Zmiany warunków eksportu w Polsce w wyniku przyjęcia zasad i instrumentów wspólnej polityki eksportowej Unii Europejskiej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr 837. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2010. Małgorzata Czermińska Katedra Handlu Zagranicznego. Zmiany warunków eksportu w Polsce w wyniku przyjęcia zasad i instrumentów wspólnej polityki eksportowej Unii Europejskiej 1. Podstawowe zasady wspólnej polityki eksportowej Unii Europejskiej Zakres wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej został określony w art. 133 TWE, zgodnie z którym polityka ta opiera się na jednolitych zasadach, w szczególności w zakresie: zmian taryf celnych, zawierania układów celnych i handlowych, instrumentów liberalizacji handlu, polityki eksportowej, środków ochronnych w handlu, podejmowanych np. w wypadku dumpingu lub subsydiów1. W art. 133 TWE określono zatem zakres instrumentów polityki handlowej, w odniesieniu do których obowiązują jednolite zasady stosowania. Zgodnie z opinią Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości lista ta nie jest wyczerpująca. Wspólna polityka handlowa obejmuje bowiem, zgodnie z opinią Trybunału z 1994 r.2, obroty towarowe oraz transgraniczny handel usługami (świadczenie usług z jednego kraju konsumentom mieszkającym w innym kraju, bez przepływu osób), natomiast nie obejmuje pozostałych form świad1. Integracja europejska, red. A. Marszałek, PWE, Warszawa 2004, s. 191.. W związku z zakończeniem rundy urugwajskiej i koniecznością ratyfikacji porozumień, we Wspólnocie powstał problem kompetencji, tzn. określenia, kto ma prawo do zawarcia i realizacji tych porozumień: Wspólnota czy poszczególne państwa członkowskie? Komisja zwróciła się do Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości o wykładnię w tej sprawie. Opinion 1/94 WTO-GATS and TRIPS, [1994] ECR 1-5267 at 5400-5403 and 5404-5406. 2.

(2) Małgorzata Czermińska. 20. czenia usług przewidzianych w GATS3. Jeżeli chodzi o ochronę praw własności intelektualnej (TRIPS4), to Wspólnota ma wyłączne kompetencje do zawierania porozumień handlowych dotyczących środków polityki handlowej, które mają za zadanie przeciwdziałać wprowadzaniu do obrotu towarów podrabianych oraz innych naruszeń własności intelektualnej. W pozostałych kwestiach objętych tym porozumieniem kompetencje mają państwa członkowskie. Oznaczało to zatem zaliczenie powyższych dziedzin do wyłącznej kompetencji Wspólnoty. W zapisach wprowadzonych do TWE przez traktat amsterdamski (art. 133 ust. 5) wprowadzono możliwość rozszerzenia powyższych kompetencji przez Radę (w drodze jednomyślności, na wniosek Komisji i po konsultacjach z Parlamentem Europejskim) na negocjacje międzynarodowe i umowy dotyczące usług oraz własności intelektualnej, jeśli nie zostały objęte art. 133. Wspólna polityka handlowa jest oparta, jak wcześniej wspomniano, na jednolitych zasadach, dotyczących nie tylko importu na teren Wspólnoty, środków protekcji uwarunkowanej, ale także odnoszących się do polityki eksportowej. Jednolite zasady polityki Wspólnoty w eksporcie do krajów trzecich zostały pierwotnie zawarte w Rozporządzeniu Rady nr 2603/69 z 20 grudnia 1969 r.5 Ustanowiło ono zasadę podstawową w wywozie, tj. swobodę eksportu, zgodnie z którą wywóz do krajów trzecich jest wolny, tzn. nie podlega ograniczeniom ilościowym. Wspólnota nie stosuje także ceł wywozowych ani innych opłat, eksportowane towary podlegają jednak procedurze wywozu, w której m.in. wykorzystuje się Jednolity dokument administracyjny SAD oraz inne niezbędne dokumenty. Jeżeli w wyniku wyjątkowego rozwoju sytuacji na rynku państwo członkowskie stwierdza, że konieczne jest zastosowanie środków ochronnych, powinno ono poinformować o tym Komisję, która zawiadamia wtedy wszystkie państwa członkowskie. W takim wypadku dochodzi do negocjacji rozpoczynanych na wniosek danego państwa członkowskiego bądź z inicjatywy Komisji. Do konsultacji powinno dojść w ciągu czterech dni roboczych, licząc od dnia otrzymania przez Komisję informacji dotyczących środków ochronnych. W każdym razie powinno to nastąpić przed wprowadzeniem jakichkolwiek środków ochronnych6. Rozporządzenie to precyzuje także szczegółowe zasady Załącznik 1B do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu obejmujący Układ ogólny w sprawie handlu usługami wraz z załącznikami, zwany w skrócie GATS (od General Agreement on Trade in Services). 3. Załącznik 1C do Porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu: porozumienie w sprawie handlowych aspektów praw własności intelektualnej, zwany w skrócie Porozumieniem w sprawie TRIPS (od Agreement on Trade-Related Aspect of Intellectual Property Rights). 4. Por. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2603/69 z 20 grudnia 1969 r. ustanawiające wspólne zasady eksportu (OJ L 324/69); Integracja europejska…, s. 201 i nast. 5. 6 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 2603/69 z 20 grudnia 1969 r. ustanawiające wspólne zasady dotyczące eksportu (OJ L 324/69), zmodyfikowane Rozporządzeniem Rady (EWG) nr 3918/91 z 19 grudnia 1991 r. (OJ L 372/91)..

(3) Zmiany warunków eksportu w Polsce…. 21. dotyczące konsultacji. Odbywają się one w ramach komitetu konsultacyjnego złożonego z przedstawicieli każdego z państw członkowskich, obradującego pod przewodnictwem przedstawiciela Komisji. W celu zapobiegania sytuacjom nadzwyczajnym spowodowanym brakiem podstawowych produktów na rynku albo w celu wyjścia z takiej sytuacji oraz gdy interesy Wspólnoty wymagają natychmiastowego działania, Komisja na wniosek danego państwa członkowskiego lub z własnej inicjatywy oraz uwzględniając rodzaj produktów i inne szczegóły branej pod uwagę transakcji, może podporządkować eksport danego produktu przedstawieniu pozwolenia przyznawanego według zasad oraz w granicach, jakie zostaną określone przez Komisję. Końcowe rozstrzygnięcia zostają przyjęte przez Radę, która orzeka kwalifikowaną większością głosów na wniosek Komisji. Podjęte środki mogą być ograniczone do eksportu do niektórych państw lub nawet do eksportu z niektórych regionów Wspólnoty. Nie mają one zastosowania do towarów w czasie transportu. Jeżeli dane państwo członkowskie jest przekonane, że na jego terytorium zaistniała sytuacja uzasadniająca wprowadzenie środków ochronnych, może ono tymczasowo uzależnić eksport danego produktu od uzyskania zezwolenia eksportowego wydawanego według zasad i ograniczeń określonych przez to państwo. Przyjęte środki powinny być notyfikowane Komisji natychmiast po podjęciu decyzji. Ostateczna decyzja należy jednak do Komisji. W okresie stosowania środków ochronnych, na wniosek danego państwa członkowskiego lub z inicjatywy Komisji, mogą zostać przeprowadzone konsultacje w celu zbadania skutków środków ochronnych i stwierdzenia, czy warunki ich stosowania zostały spełnione. W związku z tworzeniem jednolitego rynku wewnętrznego Rozporządzenie Rady z 1969 r. zostało zmodyfikowane Rozporządzeniem Rady (EWG) z 19 grudnia 1991 r. ustanawiającym wspólnotowe zasady eksportu7. Od zasady wolności eksportu istnieje kilka wyjątków, w wypadku których Wspólnota może wprowadzić ograniczenia eksportu8: – ochrona rynku Wspólnoty przed następstwami niedoboru podstawowych produktów na rynku lub łagodzenie ich skutków, a także wynikające z nadzwyczajnej sytuacji na rynku, – zapobieganie niekontrolowanemu wywozowi dóbr rzadkich (np. dóbr kultury), – ochrona zasad moralności, zdrowia i życia ludzi, roślin i zwierząt, – zapewnienie bezpieczeństwa międzynarodowego, 7 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 3918/91 19 grudnia 1991 r. ustanawiające wspólne zasady eksportu (OJ L 372/91).. Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001, s. 280. 8.

