żyLne i sz.ezelinowe oraz pirytowe utwury krasowe.
Są onę, a przynajmniej te ootatn:ile, wieku najpóźniej mioceńskiego, bo wy.pełndenia kirasowe są niewątpli wie z tego okres-u.
Znajdmość rok:r'LllwOOwalnia Wiaip'ieni tego typu jest o tyle W!ażma, że pozwala na Tozwiązanie problemu dolomityzacji. Współwy.stępowanie siarczków i epi-genetyamego dolomitu wskazuje z drugriej strony na dział.a1ność ~tworów mi.Iremlizującyoeh, a tym
sa-mym na bezpdśredndą bliskość .Lob źródła. Tadclm źródłem rmoże być wysad so1ny, ~óry jednak nie zdołał p,rzebić osłony me.zozoicZIIlej, a jedynie ją wy;pi.ętrzyi d S/l)O'WoOOwał zredukowanie jej miąż sz.ości. Tak więc w jądrze st.Tuktury Zalesia, zgodnie
zresztą z poglądami R. KTaJje'ws'ldego (4) i J. Dero-bowsklej (3), powinien być wysad rolny. Wnerald-zacja Wla(piieni tu wyst~ują-cy.ch jest jednym z do-wodów jego obecności.
LITERATURA
l. C z e k a l s k a A. - Budowa geologd.czna Niz!Jny WielkQpOlsloiej. Fomna-cje przedtTzeciorzędowe. Wyd. Na.ukowe U niw.· im. A. 'Miok.iewicza.
Po-:zJnań 1961.
2. C z er m i ń s k 1 J. · - - StTuktury m.OOroorganoge-nk.zne siar.Icl. rodzimej w iol'ltooie. "Kwa11balnik Geologiczny" 1960, z. 2.
3. D e m b o w ska J. - Z badań geolog.icZlilych w • 1957 11". w OibTęb.ie an:tyJclinord.um kujawsko-pomorskiego. "Kwarbatniik Geologiczny" 1959, z. 2. 4. K raj e w s k i R. - OkirusZJOOWande wapieni
ju-rajskich w o:koli.oa'C'h Inowrocławia. "Kwartam.ik GeologJ.ezny" 1959, z. 2.
5. P o i aryski W. - Podłoże mezozoiczne Kujaw. PIG Biul. 55. Wars?Jawa 1952.
SUMMARY
The investiga'tions made have comprised the Rauracian limeiStone's explo.iteld a't !lihree quarries, viz.: Piechcin, B.ielawy and Wapienno (nor.thern portlon of the Kujawy elevation). W:i>thin these quarries lthe comlpact, Tarely the olastic lirmeSt<>nes~
as
weLI as the orgtanogeni:C Umestone-S - spongy a.nd crinolldean ones - crop o'ut. These are impre-gnated by t:he il'<>n sulphidieis. The problem of mineraliza'tion of these lll.meStlcmes wa$ dea:J.'t with aaready iby vaTiouS authors, e$eeialdy by R. Kra-jewski ( 4). The d!.scussion on pyr.itizaition, carTied on in thls paper, enlarges the existing illlformations concerning thls theme.PE310ME
Hocne,qosaJIHCb popa!OCRHe H3BiecTH'JIIKH, aKcrrnoaTH-pyeMbre TJ)eM.H Kapbepa~m: IIex~HH, BeJI.HBa, BaneHHO (ceoopHbrtł yqacroK Hyfl'BICJKoTo IIIOAH'HTH'.H). B STHx Ka-pbepax o6HamaJOTc.H IIJIOTHbie, -peme o6JIOtMOqHbre, H oprarroreRHbie - ry(iiWBbie H KPHJHOH~Ie - JmB€-CTHfllKHl. OHH IH.MJIIpei"HlllposaiHbP cynb<łm-AOM mene3a. BoiJ!POc OPYAeiHeHH61 ·B :nHx ilłi3Bec1'HJIIKax 3aTparnsancR MHOf'HIM:H asTOpaMH, ocoóeułHo P. HpaeooHM. Ormcau-Hoe B CTaTbe ·II'H'pHTOBOe a.pyAeHeH'llle ,q<mOJIWreT CB€· ,qeHHllł no sroMy oorrpocy.
