A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA ARCHAEOLOGICA 2, 1982
Lucyna Domańska
Z BADAŃ NAD KRZEMIENIARSTWEM KULTURY LENDZIELSKIEJ NA KUJAWACH
(Ze studiów nad rozwojem k u ltu r wstęgowych na Kujawach)
Przedmiotem prezentowanego opracowania są m a te r ia ły k rz e -mienne k u ltu ry l e n d z i e l s k i e j z obszaru Kujaw1 . Do a n a liz y włą-czono m a te ria ły z n astęp u jący ch stan ow isk: Kruszą Zamkowa, gm. Inowrocław, s t a n . 2A; Konary, gm. Dąbrowa B isk u p ia , s t a n . 20; K o ś c ie l e c , gm. Pakość, s t a n . 16 badane przez Ekspedycję Kujaw-ską Katedry A rch eo lo g ii UAM w Poznaniu pod kierownictwem d o c . dr hab. A. C o fta-B ro n iew sk iej oraz m a te ria ły ze stanow isk zgru-powanych w rynnie J e z i o r a Pakoskiego (B roniew ice, gm. Mogilno, s t a n . 1} Dobieszewice, gm. Mogilno, s t a n . 2; Jankowo, gm. Pa-ko ść, s t a n . 4 ) 2 .
-j
Praca n i n i e j s z a j e s t c z ę ś c i ą programu s z e r z e j sformułowa-nego w pracy: J . B e d n a r c z y k , A. K o s k o , E. K r a u -s e , Z problematyki rozwoju k u ltu ry l e n d z i e l s k i e j w rynnie J e z i o r a P ak o sk ie g o . (Ze studiów nad rozwojem k u lt u r wstęgowych na Kujawach), "Pomerania Antiqua" 1978, t . 8 , s . 9 -1 4 .
M ate riały te odkryto w wyniku badań ratowniczych prowa-dzonych p rzez Pracownię Archeologiczno-Konserw atorską PKZ w Po-zn an iu . Autorka d z ię k u je za u d o stę p n ie n ie tych m ateriałów do p u b l i k a c j i .
C h a ra k te ry sty k a m ateriałów krzemiennych
W p r e z e n t a c j i i a n a l i z i e m ateriałów krzemiennych zastosowano znaną z n ajn o w sz ej l i t e r a t u r y metodę dynamicznej k l a s y f i k a c j i t e c h n o l o g i c z n e j . K l a s y f i k a c j a ta k a pozwala na w p r z y b l i ż e n i u p e łn e sc h arak teryzo w a n ie r e g u ł technologiczno-użytkow ych znanych powszechnie w analizowanych s p o łe c z n o ś c i a c h . Wydzielone z e sp o ły r e g u ł t e c h n o l o g ! с zno-użytkowych^ o d z w i e r c i e d l a j ą k o l e jn e e tap y w p r o c e s i e obróbki surowca. Przy i c h w y d z ie la n iu stosowano k
ry-teriu m s t o p n i a zaawansowania w p r o c e s i e technologicznym '’ . Wy-d z ie lo n o 7 zespołów r e g u ł technologiczno-użytkow ych .
Z esp ół I . Przygotowanie rdzeni i wczesne fa z y rdzeniowania W analizowanym m a t e r i a l e n ie z a r e je stro w a n o żadnego z etapów p r o c e su przygotow ania r d z e n i . Zespół ten obejm uje je d y n i e od łu - pki korowe, w tym wypadku głównie o d łu p k i , których s tr o n ę wie-r z c h n ią stanowi p ła s z c z y z n a d z i k a . N ie k tó re z n ich zapewne zwią-zane s ą z procesem przygotowania r d z e n ia (formowanie p i ę t ) , p o -z o s t a ł e -z a ś pochod-zą -z wc-zesnych f a -z e k s p l o a t a c j i rd -ze n i
odłupko-7 wych. Dominują wśród nich okazy małe i grube .