(4) 22. Małgorzata Czermińska. – ochrona własności przemysłowej i handlowej, – przeciwdziałanie nieprzewidzianym praktykom oraz ochrona interesu Wspólnoty. Niedobór podstawowych produktów, powodujący krytyczną sytuację na rynku Wspólnoty, może usprawiedliwiać wprowadzenie środków ochronnych, pod warunkiem jednak, że taka interwencja leży w interesie Wspólnoty. Restrykcje eksportowe mogą być także wprowadzone w ramach wdrażania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, związanej z tzw. drugim filarem Unii Europejskiej. 2. Ograniczenia eksportu na szczeblu wspólnotowym – towary objęte specjalnymi regulacjami w Unii Europejskiej i w Polsce Jak wcześniej wspomniano, w uzasadnionych wypadkach Wspólnota może zastosować szczególne środki ochronne. Stosowane w wymienionych wypadkach wspomniane środki ochronne mogą przyjąć postać zakazu eksportu (środek najbardziej restrykcyjny), pozwoleń wywozu i licencji wywozowych, a także nadzoru statystycznego. Wyróżnić można nadzór retrospektywny (następczy), dotyczący dokonanego importu/eksportu; polega on na szybszym niż zazwyczaj przekazywaniu Komisji danych statystycznych o imporcie/eksporcie dokonanym przez państwa członkowskie. Drugi rodzaj to nadzór uprzedni dotyczący planowanego, przyszłego importu/eksportu. W tym wypadku wymagane jest wcześniejsze uzyskanie pozwolenia na dokonanie przywozu/wywozu od kompetentnych władz w państwie członkowskim. We Wspólnocie niektóre towary są objęte specjalnymi regulacjami, wobec których stosuje się w eksporcie (zwykle w imporcie również) wspomniane środki ochronne. Zaliczyć do nich można eksport towarów o znaczeniu strategicznym, w tym: materiałów i technologii podwójnego zastosowania oraz broni i amunicji, wywóz odpadów szkodliwych dla środowiska, substancji niszczących warstwę ozonową, wywóz roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem, wywóz dóbr kultury i dzieł sztuki, obrót surowcem diamentowym. 3. Eksport towarów o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa Obrót z zagranicą towarami i technologiami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (tj. eksport, usługi pośrednictwa, pomoc techniczna, import, tranzyt) jest zabroniony z mocy prawa, jeśli nie zostały spełnione szczegółowe warunki.

(5) Zmiany warunków eksportu w Polsce…. 23. określone we wspólnotowych i polskich aktach prawnych. Towarami o znaczeniu strategicznym są towary podwójnego zastosowania oraz broń i uzbrojenie. W Unii Europejskiej obrót towarami i technologiami o znaczeniu strategicznym regulują: – Rozporządzenie Rady (WE) nr 2432/2001 ustanawiające dla Wspólnoty system kontroli eksportu towarów i technologii podwójnego zastosowania oraz wspólny wykaz produktów i technologii podwójnego zastosowania (ostatnia aktualizacja załączników – rozporządzenie nr 1183/20079), – kodeks postępowania Unii Europejskiej przy eksporcie uzbrojenia; – wspólny wykaz uzbrojenia Unii Europejskiej przyjęty przez Radę w dniu 19 marca 2007 r., – uregulowania kodeksu celnego w zakresie kontroli tranzytu towarów i technologii podwójnego zastosowania, – regulacje narodowe. Podstawową regulacją narodową w Polsce jest znowelizowana (2 lipca 2004 r.) Ustawa z dnia 29 listopada 2000 r. o obrocie z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz o zmianie niektórych ustaw10. Jednym z przypadków kwalifikujących do zastosowania ograniczeń w eksporcie jest wymiana handlowa tzw. dóbr podwójnego zastosowania, które zostały zdefiniowane w rozporządzeniu Rady (WE) nr 1334/2000 z 22 czerwca 2000 r.11 Przez materiały i technologie podwójnego zastosowania należy rozumieć oprogramowanie i technologie, które mogą mieć zarówno cywilne, jak i wojskowe zastosowanie i obejmują wszelkie produkty, które mogą być używane zarówno do celów niewybuchowych, jak i przy wytwarzaniu broni jądrowej lub innych jądrowych materiałów wybuchowych. Natomiast pod pojęciem eksportera rozumie się również osobę, która przekazuje poza obszar Wspólnoty dane o ww. oprogramowaniu i technologiach drogą elektroniczną, faksem lub telefonicznie. Szczegółowa lista produktów podwójnego zastosowania znajduje się w Załączniku I do tego Rozporządzenia. W związku z charakterem tego typu produktów wprowadza się obowiązek uzyskania pozwolenia (authorisations) na ich eksport. Pozwolenie może być również wymagane w wypadku eksportu innych towarów niż te wymienione w Załączniku, gdy odpowiednie władze poinformowały eksportera, że prze9 Rozporządzenie Rady (WE) nr 2432/2001 z dnia 20 listopada 2001 r. zmieniające i aktualizujące rozporządzenie (WE) nr 1334/2000 ustanawiające wspólnotowy system kontroli eksportu produktów i technologii podwójnego zastosowania (OJ L 338, 20/12/2001). 10. Dz.U. nr 119 poz. 1250 ze zm.. Council Regulation (EC) No 1334/2000 of 22 June 2000 setting up a Community regime for the control of exports of dual-use items and technology. 11.