ANDRZEJ JAWORSKI Instytut Geologiczny
ARAGONIT W UTWORACH CZAPY WYSADU SOLNEGO W
ROGÓŹNIE
KOŁO ŁODZI
A
RAGONIT należy do minerałów bardzo rzadkospotykanych w Polsce. W większy.ch ilościach wys,tępuje on w dolomicie krusrroonośnym w Tar-nowsk-Ich Góra-ch, gdzie zawiera domieszkę !No wę glanu .ołowiu i ZOlstał opisany ją.1ro tamow.icylt (1, 3). Spotykany jest także w pęoherzykia;ch i prÓŻ&l1:iach bazaltów i andezytów dOlnośląskich, m.
.
m.
z okolic Zgorzelca, Lulbania., Strzegomia i Opola o.raz w wa-pieniu węg:lowym w okolicy Sreibrnej Góry, gdzie tworzy kryształy do 1,5 cm w.ielk:ośct (1).W osadach salinarnych nie rzastał w Pols<:e stwier-dzo·ny. Z:nalne są .natomiast jego znalezli!sika w tego typu sedyimen<ba!ch z Fra.nC'ji, z okdlic Dax,. Pluillon, Bas<tennes i Bayonne - Brisoous, gdzie występuje w utworaeh :ilasto--gipsowych w ,tamtejszych złożach gipsów i soli k.amiennelj. W Hiszpania z.natny jes.t
z osadów ilasto-gipsowych w PTOwin-cji Gua:dałaj:ara. Licznie !Występuje aragonit . na Sy-cyldii w złożach siiarki, w towarzystwie sele111'i'bu. Pseudomorfooy ava.goni1ru po gipsie zn:ane są z obsz;aru Niemiec z Eilsleben, WiederSltadlt, Ilife'ld. .2ln:a1e?Ji.o.no go taJW.e w osadach ilasto-gipsowych w Japonii, w rejOlnie Ivami. W stanie New Yor'k, w Ldc'k!po11t występuje aragOtntt wra.z z gipsem w szczeUnach skał dolomi-tyoeznych. Spdtykany też je's't w diaeh w statnie Co-lorado (2).
W latach 1949--:1953 prowadzone były w okol'icy Rogóźna pra;oe wierltni<!"D:!, 'których celem było roz-po!mllaln1e złoża węgl•a !brunatneg-o. W czternastu otwo-rach wiertniczych nawier.oono ooady ilas'te będące stropową częścią oezapy złoża so!Jnego, które za- wie-rały mine:rał, początkowo opisany przez E. Ciluka w dOikumentacj:i złoża węglia brunatnego "Rogoźno" jako 1uibl!ini.t, nasitępnie przez tegoż bada~ - jako ara•gonilt. J. Kuźnliar (3) w swej magisterskiej pra-cy dYJP}OIIIIlOWej dotyczącej wysadu solnego w Rogóźnie,
592
zami€Sze7la makros'kopowy opis tego miillerału z ana-logicz:nych osadów, jednak nie precyzuje jego nazwy. Od 1960 r. PGW - Wrocław prowadzi rozpoznawcze pra-ce wierttnicze, :które .dały materiał do sporządze
nda dolwmentacji gedlogdcznej złOOa. węgla brunat-nego IW R()góźnie.
Należy zarznaczyć, źe otwo.ry wier.tmicze prowadzo-ne w celiu rozpo:z:nania złoża węglia brunart;nego, je-żeli w ogóle wesZ'l:y w ułtwory ceChSztyńskie,
,to
były w ni:ch zatrzymywane po przewierceniu Zlałedwie'killml metrów w czapie wysadu S()llnego.
W kilkudzi.eeięci.u otwora<eh wiertn:iczych stwier-dzono w stropowej części czapy wysadu sdlnego istnienie minerału, który opisywano ibądź j·ako ara-gonit (w kilku oltworaeh), a częściej podawano jego krótki opis makroskopowy, bez sprecyzowania nazwy. W czerwcu 1961 r. Zakład Złóż Soli i Surowców Chemi-cZIIlych IG rozpoczY'n:a ~aTtowande wiereenda
zwierciadła wysadu solnego w Rogóźnie. Dwanaście odwierconych ()tworów dało pełniejszy abraz budowy se.rii cechsztyńskiej. Wszystkie wymienione wderce-nia pl'IZebiły czapę złoża solnego; dziewięć z nich zatrzymano w utwol"ach solnyeh. Pozwoliły one na prześledzenie wyllrtępowanda aragonitu w czapie wy-sadu solnego w kieT-unlru pionowym. W soli
ik:amdel!l-nej . Z<OiStały zaitrzymane równ'ież pierwsze wiercenia na wysadzie solnym w Rogóźnie, prowadzone przeL
s.
