A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA O E C O N O M IC A 140, 1996
Z o fia C zajka*
ZASIŁKI DLA B EZ R O B O TN Y C H W PO L SC E I W W YBRANYCH KRAJACH G O SPO DARK I RYNKOW EJ
I. UW A GI W ST Ę PN E
B ezrobocie jest stałym zjaw iskiem rynku pracy w k rajach go sp o d ark i rynkow ej a od 1989 r. istnieje także w Polsce, osiągając n a koniec m a ja 1994 r. 2842,5 tys. osób, tj. 15,5% cywilnej ludności aktyw nej za w o d o w o 1. B ezrobocie wywołuje wiele negatyw nych skutkó w społecznych i eko n o m icz nych. P otencjał pracy bezrob otnych nie jest w ykorzystany, a b ezro b o tn i nie m a ją zaspokojonej potrzeby pracy. Pozbaw ieni są oni tak że d o ch o d ó w z pracy, w zw iązku z czym, sytuacja m a te ria ln a ich i ich ro d zin ulega pogorszeniu. „Zabezpieczenie przed brakiem pracy jest po d staw o w ą p o trze b ą pracow ników , d la k tórych źródłem u trzym ania jest ich w łasna siła robocza. Z a tru d n ie n ie nie tylko zap ew n ia śro d k i u trzy m a n ia , ale stan o w i tak że podstaw ow y w arunek k o rzy stan ia ze wszystkich innych św iadczeń zab ez pieczeniow ych” 2.
We w spółczesnych system ach zabezpieczenia b ezrobo tni m a ją p raw o d o zasiłków, których system jest pow iązany z pośrednictw em pracy i aktyw izacją zaw odow ą, do ochrony zdrow ia, zasiłków rodzinnych i św iadczeń z po m o cy społecznej. Ubezpieczenie od bezrobocia zostało w prow adzo ne później niż ubezpieczenie od innych ryzyk. Po raz pierwszy zostało o n o zorganizow ane zostało w Wielkiej B rytanii w 1911 r. W cześniej istniały inne form y zab ez pieczenia przed u tra tą pracy, obejm ujące m ałą część pracujących. P raw o m iędzynarodow e wprow adziło obowiązek państw a zabezpieczenia bezrobotnym
* D r, adiunkt w K atedrze Pracy i Polityki Społecznej UL.
1 S ytu a cja go sp o d a rk i w m aju 1994 roku , kom u nikat G U S , [w:] „ R zec zp o sp o lita " z 2.07.1994 r., s. 21.
o d szk o d o w an ia lub zasiłku w 1934 r. (konw encja n r 44). W większości krajów rozw iniętych gospodarczo zasiłki d la bezro bo tny ch m a ją c h a ra k te r ubezpieczeniowy. U bezpieczenia od bezrobocia istnieją w trzydziestu krajach. Celem zasiłków jest zastąpienie d o ch o d u z pracy.
W o p racow aniu system zasiłków dla bezrob otny ch w Polsce zostanie przedstaw iony n a tle system ów w w ybranych krajach gospo darki rynkow ej tj. Niem iec, F rancji, Belgii, Szwecji.
2. KRYTERIA PR Z Y Z N A W A N IA PRAW A DO ZA SIŁ K U
P raw ne definicje bezrobotn ego określają takie jego cechy jak : niedo- brow olność pozostaw ania bez pracy, zdolność d o pracy, gotow ość do jej podjęcia, zarejestrow anie w odpow iednim urzędzie pracy. Najczęściej za b ez rob otnego uw aża się także osobę w ykonującą pracę w niepełnym wy m iarze czasu.
D o podstaw ow ych kryteriów p raw a do świadczeń pieniężnych z tytułu b ezro bocia należy niedobrow olność b ra k u pracy, co oznacza że u tra ta pracy nie n astąp iła z własnej winy, gotow ość d o podjęcia pracy oraz, w p rzyp adk u zasiłków ubezpieczeniow ych, odpow iedni staż ubezpieczeniowy.