(6) Małgorzata Czermińska. 24. wożone przez niego towary mogą być wykorzystane w części lub w całości do produkcji broni chemicznej, biologicznej lub innej. Ponadto artykuł IV mówi także, że pozwolenie jest wymagane również wtedy, gdy eksportowane materiały mogą zagrozić bezpieczeństwu publicznemu lub łamać prawa człowieka. Rozporządzenie to nie ma jednak zastosowania do świadczenia usług lub przekazywania technologii, jeżeli przekazywanie to jest związane z ponadgranicznym przemieszczaniem się osób, oraz do materiałów podwójnego zastosowania, które są jedynie przewożone przez terytorium Wspólnoty12. W Załączniku II do Rozporządzenia ustanowiono wzór zezwolenia na eksport niektórych materiałów i technologii podwójnego zastosowania. Zezwolenia takie wydawane są przez kompetentne organy państwa członkowskiego siedziby eksportera. Zezwolenie takie może mieć charakter indywidualny, globalny lub lokalny. Jest ono ważne na całym obszarze Wspólnoty. Eksporterzy ubiegający się o takie zezwolenie są zobowiązani przedstawić kompetentnym organom wszelkie niezbędne informacje, organy te mogą odmówić wydania zezwolenia, mogą też je anulować lub nawet znieść. Muszą jednakże poinformować o tym inne państwa członkowskie i Komisję13. Przyznając zezwolenie, państwa członkowskie powinny się kierować m.in. zobowiązaniami, które przyjęły na siebie jako członkowie odpowiednich międzynarodowych reżimów nierozprzestrzeniania broni jądrowej i ustaleń dotyczących kontroli eksportu, bądź też zobowiązaniami wynikającymi z sankcji nałożonych w drodze decyzji Rady lub OBWE albo wiążących rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ. Rozporządzenie Rady (WE) nr 1334/2000 zostało zaktualizowane Rozporządzeniem Rady (WE) nr 1183/2007 z dnia 18 września 2007 r. Zmieniona została w nim jedynie lista towarów podwójnego zastosowania wymagających zezwolenia (ujętych w załącznikach do tego rozporządzenia)14. J. Ryszka, Praktyka wykonywania sankcji gospodarczych przez Unię, „Europejski Przegląd Sądowy” 2007, styczeń, s. 21 i nast. 12. 13 Council Regulation (EC) No 1334/2000 of 22 June 2000. Rozporządzenie to zostało znowelizowane przez Rozporządzenie Rady (WE) nr 1183/2007 z dnia 18 września 2007 r. zmieniające i aktualizujące rozporządzenie (WE) nr 1334/2000 ustanawiające wspólnotowy system kontroli eksportu produktów i technologii podwójnego zastosowania (OJ L 278/1 z dnia 22 października 2007 r.).. 14 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1183/2007 z dnia 18 września 2007 r. zmieniające i aktualizujące Rozporządzenie Rady (WE) nr 1334/2000 ustanawiające wspólnotowy system kontroli eksportu produktów i technologii podwójnego zastosowania (OJ L 278 z 17 października 2007 r.). Zgodnie z tym rozporządzeniem do produktów i technologii podwójnego zastosowania zalicza się m.in.: materiały, instalacje, urządzenia jądrowe, materiały polimerowe, metale i stopy niklu, niobu, tytanu, aluminium, magnezu, ciecze hydrauliczne i materiały oraz substancje smarne, utleniacze używane w silnikach rakietowych na paliwo ciekłe, substancje chemiczne, które mogą być używane jako prekursory (substancje, które mogą być przetworzone na środki odurzające lub sub-.

(7) Zmiany warunków eksportu w Polsce…. 25. Do towarów o znaczeniu strategicznym zalicza się ponadto – jak wcześniej wspomniano – broń i uzbrojenie, czyli m.in.: broń palną, pneumatyczną, miotacze gazu obezwładniającego oraz szeroko rozumiane narzędzia i urządzenia, których używanie może zagrażać zdrowiu lub życiu – amunicję, bomby, torpedy, pociski, chemiczne lub biologiczne środki trujące, sprzęt opancerzony, sprzęt specjalistyczny dla szkolenia wojskowego15. W ostatnich latach wprowadzone zostały zakazy obrotu towarowego we Wspólnocie (w tym również eksportu), które w większości odnoszą się do pomocy technicznej, dotyczącej działalności militarnej lub dostaw, produkcji, konserwacji lub używania wszelkich rodzajów uzbrojenia i materiałów podobnych, a zwłaszcza broni, amunicji, pojazdów i wyposażenia militarnego, sprzętu paramilitarnego oraz części do tego wyposażenia. Taki zakaz jest stosowany wobec: Sudanu16, Birmy, Iraku, Liberii, Zimbabwe, Afganistanu17, Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej18, Demokratycznej Republiki Konga19. Ponadto Wspólnota wydała zakaz eksportu broni strzeleckiej i lekkiej do Kambodży20 oraz Albanii21. Wspólnota wydała również zakaz eksportu towarów naruszających prawa własności intelektualnej, o czym jest mowa w Rozporządzeniu nr 1383/2003. Zgodnie z tym rozporządzeniem „towary podrobione” to towary, łącznie z ich opakowaniem, oznaczone bez zezwolenia znakiem towarowym, który jest identyczny ze znakiem towarowym ważnie zarejestrowanym, odnoszącym się do towarów tego stancje psychotropowe) dla toksycznych środków chemicznych, ludzkie czynniki chorobotwórcze, choroby przenoszone przez zwierzęta i in.. 15 Por. Wspólny wykaz uzbrojenia Unii Europejskiej (przyjęty przez Radę w dniu 19 marca 2007 r., uaktualniający i zastępujący wykaz uzbrojenia Unii Europejskiej przyjęty przez Radę w dniu 27 lutego 2006 r. (2007/97/WPZiB), OJ L 88/58 z 29 marca 2007 r.. 16 Rozporządzenie Komisji (WE) nr 760/2006 z dnia 18 maja 2006 r. (OJ L132/28 z 19 maja 2006 r.) 17. Rozporządzenie Komisji Europejskiej nr 2199/2001 (OJ L 295 z 13 listopada 2001 r.).. Wspólne Stanowisko Rady 2006/795/WPZiB z dnia 20 listopada 2006 r. w sprawie środków ograniczających kierowanych przeciwko Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej (OJ L 322/2006). 18. 19 Rozporządzenie Rady (WE) nr 1727/2003 z dnia 29 września 2003 r. (OJ L 152 z 15 czerwca 2005 r.).. Council decision 2004/901/CFSP of 22 December 2004 amending Decision 1999/730/CFSP implementing Joint Action 1999/34/CFSP with a view to a European Union Contribution to combating the destabilizing accumulation and spread of small arms and light weapons in Cambodia (OJ L 379/111 z 24 grudnia 2004 r.). 20. 21 Decyzja Rady z 29 listopada 2001 r. wdrażająca Wspólne Działanie 1999/34/CFSP dotyczące wkładu Unii Europejskiej w zwalczanie destabilizującego procederu gromadzenia i rozpowszechniania broni strzeleckiej i lekkiej w Albanii nr 2001/850/CFSP (OJ L 3181 z dnia 4 grudnia 2001 r.)..