Pawłowskiego, ki~óre doprowadrLiły do beZip<AŚred llliego odkrycia stru:kitury solnej.Autor arty'kułu dysponował boga'tym -materiałem ze 123 wie-rceń, który pozwolił n:a ·przetp.rowadzende badań nad występowaniem i genezą omawianego minerału a takiże na przeprowa:d7.en~e oznaczeń mi-kroskopowych i chemicz<nyeh oraz ·na jednozlna·czne sprecyzowanie jego n:arLWy.
METODA OZNACZENIA MINERALU A) Opis makroskopowy
Minerał wyksztaŁcany jest w formie drobniut1tich łusek, blaszek i włókienek barwy białej, rzadziej
żóbtawo..,białej o połySku srebrzystym (ryc. 2-5). ·
B) Opis mikroskopowy • .
Mine.reł wYksztaŁcony jest w formie drobmutkich bla&Lek bał"Wy białej o połysku ~bJJ:'zysiym. Wy-kazuje dużą dwójłomność. Współ<:zyiJl..n:iki załam.a,nia światła pomierz<llne za pomocą cieczy imersyjl}ych wynoszą 1,683--1,685.
Badanlita spelktraline wykazały poza głównym s:klad-nildem Ca obecność Mg, Si oraz Cu. Na poiCls.ta:wie bada!l optycznych i rentgenowski'Oh minerał
omatCZQ-no jako amgonit. C) Badania chemiczne
Minerał gwa1łtoWIIlie i całkoWiicie l"<llikłada się
w. kwasie solnym już w temperalturze pOkojowej. Wykonana przez autora reakcja meigenowsb z azo-tanem kobaltowym pOtwierdziła wyniki badań optycz-nych i rentgeno:w.s:kich. ·
SPOSOB WYSTĘPOW ANIA I GENEZA ARAGONITU W UTWORACH OZAPOWYCH
WYSADU SOliNEGO W ROGOźNIE JaJk .już WSP')nmiano, aragOnit wys.tępuje na wy-sad:z:ie soLnym w Rogóżnie wyłąC?Jntie w osadach cza-py złoża solne.go. Pod wzg'lędem litologicznym wy-różnia się dwa rodzaje czapy: iłowo-gipsową i gipso-wo-anhydrytową. Rozmieszczenie tych dwu rodzajów sedymenłtów na omawdanym terentie przedstawia ryc. l.
Ryc. 1. Mapa rozmieszczenia typów litologicznych czapy złoża solnego w Rogóźnie z lokalizacją otworów wiertniczych, które nawierciły osady z aragonitem.
l - grawimetryczna granica wysadu solnego, 2 - z.asięg czapy w.ysadu solnego, 3 - cechsztyn ilasto-gipsowy, typ czapy wysadu solnego, 4 - cechsztyn gipsowo-anhydrytowy, typ czapy wysadu solnego, 5 - otwór wiertniczy, który
nawl.ercił osady z aragonitem
Zwraca uwagę fakt, że iłow'~psdwy typ osadów czapowych jest rozmies:zJczony (w plaiilie) na obrze-żeniu stl.'IUktury solnej, gdy OlSlady gipsowo-anhydry-towe koncentrują się w jej częśc'i cen'tr.aJnre'j.
Pod-.stawowy·mi składnikami czapy wysadu solnego w
Ro-góźnie są: dły, dły użyłone gipsem (rrzadziej iłowce), • Opis mikroskopowy minerału, oznaczenie współczynników załamania światła oraz analizę spektralną wykonała A. Strzy-żewska z Zakł. Petrogr. IG.
gipsy, na ogół ilaste, nierrz:ald'lro użylone selenitem, skały gi!psowo-anhydrytowe będące sedymentem przejściowym anhydrytu w girps, an:hy~yty ciemno-szare, iLaste, anhydryty jasn~a:re, nie'biJeslkawe,
:zibite, bez widocznych zanieczyszczeń ila·s.ty(:h oraz piaskowce anhy,dryWwe, k:tóre występują raczej
pod-rzędnie w naJj:n•ilżlszych .paorti:arch oza.py typu gipsowo-anhydrytowego. ;z wymienionej :li~by 123 otW()Xów wiertniczych 65 na:Wiereiło osady z aTaganitem. Otwory te zlokalizowano na ryc. l.
Z Obserwacji rdzeni wierlnliczych wy.nti:lal, rże ara-gdnilt występuje we ws.zya'tltioCh Sikbadinoiktaich czapy wysadu, rtj. w iła'Oh i lłach giplsowych, w gtpsarch
i anhydrrytach. Najliczntiej i · nadczęściej .z.naijdowaino
go w iłach i iłaeh użyl<mych gł'pSem, maidziej spoty-kano go w gipsach a sporadycznie w anhydrytach.