G o to w o ść do podjęcia pracy przejaw ia się w zgłaszaniu się d o urzędu pracy w w yznaczonych term inach o raz w przyjęciu oferty pracy, szkolenia lub innej form y aktyw izacji zazwodowej. B ezrobotny otrzym ujący zasiłek m a obow iązek k o rzystania z pośrednictw a pracy. Isto tn ą cechą system u zabezpieczenia bezrobotnych jest jego pow iązanie z pośrednictw em pracy. S ytuacja b ezrobotnego w zakresie wywieranej na niego presji w k ierunku podjęcia pracy zależy od sytuacji n a rynku pracy. U staw odaw stw o stosuje pojęcie pracy odpow iedniej. „Szczególnego znaczenia n ab iera sprecyzow anie pojęcia pracy odpow iedniej, tak aby bezrobotny nie był zm uszony do godzenia się n a zatrudnienie deklasujące go w hierarchii zaw odow ej, a tym bardziej obrażającej jego godność” 3, W prakty ce w sytuacji przedłużania się bezrobocia i dużych trudności ze znalezieniem pracy odpowiedniej, bezrobotny m oże być zm uszony podjąć pracę n a m niej korzystnych w arun kach .
W prawie polskim pracy odpow iednia to tak a praca, d o której bezrobotny m a przygotow anie lub m oże ją w ykonyw ać po uprzednim przy go tow aniu d o zaw odu lub przekw alifikow aniu, jeżeli ta p raca jest o dp o w ied n ia ze w zględu na stan zdrow ia bezrobotnego a łączny czas d o jazd u d o pracy i z pracy środkam i kom unikacji publicznej nie przekracza 3 godz. B ezrobotny m a obow iązek nie tylko podjęcia pracy odpow iedniej stałej, ale rów nież za tru d n ien ia okresow ego lub szkolenia.
W praw ie niem ieckim znaczenie pracy odpow iedniej jest zm ienne i zależy od długości trw ania bezrobocia. W ciągu pierwszych 6 m iesięcy za pracę odpow iednią uw aża się pracę zgodną z kw alifikacjam i zaw odow ym i a więc uw zględniającą w iadom ości i um iejętności zaw odow e, jeżeli w y nagrodzenie nie jest niższe niż 80% w ynagrodzenia, na podstaw ie któ reg o oblicza się zasiłek (zasadniczo odp o w ied n ie są te p race, za k tó re w y n ag ro d zen ie o d p o w iad a w ynagrodzeniu w ynikającem u ze zbiorow ego u kładu p racy lub w przypadku jego brak u , w ynagrodzenie typow e dla d anego regionu a w yn a grod zen ie n etto nie jest niższe od zasiłku d la b e z ro b o tn y ch ), d łu g o ść d o jazd u d o pracy i z pow rotem nic przekracza 2,5 godziny - U staw a o rozw oju zatru d n ien ia (A rbeitsfordcrungsgsetz) z 25.06.1969 r. rozdz. 1584. W dłuższym okresie trw ania bezrobocia ja k o o dpow iednie tra k to w a n e są p race w ym agające niższych kwalifikacji.
Z a bezrobotnego w tym systemie m oże być uznany tak że uczeń i stu d en t, jeżeli udow odni, że cykl jego kształcenia, przy właściwym spełnianiu obow iąz
ków naukow ych i egzam inacyjnych, um ożliw ia w ykonyw anie pracy objętej o b o w iąz k ie m u iszczania sk ład ek n a rzecz F e d e ra ln e g o U rz ę d u P racy (rozdz. 151).
O soby, k tó re ukończyły 58 rok życia i chcą ja k najwcześniej otrzym yw ać em ery turę z ty tu łu ustaw ow ego ubezpieczenia em erytalnego m a ją p raw o do zasiłku d la b ezrobotnych bez obow iązku gotow ości d o podjęcia pracy.
W ym óg w ykazyw ania gotow ości do pracy uw zględnia sytuację ro d z in n ą bezrobotnego. W przy p ad k u społecznie w ażnych ob ow iązków rodzinnych, np. w ychow ania dzieci wym agających opieki lub opieki nad innym i członkam i rodziny, k tó re to obow iązki uniem ożliw iają w ykonyw anie pracy w pełnym wym iarze, m ożliwe jest ograniczenie gotowości bezrob otn ego d o za tru d n ien ia w niepełnym wym iarze powyżej 18 godz. tygodniow o bez w pływu n a jego dyspozycyjność. Nie m a n ato m iast ograniczenia dyspozycyjności d o z a tru d n ienia n a niepełnym etacie ze względu n a prow adzenie do m u w p rzy p ad k u bezdzietnego m ałżeństw a (rozdz. 157).
