Z zagadnień zagospodarowania jezior mazurskich

Wachsberger, Jerzy

Z zagadnień zagospodarowania

jezior mazurskich

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 97-100

1959

n a u c z y c ie la sta le sp ad ały. Z a gad n ien ie to ilu stru je dru ga część ta b lic y , g d zie sz c z e g ó ło w o przed staw ion o ob cią żen ie n a u czy ciela w p o szczeg ó ln y ch la ta ch

o g ó łem , w m ieście i na w si oraz w ró żn y ch ty p a ch szk ół. P o ró w n a n ie liczb z roku 1935 m ów i sam o za siebie.

P o ró w n u ją c liczb y k o b iet w p o szczeg ó ln y ch la ta c h trzeb a stw ierd zić, że na te r e n ie p o w ia tu b artoszyck iego n a stęp u je fem in iza c ja zaw od u n a u czy cielsk ieg o . C iek a w e jest rów n ież ro zm ieszczen ie n a u c z y c ie li w g p łci w p o szczeg ó ln y ch ty p a c h szkół. N a p o d sta w ie p o sia d a n y ch d o k u m en tó w p o d a ję d an e z k ilk u lat.

N a u c z . o g ó ł e m

UJ s z к o ł a с h 0

R o k

1

2

Og. m. kob. Og. m. ko b O _cp ni. k o b _Og m. k o b 1935 95

12

12

_

12

1946 23

10

1

1949 74 18 13 5 14 6

8

20

20

11

8

.2

12

2

1

21

W roku 1935 na teren ie ca łeg o w o je w ó d z tw a o lsz ty ń sk ie g o w szk ołach o 1 n a u czy cielu nie b yło k o b ie t — n a u czy cielek , w szk ołach o 2 n a u c z y c ie la c h n a le ż a ły one do rzadkości, a w szk ołach o 3 n a u czy ciela ch o g ó ln ie sto so w a n o zasadę: 2 m ężczyzn i 1 k ob ieta. W iększą lic z b ę n a u czy cielek za tru d n io n o w szk o ­ ła ch dużych. W p o w ia ta ch p rzy g ra n icz n y c h szczeg ó ln y n a cisk k ła d zio n o na ob sad zan ie szk ół m ężczyzn am i. (W p o w ie c ie n id zick im n a 161 n a u c z y c ie li b y ło ty lk o 16 kobiet, a w p o w ie c ie p isk im na 214 n a u czy cieli zatru d n ion o za le d w ie 19 kob iet). Z asada ta sto so w a n a b yła i na teren ie p o w ia tu b a rto szy ck ieg o . W szk ołach o 1 n a u czy cielu n ie m a k o b iet, o 2 n a u czy ciela ch w y stę p u ją ty lk o w trzech szkołach jako d ru gie siły w m ie jsc o w o śc ia c h L isk i, S o k o lica i S z w a - runy. W p ięciu szkołach o 3 n a u czy ciela ch ty lk o w G alin ach , S m o la n ce i S p o r- w in a ch zatrudniono po jed n ej n a u c zy cielce.

Z zesta w ien ia w id ać, że o d n o śn ie z a tru d n ien ia n a u czy cieli w sz k o ln ic tw ie n aszym regu ł nie sto su je się.

Na zakończenie p od aje się w y k a z in sp ek to ró w szk o ln y ch w p o szczeg ó ln y ch la ta ch om aw ian ego okresu.

1945 — 1946 F e lik s Z a lew sk i 1947 E dw ard P ie tk ie w ic z 1948 A n to n i B ąk 1949 L eon P a w la k 1950 — 1953 F ra n cisze k S za b le w sk i 1954 — 1955 H en ryk D z ię g ie le w sk i. JERZY W A CH SBERGER

Z ZAGADNIEŃ ZAGOSPODAROWANIA JEZIOR MAZURSKICH

a cz k o lw ie k w dużo m n iejszy m stopniu, był z a in te r e so w a n y w y k o rzy sta n iem w ód . Jeziora m azu rsk ie w p ow ażn ym stop n iu a b so rb o w a ły także rolnictw o, ale to w se n sie raczej n eg a ty w n y m , gd yż resort ten b y ł w tym cza sie głó w n ie za in te r e so w a n y w ob n iżan iu sta n u w ód jezior i p o m n ie jsz e n iu ich areału.