Zespół I I . E k s p l o a t a c j a rdzeni odłupkowych
Rdzenie w y s t ą p iły w dwu z b io ra c h (z b io r y cech jednorodnych c h r o n o l o g i c z n i e ) : Jankowo 4 /1 5 i Konary 20 ( r y s . 1:1-). Rdzeń z
P o r. R. S c h i l d , M. M a r c z a k , H. K r ó l i k , Późny m e z o l i t . Próba w ie lo a sp e k to w ej a n a l i z y otw artych stanow isk piaskowych, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s . 12 i n.
^ J . K m i t a , Wykłady z l o g i k i i m e to d o lo g ii nauk, Poznań 1975, s . 2 6-33.
^ В. В a 1 c e r , Krzemień św ieciechowski w k u l t u r z e pucha-rów le jk o w a ty c h . E k s p l o a t a c j a , obróbka i r o z p r z e s t r z e n i e n i e , Wro- cław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1975, s . 36 i n .
^ S c h i l d , M a r c z a k , K r ó l i k , op . c i t . , s . 13-32. 7
Przy o k r e ś l a n i u w i e lk o ś c i r d z e n i, p ółsu row ca, p r o p o r c ji n a r z ę d z i p r z y j ę t o terminy stosowane p rz e z H. W i ę c k o w
-s k ą , w p r a c y : M a te ria ły krzemienne i kamienne z osad k u l t u -ry ceram ik i wstęgowej i t r z c i n i e c k i e j w Opatowie, [w :] Z p o ls k i c h badań nad epoką kam ienia, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971, s . 106-108.
R ys. 1: 1-3 Jankowo gm. Pakość, s t a n . A. Rdzeń, n a r z ę d z ia p ie rw sze go z b io ru to rdzeń jednopiętow y odłupkowy, klockowaty z P i ę t ą surową. Oba r d z e n ie z Konar to również r d z e n ie je d n o p ię - towe odłupkowe. Pierwszy to rdzeń szczątkowy, klockowaty, p i ę t a zaprawiona, k ą t rdzeniowy p r o s t y , t y ł d z i k i ; d ru gi z a ś wykonany z o s t a ł na okruchu p ły tk o w a te j k o n k r e c ji i p o s i a d a również p i ę t ę zap raw ioną.
Odłupki negatywowe od rdzeni dominują zdecydowanie w mate-r i a l e z Konamate-r, choć w y s t ą p iły ta k ż e w innych z b io ra c h ( p o r . t a b .
\ Я
1 ) . P rzew ażają wśród n ich odłupki od rdze n i Jednopiętowych, głównie małe, zn aczn ie c i e ń s z e w stosunku do odłupków korowych.
0
K r y t e r i a w y d z ie la n ia odłupków z rdzeni Jednopiętowych wg: S c h i l d , M a r c z a k , K r ó l i k , op . c i t . , s . 16. K r y t e r i a t e mają ta k ż e z a s to so w a n ie do odłupków od ł u s z c z n i j e d - nobiegunowych.
Zespół I I I . E k s p l o a t a c j a rdze n i wiórowych
Rdzenie wiórowe z a r e je stro w a n o je d y n i e w Konarach ( r y s . U: 1 ) . W ystąpiły dwa okazy: 1 duży podstożkowy, p i ę t a zaprawiona, p i ę c i s k o nierówne, sła b o prawcowane, k ą t rdzeniowy o s t r y , odłu- p n ia zak o lon a, t y ł d z i k i o r a z 1 fragm ent r d z e n ia jednopiętow ego wiórowego.
