UKD 552.3/5+551.7 (G83.814) (OM.3--3+0BU8) :5Sl.14:litn.3Ill. 24:553.31.9:5'1.24:550.93 ~)
.9tef&n CH!lSLmSK.I, Jan CŻEll!MIN'S({II, Stefan KOZLOWSKI, Marla PAJCHLOWA, Wacław RYKlA.
Tablica litologiczno-stratygraficzna Polski
Liczne i na szeroką *a1ę prowadzone badania ~logiczne ostatnich kilkunastu lat, a szczególnie wiercenia wy11ronane w różnych regionach kra.ju dały 'bogaty materiał dla 'rozpozrumia budowy .geologic:znej obszaru PolSki. Badania· te umożliwiły szereg opracowań syntetycmych, obejmu-
jących cały obszar kraju jak: Atlas Geol.c!gique de Pologne w Skali 1 : 2000000 (1956); Atlas geologiczny Polski w Skali l : l 000 000 1(1956- 1'961); Atlas geologiczny Pobki - Zagadnienia stratygroficzno-facjalne w skali l : 3 000 000 (1009.-1966); Zarys geolOgii 'Polski (lM. Ksili2lkiewicz, J. SamsanowiC"L, E .. Riihle, 19615); Mapa geologiczna Polski w skaU l : l 000 000 (W. Poża.ryski., 1'96'6); Atlas geologiczny Polski w skali l: 2 000 000 (19168); Budowa geologiczna Polski (1:968). Ponadto wykonano lic2llle opracowania lI'E.gkmałne oraz o chall'akterze monograficznym, któ-
rych nie sposób przedstawić w tym krótikim artykule. Wszys1Jkie one
dqprowadziły do wyjaśnienia licznych zagadnień stratygra;ficmych, pa- leogeograficznych i teIktonicm.ych, a także do sprecyzowania poglądów dotyczących rozwoju jp:roceBÓW sedymentacj~ i diagenezy serii .osadowych, przejawów magmowych i uszeregowania ich IW czasie, oraz związanych
z mimi pr00es6w mineralizacji. W pracach syntetycmych dużo miejsca
poświęcono zagadnieniom genezy złóż surowców mineralnych, jakkolwiek problem ten dotychczas nie -ma wystarczającej !pozycji w lIlaszej litera-
turze geologicznej i odpowiedniej proporcji w stosunku odo osiągnięć z 'za- :kIr.esu od!kryć d·óZ llro!PaLiJn. GłÓWlJlym celem lP'l"ac syntetycmych ·było i jest stworzenie pOOstarw do prowadzenia teoretycmie uzasadnianych dalszych
badań geologicmych, które w ootatec.mym raclw!nilru prowadzą doodkry- cia
lIlOWYCh
złÓŻ SUIOOWców miIIleraJn.ych. W wielu !pracach syntetycznych a.uotorzy pr:zedstawlają zagadlnietnla 'W uJęciu Ikarlograficmym.Autorzy niniejszego opraoowtmia postanowili dokonać próby przedsta- wienia zagadnień litologicznych i paleogeograficmych .na taJblicy strat y- graficmej podając jeda1/Oc'z€ŚIlie pozycję s1IraItygraft:mą wa2miejszych su- rowcbw mineralnych (iba.rwny załączniik • do ,,Kwarta:hndlka Geologicznego"
lIlII' 2, 1009). Tablica straty;gra.:fic2lIla. obejmująca jedJnolity, zwarty cbraz od-
• Po wydrukowaniu tablicy, a w czasie druJru artykułu stwierdzono następujące błędy:
.1) latto;f. rupel, szat są w obrębie eocenu, powinny być w obrębie oligocenu; 2) pOdpiętra
miocenu opoI i grabow powinny znajdować się na w;?6okoścl tortanu.
Kwartalnik Geolegiczny, t. 13, nr I, 1989 r.
· Tablia. Ji.tologiczno-stratygrafioeZD.a Pal9ki 269
noozący się do całej Polski, 2lOStała pQprzedln-io !przedstawiona przez S. Cie-
ślińskiegQ {195-9). ·Prezentowana Obecnie tablica 'llw,zględJnia SŻ1eIrsze zagad- nienia, a główną 'llwagę przy jej opraoowywaniu slroncen:trowam.o na utwarach osadowych, 00 jest uzasad!ni.OIlle chaTalkteręm budowy geolo- gicmej obszaru Polski, .zamacZOIIlQ jedinaik xÓWlnież miejsce i chall'akter
występowaIIlia Skał magmowych. . .. ..
Należy podIkreślić, :że dot~hczas ni-e wstały w jedno1ity sposób usta- lone takie pl'lOblemy, jak Il1p. !pOdział utworów iprek.ambry1*ich maz sym- bol-e wydzieleń straty1ga-afic2JIlyc'h. Sądzimy, że zestawienie ,omawum:ej ta- . bUcy pl'2yczYlIli się dQ podjęcl8. szerszej dyskusji, co w Ikonsekwencji powinno doprowadzjł do ujed:nol'lCe.nia Sóhematów stratygralficznych.
W toku przygotowywania opracowania autQrzy zwracali się w celu przedySkutowania licznych zagadnień dQ szeregu specjalistów, którym
pragną złożyć w ,tym miejscu ~erldeczne podziękowania, zwłaszcza prof.
drowi W. PożarySkiemu, doc. drowi J. l~oCJeCe, drowi S. Depowskiemu, drowi K. Bojkowskiemu, mgrowi A. Błaszkiewiczowi; mgrowi J. Kopi- lroWii., drowi Z. Ko'żydl"Ze, dr K. Łendzion, mgr inż. J. OrSkiej, d4'.H.