(8) Małgorzata Czermińska. 26. samego rodzaju, lub których istotnych aspektów nie można odróżnić od takiego znaku towarowego i które w związku z tym naruszają prawa posiadacza danego znaku towarowego22. Natomiast „towary pirackie” określane są jako towary, które są kopią lub zawierają kopie wykonane bez zgody posiadacza prawa autorskiego lub praw pokrewnych albo posiadacza prawa do wzoru bez względu na to, czy zarejestrowanego zgodnie z prawem krajowym czy nie, lub osoby upoważnionej przez posiadacza prawa w kraju produkcji23. Zgodnie z art. 16 tego rozporządzenia obowiązuje zakaz wywozu, powrotnego wywozu, poddawania procedurze zawieszającej, jak również umieszczania w strefie wolnocłowej lub składzie wolnocłowym towarów uznanych za towary naruszające prawo własności intelektualnej zgodnie z określoną procedurą. Zakaz ten powinien być egzekwowany przez właściwe organy celne. Polska już w okresie przedakcesyjnym dostosowała swoje regulacje w zakresie obrotu towarami podwójnego zastosowania do obowiązujących we Wspólnocie. Po akcesji zezwolenia w zakresie obrotu z zagranicą towarami podwójnego zastosowania, podobnie jak to ma miejsce w wypadku zezwoleń indywidualnych na eksport broni i uzbrojenia (także na import) nadal wydaje w Polsce Departament Kontroli Eksportu Ministerstwa Gospodarki24. Polska uznaje również pozwolenia wydane przez pozostałe państwa członkowskie. 4. Eksport odpadów szkodliwych dla środowiska Wspólnota stosuje ponadto specjalne restrykcje eksportowe dotyczące wywozu odpadów szkodliwych dla środowiska. Wynikają one z faktu, że Wspólnota jest 22 Rozporządzenie Rady(WE) nr 1383/2003 z dnia 22 lipca 2003 r. dotyczące działań organów celnych skierowanych przeciwko towarom podejrzanym o naruszenie niektórych praw własności intelektualnej oraz środków podejmowanych w odniesieniu do towarów, co do których stwierdzono, że naruszyły takie prawa (OJ L 196/7 z 2 sierpnia 2003 r.). 23. Ibidem.. Departament Kontroli Eksportu odpowiada za kontrolę obrotu z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. Do zadań Departamentu należy w szczególności: prowadzenie spraw mających na celu rozwijanie systemu kontroli obrotu z zagranicą bronią konwencjonalną oraz towarami, technologiami podwójnego zastosowania; prowadzenie spraw związanych z licencjonowaniem eksportu, importu i tranzytu towarów, technologii i usług o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz wydawaniem międzynarodowych certyfikatów importowych i poświadczaniem oświadczeń końcowego użytkownika, monitorowanie i kontrolowanie przedsiębiorców (osób fizycznych lub prawnych) prowadzących obrót z zagranicą towarami, technologiami i usługami o znaczeniu strategicznym dla bezpieczeństwa państwa, a także dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, www.mg.gov.pl, 20.06.2008. 24.

(9) Zmiany warunków eksportu w Polsce…. 27. stroną konwencji bazylejskiej z 22 marca 1989 r. o kontroli transgranicznego przemieszczania i usuwania odpadów niebezpiecznych i od 1994 r. stosuje kontrolę przepływu (w tym eksportu) chemicznych odpadów niebezpiecznych25. Podstawowe znaczenie w zakresie przemieszczania odpadów szkodliwych dla środowiska ma Rozporządzenie Rady (EWG) nr 259/93 z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przemieszczania odpadów w obrębie, do Wspólnoty oraz poza jej obszar wraz ze zmianą wprowadzoną przez Decyzję Komisji z dnia 24 listopada 1999 r. dostosowującą, zgodnie z art. 16 ust. 1 i 42 ust. 3, załączniki II, III, IV i V do rozporządzenia Rady (EWG) nr 259/93 w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar, która określiła tzw. zielony, bursztynowy i czerwony wykaz odpadów26. Należy podkreślić, że podstawowym aktem prawnym regulującym zagadnienia transgranicznego przemieszczania odpadów oczywiście nadal pozostaje Rozporządzenie Rady EWG nr 259/93 w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar, które określa: – zakres kontroli i nadzoru nad transgranicznym przemieszczaniem odpadów; – obowiązki podmiotów zaangażowanych w transgraniczne przemieszczanie odpadów; – procedury kontrolne stosowane w zależności od rodzaju odpadów, miejsca wysyłki i przeznaczenia odpadów, sposobu postępowania z odpadami. W Rozporządzeniu Rady (EWG) nr 259/93 mowa jest o tym, że: „wysyłki odpadów muszą podlegać wcześniejszemu zgłoszeniu właściwym władzom, umożliwiającego im uzyskanie należytych informacji, w szczególności o rodzaju, przemieszczeniu (…), tak by władze te mogły podjąć wszelkie niezbędne środki do ochrony zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego, w tym możliwości wniesienia uzasadnionego sprzeciwu do wysyłki”. Rozporządzenie dotyczy nadzoru i kontroli przesyłania odpadów wewnątrz Unii, a także odpadów przysyłanych do Unii oraz wysyłanych poza jej obszar. Ograniczenia w tym wypadku polegają na 25 Rozporządzenie Rady (EWG) nr 259/93 z dnia 1 lutego 1993 r. w sprawie nadzoru i kontroli przesyłania odpadów w obrębie, do Wspólnoty Europejskiej oraz poza jej obszar z późn. zm. oraz Decyzje Rady 93/98/EWG i 97/940/WE.. 26 Zgodnie ze wspomnianą Decyzją Komisji z 24 listopada 1999 r. zielone odpady, mogące podlegać przemieszczeniu pod kontrolą, to m.in.: odpady metali i stopów metali, w tym metali szlachetnych, odpady zawierające metale, w tym np. zespoły elektryczne, katalizatory metaliczne, odpady z działalności górniczej, odpady szklane, z tworzyw sztucznych, papiernicze, tekstylne, gumowe, drewniane (załącznik nr II). Odpady bursztynowe to np. odpady z zawartością metali, odpady zawierające nieorganiczne składniki lub takie, które mogą zawierać składniki organiczne bądź nieorganiczne (załącznik nr III), natomiast odpady czerwone (załącznik nr IV) to odpady niebezpieczne, niezdatne do regeneracji, np. azbest, odpadowe pozostałości smoły, odpadowe substancje i produkty zawierające np. polichlorowany dwufenylen (PCB) czy polichlorowany terfenylen (PCT)..

