Ha c1.1nbHYłO ą>a1..11.1anbHYłO
"13MeHY"1BOCTb OT KOHT"1HeHTanbHblX ycnOB"1H AO MOpCK"1X. Ha ~TOM OCHOBaHi.1"1 BblAeneHbl Tpi.1 pa3HOB"1AHOCT"1
ą>a-1..11.1anbHOro xapaKTepa OAHOM 1o1 TOH >Ke CTpaT1.1rpaą>1.1yecKoH
cep1.11.1, ą>opMal..1"1"1: Kpyw1.1HRHbCKa11, CeMRTblYCKaR "1
611no-nonbCKa11.
BepxHRR YaCTb sanAaHtKoro KOMnneKca - cep1.111
11t06e11bCKa11 - nepeKpblBaeTCR OTJlO>KeH"1RM"1 CaMoro
HM>KHero KeM6p1.111. nocTeneHHblH nepeXOA OT
11t06e11b-CKOH cep1.11.1 K H"1>KHeMy KeM6p"1łO Bbl3blBaeT COMHeH1.1e
O nepepb1Be Me>KAY BeHAOM "1 KeM6p1.1eM B łO>KHOH nonbWe
1o1 CMe>KHblX 06nacT11x 6enopyc1.11.1 1.1. YKpai.1Hbl.
. MARIA WICHROWSKA Instytut Geologiczny
IU
UNES
•
S
Project 29Q
Precambrian Cambrian BoundaryBOR W OSADACH
ILASTYCH
GÓRNEGO WENDU LUBELSKIEGO
SKŁONU
PLATFORMY WSCHODNIOEUROPEJSKIEJ
UKD 550.422 :546.27 :551.72: 552.52
+
549.623: 551.35(438 -13 Lubelszczyzna\Bor jest uważany za jeden z głównych wskaźników
zasolenia środowiska sedymentacji. Ulega on nagromadze-niu w minerałach ilastych - illitach, występując w ich strukturze w formie trwałej domieszki izomorficznej ( 4, 5). Panuje pogląd, że illity pochodzenia morskiego zawierają
go znacznie więcej niż illity lądowe bądź brakiczne (3,
7, 10).
O zawartości boru w osadach wendyjsko-dolnokambryj-skich pisała autorka w swojej pracy z 1978 r. (11), w której
próbowała wykorzystać różne wskaźniki mineralogiczne i geochemiczne do rozgraniczenia osadów wendyjskich od kambryjskich. Korelacja facjalna dotycz~ła tam głównie
osadów piętra klimontowskiego (najstarsze ogniwo dolnego
kambru), ze względu na ich szeroki zasięg terytorialny: od syneklizy perybałtyckiej, przez obniżenie podlaskie do lubelskiego skłonu platformy. W niniejszej pracy wykorzy-stano bor do korelacji facjalnej osadów serii siemiatyckiej (lub jej odpowiednika - serii białopolskiej) i lubelskiej,
występujących na t'erenie Polski wyłącznie w rejonie
Radzy-nia, Kaplonosów i Białopola.
O zawartości boru w osadach ilastych wendu i-dolnego kambru Estonii we wschodniej części syneklizy perybałtyc
kiej pisali L Bitiukowa i E. Pirrus (2). Stwierdzili oni
wy-stępowanie wyższych zawartości bóru (> 100 ppm) w iłow
cach i mułowcach kambru, niższych ( - 50 ppm B) w osa-dach Hasto-piaszczystych wendu. Wyniki ich badań
su-Tabela I
KONCENTRACJA BORU, POTASU, LITU ORAZ PROCENTOWA ZAWARTOŚĆ ILLITU
W PRÓBKACH OSADÓW WENDYJSKICH Z RADZYNIA IG 1
Próbka głębokość % zawartość % zawartość bor w ppm bor „skorygo- Lit w ppm B/Li
wm illitu K20 wany" w ppm 1,1 1638,5 tlS 180 ~ ..-<flA t1S- 90,13 7,73