*
R y s. 2 . 1-6 : Konary gm. Dąbrowa B i s k u p i a , s t a n . 2 0 . Rdzeń, wióry, odłupki
W s t r u k t u r z e półsurowca' wiórowego analizow anych zbiorów do-m inują zdecydowanie wióry od rd ze n i jednopiętow ych, k tó re najwyż-s z y wnajwyż-skaźnik o najwyż-s i ą g a j ą w z b io rz e z Konar ( r y najwyż-s . 2: 2 - 5 ) . Są one zróżnicowane pod względem morfologicznym, t z n . w y stę p u ją zarówno wióry o bokach rów noległych na c a ł e j d ł u g o ś c i , ja k t e ż wióry n i e
-z b y t r e g u l a r n e . Te o s t a t n i e zawsze z krzem ienia b a ł t y c k i e g o na-rzutow ego. A n a liz a wiórów i ic h fragmentów w skazuje na c z ę s t e sto so w a n ie z a b ie g u odłamywania od wiórów c z ę ś c i przysęczkowych,
q
wierzchołkowych w zględnie obu razem7 . Wśród okazów c a ły c h p r z e -w a ż ają -wióry ś r e d n i e .
Zespół IV. E k s p l o a t a c j a łu s z c z n l "10
Ten sposób pozyskiw ania półsurow ca ' p o s i a d a najwyższy wskaź-n ik w z b io rz e Browskaź-niew ice 1/1 8 ( r y s . 3: 1 - 4 ) . Dominują ł u s z c z n i e
4
R ys. 3: 1-4: B ro n ie w ice, gm. Mogilno, sta n . 1. Ł u s z c z n ie , odłupki 9 P o r. M. K a c z a n o w s k a , Krzemienne m a t e r i a ł y k u l-t u r n e o lil-ty c z n y c h pochodzenia południowego z l-te re n u Nowej Hul-ty, [w :] Z badań nad krzemieniarstwem n eolitycznym i eneolitycznym , Kraków 1971, s . 18; J . L e с h, Z badań nad k o p a ln i ą krzem ienia na stanow isku I w Sąspowie pow. O lkusz, [w:] Z badań nad krzem ie-niarstw em neolitycznym i eneolitycznym , Kraków 1971, s . 11,119 i n .
10
pu-1 pu-1
dwustronne, dwubiegunowe o biegunach krawędziowych, r z a d z i e j płaszczyznow ych. Także odłupki od ł u s z c z n i dwubiegunowych s ą l i -c z n i e j s z e w stosun k u do odłupków od ł u s z -c z n i jednobiegunowy-ch i krzyżowych. Zarówno wśród ł u s z c z n i , j a k i odłupków łuszczniowych p r z e w a ż a ją okazy m ałe.
Zespół V. Naprawa rdzeni
W analizowanym m a t e r i a l e z a r e je stro w a n o t r z y wypadki naprawy p i ę t ( p r o c e s ś w ie ż e n ia ) r d z e n i, a mianowicie w z b io ra c h : B ro- n ie w ice 1/18 i Konary 20 ( p o r . t a b . 1 ) .
Zespół V I . Formy n i e o k r e ś l o n e , odpadki 1 fragmenty
Do tego z e s p o łu z ak lasyfik ow a no w s z y s tk ie n ie o k r e ś l o n e f r a g -menty odłupków, odpadki o r a z ł u s k i , t z n . o d łu p k i, których ś r e d n i -c a j e s t m n ie jsz a od 1 -cm.
Zespół V I I . N arzęd zia
S t r u k t u r ę m o rfo lo g icz n ą n a r z ę d z i w p o sz c z e g ó ln y ch z b io ra c h cech p r e z e n t u je t a b . 1. W tym m ie js c u poświęcimy w ię c e j uwagi zbiorow i z Konar 20. W z b io r z e tym z a r e je s tro w a n o 47 n a r z ę d z i , w tym 17 d ra p a c z y , 5 sk rob aczy, 1 o b łę c z n ik i 23 okazy łu sk a n e ( r y s . 4: 1-7: r y s . 5: 1 - 6 ) .