(10) Małgorzata Czermińska. 28. konieczności uzyskiwania pozwoleń, a także – w szczegółowo określonych przypadkach – na zakazie wywozu bądź przywozu. Państwo eksportujące może zezwolić eksporterowi odpadów na wywóz dopiero po otrzymaniu od niego pisemnej zgody państwa importującego odpady oraz potwierdzeniu, że odpady, w dokładnie określony i bezpieczny dla środowiska sposób, zostaną usunięte bądź zagospodarowane. Ponadto eksporter zobowiązany jest do przedstawienia potwierdzenia na zezwolenie na przewóz określonych przez niego odpadów od każdego państwa tranzytowego. Państwo tranzytowe powinno w ciągu 60 dni odpowiedzieć eksporterowi, wyrażając zgodę na przemieszczanie odpadów, z podaniem warunków lub bez warunków, albo odmawiając zgody na przemieszczenie, czy też żądając dodatkowych informacji. 2 października 2004 r. weszła w Polsce w życie Ustawa z dnia 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym obrocie odpadami27, która doprecyzowuje niektóre przepisy określone w rozporządzeniu Rady z 1993 r. i przenosi je na obszar polskiego prawa. Od 1 maja 2004 r. zgłoszenia wysyłki odpadów dokonywane są za pomocą listu przewozowego o wzorze określonym w Decyzji Komisji z dnia 24 listopada 1994 r. dotyczącej standardowego listu przewozowego określonego w Rozporządzeniu Rady (EWG) nr 259/93 w sprawie nadzoru i kontroli przemieszczania odpadów w obrębie, do Wspólnoty oraz poza jej obszar. Wzór listu przewozowego określony w ww. decyzji Komisji został wprowadzony do krajowego porządku prawnego w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 września 2004 r. w sprawie określenia wzoru listu przewozowego stosowanego w międzynarodowym obrocie odpadami28. W wypadku wysyłki odpadów z terytorium RP (eksport) zgłoszenia należy dokonać, korzystając z formularza określonego w ww. rozporządzeniu ministra środowiska. Wysyłający (eksporter) odpadów powinien wystąpić do Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska o wydanie formularza listu przewozowego wraz z numerem. Numer składa się z kodu kraju wysyłki odpadów – PL oraz z sześciocyfrowej liczby. W Polsce organem właściwym do transgranicznego przemieszczania odpadów jest Główny Inspektor Ochrony Środowiska29. Jako sygnatariusz protokołu montrealskiego od 1988 r. Wspólnota sprawuje podobny nadzór w zakresie substancji niszczących warstwę ozonową30. 27. 1956.. Ustawa z dnia 30 lipca 2004 r. o międzynarodowym obrocie odpadami, Dz.U. nr 191 poz.. 28 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 września 2004 r. w sprawie określenia wzoru listu przewozowego stosowanego w międzynarodowym obrocie odpadami, Dz.U. nr 251 poz. 2189. 29. Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach, Dz.U. nr 62 poz. 628 z późn. zm.. Rozporządzenie Rady (EWG) nr 3093/94 z 15 grudnia 1994 r. (OJ L 333/94), Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 2037/2000 z 29 czerwca 2000 r. w sprawie substancji 30.

(11) Zmiany warunków eksportu w Polsce…. 29. W Polsce obowiązuje także ustawa o substancjach zubożających warstwę ozonową 31. Zgodnie z tymi regulacjami, konieczne jest uzyskanie pozwolenia na wywóz (i przywóz) niektórych substancji zubożających warstwę ozonową. Pozwolenia te są wydawane przez Komisję Europejską po zaopiniowaniu przez ministra właściwego do spraw gospodarki. Ustawa wprowadza także zakaz obrotu szczegółowo określonymi produktami oraz obowiązek ponoszenia opłat za wprowadzenie do obrotu na terytorium Polski tzw. substancji kontrolowanych32. Wspólnota wprowadziła też restrykcje eksportowe w wywozie chemikaliów niebezpiecznych, które zostały określone w Rozporządzeniu Rady (WE) i Parlamentu Europejskiego nr 304/2003 dotyczącym wywozu i przywozu niebezpiecznych chemikaliów oraz Dyrektywie Rady 1999/45/ WE (zmienionej Dyrektywą nr 2006/8/WE ) i nr 59/2001 (EC) w sprawie zbliżania przepisów ustawowych, wykonawczych i administracyjnych odnoszących się do klasyfikacji, opakowania i etykietowania substancji niebezpiecznych. Regulacje te mają na celu wykonanie konwencji rotterdamskiej w sprawie tzw. procedury zgody po uprzednim poinformowaniu (PIC) dla niektórych niebezpiecznych chemikaliów oraz pestycydów w wymianie międzynarodowej, wspieranie solidarnej odpowiedzialności oraz wysiłków w zakresie współpracy w międzynarodowym przepływie niebezpiecznych chemikaliów w celu ochrony ludzkiego zdrowia oraz środowiska przed potencjalną szkodą oraz przyczynianie się do przyjaznego ich zastosowania dla środowiska. Ponadto Rozporządzenie Rady (WE) i Parlamentu Europejskiego33 odnosi się do przepisów dotyczących klasyfikacji, pakowania i etykietowania chemikaliów niebezpiecznych dla człowieka i środowiska, zarówno wprowadzanych do obrotu we Wspólnocie Europejskiej, jak i wywożonych z państw członkowskich do krajów trzecich. Nakłada ono również na każde państwo członkowskie obowiązek wyznaczenia organów, które będą wykonywać ustanowione w tym rozporządzeniu funkcje administracyjne. Jednocześnie zaznaczono, że to Komisja będzie działać jako wspólny organ w imieniu wszystkich wyznaczonych organów krajowych w ścisłej współpracy z nimi państw członkowskich. Rozporządzenie określa procedury powiadomienia o wywozie, a mianowicie obliguje każdego eksportera chezubożających warstwę ozonową (OJ L 244 z 29 września 2000 r.). Zob. także: postanowienia konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej z dnia 22 marca 1985 r. (Dz.U. z 1992 r. nr 98 poz. 488) oraz protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową dnia 16 września 1987 r. (Dz.U. z 1992 r. nr 98 poz. 490 ze zm.). Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (Dz.U. nr 121 poz. 1263 z późn. zm.). 31. 32. Art. 17 oraz 18–26 ustawy o substancjach zubożających warstwę ozonową.. Rozporządzenie Rady (WE) i Parlamentu Europejskiego nr 304/2003 z dnia 28 stycznia 2003 r. dotyczące wywozu przywozu niebezpiecznych chemikaliów (OJ EC L nr 63). 33.

(12) Małgorzata Czermińska. 30. mikaliów określonych w Załączniku I do przekazywania określonych informacji dotyczących handlu chemikaliami. Jak wcześniej wspomniano, w Załączniku I rozporządzenia wymieniono chemikalia wymagające powiadamiania o wywozie, powiadamiania o PIC oraz procedury PIC. Chemikalia takie: – nie mogą być wywożone do krajów trzecich bez zgody na przywóz wydanej przez właściwą instytucję kraju przywozu; – nie mogą być wywożone bez załączonej karty charakterystyki; eksporter wysyła kartę charakterystyki do każdego importera; – powinny być odpowiednio oznakowane; oznakowanie substancji niebezpiecznej powinno zawierać nazwę umożliwiającą jednoznaczną identyfikację substancji lub preparatu oraz tożsamość osoby wprowadzającej substancję lub preparat do obrotu; powinno także posiadać odpowiednie znaki ostrzegawcze i napisy. W Polsce organem właściwym w zakresie kontrolowania i ograniczania obrotu takimi chemikaliami (towarami) jest Inspektor ds. Substancji i Preparatów Chemicznych. Ponadto właściwe do sprawdzania zgodności dokonywanego przywozu i wywozu są organy celne34. 5. Eksport roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem Zgodnie z Konwencją o międzynarodowym handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem, sporządzoną w Waszyngtonie 3 marca 1973 r. (CITIES)35. Wspólnota wprowadza restrykcyjne zasady handlu dzikimi zwierzętami i roślinami gatunków zagrożonych wyginięciem. Podstawowe uregulowanie prawne w tym zakresie stanowi Rozporządzenie Komisji (WE) nr 338/97 z 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikich zwierząt i ro34 A. Kuś, Publicznoprawne pozataryfowe i parataryfowe instrumenty reglamentacji obrotu towarowego z zagranicą, Branta, Bydgoszcz–Szczecin–Lublin 2006, s. 228.. Konwencja CITES chroni ok. 50 tys. gatunków roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem, takich jak: papugi i ptaki drapieżne, małpy, żółwie, węże i jaszczurki, kaktusy, storczyki i rośliny owadożerne, wyroby z kości słoniowej, wyroby ze skór kotów drapieżnych, węży, krokodyli i jaszczurek. Przepisy dotyczące przewozu przez granicę Unii Europejskiej zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem znajdują się w: Rozporządzeniu Rady (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi (OJ L 61/1 z 3 marca 1997 r.), Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 1808/2001 z dnia 30 sierpnia 2001 r. ustanawiającym szczegółowe zasady dotyczące wykonania Rozporządzenia Rady (WE ) nr 338/97 w sprawie ochrony gatunków dzikiej fauny i flory w drodze regulacji handlu nimi (OJ L 250/1 z 19 września 2001 r.), Rozporządzeniu Komisji (WE) nr 605/2006 z dnia 19 kwietnia 2006 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 349/2003 zawieszające wprowadzanie do Wspólnoty okazów niektórych gatunków dzikiej fauny i flory (OJ L 107/3 z 20 kwietnia 2006 r.). 35.