Zwraca uwagę fakt, .że najczęściej spotyka się ten minerał w stro~h częściach czapy, gdzie sedy-menty o chara'lderze flas:tym i iLasito-gipsowym do-minują nad .pozos-tałymi.
Odnośnie do ro7lprzetStrzenlenia aragonlirilu w po-ziomie należy zauważyć, że stwieridzono go za.rów.no na obszarze występowania czapy dłowo-gipsowej, j;a'k: d gipsowo-anhydrytOwej. Jednak .na.jwięlkisze jegQ ilości spotyka się w dS'aldach ila'sto-gipsowy~h.
Dl:a polmzainia .~trzeiiJJienlia aragoni/tu w . kde-r.unku pionowym podano pcmitżelj skróoony profil geologiczny otworu wiertniczego !ł,~óźno 16tl9, w którym osady zawierające aragonit stapowią 20,673/o nawierconych w .nim utworów czapy.
Czwartorzęd
0,0- 62,8 m (62,8 m) - Piaski kwarcowe, gliny zwałowe, iły piaszczyste.
Trzeciorzęd
62,8-210,8 m (148,0 m) - Mułld; mułowce, węgiel brunatny, waplientie słodkowodne z fauną, .pi:as'ki 'kwareo:we.
Perm (cechsztyn) - czapa iłowo-gipsowa
210,8--.252,4 m !(41,6 m) - 'Gips dl'Qbll()lkrystaliczny sza.ry z Wkładkami ·iłu i· gipsu :k:rystalicinego, z licz-nie występuj~cymi ~lrupiellliann aragonitu.
+
HCI.252,4--253,5 m (1,1 m) - G]Jpis drobnokorystaHrczny, szary, z wkładlką anhydrry:tu, ,z nielicznymi skupie-niami aragoniw. Miejscami
+
HCI.253,5--<293,8 m {40,3 m) - Ił ~as.noozary, chudy, użylony gipsem włólrniStym z nieliocznym'i wkład'ka mi gipsu drOibniOkrys'tali<:z~nego. -HCI.
293,8-300,0 m (6,2 m) - Gips drobnokrystaliczny, ZJbi:ty, LS·zary, ilasty. -HCI.
300,1}-355,0 m (53,Ó m) - Iłowrce szare, ZJbite, . bez-WaJpienne, intensywnie użyłone gilpsem włóknti Sitym. -HCl.
355,0-412 (57,0 m) - Iły, w spągu iłowce szaxe, zielonawe z pl.rytem z wkłradlkrami skały anhyrlry-towo-glilplsowej. -HCI.
Perm (cechsztyn) - seria solna
412,0-437,0 m (25,0 m) - Sól kamienna średnio krystaLiczna, z cienkimi przel."()Sl;am'i anhydrytu.
w
czapie tyfpu gip;owo-anhydryttowego aragonit IkoncentAruje się głównie w stropowych częśdiaeh sedymentów cza:po:wy!Ch. Im biiże:j zwierciadłasol-lllego, rtym mniej licznie rmne.rał ten występuje. N~e 7Jilalezioln:O go w najnrlodszych częściach czapy złoza solnego leżącyiCh tutż nad zwierdialdłem solnym.
Sposób wy'Stępowania aragonitu w s'kale, w obrę bie wysadu solnego w Rogóźnie. jest bardzo różno rodny. TWorzy on socze'W'k'i, gonri:az:dk.a, smuZkd, żyłki
i wkładki, różnego kS?Jtal!bu s.'lmllpienia włOklienek bądź . blaJS2:kowattych pa:kietów baorwy białej, biało żółtarwej o połySku srebrzystym. Najdbficieij wystę !Puje w iłaJCh szarych (ry·c. 2,3) oraz w iłach
gilpS<?-wych, roza.dziej w ~ipiSa<:h (rye. 4) i sporadyczme w skale anhydrytowej (ryc. 5). RO?lPr'OSzO'lle wł? kienka tego minerału w ilatch ~h powoduJą burzenie tych ostatnich z kw.aSem solnym (•pa.trzprofil otworu 16/19). (Ryc. 2 patrz okładka). ZamiesZJCzoone niżej uwalgi dotyczące genezy ara-gonitu w czapie wysadu solnego w Rogóźnie oparto na następujących orbse.rwa'!ljach:
1. OpiSanej powyżej formie występowania minerału.
2. Spoooibie jego roZ!przestrzenienia w praffl.u .
pio-nowym i pożiomym. ·
3. Wys.tępio'Waln'inl w .towarzystwi€ gipsu i naj:Częściej
w podobnych ja'k on fotmaleh (blaszki, żyłlkli,
włókonoa, socze:w'kd, g:niazda ittp.).