W g r u p ie d rapaczy wyróżniono dwa okazy k r ó t k i e : jede n o d r a - p i s k u s ła b o zakolonym, d ru gi podwójny. Wśród 10 drap acz y krępych w ydzielono: 1 o d r a p i s k u prostym, 1 o d r a p i s k u s ł a b o zakolonym, 1 o d r a p i s k u s i l n i e zakolonym, 1 o d r a p is k u skośnym, 2 d rap acze
charów lejko w atych (KPL) w M ało p o lsc e , [w:] Z badań nad krzem ie- niarstw em neolitycznym i eneolitycznym , Kraków 1971, s 42, g d z ie a u t o r s u g e r u je , i ż ł u s z c z n i e " [ . . . ] b yły n a r z ę d z ia m i: p r z e c in a k a -mi, n a cisk a cz a m i lu b p o śr e d n ik a m i".
1 1
K l a s y f i k a c j a ł u s z c z n i wg: L . D o m a ń s к a , M a te ria ły krzemienne z osady k u ltu ry pucharów le jk o w a ty c h w P o gan icach pow. S łu p s k , stan ow isk o 4 (uwagi w s tę p n e ), " K o s z a l i ń s k i e Z eszy ty Mu-z e a ln e " 1974, t . 4, s . 14 i n.
podwójne, 3 d r a p a c z e o łuskan ych bokach ora z 1 szczątkowy, b l i -ż e j n ie o k r e ś l o n y o r a z 3 frag m en ty . Z dwu wydzielonych drapaczy smukłych, jeden to d ra p a c z o d r a p isk u lekko zakolonym i jeden d r a p a c z z łuskanym bokiem. Wśród skrobaczy wyróżniono12:
- jednoboczny o boku łuskanym kątowym, - jednoboczny o boku łuskanym prostym, - poprzeczny p r o s t y ,
- fragm ent s k r o b a c z a .
Wśród okazów łuskanych dominują odłupki n a j c z ę ś c i e j m ikrołu- sk an e , z łuskan iem n ie re gu la rn y m , przerywanym.
3 6
R y s. 4: 1-7 : Konary gm. Dąbrowa B i s k u p i a , s t a n . 20. N arz ę d z ia
12 Zasady k l a s y f i k a c j i sk rob aczy wg: S c h i l d , M a r -c z a k , K r ó l i k , op . c i t . , s . 2 2-24.
R y s . 5; 1-6: Konary gm. Dąbrowa B i s k u p i a , s t a n . 20. N a r z ę d z ia . 7 - 9 : K o ś c i e l e c Kujawski gm. Pakość, s t a n . 1 6. Wiór, od łu p e k ,n a
-r z ę d z i e
A n a liz a
zróżnicow an ia te c h n o lo g icz n e g o i taksonomicznego kuja w sk ich m ateriałów krzemiennych KL
Analizowane m a t e r i a ł y r e p r e z e n t u j ą dwa horyzonty rozwojowe k u l-tu ry l e n d z i e l s k i e j na Kujawach: horyzont w c z s s n o l e n d z i e l s k i i p ó ź n o l e n d z i e l s k i ^ ( p o r . t a b . 1) . To zróżnicow anie c h r o n o l o g ic z
ne z n a jd u je ta k ż e swoje o d z w ie r c i e d le n ie w odmienności r e g u ł t e -c h n o lo g! -czno-użytkowy-ch pomiędzy obydwoma horyzontam i. Zróżn ico-wanie te c h n o lo g ic z n e dotyczy głównie r e g u ł pozyskiw ania p ó łs u - row ca.
W m a t e r ia ła c h horyzontu w c z e s n o le n d z ie ls k ie g o (Jankowo 4 /1 5 , Konary 20) w y s t ą p iły r d z e n ie jednopiętow e odłupkowe i wiórowe, a wśród półsurow ca krzemiennego dominują odłupki i wióry od rd z e n i jednopiętowych i dwupiętowych. W stosunku do ze sn o łu I I r e g u ł technologiczno-użytkow ych ( e k s p l o a t a c j a rd z e n i odłupko- wych) i z e s p o łu I I I ( e k s p l o a t a c j a rd ze n i wiórowych) wyraźnie n i ż s z y u d z i a ł w omawianych m a te r ia ła c h p r e z e n t u je z e sp ó ł IV (e - k s p l o a t a c j a ł u s z c z n i ) , s z c z e g ó l n i e n ie w i e lk i j e s t u d z i a ł odłupków łu sz c z n io w y c h .
