Reakcja nowych odmian ziemniaka uprawianych na glebach lekkich na nawożenie azotem.

(1)

Ziemniak Polski 2010 nr 1

REAKCJA

NOWYCH ODMIAN ZIEMNIAKA

UPRAWIANYCH NA GLEBACH LE

KKICH

KICH

NA NAWOŻENIE AZ

OTEM

TEM

dr inż. Cezary Trawczyński

IHAR, Oddział w Jadwisinie, 05-140 Serock e-mail: c.trawczynski@ihar.edu.pl

awożenie jest jednym z elementów agrotechniki mającym podstawowe znaczenie w kształtowaniu plonu ziemniaków i jego jakości, stąd powinno być dostosowane do właściwości agrochemicz-nych gleby oraz wymagań pokarmowych ziemniaka i opierać się na nawozach orga-nicznych uzupełnionych odpowiednio nawo-zami mineralnymi.

N

Niestosowanie nawozów zawierających substancję organiczną, szczególnie na gle-bach lekkich niskopróchnicznych, może pro-wadzić do osłabienia procesów mikrobiolo-gicznych, a tym samym zaniku pożytecznych drobnoustrojów glebowych, pogorszenia wła-ściwości fizycznych gleby, głównie struktury gruzełkowatej, oraz mniejszego wykorzysta-nia i niższej efektywności nawozów mineral-nych.

W zależności od kierunku produkcji w go-spodarstwie rolniczym powstają różne pro-dukty uboczne, mogące stanowić źródło sub-stancji organicznej. W specjalistycznych go-spodarstwach roślinnych, bezinwentarzo-wych, głównym produktem ubocznym jest słoma. Może ona być dobrym źródłem sub-stancji organicznej, pod warunkiem że zosta-nie rozdrobniona, najlepiej na odcinki mzosta-niej- mniej-sze niż 10 cm, i przyorana natychmiast po zbiorze ziarna. W tym celu najlepiej jest stosować do zbioru ziarna kombajn z za-montowanym rozdrabniaczem słomy i bez-pośrednio po zbiorze wykonać podorywkę na głębokość 10-12 cm. Specyficzną cechą sło-my jest jednak szeroki stosunek C:N, szący 80-100:1, podczas gdy w glebie wyno-si on 8-12:1. Taka proporcja C:N w słomie

może prowadzić do unieruchomienia azotu w glebie po jej zastosowaniu. Chcąc temu za-pobiec, należy dodać azot w ilości ok. 1 kg N na 100 kg przyorywanej słomy. W gospodar-stwach, gdzie stosuje się duże dawki nawo-zów azotowych, można zrezygnować z do-datkowego azotu mineralnego przy przyory-waniu słomy. Azot pozostający w glebie po zbiorze wystarcza do mineralizacji słomy. Ponadto w warunkach intensywnego nawo-żenia przyorywanie słomy po zbiorze roślin pełni rolę ochronną, wiążąc nadmiar azotu mineralnego i nie dopuszczając do jego wy-mycia.

Gospodarstwa specjalizujące się w cho-wie trzody chlewnej czy bydła mogą dyspo-nować obornikiem lub gnojowicą. Obornik powinien być dobrze przefermentowany i pod ziemniaki należy go zastosować w daw-ce 25-30 t/ha, najlepiej jesienią, ponieważ wówczas wykorzystanie składników mineral-nych jest większe niż po zastosowaniu wio-sną.

W gospodarstwach przestawiających się na bezściółkowe utrzymywanie zwierząt za-miast obornika powstaje gnojowica. Składni-ki mineralne gnojowicy występują w formie łatwiej przyswajalnej dla roślin niż zawarte w oborniku. Działanie następcze gnojowicy na rośliny nie przekracza z reguły 2 lat. Nie na-leży więc stosować jej w nadmiernych daw-kach ze względu na bezpieczeństwo środo-wiska przyrodniczego, a zwłaszcza ochronę wód powierzchniowych i gruntowych. Należy również unikać nawożenia gnojowicą ziem-niaków jadalnych, gdyż może to pogorszyć jakość bulw. Najbardziej racjonalnym

(2)

nem stosowania gnojowicy, szczególnie na glebach lekkich, jest wczesna wiosna, a na glebach zwięzłych także jesień. Przyjmuje się, że dawka gnojowicy nie powinna prze-kraczać 50-70% potrzeb pokarmowych ro-ślin, jeśli chodzi o azot, co w warunkach gleb lżejszych stanowi przeciętnie 50-60 tys. l/ha. Na glebach zwięzłych dawkę należy obniżyć o ok. 20%.