W Szwecji za p racę odpow iednią uznaje się p racę zg o d n ą ze zbiorow ym układem pracy. P ro p o n o w a n a o ferta nie m usi być zg o dn a z kw alifikacjam i zaw odow ym i bezrobotnego. O tym czy „ p raca jest o d p o w ied n ia” decyduje biuro pośrednictw a pracy, k tóre m a sw obodę interpretacji. M oże o no uwzględ nić sytuację ro d zin n ą bezrobotnego o raz stan n a ryn ku pracy. Zw iększenie liczby bezrob otnych pow oduje z reguły zaostrzenie stosow anych k ry te rió w s.
4 R ynek pracy. R ozw iązania niemieckie. Zeszyt nr 1. Federalne M in isterstw o Pracy i Polityki Socjalnej w Niem czech.
5 M. K s i ę ż o p o l s k i , S ystem y i zabezpieczenia społeczne w krajach nordyckich, „Studia i M ateriały IPiSS” 1988, z. 1, s. 165.
W sytuacji, kiedy b e/ro b o tn y przyczynił się d o utraty pracy - do brow olne zw olnienie się albo rozw iązanie stosun ku pracy przez pracodaw cę z winy bezrobotnego, oraz kiedy odrzuca on ofertę pracy lub in n ą form ę aktyw izacji zaw odow ej, wobec bezrobotnego przew idziana jest sankcja w postaci zaw ie szenia w ypłaty zasiłku. W Polsce w sytuacji u tra ty pracy zależnej od b ezrobotnego a także odrzucenia oferty pracy odpow iedniej, oferty pracy interw encyjnej, ro b ó t publicznych czy szkolenia stosow ane jest zawieszenie praw a d o zasiłku na okres 3 m iesięcy art. 22)6.
W N iem czech okres blokady wynosi 3 m iesiące a w tru d n y ch p rzy pad k a ch 1,5 m iesiąca, jeżeli stosunek pracy rozw iązała o so b a b e z ro b o tn a lub też spow odow ała rozw iązanie przez zachow anie niezgodne z um ow ą. O kres blokady wynosi 2 m iesiące a w tru dn ych p rzy p ad k ach 1 m iesiąc, jeżeli o so b a b ez ro b o tn a nie przyjm uje oferty pracy lub nie podejm uje pracy zaprop o n o w an ej przez urząd pracy, jeżeli uchyla się od uczestnictw a alb o przeryw a szkolenie zaw odow e lub rehabilitację zaw odow ą. W okresie b lo k ad y zostaje zaw ieszone p raw o d o zasiłku a o k res przysługiw an ia zasiłku zm niejsza się o okres blokady. Jeżeli o sob a po raz drugi spow oduje b lokadę na okres co najm niej 8 tygodni praw o do zasiłku w ygasa n a stałe (rozdz. 178-182).
W ym agany okres pracy do u zy skania p ra w a d o zasiłku m o że być jed n ak o w y dla wszystkich, tak jak to jest w Polsce, w Niem czech, F ran cji, Szwecji, a m oże być uzależniony od wieku, ja k to jest w Belgii. W Polsce ten okres wynosi 180 dni w ciągu o statn ich 12 m iesięcy (art. 20, p. 2), w N iem czech 360 dni uiszczania składek na rzecz F ederalneg o U rzędu Pracy (rozdz. 164), we F rancji przez 6 miesięcy w ciągu o statn ich 12 m iesięcy lub przez 12 miesięcy w ciągu o statn ich 24 m iesięcy lub przez 24 m iesiące w ciągu o statnich 36 miesięcy, w Szwecji przez 7 m iesięcy w ciągu o statn ich 12 miesięcy.