Na uwagę z a s ł u g u j e ta k ż e o p isa n y w c z e śn ie j z a b ie g łam ania wiórów, z a r e je stro w a n y w m a t e r ia ł a c h horyzontu w c z e s n o le n d z ie l-s k ie g o (Konary 2 0 ) .
Odmienną s y t u a c j ę z a r e je stro w a n o w zb io ra c h horyzontu późno- l e n d z i e l s k i e g o (B ronlew ice 1/ 1 8), w których p o sz c z e g ó ln e k a t e -g o r i e z e sp o łu I I i I I I o s i ą g a j ą n i e w i e lk i wskaźnik, przy s t o s u n
-kowo większym u d z i a l e ze sp o łu IV ( s z c z e g ó l n i e ł u s z c z n i ) .
R óżnice taksonomiczne z e s p o łu n a rz ę d z i do ty c z ą głównie g r u -py drapaczy i sk ro b a c zy , k tó re w y s tą p iły dość l i c z n i e w z b io ra ch horyzontu w c z e s n o le n d z ie ls k ie g o (Konary 20 - p o r. t a b . 1) przy prawie zupełnym i c h braku w z b io ra ch p ó ź n o l e n d z i e l s k i c h . W tych o s t a t n i c h wysoki wskaźnik o s i ą g a j ą okazy łu sk a n e i m ik ro łu
s-14 kane
Zaprezentowane r ó ż n ic e pomiędzy m ateriałam i horyzontu wcze-s n o l e n d z i e l wcze-s k i e g o (Konary 20) i p ó ź n o le n d z ie l s k i e g o (B roniew ice
1/ 18) z n a jd u ją p o tw ie rd z e n ie w rozwoju grupy " n iż o w e j" k u l t u r y
s . 9 - 4 1 ; L . C z e r n i a k , Osada k u l t u r y l e n d z i e l s k i e j w Ko-ś c i e l c u Kujawskim, gm. Pakość, s t a n . 16 tZe studiów nad rozwo-jem k u l t u r wstęgowych na Kujawach), "Pomerania A ntiqua" 1978, t . 8 , s . 73-1 0 8 .
l Zł J . K . K o z ł o w s k i , Próba k l a s y f i k a c j i m ateriałów z a lic z a n y c h do k u lt u r y l e n d z i e l s k i e j i n a d c i s a ń s k i e j w P o l-s c e Południow ej, "A r c h e o lo g ia P o l s k i " 1966, t . 9, s . 7-24 - s u g e r u j e , i ż zmienność np. wskaźnika form półtylcow ych wynika b a r d z i e j z d y f e r e n c j a c j i k u l t u r o w o - t e r y t o r i a l n e j n iż chron olo- l o g i c z n e j .
w c z e s n o le n d z ie ls k i Horyzont p ó ź n o le n d z le ls k i K o n ar y 2 0 B ro n ie w ic e 1 /1 1 <D O •rH (U T-С 1-o b PQ K ru sz ą Z am k ow a 2A K o śc ie le c 1 6 г B ro n ie w ic e 1 /8 B ro n ie w ic e 1 /1 3 B ro n ie w ic e 1 /1 8 <u o £C\j Ф C\J •гЧ 4 . C T-о и PQ Bro n ie w ic e 1 /2 9 D o b ie sz e -w ic e 2 b с i P b b b b b b b с b J b b 14 1 1 5 1 2 14 2 6 2 17 2 2 1 7 1 2 16 2 2 1 1 4 1 1 1 1 1 1 1 2 9 2 1 1 2 1 1 1 1 3 1 1 2 5 2 1 3 1 1 1 1 2 1' 1 11 1 1 1 2 1 2 2 6 23 1 1 1 8 5 2 22 5 1 2 7 3 1 1 2 3 4 1 1 1 1 17 6 1 1 2 2 2 4 1 1 1
j - krzemień J u r a j s k i , p - krzemień pomorski (odmiana k rz e m ie n ia otoczków k o lo ru ż ó łto - b r u n a tn e g o lu b p o p ie la to - b r u n a t n e g o ).