Sen-
kowicwwej, dr L. Malilwwskiej, drowi J. MQjSkiemu, doktorom :IDwie i Henrykowi Tomczy!kom, In@r A. Raczyńskiej i mgrowi E. WoZnemu.Autorzy mają sobie sprawę, że -tego ~odza"ju opracowanie· zawiera wiele .zagadnień o oharaIkteav.e dyskusyjnym.. .Nreiki6re elementy 2lOStały
w nim za'pewne nawet pominięte. DlategQ au;torzy będą ;głębokQ zoboWią
zanj Czytelnikom za uwagi, które pozwo1iłyby na Iba,rtd:2'iiej precyzyjne
ujęcieposzczegóhiyCfb elementów,
a:
if;akże wprowadzen'ie uzuPełnień w na-stępnym wydaniu. .
Punktem wyjściowym opracowania jest aktualny stan * majomaści za- .
gadnleń litologiczno-stra~aficznych w poszczególnych· regionach geo- Iogicm.ych.
' w
rubrykach 1-4 przedsta.wiono podział stratygTaficmy do piętra włącznie. W podziale· stratyg;raficznym nie u~lędn'i1onó :nazewnictwa lolkalnego, obecnie ,bardro silnie rozbudowanego dla nie'któ.:rych okresów, jak :np. ordowik i sylur w Górach SwiętokrzySki.ch· oraz na Niżu Polskim, . a -takbe !krecia i trzeciorzęd w !Karpatach. !W I"Uhry'lmch tych zastOSOWalIlQliterowo-cytfrową symbolikę stratygraiiczną, zamieszczoną w Instrukcji (1'958), a ostatniQ opublikowaną przez A. tMaIlrow9k:ąj J. Malinowskiego i A. SIąc7Jkę. (19618), W1prowadza:jąc jednak Ikoniecme .naszym !zdaniem zmiany. W rubryce 4 zamaczano też 'WieIk ,be:zwzględh,y. .
W rubrykach ~ przedstawiono zasięg orogenez i faz górotwórczych
kierując się opracowamami A. oA. Bogdanowa (:19168'), 'W. Po.żaryskiego
i H. Tomczyka (1008) oraz J. Znoski (19166). Należy podkreślić, że w ·za-· kresie prekambru - w rulbryce 3 - uwypuklono również czasowy za-
Sięg kompleksów, u tworzonych w różnych epotk~h· -tektoniczn,ych, co uznalIlO za celowe. ze względu na chaTakter metamorficzny i magmowy utworów pre:kambryjSkich. Autorzy zdają sobie ąlrawę, że zagadnienia te są bardro kontrowersyjne, dlategQ też starali się ;podać obraz tego od- cilnka
w
dużym stqpniu uproszczony. Zamieszczmie na ta:blicy niektórychnazw faz g6rotw,órczych i orogenez w kambrze i w IPMkambrze wynika z wprowadZJE!lllia ich do. literatury w !Polsce, jakkolwiek ich. ustalenie nie jest ostateczne.
Kwartaln1ll: . GeOlogiczny - I
270 S. Oleśliński, J. QzEmnińskd, S. IK..ozłoWlSkii, M. Paj-ohlowa, W. RY'ka
W rubryce 7 za-znaczOnO krzywą 7JIlli.enności klimatu wg podziału = zimny, umia:rkowany iJ ;gorący (8. CiEŚliński, E. Witwiclka·, 1962; J. C. 'Sri- den, E. IIl"V':iJng, 1'964; F. Latze, 1'964:). Czarne pola podkreślają okresy. kli- matu· a.rIktyczn.ego, .nabomiast kreskami poziomymi zaznaczono zasięg cza- sowy stref subtrqpikaln.ych i irapilkaJnych.
Rubryka 8 zawiera naj:bardziej schematyczne maPki ilustrująC€ zasięg
obszarów, na. kt6rych stwierdrono ,lub przypuszcza się występowanie
<JSadów danęgo piętr~ ·z uwzględ<nieniem aspektów paleogeografie.znych.
Mapki te zawierają :następujące wyd~elenia:
- obszar lądowy bądź obszar, na którym nie ma. osad6w i! nie wia-.
domo ezy kiedykolwiek były;
- ooszal1' występowania osadów morskich oraz obsza-r o dużym praw-
dqpodobieństwie ozaJ.ewów morSkich;
- obsza-r osadów 7Jbiornik6w lagunowych;
- obszal' sedymentacji kontynentalnej (jeziora, bagna);
- ()Ibszai' objęty zlodowaceniem ~tyliko w czwartorzęchie).
Mapki -te -żostały zaczerpnięte z Atlasu geologicznego Polski - Zagad- nienia stratygraficzno-facjalne (1957--4965); u!proszczo.oo je oraz uzupeł-
niono aktu8Jlnymi danymi. .
. Rubryki ~23 przedstawiają gł6wną treść -tablicy. Przedstawiono tu
wykształcenie litologiczne osadów w .różnych regionach PolSki w !pOSZCze- gólnych dkresach historii 'Ziemi. Wydzielono następujące jednostjk,i regio- rra:Jne=
- wyniesienie mazur*o-suwalskie, - o'bnłi:enie lIladbałtyClkie,
- obniżenie podlaSko-ł>rze9kie wraz z obniżeniem nadbużańSkim
i-wyniesieniem Sława-tycz, . - niecka -brzeżna,
- wał pomorskoO-kujawski!, _ '- niecka szczeciń9ko-mogileńSko-ł6d:zJka,
- monoklina przedsudecka i śląsko-krakowska,
- Góry SwiętakrzySkie (w pojęciu trronu paleozoicznego wraz z ob-
rzeżeniem mezozoicznym) - niecka miechowska,
- zapadlisko pl7Jedkarpac'kie,
- Gómy Sląsk (w pojęciu .,zapadlisko gÓlUllOŚlą$kie"~,
- Dolny Sląsk .(w pojęciu Sudety ~ wał przedsudecki), - Ka·rpaty flis7JOwe,
- Pieniny,
- Tatry i Podhale.