4. Sporadycznym występowaniu tego minerału w
skałach· anhydrytowych.
5. · Bra'ku w -tym rejonie aragonitu ~ówno w
utwo-ra'ch .czw'a.rtorzędu i tr.zeciorzędu, mezozo'ilml, jak
i w utwomch serid solnych.
-_Ryc. 3. Pakiety blaszek aragonitu w ile ze stropu
czapy iłowo-gipsowej. Otwór wiert. Rogóźno 16/19.
Ryc. 4. Nieregularne skupienia łuseczek aragonitu
w gipsie. Otwór wiert. Rogóźno 16/19.
Ryc~ 5. Blaszki aragonitu w anhydrycie nieco
zdolo-rriityzowanym ze s-tropu cza.py gipsowot-anhydrytowej.
Otwór wiert. Rogóźno 14,5113. Zdjęcie wykonano
w
Pracowni Fotograficznej Zakładu Stratygrafii IG.W świe:tle powy~zych Ol)serwae'ji stwie·!1dzlić moż
na, że aragon'it odkryty w sedynne·IJJtacll czapy
wy-~l.i solmego w Rogó:bnie jes-t e.pigenety<!'Z.ny i
nad-prawdopodobniej powstał w rezulta-cie zachodzących
w rt:'Y'Ch ooadarch procesów egzOigeniic'zonyoh. SłUSIZJne
wlięc wydalje się arutorowi. stwlierdzenie, że arttgon:it
ten jest je:dnynn z oota'tn'ich stadiów roz'kła>diu gipsu.
PodOibne przejście gipsu w aragoni-t obserwowano
w · wap'ieniu piam:kowym '(SchaUmka~k - cyldotettn
:Werra) w Niemc:rech. Aragonit ·tam występudącY
twOITiy .płytki i łiuskd bar'Wy perło.woibiałej, jest nle":"
.przez.roczysrt:y, "mętnawy", czasami porowalty.
'11wo-rzy
ni€'1clooy wątpliwe 'ZreS2Jtą parramortfozy zIml-cyrt;etn (2).
ObecnOść ka·Lcy,tu na wyS:ad-zie rolnym w Rogóźnie
nie
zosta-ła stwde.rdzO:na, jeldna'k sposób występowania594
aragonitu w tej okołicy i jego wyg-ląd zewnętrzmy
jeStt ballid~o :zJbl1i·żonY do wyżej opisanego m'inerału
z obszaru Niemiec.
P.rzebieg roZkładu gipsu i jego pr.zejście w
arago-nd't ~o je.sZ'Cze ddkładn'ie sprecyzować i ~ąć
w formie jed:n~naemej
rea
1lrej-i chemiczm.ej. War.tojednak za!Uważyć; .że nie bez wpływu •Il'a pows.'OO.Ill'ie,
a być może i zachowanie aragonitu, w ~ego
pier-wotnej fomnie ~bez !p'l"Zejścia w k:alocyt) mają wody
Występująlee w ~óhiych hory:zxmtaoh
st:Nity-gralfficzny,ch (także w czapie wy:Sadu sol·nego) w
Ro-góźnie. Są to_ wody w pe'W!llYiffi srt;apn:ilu
zmlilllerald-zowane, siaf'lrowodorowe (zwłas~ wody występu
jące w .spągu :t.rzeciOI"zędu).
Pooząwszy od osadów tlv.eciorzędowych przez
mezozo1czne do ICechlsztyńlskli!Ch ('CZapa wysaldu sOil':"
nego), obserwuje się intensywną pirytyzację tych
serii, a jalk: Wlialdomo, proloes tWdrze'llia s'ię pilrytu jest
reakcją egzdtermbną.
Is:tmieje ponadto wymiana wód występujących
w utwora-ch il"ZeiC'iorzędowyleh .z wodami zniajdu~ą
cymi się w czapie wys-adu, co przejawia s·ię m. in.
zawleniem dolnego iPdkła!ClU: węgla brunatnego
w ·Rogóźn:ie. W .n:ajibl~ Okolicy wysadu, w olbrę
bie jego g.ranicy gra'Wlianetrycmej, odkry·to w 1962 r.
artezyjską termę s·iaDlrowodbrową, niie'co
'2'lllltinerali-zowaną o temp. 27-35° i dśnien1nl 23-30 a\tm. (6).