C h a ra k te ry sty k a surow cowo-technologiczna kujaw skich K a t e g o r i e wyrobów krzemiennych Horyzont o 3 o m У. r-ffl-i •"S o ?O-ł -Ü r-CO -Í b С b i
Zespół I odłupki korowe Zespół
I I
rd ze n ie odłupkowe jednopiętowe odłupki od rdzeni jednopiętowych odłupki od rdzeni dwupiętowych
1
Zespół I I I
rd ze n ie wiórowe jednopiętowe wióry od rdzeni jednopiętowych wióry od rdzeni dwupiętowych
1
1
Zespół IV
ł u s z c z n ie jedn ostronn e dwubiegunowe ł u s z c z n ie jedn ostronn e krzyżowe ł u s z c z n ie dwustronne jednobiegunowe ł u s z c z n ie dwustronne dwubiegunowe ł u s z c z n ie dwustronne krzyżowe
odłupki od łu s z c z n i jednobiegunowych odłupki od łu s z c z n i dwubiegunowych odłupki od ł u s z c z n i krzyżowych
1
Zespół V odłupki techniczne Zespół VI fragmenty odłupków ł u s k i odpadki Zespół VII drapacze k ró tk ie drapacze krępe drapacze smukłe fragmenty drapaczy skrobaćze o b łę c z n ik i tra p e z y
okazy łuskan e i mikrołuskane
1
1 1
b - krzemień b a łt y c k i narzutowy, с - krzemień czekoladowy, b a łt y c k ie g o narzutowego w y stępująca w p o s t a c i małych, p ła s k ic h
15
l e n d z i e l s k i e j . Kujawskie m a t e r i a ł y krzemienne horyzontu wcze-s n o l e n d z i e l wcze-s k i e g o wykazują dużo cech wwcze-spólnych ze zbiorami tzw.
Л A
grupy m a l i c k i e j o raz zbioram i zaliczan ym i p rz e z J . K. Kozłow-17
s k i e g o do p ie rw sze go horyzontu ch ron ologiczn e go KL
Cechą c h a r a k t e r y s t y c z n ą k rz e m ie n iarstw a wczesnych f a z rozwo-j u k u ltu r y l e n d z i e l s k i e rozwo-j i n a d c i s a ń s k o - p o l g a r s k i e rozwo-j w s t r e f i e S t a - rowysoczyzn j e s t :
- obecność rd z e n i wiórowych jednopiętowych podstożkowych z przygotowanymi p ię tam i Л Q względnie rd ze n i z od łu p n ią na wąskim bo-ku k o n k r e c ji ;
- łamanie wiórów;
- we w s z y s tk ic h z b io ra ch wśród z e s p o łu n a r z ę d z i n a j l i c z n i e j -s z e -są d r a p a c z e , zwykle wykonane z wiórów - n a j c z ę ś c i e j stanow ią one 50% n a r z ę d z i ;'
- n i s k i lub zerowy wskaźnik o s i ą g a j ą w tych zb io ra c h r y l c e , - dość wysoki wskaźnik p r e z e n t u ją wkładki sierpow e i okazy łu s k a n e ;
- ponadto w y stę p u ją wiórowce, sk ro b a c ze i t r a p e z y 1^ .
15 Por. B e d n a r c z y k , K o s k o , K r a u s e , op. c i t . , s . 9 -4 1 : "T erytorium Kujaw zachodnich, p ie rw o tn ie s i l n i e u z a le ż n io n e od wpływów m ało p o lsk ic h , stopniowo z y s k u je autonomię (endogeniczny n u r t rozw o ju ), p rzyjm ując p o zy c ję w schodniej ru -b i e ż y s t r e f y k r y s t a l i z a c j i niżowego modelu k u lt u r y późnowstę- gow ej, będąc je d n o c z e ś n i e jednym z centrów rozwoju tego p ro c e -s u " .