D r u g i okres, zap oczątk ow an y pod k on iec 1957 roku, trw a ją cy jeszcze do d n ia d zisiejszeg o , jest ok resem an alizy w szech stro n n eg o w y k o rzy sta n ia jezior m a zu rsk ich . C harak teryzu je się on d ążn ością do scen tra liz o w a n ia zagadnień w o d n y c h w ręk ach R ady N arod ow ej i M in isterstw a Ż eg lu g i i G osp od ark i W od­ n ej oraz do p la n o w eg o i sk o ry g o w a n eg o d zia ła n ia p o szczeg ó ln y ch resortów g o ­ sp o d a rk i n arod ow ej w zak resie w yk o rzy sta n ia w ód m azu rsk ich . P ie r w sz y okres zn a m io n o w a ł p rym at żeg lu g o w eg o w y k o rzy sta n ia w ód . W szelk ie prace p row a­ d zo n e b y ły , przede w szy stk im , w k ieru n k u o d b u d o w y , a n a w e t rozbudow y d rogi w od n ej. P ro b lem y w y k o rzy sta n ia jezior d la tu r y s ty k i i dla ce ló w gosp o­ d ark i ry b n ej trak tow an o raczej jako zagad n ien ia d ru gop lan ow e. W latach

1 9 4 5— 1956/7 znacznie w zro sła rola jezior m azu rsk ich jako drogi k o m u n ik a cy jn o - tra n sp o rto w ej. W p łyn ęły na to zn iszczen ia w o jen n e, k tó re szczeg ó ln ie d o tk li­ w ie d o tk n ęły sieć k o m u n ik a cy jn o -tra n sp o rto w ą M azur. P o ob jęciu tego teren u p rzez w ła d ze p o lsk ie czynna b yła ty lk o jedna lin ia k o le jo w a O lszty n — G iży c­ k o — Ełk oraz n ieliczn e od cin k i dróg k o ło w y ch . W ielk o ść i k o szto w n o ść in w e ­ s t y c ji p otrzebnych dla od b u d ow y stan u dróg lą d o w y ch n ie p o zw a la ły częścio w o ch o cia żb y na n a ty ch m ia sto w e zasp ok ojen ie p o trzeb teren u w tym okresie. D użo m n iejszy ch n a k ła d ó w n a to m ia st p otrzeb ow ała od b u d ow a k om u n ik acji i tra n s­ portu w od n ego. S ię g n ię to zatem p o ostatn ie r o zw ią za n ie , tym bard ziej że po­ łu d n ik o w y układ dróg w od n ych M azur w tym sta n ie rzeczy m ógł sta ć się w a ż ­ n ym elem en tem u zu p ełn ia ją cy m ró w n o leżn ik o w o b iegn ącą p o w y żej w sp om ­ n ia n ą lin ię k o lejo w ą , u m o żliw ia ją c łączn ość k o m u n ik a cy jn o -tra n sp o rto w ą z ta k im i ośrodkam i lu d n o ścio w y m i jak: W ęgorzew o, M ik ołajk i, R u cia n e i Pisz.

P o w o ła n y w roku 1946 P a ń stw o w y Zarząd W od n y w te j sy tu a c ji p rzystąp ił w p ie r w sz y m rzędzie do oczyszczan ia nurtu ż eg lu g o w eg o , a przede w szy stk im do u su n ięcia gruzu po w ysa d zo n y ch m ostach oraz d o w y d o b y w a n ia zatop io­ n y ch p rzez N iem ców w rak ów — ob iek tów p ły w a ją c y c h . P om im o bardzo p o w a ż­ n eg o zak resu robót, braku w ła śc iw e g o sprzętu, zap lecza w a r sz ta to w e g o i odpo­ w ie d n io k w a lifik o w a n y c h fa ch o w có w , skrom na załoga PZW p o sta w io n e przed n ią za d a n ie przep row ad ziła tak, że jeszcze pod k on iec teg o sam ego roku była w sta n ie uruchom ić żeglu gę p a sa żersk o -to w a ro w ą z G iżyck a do W ęgorzew a, a w rok u n astęp n ym z G iżycka do M ikołajek, G u zia n k i i K arw ik u . W d alszych la ta c h w yd ob yto z w y ją tk ie m jed n ego (statek Johannisburg) w sz y stk ie w raki i w łą czo n o w sieć k o m u n ik a cy jn o -tra n sp o rto w ą .

W roku 1947 p o w sta ł w G iżyck u O ddział P a ń stw o w e j Ż eg lu g i na W iśle, k tó r y w sw y m ręku sk u p ił c a ło k szta łt p rzew ozów p u b liczn ych na śród ląd ow ych d rogach w od n ych M azur. P o szeregu reorgan izacji z O ddziału teg o p o w sta ła P. P . Ż eglu ga M azurska. P a ń stw o w y Zarząd W odny p rzek szta łco n y n a stęp n ie w R ejo n Dróg W odnych za ją ł się stroną k o n serw a cji i a d m in istra cji w ód P o je ­ zierza M azurskiego. Jak k sz ta łto w a ły się p rzew o zy la t 1947 — 1957, obrazują c y fr y n astęp u jące:

p rzew ozy osób:

1947 p rzew iezion o 15.392 osoby w ykon. 475.633 osob /k m 1948 „ (26.000) — — brak danych 1949 „ 47.555 osoby w yk on . 1.440.027 osob/km 1951 ,, 30.736 ,, 2.438.710 „ 1952 ,, 95.513 J» 1.185.591 „ 1950 73.318 »» 2.403.851 „

98

1953 p rzew iezion o 120.229 osob y w y k o n . 4.396.523 osob/km 1954 ii 110.039 5.367.214 „ 1955 120.542 it a 5.665.608 „ 1956 128.308 6.804.478 ii 1957 p rzew o zy ład u n k ów : 138.666 7.839.528

1947 p rzew iezio n o 14.926 ton i w yk on . 512.862 t/k m 1948 b rak d an ych — — — — 1949 p rzew iezio n o 22.607 to n i w yk on . 1.052.000 t/k m 1950 64.094 ii ii 2.549.454 » 1951 >» 41.159 11 ii 1.373.057 it 1952 t> 97.359 ii tf 1.349.136 4 1953 ii 133.407 it a 2.449.959 ii 1954 n 185.515 a tf 2.443.755 a 1955 _it 194.386 ii ii 4.065.050 a 1956 _it 160.272 a > i 2.281.785 ii 1957 166.249 a ii 2.225.503 ii

N a to m ia st tab or p a sa żersk i i h o lo w n iczy w y k o n u ją c y te zadania p rzed sta ­ w ia ł się n a stęp u jąco:

Rok szt. sta tk i p asażersk i M. h olow n icze w KM m oc ilo ść m iejsc szt. m oc w K M 1947 3 245 315 1 36 1948 3 245 315 2 116 1949 4 325 415 3 166 1950 4 505 629 3 166 1951 2 195 235 2 190 1952 4 360 370 3 380 1953 6 670 510 3 350 1954 6 710 510 3 350 1955 6 710 510 4 460 1956 6 710 510 4 350 1957 8 930 649 3 300

P om im o że p rzew ozy w sto su n k u do okresu p rzed w o jen n eg o p o w a żn ie w zrosły, rozw iązan ie w sp o m n ia n y ch p op rzed n io tru d n ości tra n sp o rto w o -k o m u - n ik acyjn ych M azur b y ło jed yn ie połow iczn e. W o b liczu braku o d p o w ied n iej sie c i p rzew ozów lą d o w y ch w y ra źn ie w y stą p ił za sa d n iczy m an k am en t ż eg lu g i śród ląd ow ej w zim n iejszy ch strefa ch k lim a ty czn y ch , a m ia n o w icie jej sezo n o ­ w ość. O b serw acje w y k a z a ły , że lod y sk u w a ją śred n io roczn ie jeziora m a zu rsk ie p rzez okres czterech m iesięc y , to jest od gru d n ia do m arca w łą czn ie, a ty m sam ym p rzew ożen ie ła d u n k ó w i osób m oże się od b yw ać jed y n ie od 7 do 8 m ie ­ się c y w roku.

O ile z zak resu p rzew ozu tow arów , n ad ających się do d łu ższego sk ła d o w a ­ nia, w sp o m n ia n e r o zw ią za n ie k o m u n ik a cy jn o -tra n sp o rto w e b yło do p rzyjęcia, to w zakresie p rzew o zó w osób i to w a ró w n ie n ad ających się do sk ła d o w a n ia , oparcie się na s y s te m a c ie jezior jako p o d sta w o w ej drodze na osi p ó łn o c - p ołudnie, a b so lu tn ie n ie zd a ło egzam inu. W zw ią zk u z ty m przyśp ieszon o rob oty nad odbudow ą dróg lą d o w y c h , a w szczeg ó ln o ści dróg kołow ych . S zybka, a ty m sam ym w ygod n iejsza k om u n ik a cja ląd ow a, na coraz to now ych, o d d aw an ych w m iarę odbudow y, d rogach M azur, w y p iera ła p rzew o zy osobow e żeg lu g i na

lin ia c h k om u n ik acyjn ych , ta k że ta ostatn ia zm uszona b yła lik w id o w a ć coraz 1o n o w e lin ie regu larn e. F akt, że m im o teg o w y p ie r a n ia p rzew ozy osob ow e

z rok u na rok w zra sta ły , m a s w e u zasad n ien ie w ro zw ija ją cy m się, d zięk i coraz