(13) Zmiany warunków eksportu w Polsce…. 31. ślin w drodze regulacji handlu nimi36. Zgodnie z Konwencją, gatunki dzikich zwierząt i roślin zagrożonych wyginięciem wyszczególnione są w czterech załącznikach do Rozporządzenia: A, B, C i D37. Załącznik A zawiera listę gatunków zagrożonych wyginięciem, które są lub mogą być przedmiotem handlu (handel, a w szczególności eksport okazami tych gatunków jest poddany szczególnie ścisłej kontroli w celu zapobieżenia dalszemu zagrożeniu ich istnienia i może być dozwolony jedynie w wyjątkowych okolicznościach), oraz gatunki tak rzadkie, że jakikolwiek poziom handlu może zagrozić ich przetrwaniu. Wprowadzenie do Wspólnoty okazów i gatunków wymienionych w załączniku A podlega ścisłej kontroli i wymaga uprzedniego przedstawienia zezwolenia na przywóz. Załącznik B zawiera listę gatunków, które w obecnej chwili nie są jeszcze zagrożone, ale mogą stać się takimi, jeżeli handel okazami tych gatunków nie zostanie poddany ścisłej kontroli zapobiegającej eksploatacji, niedającej się pogodzić z ich utrzymaniem i zachowaniem na poziomie zgodnym z ich rolą w ekosystemie. Załącznik zawiera również gatunki, których wprowadzenie do siedlisk przyrodniczych we Wspólnocie stanowiłoby zagrożenie ekologiczne dla dzikich gatunków rodzimej fauny i flory. Załącznik C zawiera listę niektórych gatunków, które powinny być przedmiotem kontroli w celu prowadzenia skutecznego nadzoru handlu okazami gatunków wymienionych w załączniku B (niewymienione w załącznikach A i B). Załącznik D zawiera listę gatunków, co do których jedna ze stron uznała za konieczne objęcie ich ścisłą kontrolą lub ograniczeniem wymagającym współpracy międzynarodowej. Warunki eksportu gatunków zagrożonych są wymienione w art. 5 tego rozporządzenia. Wywóz lub powrotny wywóz ze Wspólnoty okazów gatunków zagrożonych wyginięciem, ale mogących być przedmiotem handlu, podlega niezbędnym kontrolom i wymaga wcześniejszego przedstawienia w urzędzie celnym, w którym spełniane będą formalności wywozowe, zezwolenia na wywóz lub świadectwa powrotnego wywozu wydanego przez organ administracyjny państwa członkowskiego, w którym znajdują się te okazy. Zezwolenie na wywóz okazów wymienionych gatunków może być wydane po spełnieniu następujących warunków: Rozporządzenie Komisji (WE) nr 338/97 z dnia 9 grudnia 1996 r. w sprawie ochrony gatunków dzikich zwierząt i roślin w drodze regulacji handlu nimi (OJ L061 z 3 marca 1997 r.). Ponadto: Rozporządzenie Komisji nr 1808/2001 z dnia 30 sierpnia 2001 r. ustanawiające szczegółowe zasady dotyczące wykonania rozporządzenia Rady (WE) nr 338/97, Rozporządzenie Komisji nr 776 /2004 z 26 kwietnia 2004 r. ustanawiające zakaz wprowadzania na terytorium Wspólnoty niektórych gatunków zwierząt i roślin pochodzących z niektórych krajów trzecich (OJ L 123 z 27 kwietnia 2004 r.). 36. 37. www. handelue.pl..

(14) Małgorzata Czermińska. 32. – właściwy organ naukowy zawiadomi na piśmie, że schwytanie lub zebranie okazów żyjących w naturze lub ich wywóz nie będzie miał negatywnego wpływu na stan ochrony gatunku lub na zasięg terytorium zajmowanego przez daną populację gatunku; – wnioskodawca dostarczy dowód w postaci dokumentu, że okazy zostały pozyskane zgodnie z obowiązującym prawem dotyczącym ochrony danego gatunku; – organ administracyjny upewni się, że dany żywy okaz będzie przesłany w taki sposób, aby zmniejszyć ryzyko uszkodzenia, utraty zdrowia lub okrutnego traktowania. Zwierzęta lub rośliny najbardziej zagrożone objęte są zakazem handlu (z wyjątkiem przeznaczonych do celów niehandlowych lub gdy importer i eksporter uzyskają od właściwych władz w swoich państwach pozwolenie eksportu, reeksportu i importu). W Polsce organem właściwym w zakresie wydawania pozwoleń jest minister środowiska; pozwolenie takie jest wydawane po spełnieniu określonych warunków. 6. Eksport dóbr kultury i dzieł sztuki Pewne ograniczenia stosowane przez Wspólnotę dotyczą również wywozu dóbr kultury i dzieł sztuki, podstawę prawną w tym zakresie tworzą zarówno przepisy prawa wspólnotowego, jak i krajowego. W Unii Europejskiej jest on regulowany przede wszystkim przez Rozporządzenie Rady nr 3911/92 w sprawie wywozu dóbr kultury38. W załączniku tego rozporządzenia zdefiniowane zostały kategorie dóbr kultury, które podlegają przepisom rozporządzenia, takich jak m.in. ponadstuletnie obiekty architektoniczne, obrazy i rysunki, rzeźby i filmy sprzed pięćdziesięciu lat, inkunabuły i manuskrypty starsze niż sto lat, ponaddwustuletnie mapy. Zgodnie z postanowieniami Rozporządzenia eksport tych dóbr kultury jest uwarunkowany posiadaniem zezwolenia. Zezwolenie takie jest udzielane na wniosek eksportera: – przez organ państwa członkowskiego, na którego terytorium znajdowało się dobro kultury legalnie i definitywnie 1 stycznia 1993 r.; – po 1 stycznia 1993 r. organ państwa członkowskiego, na którego terytorium się znajduje po legalnym wywiezieniu z innego państwa członkowskiego, imporcie z państwa trzeciego lub reimporcie z państwa trzeciego. Rozporządzenie Rady nr 3911/92 w sprawie wywozu dóbr kultury (OJ L 077 z 31 marca 1993 r.), a ponadto Rozporządzenie Komisji nr 752/93 z 30 marca 1993 r. (OJ L 077 z 31 marca 1993 r.) oraz Rozporządzenie Komisji (WE) nr 656/2004 z 7 kwietnia 2004 r. zmieniające Rozporządzenie (EWG) nr 752/93 o wykonywaniu Rozporządzenia Rady(EWG) nr 3911/92 o eksporcie dóbr kultury. 38.