WydzielO'Il~ regiony obejmują ni€ikiedy .jednostki duże, w obrębie ich
·obszaru -zróżnicowal1e. W tej wi~ sytuacji można by wydzielić więcej'
region.ów - zwłaszcza lIla obszarze niżowym, 1IlP. w zasięgu niecki orzeż-'
nej lwb w połudlnioWo-wschod!n:iej części prekambryjskiej pla-tformy wschodnioeuropejskiej, w obrębie o'b.Iili:enia nadbałtyckiego iił.d. Autorzy uznali jednak pewne poł.ącrenia regionów za celowe, chociaż nie 'ulega
wątpliwości, iż taki :podział Epl'awił, że w ·tej samej jednostce znalazły się
obszary o . pewnym zró2mioowamu rozwoju paleogeograficznego, a nawet
mające eżęŚCiowo odmielllIle cechy Utologiczne w'obrębie -tych samych pię
ter ezy poziomów.
271 Na tablicy lPrzedstaWilono rozwój Utologiczny Ódnoszący się do całego poznanego w danym regionie profilu.
Podział Polski na regiony (ma.pka. u dołu -tablicy, araz rubrylki 9-23)
przyjęto wg zasad stosowanych w następujących pracach: Mapa geolo- giczna Polski w skali 1 : 1000 OOO~. Pożao:-yski, 100&}, Atlas geologiczny Polski w skali 1 : 2000 000 (pod red. J. Znosld, 1966), P01'adnik pracow- nika Służby Geologiczne; (R Dallez ~ Elementy budowy geologicznej Polski, 19618), Budowa geologiczna, Polski (1900). !Nazewmctwo regionów
przyjęto wg J. 'ZnoSki I(Atlas geologiczny ·Polski w skali 1 : 2 000 000, 1968).
Symbolikę dla oznac1JeIlia typów litologicznych przyjęto wg zasad ogólnie stosowanych. Dla wydzieleń litologicznych ustalono Z888.dę ogra- niczenia ilaJci wydzieleń, bez wnikania w s:rezeg6ły, podmo :gł6wne typy utworów, znamienne dla pos:rezegó1nycll serii. W ten spsób dano wyraz tendencji łączenia utworów podobnych. Wydzielono więc przy pomocy symboli następujące u'tw'Ory:
żwiry i zlepieńce
piaskli. i piaskowce
szarogłazy mułowce
ł-Uipki ilaste i iłowce iły
iły piaszczyste
iłowce ·krzemionkowe wapienie
wapienie memionkowe· wapienie ooUtowe wapi,enie piaszczyste dolomity
margle gezy
·opoki
kreda pisząca
.gipsy i anhydryty sole
węgiel kamienny
węglel brunatny . skały głębinowe .
- zasadowe wśród
wtworow
mła,ifizyoo od p.re.k;ambru~ kwaśne 'WŚl'(jd utworów mqodsżych od preikambru - w prelkamlbrze " .
--. wtÓ1'!llie' in:iektow:a:Ile
skały wylew;Ile kwaśne i obojętne skały wyłew.nezasadowe
poziQlllytufitowe
skały metamorfic·zne - fiUty
- marmuo:-y .
-:-' migmatyty, granulity, gnejsy, amfibolity konkrecje w~ieIme'
272 S. Oieśl1ński, J. OzIermińSki, S. !K.ozłoowskii, \M. Pajohlowa, IW. RyIka
Sikały wulkaniczne i tufity za~znaczono (w słUIPku) w tym miejscu, gdzie one występujE}, z tym że graiiczm.ie staran,o się dać wyraz ich ewen- tualnej niejednakowejmiąż8zości oraz częściowego pOkrycia obszaru.
Tufity 'zaiZl,tlaczono przerywaną linią w ()brębie,~upką: ,w ·tym miejscu, w którym one występują. Dla ZW['6cenia uwagi na' poziomy, :kr.eski zna-
czące wypl'()wadzono poza szero'k:<lŚĆ słupka.
SIkały ,głębinowe w prekambrze zaznacoono W obrębie słupka straty- graficznego, gdyż zajmują one powame miejsce w iprofilu stra.tygraficz- nym, a poza tym ich pozycja' ,wiekowa ll1iie :rnoż;ebyć Określona z taką' 9Qkładlnaścią jak w ,paleooo:i!ku. Natomiast skały głębinowe paleozoOiku,
Q m,aczn.ie lepiej poznanym w'iie'ku, zaznaczano t(poza' 'SłuPkiem) literą grec-
ką w tym miejscu, w którym m.stą,piła ich ifnttruzja. ' , '.
SzeI'!()Ik,aść słupka w poszczegoÓlnych rubrykach, iluStruje s'tOtpi1eń po.:.
krycia reg1iOnU '!przedstawionymi utwoOrami. J,eśli cały region jest :pokry- ty 'zaznaczonymi utworami, szerokość jest iOOl'm,alna,n:p. ordowiJk i sylur w obniżeniu Illadbałtydkim lub jura na wale IPÓmorslro-Jkujawskim, tam gdzie przez dane utwory zajęta jest tyllko część ;regionu, szerokość słupka została zmniejszona. Jeżeli w danym d'egianie istnileje ikilka r6wnolegle
występujących typów litologicznych, zaznaczono. 'to w odnośnym słupku
(Il!P. dolna, jura w Ta,trach). Wszystkie utwory ~aczono symbolami,
'rozmieszczonymi poziomo, bez zróżnicowania,nachylenia warstw. W zwią,,:,
z'ku Z tym w talQel'l nie został uwidoczniany stopień zaburzenia utWor6w.
Odmiennie potraktowano utwory czwartorzędowe, które scha,raktery- zowano qpisowo, sumarycznie 'dla 4, regionów: Niżu '!Polskiego, wyżyn.
środkawopolSkich, ,Sląska, KaIiPat. "
W -rulbry1k:ach '~t3zaznaczono słuPkami litol'Ogiczno-stra,tygraficz- nymi te ,odcinik:i profIilu, !lct6re pomaoo w poszczeg6lnych Teg.ioOnach. Luki stratygraficzne ilustrują więC hiatus, jak również mOgą być !konsekwencją
procesów denudacji.