J . K a m i ń s к a , Osada k u lt u r y n a d c i s a ń s k i e j w M ali- c a c h , pow. Sandomierz, " M a t e r i a ły A rch e o lo g ic z n e " 1959, t . 1, s . 4 5-62: i d e m , Grupa m aličk a tzw. k u l t u r y n a d c i s a ń s k i e j w M a ło p o lsc e , [w:] Z badań nad n e o lite m i wczesną epoką brązu w Ma- ł o p o l s c e , Kraków 1973, s . 9 6 -9 8 .
17 К o z ł o w s k i , Próba k l a s y f i k a c j i m ateriałów . . . , p o r . t a k ż e S. B u r a t y ń s k i , N e o lity c z n a osad a k u ltu r y kręgu n a d c i s a ń s k i e g o w Nowej Hucie Mogile - ( s t a n . 4 8 ) , " M a t e r i a ły Ar-c h e o lo g iAr-c z n e Nowej Huty" 1971, t . 4, s . 6 5.
•i O
J . K a m i ń s k a , Osada k u ltu r y wstęgowej w Samborcu pow. Sandomierz, [w :] S t u d ia i m a t e r ia ł y do badań nad n e olite m M a ło p o lsk i, Kraków 1964, t a b . 33; J . К . K o z ł o w s k i , Ne-o l i t y c z n e i w czesn o n e olity czn e m a t e r i a ł y krzemienne ze stanow isk Nowa H uta-Pleszów, "M a t e r i a ły A rch eolog iczn e Nowej Huty 1959, t . 2 , s . 131-148; M. K a c z a n o w s k a , J . К. К o z ł o w - s к i , M a te ria ły kamienne z osady n e o l i t y c z n e j i e n e o l i t y c z n e j w Nowej Hucie M ogile ( s t a n . 4 8 ), " M a t e r i a ły A rch eolog iczn e Nowej Huty" 1971, t . 4, s . 67-109.
19 P o r. J . K a m i ń s k a , * Grupa m a l i č k a . . . ; J . К. K o z-ł o w s к i , Próba k l a s y f i k a c j i m a t e r i a ł ó w . . . ; i d e m , N e o l i -tyczn e i w c z e s n o n e o lity c z n e . . .
Ponieważ wymienione r e g u ły technologiczno-użytkow e z a r e j e -strowano ta k ż e w zb io ra ch w c z e s n o le n d z ie ls k ic h na Kujawach (Ko-n a ry 2 0 ) , pozwala to wiązać j e z an alogicznym i jednorodnymi
20 c h r o n o lo g ic z n i e zbiorami z terenu M ałopolski
Wydaje s i ę , że n ie c o odmienny system r e g u ł te c h n o lo g ic z n o - -użytkowych p r e z e n t u ją k uja w sk ie m a t e r ia ł y p ó ź n o l e n d z i e l s k i e (Broniewice 1 / 1 8 - p o r . t a b . 1 ), w których to z e s p ó ł IV, a wśród z e s p o ł u VII - grupa okazów łuskanych - o s i ą g a j ą wyższy w s t o s u n -ku do m ateriałów w c z e s n o le n d z ie ls k ic h w skaźnik.
Prezentowane wnioski mają c h a r a k t e r wstępnych u s t a l e ń , głów-n i e z powodu głów-n i e d o s t a t e c z głów-n e j i l o ś c i i n f o r m a c ji źródłowych d o ty -c z ą -c y -c h k rz e m ie n iarstw a grupy "n iż o w e j" k u l t u r y l e n d z i e l s k i e j . P rzew idziane s ą d a l s z e s t u d i a nad t ą problem atyką w ramach p l a -nów badawczych E k sp e d y c ji K u ja w sk ie j Katedry A r c h e o lo g ii UAM w Poznaniu.