(15) Zmiany warunków eksportu w Polsce…. 33. W odniesieniu do niektórych dóbr kultury, o ile nie są one znaleziskami z wykopalisk, odkryć lub nie pochodzą z punktów archeologicznych jednego z państw członkowskich i mają ograniczoną wartość archeologiczną i naukową, kompetentny organ państwa członkowskiego może nie wymagać zezwolenia na eksport. Rozporządzenie nr 3911/92 przewiduje, że zezwolenie na eksport danego dobra kultury może nie zostać udzielone, jeśli dobro kultury jest objęte przepisami chroniącymi skarby narodowe mające wartość artystyczną, historyczną lub archeologiczną w jednym z państw członkowskich. Zezwolenie na eksport, w myśl tego Rozporządzenia jest ważne na obszarze całej Wspólnoty, co oznacza, że towar, który uzyskał zezwolenie w jednym z państw członkowskich, może bez przeszkód zostać wywieziony poza granice Wspólnoty z innego państwa członkowskiego. Wyróżnić można trzy rodzaje licencji stosowanych w eksporcie dóbr kultury39: – licencję standardową – ma zastosowanie w wypadku eksportu podlegającego Rozporządzeniu nr 3911/92, czyli dotyczy wywozu dóbr kultury poza obszar celny Wspólnoty; – szczególną licencję otwartą – wydawaną w wypadku określonych dóbr kultury wywożonych normalnie czasowo poza Wspólnotę w celu korzystania z nich/ wystawiania ich w kraju trzecim przez konkretną osobę lub organizację; – ogólną licencję otwartą – obejmuje każdy tymczasowy eksport wszelkich takich dóbr kultury, które stanowią część stałej kolekcji muzeum lub innej instytucji. Zgodnie z Rozporządzeniem szczególne licencje otwarte mogą być wydawane ze względu na określony przedmiot dobra kultury, który może być eksportowany tymczasowo ze Wspólnoty w sposób regularny w celach użytkowych i/lub wystawienniczych w kraju trzecim. Taki przedmiot musi być własnością bądź znajdować się w prawnym posiadaniu konkretnej osoby lub organizacji, która go użytkuje i/lub wystawia. Inne wspólnotowe rozporządzenie (nr 752/93) określa wymagania, jakie powinny spełniać poszczególne rodzaje pozwoleń. Pozwolenia są wydawane na formularzach, których wzory znajdują się w załącznikach do tego rozporządzenia. Warunkiem wydania licencji jest zagwarantowanie przez osobę lub organizację zwrotu dobra kultury w dobrym stanie do Wspólnoty oraz zapewnienie takiego opisu i oznaczenia eksportowanego przedmiotu, które nie spowoduje żadnych wątpliwości co do tego, że eksportowane dobro kultury jest tym, które jest określone w szczególnej licencji otwartej. Okres ważności takiej licencji wynosi 5 lat. 39 Rozporządzenie Komisji (WE) 1526/98 z 16 lipca 1998 r. wnoszące zmiany do Rozporządzenia Komisji (EWG) nr 752/93 ustanawiającego przepisy wdrażające Rozporządzenie Rady (EWG) nr 3911/92 dotyczące eksportu dóbr kultury..

(16) Małgorzata Czermińska. 34. Ogólne licencje otwarte mogą być wydawane muzeom bądź innym instytucjom, w celu objęcia nimi eksportu tymczasowego wszystkich dóbr, które należą do ich stałej kolekcji oraz mogą być tymczasowo eksportowane ze Wspólnoty regularnie w celach wystawienniczych w kraju trzecim. Licencja ta może być wydana jedynie pod takim warunkiem, że władze są przekonane, że odnośna organizacja przedstawia wszelkie gwarancje uważane za konieczne w sprawie zwrotu dobra kultury w dobrym stanie do Wspólnoty. Licencja może być wykorzystana do objęcia nią każdej kombinacji dóbr kultury znajdujących się w stałej kolekcji w każdym jednorazowym przypadku eksportu tymczasowego. Może być również wykorzystana w celu objęcia nią różnych kombinacji dóbr kultury na zasadzie kolejności albo równoległości. Licencja ta jest ważna 5 lat. Obowiązki organów celnych w zakresie wywozu zabytków i dóbr kultury poza wspólnotowy obszar celny określa Rozporządzenie Komisji nr 752/93. W urzędzie celnym właściwym do przyjęcia zgłoszenia wywozowego organ celny sprawdza, czy informacje podane w zgłoszeniu są zgodne z tymi, które zostały podane w pozwoleniu na wywóz, oraz podejmuje odpowiednie środki w celu identyfikacji danego zabytku. Środki te mogą polegać na umieszczeniu plomb lub pieczęci urzędu celnego. Akty prawa polskiego dotyczące wywozu zabytków za granicę to Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami40 oraz Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 r. w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę 41. Przepisy ustawy oraz rozporządzenia ministra kultury mają zastosowanie do wywozu zabytków z Polski do krajów UE oraz, w zakresie nieuregulowanym przepisami wspólnotowymi, również do państw nienależących do UE. W Polsce pozwolenia na wywóz zabytków i dóbr kultury z terytorium Polski poza obszar celny Wspólnoty są wydawane przez polskie organy ochrony zabytków42. Organem właściwym do wydawania pozwoleń standardowych jest minister właściwy do spraw kultury, natomiast szczególne pozwolenia otwarte i ogólne pozwolenia otwarte wydaje wojewódzki konserwator zabytków. Z kolei w odniesieniu do materiałów bibliotecznych powstałych przed dniem 1 stycznia 1949 r. wszystkie trzy rodzaje pozwoleń wydaje Dyrektor Biblioteki Narodowej. Nazwy pozwoleń są określane jako: jednorazowe pozwolenie na wywóz zabytku za granicę (odpowiednik zezwolenia standardowego), wielokrotne pozwolenie indy40 Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz.U. nr 162 poz. 1568 ze zm.. 41 Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 r. w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę, Dz.U. nr 84 poz. 789.. Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 19 kwietnia 2004 r. w sprawie wywozu zabytków i przedmiotów o cechach zabytków za granicę, Dz.U. nr 84 poz. 789. 42.