Znacznie większe ilośoi aragonitu w seriach
iJa-stych użylony;eh gipsem 'llli:ż w powstałych Slk:ładni
ka.ch cmpy wt.sadu m'Oima tłumacq;yć tynn, że gips
włókinis.ty, tworzący na ogół Cienkie, słabo spoiste
zyłki, jest łaltwiej podatny na d~ałooie procesów
fizyko·chemicznych (a może biochemiicznych?) za.
cho-dzą'CYICh w tych osad.ach niż miąższe kOI'IIIPleiksy
jednorodnych i na ogół litych 1g'ipsów
d~lbndkrysta-1-icz:nych i anhyd•rytów.
Jeżelli wziąć za po;dsiawę famt ndet.rwałoOOi
ara-gonitu i j.ego tenden-c'je do prrejści:a w kalcy,t, co
przy tenJtp. 100° ~'C'hodii w ciągu kilku dn'i, a w
temp. 470° w ciągu paru mirmt (5), to trzeba ~twier
dzdć, że tworzenie aragonlitu w oma:VIIIianych osadach .
jest zjawiskiem bardzo młodym i trwa
pr:awdopo-d'Oib'n!ie także Olbee.nie.
Możn:a ·również :zaryzykować twierdzenie, .że
tem-peratura, w jakiej zachodzą pr:o.cesy eg-z;ogeniczne
w czapie złoża solnego w Rogóźnie, jest dostatecznie
niS'ka, aiby wzmiankowane wyżej przejście w kalcyt
nie JJJaStą'l)iło, ~eżel'i rzeczyw.ilście nie ma rnnych
czynników uniemożliWtia1 ącYJCh · prze:j'śoie · aragoni11m
w kalcyt. ·
WNIOSKI
Odkry:eie aragonitu w os.ada.ch salinaTnych w
Ro-góźnie jest pierWISZym w Polsce zna:leziS!kiem tego
minerału w utworach cechsZtyńskich. 'Rozsze~a ono
pojęcie o bard~o s'lrompliikowanyoh prOICesalch
fizyko-chemi-cznych zae'hodzących w sedymentach czapy
wysadu solnego.
Ponieważ aragon~t wya'tępuje jedynie we
ws.pom-nianych powyżej osadach, a nie Sitwiemzono jego
cbecności (na absza.rze Rogóżna) w sedymentach
mł:ods~ych (czwa11torzęd, :trzeciorzęd, jura, kreda)
oraz nieco staT'szYJCh (seria sol'Illa), jeStt on
do.daltko-wym kryterium s'traty;grafikznym, pozwa.latiącym na
wyznaczenie graindcy stroipu o.sadów czapy wysadu
solnego od pozostałych utworów różnowiekowych.
LITERATURA
l. B i e t i e c h t i n A. G. - Podstawy mineralogii.
Warszawa 1955.
2. D a n a J. D., D ·a n a E. S. - The system of
mi-nera'logy. New Y'OI'k, London 1951.
3. K u ź n i a •T J. - ZłOże ~lne w Rogóźnie. Praca
dypldmowa. Al1Ch. AGH. Kraków 1952 .
4. Pobo11s'kd J. - Wykształcenie czapy gips-owej
i .rozwój 2JjawiSk krasowych ·n:a wysadzie solnym
w I'nowrocławi:u .. "Arch'iwum Gór:niC'twa" t. II,
5. S m u l i k o w s k i K. - Minerały skałotwórcze. Wal'ISzawa 1955.
6. W e .r n e r Z., J a w o r s k i A. - O odkryciu arte-zyjskiej termalnej wody siarkowodorowej koło Łodzi "Przegląd GeologicZilly" 1962, nr 10.
SUMMARY
The paper dealls wi'th the aragonite havtng been discavered i'n the Zechstein cap deposdts o.f a salt dome at •Rogóźno, nea:r Ł~. It is the firstt find of this type in Poland. ,
Aragonite ocaurs in the topmost part of salt dome ·cap, in all the mai:n comP<>nen<t1<> of the latter, i. e. in olays, clays veined ·by gy-pSum, as weN as in gypsums
and anhyc;lrites.