, :Pust,a część Ikolu.mn paniiJej ,,słupków" odnoszących się do poszczeg61- nych regionów ilustruje brak danych dla odpowiedniej części profilu stra,ty,gmficznego. W tycil miejscach, kt6re charalkteryzują się pewnymi
niezgodnościami przy bardzo niewielkim hiatusie,zamaczono klinowate
ścięcie warsbw, 1lfP. między portlandem. a mtiralWoałąn'Żytnem rw niecce brzeż-
nej i na wale pomorSko-4rujawskim. '
Obok słuPków litologkzno-stratygra<ficznych za'znaczono miąższości
poszczególnych pięter lub innych odcimków profilu. Miąższości te ,podano w dwu skrajnych ,wartościach, jakie.są znane
w
danym regionie. Dotycząone serii osadowych. Lic1Jby :umi€Szczone przy ma.gmowyoh i metamorficz- nych Ikompleksach prekambru· informują o mią'Ż9za§ci pozornej całych
tych komplE!ks6w wg interpretacji stropu !klrystaliniku. UmieszczonQ też
informacje o st·ratygraficznej pozycji złóż surowców mineralnych. hllfor- macje te podano w postaci nazw surowca lub symbolu cbemic2l11ego. Nie
zr6żnicowaJOO zł6ż dużych i małych, 'traktując iakt występowania złoża
jajko zjawisko geologiczne. lNie umieszc7JOIlO natomiast bardzo licznych danych o rudach i iłrmych surowcach, ~t6rych wa:rtość sprowad:m się do maczenia :minieralogic2lllego. Skrzyżowane mło1ki O2lIlaczają złoże znaj-
dujące się w eksploatacji.
ZjawiSka mineraUzacji ~wi;ązane z !proCesami endogenicznymi zaz:nar- czono umieszczając ,w prostokącie obok słupka stratygraficznego 'llaipis
Tablica aitalogiczno-s1Iratygrafioema. Pol9ki 273
"rudy polimeta:li02llle" bądź symbole chemiczne tych pierwiastików. które
utworzyły ,godnezainteresowama koncent·racje w danym r-egionie. Auto- rzy chcą w ten sposób IWSkazać sam fakt pojawienia się tego zjawillka,
za!kładając, że ma 00'0 większy 'zasięg !pionowy Illiż zam.ac.2lOlDO. Ten sposób ·zam.ac.zeniazjawiSk mineralizacji iJ.ustTuje, że mogły być im pod- dane Skały starsze od miejsca) w którym one \Zaistniały, tzn. że oibok za- znaczonych p'ier.wiastków mineralizacja może wyrażać się również in- nymi składnilka·mi. Dane dotyczące .pozycji Btratyg'ralficznej złÓŻ za-
czerpnięto z pracy R Osiki (1'968), a także 'z Zeszytów Naukawych AGH ( 1 9 6 8 ) . ' .'
W celu uwypuklenia niektórych typów utwOl'ÓW litologiczny oh oraz
podkreślenia cylkliczności bądź nionptonu w ich rozwoju użyto k()lor6w~
- żółty .łączy osady. klastyczne (żw.iry, zlepieńce, piaski, piaskorwce itp.) oraz skały ilaste (iły, iłowce,
rup
ki ilaste); .. .- niebieSki łączy wBzystikie Skały węglanowe I(wapienie, ąlrurgle, do- 'lomity ... gezy. ~i itp.);
- zielony łączy ewaporaty (gipsy, sole); .
- czel"WlOny łączy I\Yszystlkie skały magmowe oraz piroklastyczne;
- w.iśniowy 'I'eplrezentuje zmetamorfizowane utwory lPIrekambru.
*
Porzedstawieniezagadriień facjahlych i paleógeograficmych w tablicy stratygraflcznej po11Walana określenie dynamiki zjawiSk sedymentacyj-:
nych. W tym ujęciu 'bowiem uwypuklone zostały zjawiska sekwencji i cykliczn.aścitworzen~ się osadów. ,WSkazane są odcinlki czasowe, z któ- rych nie zachowały się osady. Nie przedstawiono jednaIk. czy brak osadów obserwowany .w p<mezególlnych regionach jęSt wynikiem hiatusu, czy
też jest 00 naBtępst\ye.m proceEJÓW denudacji. Istąo1m.e jest tu jednak syn- tetyczne przedstawienie' wielu elementów, co ma .'ZaSadnicze znaczenie dla interpretac.ji wielu za,gadm-ęń litologicznych, paleogeogra&znych i genetycznych. Charakt,er osadów. clągł<lŚĆ sedymentacji lwb przerwy w czasie jej trwania., jalk wreszcie brak osadów z T6żnych oikresów (nie- zale1mie od przyczyny) mają 'bowiem zasadniczeznaczenre dla. rorter,pre- tacji genezy i możliwości 'zachowania złÓŻ ilropaliJn \Zarówno stałych, ja8.t
płynnych i ,gazowych. '
DałIle dotyc·zące występowania surowców zamaczone · obdk: profilu
wskazują na związek z łitologią i często z czasem powstania. Tym samym wY'kazane jest w r.egi<malnymuJęcią śrOOowi.o ~zyjające ich rozwo-
jowi i możliwości .zachowania ..
Nagromadzenie takich inlformacjll jaik: chaTaRmer łiotlOlogiczny, miąż
szość serii, jej .zmi.enność bądź moootania, ciągłQŚĆ sedymentacji lub fakt
występowania przerw czy dkresów denu(łacji. 'W powiązaniu. z charaktte- rem Iklin'latu i ewentualnymi fa'zamil gÓI"otw6rczymibądlź zjawiska.w syoorogeniczn.ym.i, a także dane o występowaniu uóż
.
lub przejawów mi- neralizacji może 'dać .wskazówlki: dotyczące e'Wentualalego występowania złóż poza. obecme manymi, w tym samym ,lub 'W innym regionie. ,ZestawiiE!nie
te
wSkazuje,' jak. dalekie od pełonego wyjaśnienia są za,- gadnienia stfatygrałiC2ne i' paleogeograificzne oraz ł1topieńpozna.rua- ..