Alternatywną formę nawozu wnoszącego substancję organiczną może stanowić rów-nież zielona masa roślin poplonowych. God-na polecenia jest uprawa ziemniaków po przyorywanych poplonach ścierniskowych, czyli wysiewanych po zbiorze roślin zbożo-wych i przyorywanych jesienią tego samego roku. Nie zaleca się natomiast uprawy ziem-niaków po poplonach ozimych, czyli wysie-wanych jesienią i przyorywysie-wanych wiosną na-stępnego roku, gdyż może to prowadzić do spadku plonu wskutek opóźnienia terminu sadzenia.

Oprócz dostarczania zielonej masy rośliny poplonowe chronią glebę przed erozją wod-ną i wietrzwod-ną, przyczyniając się również do poprawy warunków fitosanitarnych w zmia-nowaniu roślin. Dodatkową korzyścią z upra-wy roślin poplonoupra-wych jest to, że dzięki głę-boko sięgającemu systemowi korzeniowemu możliwe jest przemieszczanie makro- i mi-kroelementów z głębszych do wierzchnich warstw gleby. W warunkach gleb lekkich godne polecenia do uprawy jako poplony ścierniskowe są następujące rośliny motylko-we: łubin żółty, wyka jara i ozima, peluszka oraz seradela, które należy jednak wysiać do końca lipca. Spośród innych roślin gorczyca biała i facelia mogą być wysiewane w póź-niejszym terminie (druga połowa sierpnia).

Potrzeby pokarmowe ziemniaka są dość duże, bowiem z plonem jednostkowym 1 t bulw, jeśli chodzi o azot, fosfor i potas, wy-noszą odpowiednio: 5 kg N, 1,5 kg P2O5 i 7

kg K2O, stąd konieczność uzupełniania

składników pokarmowych również w formie nawożenia mineralnego. Wielkość dawek nawozów mineralnych należy ustalać na podstawie zawartości określonych składni-ków w glebie, najlepiej zlecając analizy po-branych próbek Okręgowej Stacji Chemicz-no-Rolniczej. Stacje wykonują głównie anali-zę zasobności gleby w fosfor, potas i

ma-gnez i ustalają wielkość dawek tych składni-ków do zastosowania.

Przy nieznanej zasobności gleby w fosfor i potas należy zastosować ogólne zasady poprawnego nawożenia, przyjmując, że dla ziemniaków jadalnych proporcja N:P:K po-winna wynosić jak 1:1:1,5-2,0, a dla ziemnia-ków skrobiowych 1:1:1,3-1,5. W pierwszej kolejności należy ustalić wysokość dawki azotu, a następnie proporcjonalnie w stosun-ku do tego składnika obliczyć wysokość da-wek nawozów fosforowo-potasowych.

Nawozy fosforowo-potasowe najlepiej sto-sować w okresie jesiennym, np. przyorując je wraz z obornikiem czy poplonem. Jednak na glebach lekkich i w rejonach o większej ilości opadów szczególnie nawozy potaso-we, ze względu na możliwość wymycia składnika, lepiej jest zastosować wiosną przed przystąpieniem do wiosennych zabie-gów uprawowych. Źródłem fosforu mogą być powszechnie używane superfosfaty granulo-wane pojedynczy i potrójny, zaś potas najle-piej stosować w postaci siarczanu potasu lub wysokoprocentowej soli potasowej.

Najbardziej efektywne i ekonomicznie uzasadnione jest jednak stosowanie nawo-zów wieloskładnikowych. Zapewniają one ro-ślinie pełny komfort odżywiania się, gdyż wprowadzają zwykle do gleby jednocześnie wszystkie podstawowe składniki: N, P, K, a nawet Mg i mikroelementy, bez uszczuplania czy pomijania niektórych składników (z róż-nych względów), jak to się dzieje w przypad-ku nawozów jednoskładnikowych. Niektóre z nawozów wieloskładnikowych mogą być sto-sowane w całości jesienią lub wiosną do kompleksowego nawożenia ziemniaków, a niektóre wymagają jedynie uzupełnienia azo-tu.