W Belgii w ym agany okres zatrudnienia wynosi:
75 dni w ciągu o statnich 10 miesięcy d la osó b d o 18 ro k u życia, 150 dni w ciągu o statnich 10 miesięcy d la osó b w wieku 18-26 lat, 300 dni w ciągu ostatnich 18 miesięcy d la osób w wieku 2 6 -3 6 lat, 450 dni w ciągu o statnich 27 miesięcy d la osób w wieku 36-50 lat, 600 dni w ciągu o statnich 36 miesięcy dla osób w wieku powyżej 50 lat. O d pow yższych zasad istnieją w yjątki polegające n a tra k to w a n iu na rów ni z okresem pracy czy okresem składow ym takich sytuacji ja k okres nau k i, służby wojskowej czy k o rzy stan ia z innych zasiłków ubezpiecze niowych.
Zasiłki dla bezrobotnych w Polsce i w wybranych krajach gospodarki rynkowej 123
3. F IN A N SO W A N IE ZA SIŁK Ó W D LA B E Z R O B O T N Y C H
D o podstaw ow ych źródeł finansow ania zasiłków dla bezrob otn ych należą: składki pracow ników , składki pracodaw ców i budżet pań stw a, przy czym udział poszczególnych podm iotów jest różny w poszczególnych krajach .
W Polsce obow iązkiem o p łaca n ia składek o bciążo ny je s t w yłącznie p ra co d aw c a a sk ła d k a n a F u n d u sz Pracy w ynosi 3% in d y w id u aln eg o wynagrodzenia będącego podstaw ą wym iaru składek na ubezpieczenie społecz ne. G łó w n a część F u n d u szu Pracy, z któreg o finansow ane są nic tylko zasiłki dla bezrobotnych ale rów nież aktyw ne form y walki z bezrobociem , stan o w ią d otacje z budżetu państw a.
W Niemczech składki n a ubezpieczenie od bezrobocia płacą w jednakow ej wysokości pracow nicy i pracodaw cy a państw o p ok ry w a deficyt i w ydatki n a pom oc z tytułu bezrobocia. Ł ączna skład ka p łaco n a przez p raco w n ik a i pracodaw cę wynosi 4,3% płacy.
We F ran cji system św iadczeń dla bezro botny ch jest fin anso w an y ze składek pracow ników (2,97% płacy) i składek p racodaw ców (4,43% płacy) o ra z ze zryczałtow anej subwencji na rzecz bezrobotnych. P ań stw o p ok ryw a cały koszt pro g ram u solidarnościow ego.
W Belgii sk ładki p ra co w n ik ó w n a św iadczenia z ty tu łu b e z ro b o c ia w ynoszą 0,87% a składki p racodaw ców 1,23% w y n a g ro d zen ia b ru tto . B udżet pań stw a pokryw a ew entualny deficyt.
Św iadczenia w Szwecji finansow ane są w zasadniczej części przez budżet państw a. Składki płacą tylko pracodaw cy w wysokości 2,16% zaro b k ó w . S tanow ią one niewielką część kosztów z ty tu łu bezrobocia.
4. W Y SO K O ŚĆ ZA SIŁK Ó W D LA B E Z R O B O T N Y C H
Z asa d y o k re śla n ia w ysokości zasiłków dla b ez ro b o tn y ch w Polsce, w porów naniu z innymi krajam i, są proste. Zasiłki m ają jedn ak o w ą wysokość, k tó ra wynosi 36% przeciętnego w ynagrodzenia praco w n ik ów w g o sp od arce uspołecznionej w poprzednim kw artale (art. 20, p. 3) bez względu n a długość zatru d n ien ia, wiek czy w ysokość w ynagrodzenia. Zasiłki d la ab so l w entów są niższe - 33% przeciętnego w ynagrodzenia (art. 20, p. 70). B ezro b o tn i m a ją p ra w o do zasiłku przez 12 m iesięcy (absolw enci od czw artego m iesiąca po ukończeniu szkoły przez 9 m iesięcy), przez dłuższy okres m ają praw o d o zasiłków osoby w wieku przedem erytalnym (art. 25, p. 2), o raz bezrob otni w regionach szczególnie zagrożonych bezrobociem .