<hi"';żych odcin!ków śtratygra.ficznycll Vi różnych regionach. Ilustruje 000 rów- .
274 S. Qieśliński, J. OiJermińSk.i, S. KozłoWiJki., M. Pajohlowa, oW. Rygra
nież, . ja1k wiele zasygnallizowanych za;gadndJeń wymaga wyjaśnienia d bliri- szego PQZI18!I1ia •. potyczy to zarÓWlD.o ~adnień regiona1nych, jak też geologiczno-złożowych. .
Instytut Geologiczny Warszawa, uL Bak:owle<*a ł Nadesłano dnIa 7 Btyc:zńJa lIIl89 r.
PISMlENNICTWO
AT!LAS GEOD:DGIQtT.E DIE iFOLCGNE, l: 2000000 (1956) - Praea .zbiorowa. Inst.
GeallW8l'SrllII.W8 •
.ATiLAS GEOLOGICZNY 1PCXr.SK!I, 1: 1 000 000 (1956-1961) - Plraca zbi.&rowa .pod red. E. BllUilego. iIalst. Geol. Warszawa .
.ATLAS GEOLOGiIlCZNY POł[BI{I -lZagadndenia stratygraficzno-facja:lne l : 3000000 '(1957--il965) - iPlraea :zJbiorowa pod 'led. M. Pajcblowej i M. Tygldej.
1In~. GeOl. Wa:rsza,wa.
.ATLAS G!EXlI;OOJCZNY ~ l: 2 000 000 (1968} - Praca Zbiorowa pod red.
J. ZnosId. 'Inst. Geol. Warszawa.
BRIDEN J. C., I:R'VlNG E. (1964) - lPad.aeolati'bude Speclra of Sedimenłaxy IPalaeooli- matic Ilndioatars. Probl.ems in iPaJaeocHmat<Jilógy, p. 1099-1224. London . .BUDOWA GEOLOIGJCZJNA POISlO (1968) - I stratygrafia, cz. l lPrekambr i pa-
Ileozoik. P.r.aoa. zbiorowe pod redakcją S. Sokołowskiego, S. Cl:eslińskie
liDO ~ iJ. CzeIl'UlińEIk:iego. /fInst. Geol. W8r'SZ8.wa.
CI~ S. ~1~) - Tablica stratygaficzna. Wyd. Geol. Warszawa.
CIESL1N"SKI S., WI'llWICKA E. 1(1962} - 'Zagadnian:ia ·acldmatyczoe· gómel l1m'edy
w Polsce. Księga pamiątkowa :ku czci ,pt'l>f. J. SamsOIIlOlWieza, p. 353-382.
WMszawa.
DADLEZ R. (1968) - Elementy budowy geologi-czne.j Połsk:i. Poradndk praoownika
Służby Crilologicznej, p. 148-1i12. Wyd. GeoJ.. Wa'l'Szawa.
lNS'l."'aUlK.CJA W SPRAWlIE 2lJiSTAWlIENiIA 'I IPRZYGOrJX>WAN1lA DO WYDANIA MAP GEOLOGICZNYCH I MAP KOPALIN UŻYTEC2NYCH w skali 1 : 200 000 - (1958). Inst. Gedl. Warszawa.
KSIĄż'KIIiEW'K!Z !M., SA!MSOINOWIIOZ J., RUHLE E. (1965) - Zarys geal!Ogii Polski.
Wyd. Geol Warszawa~
LO'l"ZE F. (1964) - The Dismbu1liooo. orf Ew.8lPOl'1ites in Space and Time. ~oblems
<in Paleocldmatology, p. 491...t;09. London.
A. MAKOWSKA, J. IMAIJINUWSKII, A. śLĄOZKA (19610' - Pirajekt wydzieleń dla Mapy geologicznej Polsk'l w skJalli l :,z00 000. 'Kwart. geol., 12, p. 726-7'4'7, nr 3. Warszawa.
OSIKA R. (!11116B) - Metalogenac Units of POland. BLul Inst. Geol, 237, p. 5-12.
W,arszawa.
POŻARYSKI W. (1966) - Mapa geologiczna iPolski, l: l 000 000. Inst. Geo!. War":
szawa.
POŻARYSKI W., TOMCZ'YK H. (1968) - Pionowy pod7Jiał tektoniczny· Polski (tablica powielona). Inst. GeQI. Warszawa.
ZESZYTY NA'UlKQWIE AGH (1967) -!lbió.r referatów Dr 11. Ka.'8k6w.
ZNOSKO J. (1966) -:. ·Jedn.osflkri geoilogloczne Palski i dcil stanowisko w tektonice EUIl'OIpy. Krwall.'lt. gedl., 10, :p. ~, lDIl" 3. lWo8I1'SZllWa.
OOr,ziAHOB. A. A. (1968) -.., TerroBJllłeCUJl RCTOpllJl TeppJlTOPBH CCCP, :11 conpe~cm.m.tX
.CTpaB. Becm:u Mocx. YBBB., Cep. 4. rCOJIOI1IIJ, CTp. 5-23. Mocoa.
StTeszczenie 275
Cr$m ~CJIHlłbCKH, HB.ąEPMHHLCIGI. 0r3I)alI K03JIOBCKH, Mapu IIA1łX.1l1!BA, BaIma.B PLIKA
JUlTOJlOI'Jł1łECKO-CTPATm'PAcDlfIIECKASI TABJIHQA T(OJILIIIH
Pe310Me
Ha OCHOB8IDDI mrrep&TYPW. oco6eJmo ~ xaparrep 0606Ql11d, aBTOpH DOm.rramtCJ,
~CT&BJlTh CJIlI'I'e3 JIRTOJIoro-cTpllTllI'PawB'ICCIlIX upo6JIeM TCppBTOpBJł llom.IIIH (~emoe upBJIOZCBBe lt B8CTOmneMY HOMepy)·.
rJlllllHHM 06Pa30M 06pam;acTCJ1 BlIBM8.HBe Ba OCII,IlO'IBHe DOpo,!{H. 'ITO OupaB.lUllBaeTCJI Xli-
PuTePOM rcoJloI'B'lCCIoro CTPoeHBJł TCpPBTOpJlB lloJll>lIllL O~o OTM~O TaKlKe MeCTO
• xapaICTCp 38JICIlIIIBJI MarMaTB'i~ Dopo~
CrpaTllI'Pa4IIl'łeCItoe ACJICBIIC upe.u;CTaBJICIIO BUlIon.. ~o 3TaD. (py6p. 1--4) BMeCTe c yn-
3&IIBeM aticoJllOTHoro B03pacT8, a ~ee (py6p. 5-1) rou<>TClI BpeMeIIBJ>Ie Dpe,u;ema OporeHll'leCll:oro . pa3UTBJł ropoo6pa30B&~ (Ia3 B ~ J:JIIIMIlT&.