Dawki nawozów azotowych, podobnie jak fosforu i potasu, mogą być ustalane również na podstawie analizy gleby. Analiza opiera się na określeniu zawartości dwóch aktyw-nych form azotu mineralnego (azotanowej i amonowej) w zasięgu całej strefy korzenio-wej rośliny, najczęściej 0-60 lub 0-90 cm. Na ogół jednak test azotu mineralnego okazuje się o wiele mniej przydatny niż testy glebowe do oceny zasobności gleby w przyswajalne formy fosforu, potasu czy magnezu. Główną przyczyną jest to, że ok. 95% azotu w glebie występuje w formie organicznej, niedostęp-2

(3)

nej bezpośrednio dla roślin, a oznaczony azot mineralny szybko przemieszcza się w profilu glebowym. Stąd lepiej ustalać po-trzebną dawkę azotu na podstawie reakcji odmian (plonowanie) na wzrastający poziom nawożenia tym składnikiem. Metoda ta ma największe znaczenie w praktyce. Odmiany ziemniaka odznaczają się dużym zróżnico-waniem reakcji na nawożenie azotem i ta wiedza powinna być świadomie wykorzysty-wana przez producentów, gdyż stosując powiednie dawki N pod poszczególne od-miany, mogą zwiększać efektywność i opła-calność produkcji. W warunkach intensywnej produkcji, nastawionej na maksymalny zysk, stosowanie azotu należy rozpatrywać głów-nie z punktu widzenia jego nadmiaru. Trzeba więc mieć na uwadze, że pod wpływem wy-sokich dawek azotu maleje zawartość suchej masy i skrobi w bulwach, wzrasta zawartość azotanów, zwiększa się skłonność do ciem-nienia bulw surowych i po ugotowaniu, zmniejsza zawartość witaminy C, zwiększa podatność bulw na uszkodzenia mechanicz-ne podczas zbioru oraz rosną straty w okre-sie przechowywania.

Nawozy azotowe można stosować w czasie wiosennych zabiegów uprawowych, celem dokładnego wymieszania ich z glebą, lub bezpośrednio przed sadzeniem ziemnia-ków. Dawkę azotu najlepiej podzielić na dwie części: połowę użyć przed sadzeniem, a dru-gą część, uzupełniającą, bezpośrednio przed wschodami ziemniaków. Zbyt wysoka dawka azotu bezpośrednio przed sadzeniem bulw i niewymieszanie nawozu z glebą może pro-wadzić do zniszczenia kiełków i powstawa-nia pustych miejsc na plantacji.

Azot pod ziemniaki można stosować w formie saletrzanej (saletra amonowa lub sa-letrzak) oraz amidowej (mocznik). Saletra amonowa i saletrzak bardziej wskazane są w nawożeniu odmian wczesnych przeznaczo-nych na wczesny zbiór, ze względu na szyb-szy rozkład, a pozostałe odmiany wczesne i późne zbierane w pełni dojrzałości lepiej na-wozić mocznikiem.

W oddziale IHAR w Jadwisinie, w warun-kach gleby lekkiej, przeprowadzono badania w celu określenia plonowania i efektywności nawożenia oraz ustalenia optymalnej dawki azotu dla nowych jadalnych i skrobiowych odmian ziemniaka wpisanych do krajowego

rejestru. Na podstawie parametrów funkcji kwadratowej (parabolicznej) Y = a + bX + cX2_{z zależności pomiędzy wielkością plonu}

bulw a wzrastającą dawką azotu od 0 do 200 kg/ha został określony optymalny poziom na-wożenia tym składnikiem dla 13 odmian ziemniaka przebadanych w latach 2006- -2009. W doświadczeniach zastosowano sło-mę przyorywaną podorywką oraz zieloną masę poplonu gorczycy białej przyorywaną orką przedzimową. Nawożenie mineralne fosforem (90 kg P2O5/ha) i potasem (120 kg

K2O/ha) stosowano jesienią, przyorując

po-plon.

Potrzeby poszczególnych odmian w sto-sunku do azotu określano na podstawie zna-nego podziału na trzy grupy: odmiany o ma-łych wymaganiach (ok. 100 kg N/ha), śred-nich (ok. 120 kg N/ha) i dużych (ok. 140 kg N/ha). Badane odmiany, zarówno jadalne, jak i skrobiowe, charakteryzowały się małymi wymaganiami, a jedynie dwie jadalne: Elan-da i Meridian oraz skrobiowa Inwestor wy-maganiami średnimi (tab. 1 i 2). Uprawiając je bez stosowania nawożenia organicznego, dawki azotu należy zwiększyć o 20-40 kg N/ha.