D o najważniejszych świadczeń pieniężnych d la bezrobotnych w Niem czech należą zasiłki o ra z zapom ogi. P od staw ą do ustalan ia wysokości zasiłków
jest przeciętne, tygodniow e, indyw idualne, zryczałtow ane w ynagrodzenie n etto (po potrąceniu p o d atk u oraz składek n a ubezpieczenie) p obierane przez bezrobotnego w ciągu zam kniętych okresów rozliczeń płacow ych z o sta tn ic h 3 m iesięcy. D o w ynagrodzeń nie wlicza się d o d a tk ó w za nadgodziny o raz w ynagrodzenia w ypłacanego z tytułu rozw iązania sto sun ku pracy o ra z d o d atk ó w specjalnych (rozdz. 169). W ysokość zasiłków jest zróżn icow ana dla osób sam otnych o raz d la osób m ających przynajm niej 1 dziecko na utrzym aniu i wynosi 63% w ynagrodzenia dla oso by sam otnej a 68% w ynagrodzenia dla pozostałych b ezrobotnych (rozdz. 172). W yna grodzenie za pracę będące p odstaw ą obliczania zasiłków jest corocznie dynam izow ane. Zasiłek nie jest wypłacany w okresie otrzym yw ania świadczeń z ty tu łu rozw iązania um owy o pracę o raz innych św iadczeń socjalnych (rozdz. 177). O kres zasiłkowy wynosi od 156 do 832 dni w zależności od o k resu z a tru d n ie n ia o bjętego obow iązkiem uiszczania składek na rzecz Federalnego Urzędu Pracy w ciągu ostatnich 7 lat oraz od wieku bezrobotnego (rozdz. 166).
Z a p o m o g a m a ch a ra k te r pośredni pom iędzy zasiłkiem ubezpieczeniow ym a świadczeniem z pom ocy społecznej. Jest ona finansow an a przez państw o ze śro dkó w podatkow ych a w arunki jej przy znan ia są łagodniejsze niż w p rzy p ad k u zasiłków (rozdz. 186). P raw o do zapom ogi m ają b ezro bo tn i, któ rzy są w potrzebie. B ezrobotny jest w tru dn ych w a ru n k ach , jeżeli nie zarab ia i nie jest w stanie zapracow ać na swoje i swoich bliskich utrzym anie, nie m a praw a d o zasiłku, poniew aż nie spełnia w aru nk u p rz ep raco w an ia odpow iedniego okresu, przez ostatni rok pobierał zasiłek d la bezrob otn ych lub p rzepracow ał przynajm niej 150 dni kalendarzow ych i był w tym czasie objęty obow iązkiem opłacan ia składek na rzecz F ed eralnego U rzędu P racy lub też m a zaliczony okres traktow any na rów ni z takim zatru dn ien iem (ro zdz. 187). P raw o d o zapom ogi m a ją też oso by , k tó re p rzez ok res 8 m iesięcy otrzym yw ały św iadczenia ubezpieczeniowe z ty tu łu cho ro b y , ograniczenia lub niezdolności d o pracy zaw odow ej lub z ty tu łu uczestnictw a w rehabilitacji zaw odow ej. W ysokość zapom ogi obliczana jest analogicznie ja k w ysokość zasiłku. D la b ezrobotnych, którzy utracili praw o d o zasiłku z a p o m o g a wynosi 56% , a d la osób, k tó re m ają n a utrzym an iu przynajm niej 1 dziecko 58% indyw idualnego w ynagrodzenia (rozdz. 195). D la pozostałych b ez rob otnych, któ rzy nie m ogą z przyczyn ich dotyczących lub ich sytuacji o siągnąć n a rynku pracy w ynagrodzenia służącego za p od staw ę w ym iaru św iadczenia, za p o m o g a jest w yliczana n a now o, odpow iednio do kw alifikacji i um iejętności zaw odow ych oraz potencjalnej w ydajności (rozdz. 196).
D la przesiedleńców od 1.01.1990 r. w p ro w adzo no zasiłek ad a p ta cy jn y (rozdz. 198-201).