K atedra A r c h e o lo g ii UŁ
Lucyna Domańska
STUDIES ON FLINT MATERIALS OF LENGYEL CULTURE IN KUJAWY (Development o f Band P o tt e r y C u lt u r e s in Kujawy)
The paper c o n t a i n s an a n a l y s i s o f f l i n t m a t e r i a l s b e lo n g in g to the Lengyel c u l t u r e in the r e g io n o f Kujawy. The a n a l y s i s i n -c lu d e d m a t e r i a l s -coming from the fo llo w in g e x c a v a t i o n s : Krusza Zamkowa ( a d m i n i s t r a t i v e d i s t r i c t o f Inowrocław), Konary (adm. d i s t r i c t o f Dąbrowa B i s k u p i b ) , K o ś c i e l e c (adm. d i s t r i c t o f Pa-k o ś ć ) e x c a v a te d by the Kujawy E x p e d itio n o f I n s t i t u t e o f Ar-c h eo lo gy U n i v e r s i t y o f Adam MiAr-ckiewiAr-cz i n Poznań, headed by doc. d r h a b i l . A. C ofta-B ron iew sk a a s w e ll a s m a t e r i a l s from arc h e o -l o g i c a -l -l o c a t i o n s groupe in the Pakoskie Lake g u l l y (B ro n ie w ice, adm. d i s t r i c t o f Mogilno, D obieszew ice, adm. d i s t r i c t o f M ogil-n o, Jankowo, adm. d i s t r i c t o f P a k o ś ć) d is c o v e r e d in the c o u r se o f s a l v a g e r e s e a r c h e s conducted by A r c h e o l o g ic a l and C onserva-t i o n L a b o ra onserva-to ry PKZ i n Poznań. The an aly zed m a t e r i a l s r e p r e s e n t two developm ental h o r iz o n s in the Lengyel c u l t u r e in the Kujawy r e g i o n : the E a r ly - L e n g y e l and the L a te -L e n g y e l h o r iz o n s . T h is c h r o n o l o g i c a l d i f f e r e n t i a t i o n i s a l s o r e f l e c t e d in d i f f e r e n t i a
t i o n o f t e c h n o l o g i c a l - u t i l i t y r u l e s between b oth h o r i z o n s . Tech-n o l o g i c a l d i f f e r e Tech-n c e coTech-n ce rTech-n s maiTech-nly r u l e s o f o b t a iTech-n iTech-n g semi-raw M a t e r i a l s . In m a t e r i a l s b e lo n g in g to the E a r ly - L e n g y e l horizon (Jankowo 4 , 1 5 , Konary 20) th e r e ap pe ared f l a k e s and b l a d e s c o r e s with one s t r i k i n g s u r f a c e while in f i n d i n g s o f th e L a te -L e n g y e l c u l t u r e dominate tech n iq ue , which i s b i p o l a r f l a k i n g on an an-v i l . Toxonomic d i f f e r e n c e s i n the s e t o f t o o l s concern mainly th e group o f s c r a p e r s , which ap pe ared to be q u i t e numerous in th e c o l l e c t i o n coming from the E a r ly - L e n g y e l horizon with a lm o st com plete d i f i c i t o f them in the L a te -L e n g y e l c o l l e c t i o n , in th e l a t t e r r e to u c h and m icroretouch specimens o b t a in a high i n -d e x . The p r e se n te d d i f f e r e n c e s between m a t e r i a l s prov id e d by th e E a r ly - L e n g y e l horizon (Konary 20) and L a te - L e n g y e l horizon (B ro n ie w ice 1 / 1 8 ) f i n d t h e i r c o n firm a tio n in development o f the "lo w la n d " group o f the Lengyel c u l t u r e .
F l i n t m a t e r i a l s o f the E a r ly - L e n g y e l horizon in Kujawy show many f e a t u r e s common with e x c a v a t i o n s o f the s o - c a l l e d M alicka gro u p , and with e x c a v a t i o n s in c lu d e d by J . K. Kozłowski t o the f i r s t c h r o n o l o g i c a l horizon in the Lengyel c u l t u r e .