Najwyżej plonującą w analizowanych la-tach badań była spośród jadalnych odmiana Elanda, a wśród skrobiowych – Kuras. W uprawie odmian jadalnych z przeznaczeniem do konsumpcji chodzi o uzyskanie możliwie największego udziału bulw dużych w plonie. Największym procentowym udziałem bulw dużych w plonie charakteryzowały się od-miany Roko i Jelly, odpowiednio 35 i 26% (tab. 1). Z kolei w uprawie odmian skrobio-wych dąży się do uzyskania możliwie naj-większego plonu skrobi, na co składa się za-równo poziom jej zawartości w bulwach, jak i wielkość plonu bulw. Najwyższym plonem bulw, jak i zawartością skrobi w bulwach charakteryzowała się odmiana Kuras, co po-zwoliło na uzyskanie plonu skrobi powyżej 12 t z ha (tab. 2). Zastosowanie odpowied-niej dawki azotu umożliwia uzyskanie wyso-kiej efektywności nawożenia, czyli masy bulw z 1 kg azotu, co rzutuje bezpośrednio na opłacalność nawożenia. Największą masę bulw z 1 kg zastosowanegoazotu uzy-skano w uprawie odmian Medea i Kuras.

Właściwe nawożenie, uwzględniające wnoszenie substancji organicznej w formie 3

(4)

obornika, gnojowicy, słomy czy poplonów oraz nawożenie fosforem i potasem oparte na analizie zawartości tych składników w glebie, a także azotem, dostosowane do

wy-magań poszczególnych odmian, stanowi ważny element, decydujący o wielkości plo-nu bulw i efektywności zastosowanego na-wożenia.

Tabela 1 Wymagania nawozowe i efektywność nawożenia azotem

nowych jadalnych odmian ziemniaka na glebach lekkich w latach 2006-2009 Odmiana Zalecana dawka N (kg/ha) Ogólny plon bulw (t z ha) Udział bulw o średnicy powyżej 6 cm (%) Efektywność dawki N (kg bulw na 1 kg N) Średnio wczesne Agnes 100 38,5 20 73 Elanda 120 52,8 22 75 Marlen 100 47,5 16 69 Meridian 120 42,0 19 48 Roxana 100 43,3 22 54 Średnio późne Jelly 100 39,9 26 50 Niagara 100 36,7 22 34 Roko 100 47,1 35 85 Późne Medea 100 46,4 19 103

Źródło: badania własne

Tabela 2 Wymagania nawozowe i efektywność nawożenia azotem

nowych skrobiowych odmian ziemniaka na glebach lekkich w latach 2006-2009 Odmiana Zalecana dawka N (kg/ha) Ogólny plon bulw (t z ha) Efektywność dawki N (kg bulw na 1 kg N) Skrobia (%) Plon skrobi (t z ha) Średnio wczesne Adam 100 35,1 45 17,2 6,0 Późne Inwestor 120 42,2 26 18,2 7,7 Kuras 100 67,3 107 18,7 12,6 Pokusa 100 57,4 62 16,5 9,5

Źródło: badania własne

Literatura

1. Jabłoński K. 1996. Nawożenie ziemniaków.

Funda-cja ,,Rozwój SGGW” Warszawa: 38-48; 2. Łabętowicz

J. 2000. Współczesne poglądy na żyzność i metody

testowania gleb. – Nawozy i Nawożenie 3a: 106-130;

3. Trawczyński C. 2004. Zależność między dawką

azotu a plonem odmian ziemniaka. – Biul. IHAR 232: 131-140; 4. Trawczyński C. 2008. Reakcja nowych

odmian ziemniaka na nawożenie azotem. – Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. 530: 187-196; 5. Wierzejska-

-Bujakowska A. 1994. Rola odmian w dążeniu do

zwiększenia efektywności nawożenia azotem. [W:] Ma-kroproblemy produkcji ziemniaka w Polsce w okresie przemian organizacyjno-ekonomicznych. Sesja Nauk. Jadwisin, 6-7.07.1994. Inst. Ziemn. Bonin: 48- -51