Muem.KBC Dpn.l JIJJJIIOC'l'PllYlOT ~ 3aJIeI'8BJIlI OTno:&eBIIA (BMeCTe c oupe.u;CJICIIHoA D&JJeoreorpaWB'ICCICoA BBTCp~), upB'ICM BJd.lI:eJleBl>l MOpcme. JllUYlIHI>Ie, KOBTBHeHTaJIb- JILIC B Jle.AHUOBHe OTnOJreIIBJL
rnaBIIYM
co~epmumeM Ta6llBQ&1 JIBJIIIIOTCII JIBTOJIoro-crpaTllI'Pa4IB'IeCJ[BC ltOJIOHm (py6P.9--23) OTP;e.m.m.IX reoJloI'B'lCCOX paAOHOB lloJll>Illll (corJracao npTH DOMe~CllHOA BHB3y Ta6-
JIB$I).
JIKToJIOI1l'ICCXIIC Bil,lI;eneHBJI J'CIIepll.lDl3BpoBaBlol B OJIB upe,u;CT8.BJIJI rJiamwe 'I'IIllLI 06no-
MO'IIIYX, rJlllllBC11>lX, ClIICJTTllBJłNlt, lCap60HaTBWX DOpo,l{. uPo,!G'JCTOB BCUapeHBl[, my6BHH101X, ByJIDBJI'IeCIBX, UBpOKJI8CTIl1ICCDX B MeT8Mop(IB'Iecox Dopo~ qersepTll'llUole OTJIOlKeHJHl DPC.IlC'I'&BJICHH 0606~o ,IijJJI BCeI: TepPBTOpHR llom.1IDL
PJJ,1l0M c JIBTOJIoI'B'IeCICIiMB KOJIOBKaMH· DOM~ MOJIę[OCTB DopO~ DO 3TaxaM (BJIB DO ,lQ)yrJIM AeJre]IIIDl), a TUZe C8e,D;CBBJł O CTP8~OM DOJlOBIIBB MBirepe.m.uoro CHpWI (H83BłIDIIC DOJIe3BOI'O BCltOIIlleMOro, BIIllPBMep ltIlMCHIIhIA yrom., COJJL, BJIB XHMJI1IeCltBit CBMBOJI, HaIJpBMep PY.JUoI Fe). 3KcmIyampyCMoe Do.rre:moe BCltOuaeMoe 0603Ba'leHO CKpeDJ;CIIHHMB MO- JlOT01DllMB.
JlBJJCIIIIJI MJIIIepIlJDl38I(Bll, CBJI38.HHIaIC c :mp;oreBJlłolMB upOIleccaMB 06o:ma'lCHh1 uYTeM DO- Mcunmo: Pllp;OM co CTPa~Jl'łeCKoA ltonoHltOA upJIMoyroJlLBBD c BIlllC8lł11HMB XBMB'lecnu.m .cBYBOJI8MB TeX :meM:CIITOB, ltOTOpLlC COCT&BJ1JIIOT B TOM pa:lłoBe ltO~ 38.CJlYmIB8IO~
BBJIM&BBJI. ABTOPJil TamM IIYTeM XOTIIT OTMCTJl1'IJ C&M (Iarr cyID;eCTBOBIUIBJI T8B:Oro JJBJIeHIIJI, IIPBIIBM8JI, 'ITO OBO BMeeT 6oJllrlllldl: m1JeC1'.BeBBLlłt ,lOWIa3OlI, 'ICM 3TO 0600Ba'leHO. 3TOT cnoco6 060:ma'lCBJm JIBJlCBBJI MI1HCJ)aJJII38. DOmswilaeT, '!TO eA MOI)'T 6LJT& DO~ DOpop;L[
60nee p;peBBero B03pacra '!CM B03pacr MHBepaJJB38.I.ę1B.
B QeIUIX Bil,lI;eJlCBBJł BeItOTopHX TBDOB DOpoA, a ~ DOp;'lCJ)KBB8HBR QIIKJIIl'IHOCTB BJIB MOBOTOBHOCTB BX pa3BJl'l1IJl upllMC1lCllH QBCTa: ze.nnd, 0603Bll'l&lO~ KJIlICTII'ICCKB B rJIH- 1IIICTHe OTJIO:.umm; rony60a - mp60Bll'l'BlaIe OTJIOlB:CIIBJI; 3eJlcm.d - upo.u;yrm BCUapCBBJł;
xpacm.d-06I.e,llBlUlCT lICe M8I'MaTB'iecDe B UBpOKJIILCTII1IeCKl DopoP;U; BBlDBeBHA-upe,u;- oCTaBJLeT MCTaMop(lB3oB&llBIlle DOpo,lUol ~oXCM.6pBl1.
llpe,u;CTIlBJICIIIIIC (lanuJJLHHX B uaJJcoreorp~ upo6J1CM B BB,D;C CTPaTllI'Pa(lB'IecxoA
~ D03lIOJIJICT DOA'JCPltllY'I'b p;RB8MBIY cep;JIMCIlT8D;BOllHlalX ~BJiO BpCMCIDL B T8XOM
B306pazemm ~ JIBJlCBBJI DOCJIe,u;OBaTCJIE.HOCTB B QBJDI'IJIOC'l'B 06pa30BIUIBJI OTJIO- .CIIBA. 06Bapylll1lllUCl1Ql TaDL'C BpeMCBHIoIe 01'pC3ltII, B xOTOPHX OTJIO]II:CBBJł Be COXpaBJIJIIICI>, O,lęlUO Be JIpCACT&BJIeBO, D1IDTCll JIB 0TCyTC'l'BIJe OTnollCBBlł, ua6mo~ B OT~em.HHX pc-
·mmrax, pe3ym.UTOM uepepYBOlł B ~OIlUOlllIeHBB BJIB CJlC,lIC1'BBeM UPOQCCCOB ~eay,tgUUIH.