H is most abundant within 'the uopper port·ions of clays and clay\'3 veined by gypsum. Deveiopment ocf aragonite, its forms and s:ite ocf occurrence piOint at the exogenetie orilgiln ocf thts minera!, which has been formed after deoompoSition of gypsum like that occurring at Schaunlkalk, in Germany. In the ~óźno region i't makes an aldditionall stratigraphical
criterion that a:Llows to determine the .upper boun-' dary' ibetween deposit's o.f saJt dome cap and those being of various age.
PE310ME
B eTaTile O!l'lłcbrBaeTC.!I aparoHHT, Halł~eHHhllll: B ~ex IIITelł·HOBbiX OTJIOlKeHl!ł'.!IX IIIJI.!Illbl COJI.!IHOI'O KynOJia B Pory3bHO OHO·JIO JIO,If.3H. STO ll8p!lM HQXOAKa Ta-KOrO po,ąa B ITOJibiiie.
AparoHH:T BC1'pe'!aeTC.!I BO BCeX OCHOWrbiX KO·MIIO•
HeH:TaX KpOBeJibHOJł '!aCTH IIIJI.!Inbl COJI.!IHOtt 3aJielKH -B rJIHHax, B rmi-Hax c rrpomlłJiKaMH rnnca, 'B-rHIIcax, H OOI'HJljpHTaX. B HaH60JibiiieM KO.ftH'łecTBe .IIpHICYT'CT-BYeT QIH B KpoBeJibHhiX yąacTKaX rJIHH H I'JIH:H C IIpb-lKHJIKaMH rHIICa, 05JIHK aparOHHTa, !PopMa H MeCTO ero 3aJiei'QHR.!I OBH,rteTeJI·bCTBYfOT 00 3K30reHH"'ecKOM npoHc:rom,rteHHH aroro- MHHepami, o6pęao'Ba.BIIIeroc.H BCJie,rtCTB'He pa3JIOlKeHH.!1 rHIICa, JI!O~OOHhiM o5pa30M, KaK aro Ha5JII<i,rtaere.H . B IlJayMKaJibiK B repMaH.lł'H. B palło.He Pory3bHO OH .!IBJI.HeTC.!I ~OIIOJIHHTeJibHhiM CTpaTHJrpacpHi'łeCKHM KpHTepHeM, orr{>eftemno~HM Bepx
-HłOłO rpaHH~Y OTJIOJUeHH·Ił IIIJI.!Illbl COJilłHOrO KYIIOJia c .ztpyrrmH pa3HOBOOpacroHbrMH rropo~aMH.
LECH TELLER Zakład Nauk Geologicznych PAN
REWIZJA STRATYGRAFU SYLURU Z WIERCENIA
ŁEBAW
LATACH 1935/36 były Preussisoche Geolog.ische. A'IlSitalt w BerJ.inie wykonał llJa anomałi.i ma-.ęnetycz.nej Łeby głęboikie wieocenie badawcze, które opracowane zo&tało fragme'nltaryozm-ie przez F. Dahl-grlina i O. SeiJtza i opublikowane w roku 1944. Wier-cenie to na głęboko,ścd 664,5 m be71PO'Średnio pod zle-pieńcem cechsztyńskim Wieszlo w .utwory sy-lurskie
-z fu·UJną g•raptolitawą, nie przebiijaijąc tego systemu do głęb. 1273,4 m ,(~SZJCZ~egółowy profil znajduje się w· pracy wyżej -cytowanej).
Na podstawie fa-1.1Jly g.ra.ptol&towej i nie1iCZII1Je!j nie-g.raptoolitowej F. Dahlgrlin i O. Seitz wydzJielilli PTzez analogdę do Skanii od głęb. 664,5-714,0 .m piętro
Oved Ramsasa oraz od głęb. 714,0--1273,4 m "war-stwy oololliUSOwe". Z fauny podali Monograptus co-lonus B a :r r., M. dubius S u e s s, M. scanicus T u-l l b.
omz Acaste downingiae M u :r c h. i Ca-lymene
blu-menbachi B ,r o 111: i n.
Próby z tego wiercenia przechowywane b:\!łY w Ber-linie w P:reussisclle Geologis.ch.e Anstalt .i WISkutek dZJiałań wojennych uległy w większości znisz.czeniu. Zachowała się tyd;ko niewrelka dch .i.Lość z głęb. 664,3-1273,4 m, a więc odcinek rdzenia Oibejmują.cy sylur ..