W e F ran c ji istnieją 3 rodzaje zasiłków dla b ezro botny ch w system ie ubezpieczeniow ym i dw a rodzaje św iadczeń pozaubezpieczeniow ych. Z asiłki
ubezpieczeniow e w yodrębnione są w zależności od stażu ubezpieczeniow ego. B ezrobotnem u, który nic m a stażu niezbędnego d o otrzym ania zasiłku p o d sta w owego pełnego (allocation de base normale) przysługuje zasiłek zm niejszony (iallokation de base minoree). D o zasiłku o przedłużonym okresie w ypłaty (allokation de fin des droits) m a ją praw o bezro b o tn i po u tracie p ra w a do zasiłku podstaw ow ego. Zasiłek podstaw ow y pełny sk łada się z dw óch części: kw oty ryczałtow ej jednakow ej d la wszystkich (46,33 F F dziennie w 1988 r.) o ra z części liczonej od indyw idualnego w ynagrodzenia b ru tto z o statn ich 12 miesięcy - 40% w ynagrodzenia. W yznaczona jest d o ln a i g ó rn a gran ica w ynagrodzenia o raz dolny i górny poziom zasiłków . C ały zasiłek m oże kształtow ać się w granicach 57-75% w ynagrodzenia. O kres w ypłaty zasiłku pełnego m oże wynosić od 3 do 27 miesięcy w zależności od stażu ubezpiecze niow ego. O soby w wieku 57,5 lat życia z co najm niej 10-letnim stażem ubezpieczeniowym , k tó re korzystały z zasiłku dla bezrobotnych nie dłużej niż 1 rok m ają praw o do zasiłku do czasu uzyskania em erytury.
Z asiłek podstaw ow y zm niejszony przysługuje o so b o m , k tó ry c h staż ubezpieczeniowy jest krótszy niż 6 miesięcy, ale wynosi co najm niej 3 m iesiące w ciągu o statn ich 12 miesięcy. Zasiłek ten składa się rów nież z kw oty ryczałtow ej o ra z z części liczonej od indyw idualnego w ynagrodzenia, k tó ra w ynosi 30% płacy b ru tto z ostatnich 12 miesięcy. C ały zasiłek nie m oże przekraczać 56,25% płacy. Zasiłek ten m oże być w ypłacany przez 3 m iesiące.
Zasiłek o przedłużonym okresie w ypłacany jest przez okres od 6 d o 18 miesięcy z m ożliw ością przedłużenia o dalszych 9 miesięcy. W ysokość tego zasiłku jest jed n ak o w a dla w szystkich (wynosi 67,94 F F dziennie w 1988 r., a dla osób w wieku powyżej 55 lat z 20-letnim stażem 94,11 F F ).
D la osób długotrw ale bezrobotnych, których praw o d o zasiłku uległo w yczerpaniu przeznaczony jest zasiłek pozaubczpieczeniow y, solidarnościow y. A by uzyskać taki zasiłek b ezrobotny m usi spełniać w arunki analogiczne jak przy zasiłku ubezpieczeniowym: rejestracja w N arodow ej Agencji Z atrudnienia, zdolność d o pracy, aktyw ne poszukiw anie pracy lub wiek przedem erytalny. P raw o d o zasiłku solidarnościow ego m ają osoby z co najm niej 5-letnim stażem pracy w ciągu o statn ich 10 lat przed u tra tą zatrud nienia. D la osób w ychow ujących dzieci ten okres jest krótszy. Przyznanie zasiłku zależy od w ysokości d o c h o d ó w w rodzinie, k tó re są b a d a n e przed p rzy znan iem zasiłku. M a on jed n ak o w ą w ysokość dla wszystkich (64,50 F F w 1988 r.). D la osó b w wieku przedem erytalnym z odpow iednim stażem pracy jest on wyższy. Jest przyznaw any n a okres 6 miesięcy.
D la bezrobotnych, którzy nie pracow ali albo któ ry ch staż pracy był krótszy, przew idziany jest zasiłek integracyjny. Jego w yp łata p o p rzed zo n a jest bad aniem sytuacji m aterialnej bezrobotnego. W ym aga się od niego aktyw nego poszukiw ania pracy. Zasiłek integracyjny w ypłacany jest ludziom m łodym w w ieku 16-25 lat, w dow om , rozw iedzionym , m a tk o m sam otnie
w ychow ującym dzieci, byłym więźniom , uchodźcom . Jest przyznaw any na 1 rok. C zas wyczekiw ania wynosi od 1 d o 6 miesięcy.