• nocne lJ8IIftIiTuuDI T&~ BO B _ _ _ CTaTJoB --.-o.~ 0IIIII6ac 1) Hlattorf'"', :,JUpeI" • "szat" aax~ B ~ - . a AQmIIIIIol t:iY'nó B omIr_; 2) IIOA7l'UDI aQio;qe&a ;.opoI" • ,,ara-
hen," ~ aaxo~ Ba IIWI:OTO TOPTOBa. . . . . . .
276 S. ~]jflski, J. OlermiflSkd, S. !K.ozrowskii, IM. Pajohlowa. W. Ryka
Cmrre:mPOBIllIBlW BJJJJIOCTpm:n!JI 3TBX np06JIeM BMeel' OCBOBHoe 3IIll1JeBBe ~ peJIICBBJI MHOI'BX JIBTOnOI'B'lCCDIX, IIllJIeoreorpa(lH'fCCKBX B rcmeTll'ICCDIX BODpOCOB. Xaparrep OTno-
lICCBJdt, HenpeplolBllocn. ce.ztRMeJlTa:D;BH JIB60 nepepLlBlil B oc:a.u;KOBUODnClDDl, X8.lt HBO~ B OT- cyTCTBBO oTn~ p8.3iIJAm.lx nepBO~OB (Be38BBCHMO OT npII'IBlIH) JIMeeT npHHIIHIIH8m.:&oe '3IIll'le:aBO WIfI mrrep~ reHe3lICa H BOOMOZBOCTB COxpaBelillll MeCTOpoQemDi: TBCp.u;hIX
noJIe3lD>ix BCKonaeMIoIX, a TaDKe MecTOpoQemd: Be4Im H ra38.
,na&m.Ie, Dc8IoIIl,llCCJl 38ne:raBBJI p8.3.JIB1lJDdX Blf,t\OB cw:p!.JJ. pacnonollreBBLIe p"~OM C pa3- Pe30M, yxa:n.IBaIOT ila Clul3b DC JIBTonomeA, a HBor~ Ba BpeMJI BX o6pa30ll3JlW.[. TeM CIlMln(
JJ perHOBanbBOM DnaBC nOD3aBa cpe~a 6naronplD1TCTB~ HX pa3BBTB1O, npeOOpa30BaBlllO B B03MODOCTB coxp8.BeBBlI.
B TIlJtOM nOJlo~ &MeR cxoppeJDIPOBIlBJILlII: JIBTOJIotH'lec:xJdt xaparrep, MOmu;ocn. cepHB, cc B3Me1l'111BOC'l1> HJlH nOCTOJIBCTBO, .uenpepL1BBOCTb ~ HJlH (Iarr BllJIB'IBlI nepepwaoB
~oiruOnJIe:IiiIJI BJlIl ntpBO~OB' ~eBY~ - B conOCT8.BJJCBHB C xapariepoM XJIHMaTa B BOO- MOmu.IMll ropoo6pa3oBaTCJlbBlolMH cIJa.3aMH HJlH CHBOPOreBll'lCCIIHMB JIBne:aBJlMH, a Tame HMelI
~8lIJIbIe 0 BaJDIImB 38JlCEel: HJlH npoJlllJIellHil: MHBepanB3a:D;BH, MOllmO, noJIY'lllTb yxa38BBlI,OTBo- CHTeJlIdI'O 'B03MOllmOrO BllJIB'IiIlI 38JlelireA, IpOMe B3l1CCT11h1X B 'HaCTOJIIII;CC BpeMJI, B TOM :ace HJlH HBOM per:iloile. 9To conOCT8BJIeBBO nOD3LIBaeT, X8.lt ~eKB OT nOJIBOtO BLIJICBeBBII CTp&'l1Ii'pa- clm'Iecmc H na.neoreorpa(lB'IecmC npo6neMLr, a TIlDtO H CTCUCBb B3Y1fOBBOCT11 60JIbDIBX crp4m-
rp~ BilTepBaJiOB B ~ perHOBIix. OBO TalCIltC noKa3l>lllae'l':r.BJ:: MBoro ecn. np06JIeM, Tpe6yIOmBX ~clmoro BHJICHeBHJl H ~eTanbBoro B3Y'lCBJIJI. 3ro :mai.eTCg EaX perBOBaJIi.iII.IX npo6JIeM, TU H npo6JlCM reoJIOI'BH MecTOPO~emdI:.
Stefan CImSLINSKI, Jan CZERMI~SKI, stelfan KOflLOlWSlKI, Maria PA>1CHWWA, Wadaw RYKA
, LlTBOLOGIC-STRATlGRAPmCAL TABLE OF POLAND
Summary
On the basis Of iloiteratm-e data, particu'lamy on those of synthetical lIlaWte, an attempt was miide by the ,present authoTs oat eIl:aborating ,a synthesis of -Idthologic- -s!;ratiograrphloail problans of the enrtlr~ area of !E'IWIaIlJd (ool<mr stable· a11taclled to this ,1'Olume).
Emphasis i,s ilaid mainly on sedi:mentary formations, this being substantiated by the character Of the geo~ogical ~ructure 'of Poland. 'In addition to 'this, .sites and nature of ma~a<tdc rock 'occtm'renoces are presented, ,too.
stra1dgrapbica.l subdiv:isr..on cOIDlIPl'ises mean.ber>s, down to each stage inclUsive (oo1umn:s 1'--'-4); and shows absdLute age detem*lation.s. ID columns ~ o8:1'e gilven time interva!ls Of orogeru.es, as well as OTOgen1~ pbage'S and .olil:mablc ~.