W rok!u 1958 w cz.asie :krótkiiego poby;tu w Berlinie ws.póllllie z H. Tomczyk:iiem, udostępniono lllia:IIl do wglądu część !próbek z fragmeniami ll'dzenia z 'l'ÓŻ ny.ch głębokości. Po IPl'Zejneniu tego ma.ter.iału stwierdziliśmy, że lila głęb. 1·273,4 m znajdutie się jeden -rebdozom bardzo . zbliiżony do Mo'n9graptus formosus B o u
c
e k. W oparciu o ówczesny stanwie-dzy o st'l'.art;yg•mfiii ludlowu w Pol.<;.ce oraz Europie (głównie Barran:cl:ienu), doszliśmy do przekonania, że s:r.I'ur z wiercenia 'Łeba oreprezentuje poziomy od Pristiograptus ultimus w spągu do Mcmograptus angustidens w strQpte, a więc stanowd-odpowiednik tych samyeh poziomów, które zostały nawderoone w Chełmie ( 4) IOrarL wyd'Z'iel:ane są w Bawatndielnie j aUto warstwy pr.zydolsJde - zaHczane do śro<lkowego ludlowu. Tak ziiln'tei!Piretowalny profill Łeby poldał H. Tomczyk (5 - s. 62--63 oraz 6 - s. 139).
W wyJlliJk,u tych dwóch wzmilalil.ek .zainteresował się bLiżej tymi matell'.iałami w Bei1Linie H.Jaeger i pod-dał je r.ewJ.Ziji, a jej wymiki podał w refer.ade na sympozj-um w Bo:nn, które odb~o się w roku 1960. Za zgodą tego autora podaję dosłowne tłumaczelilie
dotyczące Łeby, za.cze.npn:ięte z udostępnionego mi manuskryptu (praea ta ukaie się druidem w ma-teruała;ch sy.mP<>zjum) .
"Według H. Tom.czylm (5)
·
w
wiereen.iu Łeba wy-stępować matją · g'l'aptoUrty .ePz od poziom~ MOtnOgrap-tus angustidens do PrisUograptus -uUimus · (wynik krótkilego przeglądnl' materiału z Łeby .podczaskrót-kiej wizyiy w Ber-liinie Wllpólnte z L. 'rellerem). Ja widziałem w za-chowanym materiale z Łeby -
nasttę-_pujące graptol1ity: _
. głęb. 715,0--746,4 m - Monograptus cf. boućeki P f i by 1 (wspom.rnane przez F. Dahlgriina i
o.
Sel"tza graptolity z wyżJszyeh partlili ll'i.ie ·zostały znalezione) głęb. 767,6 m __; Monograptus d. similis IP H b yl (okaz typowy w Czechosłowacji występuje bardzo·rzadko w poziomte ul,timus)
głęb. 831,8-1273,4 m wystąpuje nieprzerwanie Mo-nograpt us dubius· S u e s s ·
głęb. 831,8 m - p6jawda się po. oiJaZ tpierwszy (być może zamienione kartki) Monograptus n.Stp.aff. for-mosus * . Formy :tej brak w następnych 430 m, ale
jest li-czna w 1nte.rwa[e 1267,7 - 1273,4 m· '
Cytowalilego przez H. TomczY'ka Mono.graptus for-mosus B o u
c
e k_ nie s.pott·kałem. Nowy gatunek z Łe by podobny jest do M. formosU:S tylkopowierzchow-nie. ·
Graptolity nie wskazują dokładnej stratygrafii warstw głębszych. Przypuszczenie o występowaniu dolnego ludlowu lub wenloku nie . znajduje po-twierdzenia. Według H. Tomczyka (6, s. 136) można przypuszczać, że w Łebie występuje
efJz.
Dolnego ludlowu wiercenie to nie ·osiągnęło".W maju oraz w czerweu 1961 tr. przebywałem przez okres pięc~u tygodni w Niemieckliej Republice De-mokraltycznej z :ram.iJe:nda Polskiej Al@.demid NaUk. Była to doskoooła okaz;ja do szczegółowegu po.znania pozostałych ma:teriałów z Łeby, oo też 'llCZyaillem, uzys:k!u.ją·c ie mater:iały do wglądu dzięki uprzejmości dr H. Jaegera z Muze-um .PaJeontologiczmego w
Ber-linie, za oo WYif.ażam mu tą drogą moje
podzięko-wanie. · ·
P.o doklJadnym skatalogowailliu wszysłJcieh· zaeho-wa·ny·ch prób i mp(Jrz;nan:iu się z oznaczeniami H. Jae-gera, wydaóe mi się celowe podać ddkładny wykaz
• H. Jaeger popełnił zapewne przez nieuwagę błąd, gd~t na odwrocie okazu znajduje 'się wyryta głębokość 1273,4 m.