P o n a d to , jeżeli z pow odu takich sytuacji jak : kryzys ekonom iczny, brak surow ców , energii, klęski żywiołowej lub reorganizacji zam yk a się zakład pracy lub skraca czas pracy d o m niej niż 37 godzin tyg odniow o istnieje m ożliw ość skorzystania ze specjalnego zasiłku, któ ry wynosi 65% m inim alnej staw ki godzinow ej. W ypłaca się go m aksym alnie przez 500 godz. rocznie. Istnieje także d o d atk o w y zasiłek w ypłacany na podstaw ie zbiorow ych um ów pracy, k tó ry u zupełnia uzyskiw ane zaro b k i d o w ysokości 50% staw ki godzinow ej b ru tto 7.
W Belgii okres w ypłaty zasiłków nie jest lim itow any. Zasiłek m oże być zaw ieszony, jeżeli bezrobotny p o b iera zasiłek dw a razy dłużej niż przeciętny okres p o b ieran ia zasiłków w danym regionie przez osoby tego sam ego wieku i płci a b ezrobo tny nie jest o so b ą sam o tn ą, głową rodziny o raz jest w wieku d o 50 lat, a doch ód n a osobę w rodzinie nic przekracza określonej granicy. W ysokość zasiłku zależy od indyw idualnego w y nagrodzenia o raz od sytuacji rodzinnej. Zasiłek bezrobotnego, który m a na utrzym aniu inne osoby wynosi 60% w ynagrodzenia i nic m oże być niższy niż m inim um socjalne. Zasiłek oblicza się od w ynagrodzenia nic przekraczającego określonej granicy. W I k w artale 1993 r. była to kw ota 50 000 F B H. B ezrobotny sam o tn y otrzym uje przez pierwszy rok p o zostaw an ia bez pracy zasiłek w w ysokości 60% , a przez następny okres 40% w ynagrodzenia. Zasiłek bez robotnego niesam otnego, którego członkow ie rodziny p o siadają doch od y, wynosi 55% przez pierwszy rok i 35% w ynagrodzenia przez następnych 6 miesięcy. D la każdej grupy bezrobotnych określo na jest d o ln a i g ó rn a gran ica świadczeń.
Z asiłek d la sam o tn y ch bezro b o tn y ch ab solw en tów jest u sta la n y na poziom ie m inim um socjalnego, natom iast zasiłek dla absolw entów m ających na utrzy m aniu inne osoby jest pow iązany z płacą m inim alną.
O soby zw olnione z pracy w wieku powyżej 60 czy naw et 50 lat m ają p raw o d o zasiłku o raz do d o d atk u od pracodaw cy w wysokości 50% różnicy pom iędzy w ynagrodzeniem netto a w ysokością zasiłku.
W ra m ach ubezpieczenia od „bezro bo cia pracow nicy m ają praw o do p rzerw an ia zatru d n ien ia na okres od 6 miesięcy do 1 ro k u lub zm iany pełnego czasu pracy na częściowe zatru dn ienie m aksym alnie przez okres 5 lat. P rzysługuje im w tym czasie zasiłek z ty tu łu p rz erw a n ia pracy w niskiej zryczałtow anej w ysokości9.
7 K . B o r o w c z y k , System zabezpieczenia społecznego we Francji, „M ateriały Informacyjne Z U S ” 1991, nr 9, s. 27-28.
8 D . Ż a k - R o s i a k , Ubezpieczenie od bezrobocia. R ozwiązania belgijskie, „R ynek Pracy” 1991, nr 9, s. 47.
9 E. B o r o w c z y k , W ybrane informacje na tem at system u zabezpieczenia społecznego w Belgii, „M ateriały Informacyjne Z U S ” 1991, nr 1.