Smail1 maps iWlousll'ate the extents of deposits and, Ita 'certain degree, a1&o their paJ.aeogeogtt"aphiica,l interpretation. Marine, lagOOIlJail, con1ii1IllelllltaJ. end gLaci:alJ. deposits
are dil$bi.ngul:gbed, too.
The stratLgrapbic-Htbologica.l columns (~, cl. I1'be lindiv:idua!l geo~c rigioos of Poland are, acoordin.g :to the map presettlted a:t the base Of.fue table, the miIin
oonten~ of the table considered.
Litbologic81, :inemiber:s are geIleMlized, .and, !in OOID!Sequence of thlis, only ~n
• The, following are er.rors encountered after pnnting Table, and before ,pr1ntJ.ug the aI't1cle: !I.) "lattotf"; "rupel" and ,,sze.t" are ·referred to Eocene, and 8bould be placed w.I'th1.n
'Oligocene; '2)''tlieMiocene lIU1b-stages "opol" and ,,grabow" should beat the same 1evel as
Tortonian.
Streszczen.ie. 277
types of cla'91:ic, .eLa~y, mixed and -carbonate rocks of evaporates and of carbonate deposits, as well as of deep, volcanic, pfu.'octast.d.e and metamwphic formations are presented. Quaternary deposits are 9bawn generally for the entire area of Poland.
Close to the Mthological -columns thicknesses all"e ~ven of the f·orma·tions of eacil1Ftage (or of another member), and information is added as to the strati~aphical
position ·CIf the dindd'V'idull'l minem1 raw materda}s (name of minerad raw material, e.g.
hard coal or 6~ltS; or ochemi'Cll!l symbols 'as, for example, Fe ore). lMdnerad ifaw materl.a.ls under exploirta.tion are esPecially -emphasized by adding a sign in· the form. of oSmBJil crossed hammers.
Minera!lization phenomena, related to endogemc proceSJSeS,' are mal'lked, neao:- by the stratilgrapbical .ool!umn, by pLacing (in ~gles) the respective symbols of the cbem1cli!l elemenrt;s that make interesting concentrations in a given ;region.
,
In this way) the autOOr!S :barely ,<try .. to_ -s:OOentuate Itbe ,fact of existence of this phenomenon, provided that, asa mattea: -of £act, !Lt ;jo'S of more considerable qu-aditative ran·ge than presented :in the table. -This \ :ki:nd of i-11ustration of mineraWization phenomena demonstrates that the mineralization ·processes roay have .affected roclts older than those fou;n,d to occur inpla.ces where these processes have appeared.
ColoUM are used t<Jstres.s
ceu:1;am
'types' of lformat1on:S, and to emphasize the cyclic or monotonous n8Jture of their deV'Eilopment. The t'eSpective coaOU1'S il!loustrarte~yellow ---, olastic and clayey deposIts, b1!le - carbonate rocks, greetJ, - evaporates, red ~ compri~ eM magmatic
and
PiIrodlaoStic onloks; cheTry-red - represents meta- mo:rphoQBed p:re'-Cambrian fOl'tIllIa!t1fons. ",' ,The presentation of facial I8lld P8'laeogeographical .problems in the form of .strati.gJraphdcal table a,lil.ows Us to ,stress also the dynamics of sedimen.ary pheno-
'mena ;in time, and, to accentuate tbe sequetl·ce and the cyclic nrlure characteristic
of tbe formation of -dePOs.1ts. Moreover, the table shows aleo v~ 'time ~'l1.teJ.'!Va1s, the depoSits of which ar a·bsent at -present. The IPl"dblem Whether Ithe llaCk of deposits, obserrved oln various regioIllS, 'is the !result of ablatus, or it :is an effect of denudation processes, has not 'been, pre's~ted, however.
A synthetical Idlustration of thEiBEi problems ds <Xl considerable ~tance in the .m1lerpietation ,of numero~ 'J.ithOlogleall, palaeogeograpb:cal and genetical' phenomena, for the chaoocter of depos-ilj;s, the coo:t.intiliy of .breaks dn sed:lmentati~, and the., iladk of de:posiobs of various perio:ds {a:egardless of any possible reason), are of e8l:'dinal importance for the interpretation of bath the origin acd the poSsibility -of preservation 0:( ,&ruid, :ldquid or'gaSeous deposd,ts. Data that (loncem mineral :raw materials Me placed near by the oOOumn,and palnt to' the :rela1;ion of a gi'V1!n mineraIJ.· raw materiaJ.to il-ithoiogy, frequentily also to ,the 'Period of its formation.
In this way, the €nvir-onmen:t tav-ourable for the development 'of mmeral deposits and for their rp.reservetion has been. .presented in regional aspect .
.. Under these conditions and based on the correlated -lithological -cba:racter, the thickness of. a -sel"'i.es, ~ts -ehan.gin.g'.or monotonous nature, .the 1OOIn1lin'uity in sediment- ation, the gaps or periods of deIllUdatiOO {in a connectD.Ul w:lrbh the cllaracter of Climate, Of the 'proballle orogen.re phases or of he Synorogenli:c IPhenomena~, as we'll as on certaln da·ta .concerning t.h!:! ex!sting deposits .or mJOerSllzallion, we may obtadn some evidences .as to the posSible OC~\1!!:")l"eil:ce <If new deposits iIJn. the aam-e, or in other, :reg/.ons. Such: 19. comparison demonstrates how unoleared .are stm both strati.graphtcal and p.Bilaeogeographical problems and reconnaissance degree of IImge
.gI;rati·~aphic intervals an variaqs regj,ons. '1'1;. il!,ustiates also n'i1merous, barely touched q.ue9tions,1bflt caE. for f,urt~eT exPlanati9ti::~. deta:iled_ m'Vesbigation. This .con-cerns both regiona'! oa:nd .geologic-deposi-tionall problems.