le p s z y m połączen iom k o m u n ik a cy jn y m z M azuram i, ru chu tu ry sty czn y m . Ż e­ g lu g a p asażersk a b yła dla teg o ruchu jedną z p o d sta w o w y ch a tra k cji na M azu­ rach . Ż egluga tow arow a n atom iast, opierając g łó w n ie sw ą p racę na p rzeh olu n - k u tr a te w i ład u n k ów w y stę p u ją c y c h w okresie letn im i jesien n y m (len i trzci­ na), n ie była narażona na p rzesta w ien ie sw eg o fron tu pracy, a w ah an ia w ie l­ k o śc i p rzew ozów w y n ik a ją tu raczej z n ieró w n o m iern ej p od aży jed n eg o i tego sa m e g o rodzaju m asy tow a ro w ej. Jak w ielk ą rolę zd ob yła ona sobie, szczeg ó ln ie w zak resie zaop atryw an ia ta rta k ó w w su row iec d rzew n y, św iad czą c y fry p rzy ­

jęty ch ze sp ła w u przez tartak i ilo ści drew na d o starczon ego drogą w od n ą do ta r ta k ó w O kartow o, R yn i R u cia n e (w tys. m 3).

Rok O kartow o R yn R u cian e

1947 6 , 2 — — 1948 9,7 — — 1949 8 , 6 — — 1950 13,8 7,5 — 1951 — 10,9 — 1952 12,7 6 , 1 1 1Д 1953 14,9 5,2 22,5 1954 14,5 7,9 11,4 1955 18,8 9,5 27,5 1956 15 7,3 30,6 1957 11,3 6,7 27,1

O prócz p rzew ozu osób i ła d u n k ó w Ż eglu ga w la ta ch 1954 — 1956 d o k o n y ­ w a ła ró w n ież p rzeła d u n k ó w w porcie h a n d lo w y m w G iżycku. Ze w zg lęd u jed ­ n a k na brak od p ow ied n iej m a sy to w a ro w ej d alsze u trzy m y w a n ie p rzeład u n k u n ie m ia ło u zasad n ien ia ek on om iczn ego. W arto ró w n ież w sp o m n ieć, że o sta tn ie p rzeszk od y u n iem o żliw ia ją ce sw obodną żeg lu g ę na ca ły m szlak u D o lin y W iel­ kich Jezior (oczyszczen ie K an ału J eg liń sk ieg o i k a n a łu na jeziorze S tr ę g ie l o raz p od n oszen ie m ostu k o lejo w eg o w G iżycku) zostan ą u su n ię te w roku 1960. D la c e ló w od b u d ow y w rak ów , a n a stęp n ie k o n serw a cji sp rzętu tra n sp o rto w eg o Ż eg lu g i, p o w sta ła w G iżyck u stocznia, która n a stęp n ie jako w a rszta ty rem on ­ to w e przejęta została p rzez P rzed sięb io rstw o Ż eglu gow e. J e st to jed yn e p o ­ w a ż n e zap lecze w a rszta to w e dla p ły w a ją ceg o sprzętu tra n sp o rto w eg o na całych M azurach.

D ru gi okres — okres gosp od arow an ia w sposób p la n o w y i scen tra liz o w a n y z a so b a m i w od n ym i — zn am ion u je na M azurach fa k t d ia m etra ln ej zm ian y z a sp o ­ k a ja n ia , zw ią za n y ch z gospodarką w odną potrzeb p o szczeg ó ln y ch ga łęzi g o sp o ­ d a rk i n arodow ej. Z agad n ien ia żeg lu g o w e s ta ły się z a g a d n ien ia m i d ru gop lan o­ w y m i, n atom iast czo ło w e m ie jsc e za jęły p rob lem y w y k o rzy sta n ia w ód dla c e ló w roln ictw a.

M ilio n o w e stra ty p o w o d o w a n e rokrocznie p rzez za ta p ia n ie p rzyb rzeżn ych u ż y tk ó w rolnych; p rzy ró w n o czesn y m w y su sza n iu się te r e n ó w p ołożon ych na p o łu d n ie i p o łu d n io w y zachód od jezior m azu rsk ich (teren y p ołożone w r ejo ­ n a ch rzek P isy, S zk w y, R ozogi i O m ulew a), zw ró ciły u w a g ę fa ch o w có w na m o ż liw o śc i sk iero w a n ia nad m iaru w ód jezior na te o sta tn io w y m ie n io n e t e ­ ren y . R ó w n ież p roblem y tu ry sty czn eg o w y k o rzy sta n ia w ó d jezior zd y sta n so ­ w a ły w ażn ość zagad n ień żeg lu g o w y ch . P onadto jeziora m azu rsk ie, jako jedne z n ieliczn y ch w E uropie Ś rod k ow ej n iesk ażon ych a k w en ó w , n ab ierają coraz w ię k sz e g o zn aczen ia jako n a tu ra ln e zbiorniki w o d y p itn ej.