W Szwecji, p odobnie jak w innych krajach n ordyckich, istnieją trzy rodzaje św iadczeń pieniężnych dla bezrobotnych: zasiłki ubezpieczeniow e, zasiłki o ch arak terze zaopatrzeniow ym oraz zasiłki z pom ocy społecznej.
U bezpieczenia od bezrobocia w Szwecji pro w ad zą zw iązki zaw odow e. Są one obow iązkow e dla członków zw iązku, ale inni pracow nicy tak że m a ją praw o ubezpieczenia się. Ubezpieczenie obejm uje osoby za tru d n io n e powyżej 17 godz. tygodniow o. W latach osiem dziesiątych p oza ubezpieczeniam i p o zo staw ało 2 0 -3 0 % b ez ro b o tn y ch . P o za system em ubezpieczeniow ym pozostaw ały głównie kobiety i osoby m łode.
M aksym alny okres zasiłkow y w Szwecji wynosi 300 dni a d la osób pow yżej 55 lat 450 dn i. Zasiłek w ynosi 11/12 d o c h o d u a b e z ro b o tn i podzieleni są na 13 klas i otrzy m u ją jednako w e zasiłki w ra m a ch d a nej klasy.
O sobom , k tóre utraciły lub nie nabyły praw a d o zasiłku ubezpieczenio wego przysługują zasiłki o charak terze zaopatrzeniow ym z funduszy p u b licznych. Jest to specjalny zasiłek tzw. K A S, k tó ry m oże być w ypłacany przez okres 150 dni osobom w wieku d o 55 ro k u życia, oso bo m w wieku 55-60 lat przez 300 dni, a osobom powyżej 60 ro k u życia przez czas n ieograniczony. Z asiłek m oże być przyznany o so b o m , k tó re ukończyły 18 lat i przepracow ały 5 m iesięcy w ciągu o statnich 12 m iesięcy lub jeśli zainteresow any spełnia w arunek w zakresie szkolenia i p ró b o w a ł szukać pracy przez biu ro pośrednictw a pracy przez 3 miesięce. T ak i zasiłek o trzy m uje ok. 15% bezrobotnych. Zasiłek K A S m a jed n ak o w ą w ysokość (100 k o ro n dziennie).
Zasiłki z pom ocy społecznej są niższe od zasiłków ubezpieczeniow ych i zaopatrzeniow ych i są skierow ane d o osób bez p raw a d o tych zasiłków . Zasiłki długookresow e są na poziom ie w ystarczającym jedynie n a zak u p żyw ności10.
O bo k cech p o d o bnych w system ie zasiłków dla b ezrobo tn ych w Polsce i w innych krajach istnieją także różnice, a rozw iązania tam zastosow ane lepiej uw zględniają w ym agania stan u , jak im jest bezrobocie. Z aletą prezen tow any ch system ów jest d u ża ró ż n o ro d n o ść św iadczeń, k tó re są d o s to s o w ane d o sytuacji bezrobotnych, do długości p ozo staw an ia bez pracy, do ich sytuacji życiowej. W yraźnie określony jest cel św iadczeń o ra z k ry teria p raw a d o św iadczeń i w ym agania, ja k ie m usi spełnić b ezro b o tn y , aby uzyskać św iadczenia. W o statnich latach działania w polityce k ształto w an ia ry n k u pracy id ą w k ie ru n k u m o ty w o w an ia b ez ro b o tn y ch d o większej aktyw ności - od indyw idualnych upraw nień do indyw idualnej o d p o w ie dzialności.
Zofia Czajka
U N E M P L O Y M E N T BE N E FIT S IN PO L A N I) A N I) C H O SE N FREE M ARKET E C O N O M Y C O U N T R IE S
T his article shows the system o f unem ploym ent benefits in Poland in relation to systems implemented in chosen European countries: German, France, Belgium and Sweden. T he characteristic o f particular system solution has been based on the follow ing criteria: way and conditions o f granting benefit, sources o f financing, principles involved in fixing the am ount and the period o f the benefit. The analysis reveals that solutions are adjusted much better to the situation on the labour market, in the other countries than in Poland. The analysis show s that changes in mechanism o f the benefits systems, in the last years, goes to the direction o f stim ulation o f higher activity o f the unemployed.