(17) Zmiany warunków eksportu w Polsce…. 35. widualne na czasowy wywóz zabytku za granicę (zamiast szczególnego pozwolenia otwartego), wielokrotne pozwolenie ogólne na czasowy wywóz zabytków za granicę (zamiast ogólnego pozwolenia otwartego)43. Wspomniana ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami przewiduje takie sytuacje, gdy pozwolenie na wywóz zabytków za granicę nie jest wymagane. W takich wypadkach istnieje jednak obowiązek uzyskania zaświadczenia, że przedmioty te nie wymagają pozwolenia. Zaświadczenie takie wydaje wojewódzki konserwator zabytków. 7. Obrót surowcem diamentowym Mając na uwadze utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz powstrzymanie obrotu diamentami, finansującego ruchy rebelianckie zmierzające do podważenia rządów zgodnych z prawem, a także ochronę przychodu z wywozu surowca diamentowego (surowiec diamentowy oznacza diament, który jest nieobrobiony lub tylko przepiłowany, przecięty lub zgrubnie obrobiony), który jest istotny dla rozwoju krajów producentów w Afryce, Wspólnota zobowiązała się do stosowania surowych restrykcji wobec handlu diamentami. Zobowiązania te wynikają także z postanowień Rezolucji 56/263 Zgromadzenia Ogólnego ONZ, które przyjęły system certyfikacji przygotowany podczas tzw. procesu Kimberley (KP), czyli forum, na którym uczestnicy międzynarodowego obrotu surowcem diamentowym opracowali międzynarodowy system certyfikacji tego surowca i utworzenie dobrowolnego systemu gwarancji, który umożliwi kontrolę nad trasą pokonywaną przez diamenty aż do momentu sprzedaży. Obecnie członkami procesu Kimberley są 44 państwa – eksporterzy i importerzy 99,8% światowej produkcji diamentów oraz Komisja Europejska. Obserwatorami są organizacje pozarządowe Global Witness oraz Partnership Africa Canada (za swoją działalność na rzecz rozwiązania problemu ,,diamentów konfliktowych’’ organizacje te zostały w 2003 r. mianowane do pokojowej Nagrody Nobla) oraz przedstawiciele przemysłu diamentowego skupieni w Światowej Radzie Diamentów44. Uczestnicy KP spotykają się raz w roku (w razie potrzeby częściej), by omówić skuteczność podejmowanych działań. Wywóz surowca diamentowego jest dozwolony, jeżeli jest on: zaopatrzony w odpowiednie świadectwo wspólnotowe (certyfikat wspólnotowy, zwany też certyfikatem Kimberley) wydane i potwierdzone przez organ wspólnotowy; umieszczony w pojemnikach odpornych na manipulacje i odpowiednio zapieczętowanych. Wspólnotowy system certyfikacji oraz kontrole przywozu i wywozu surowca dia43 44. A. Kuś, op. cit., s. 249.. A. Gutowska, Proces z Kimberley, www.psz.pl, 20.06.2008..

(18) Małgorzata Czermińska. 36. mentowego do celów wprowadzenia w życie systemu certyfikacji procesu Kimberley ustanawia Rozporządzenie Rady (WE) nr 2368/2002 z dnia 20 grudnia 2002 r. Organ wspólnotowy wydaje certyfikaty Kimberley eksporterowi, gdy ustali, że: – eksporter dostarczył dowód, że surowiec diamentowy, dla którego wnioskuje o wydanie certyfikatu, został legalnie przywieziony, tj. zgodnie z warunkami przewidzianymi dla importu takiego towaru i wszystkie wymagane informacje na certyfikacie są prawidłowe; – surowiec diamentowy jest rzeczywiście przeznaczony do wwozu na terytorium uczestnika procesu Kimberley; – surowiec diamentowy będzie przewożony w pojemniku odpornym na manipulacje. Organ wspólnotowy nie potwierdzi certyfikatu wspólnotowego, dopóki nie zweryfikuje, czy zawartość pojemnika odpowiada szczegółowym danym umieszczonym na formularzu certyfikatu i czy pojemnik odporny na manipulacje zawierający surowiec diamentowy został następnie zaplombowany na odpowiedzialność tego organu. Organ wspólnotowy dostarcza eksporterowi poświadczoną i odpowiednio zabezpieczoną przed fałszowaniem kopię certyfikatu wspólnotowego. Eksporter przechowuje wszystkie dostępne kopie przez co najmniej trzy lata. Certyfikat wspólnotowy jest ważny nie dłużej niż przez dwa miesiące od daty wydania. Jeśli surowiec diamentowy nie zostanie wywieziony w tym terminie, certyfikat wspólnotowy należy zwrócić organowi, który go wydał. Jeśli organ wspólnotowy ustali, że ładunek surowca diamentowego, dla którego wymagany jest certyfikat wspólnotowy, nie spełnia warunków eksportowych, zatrzyma ładunek. Jeżeli jednak organ wspólnotowy uzna, że niespełnienie warunków jest nieświadome lub nieumyślne, lub jest wynikiem działania innego organu, może kontynuować potwierdzenie i zwolnić ładunek, ale dopiero po tym, jak zostaną podjęte niezbędne środki służące wypełnieniu warunków eksportowych. Organy wspólnotowe zostały wymienione w Załączniku nr III do Rozporządzenia 2368/2002/WE i znajdują się obecnie w Zjednoczonym Królestwie, Niemczech, Belgii i Czechach. W związku z akcesją Polski do Unii Europejskiej przestały obowiązywać Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie zakazu obrotu surowcem diamentowym z zagranicą 45 oraz Rozporządzenie z dnia 18 lipca 2003 r. w sprawie automatycznej rejestracji obrotu surowcem diamentowym z zagranicy46. Z dniem 1 maja 2004 r. Polska przestała Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie zakazu obrotu surowcem diamentowym z zagranicą, Dz.U. nr 126 poz. 1171 z późn. zm. 45. 46 Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 18 lipca 2003 r. w sprawie automatycznej rejestracji obrotu surowcem diamentowym z zagranicy, Dz.U. nr 126 poz. 1172..

(19) Zmiany warunków eksportu w Polsce…. 37. być samodzielnie uczestnikiem procesu Kimberley, gdyż uczestnikiem tego procesu jest Wspólnota jako całość, a nie poszczególne państwa członkowskie. Z tego powodu, a także w związku z przyjęciem zasad wspólnej polityki handlowej UE i jej instrumentów z dniem akcesji, w zakresie obrotu surowcem diamentowym ma zastosowanie Rozporządzenie Rady nr 2368/2002WE. MGiP nie udziela już zezwoleń na wywóz i przywóz surowca diamentowego, nie wydaje również polskich certyfikatów eksportowych. 8. Zmiany taryfowych warunków dostępu do rynków krajów trzecich w Polsce po akcesji Po przystąpieniu Polski do WE nie zmieniły się istotnie taryfowe warunki dostępu dla polskich towarów do krajów trzecich (spoza Unii). Polska jest bowiem w tych krajach traktowana (podobnie jak pozostałe państwa członkowskie) zgodnie z KNU. Pogorszenie nastąpiło na rynkach tych krajów, które udzielały Polsce preferencji GSP; są to USA, Kanada i Nowa Zelandia. Kraje te wprowadziły preferencje na początku lat 90. ubiegłego wieku, marża preferencji nie była jednak wysoka (w USA wynosiła dla ważniejszych pozycji eksportu objętych preferencjami ok. trzech punktów procentowych), poza tym obniżki ceł nie dotyczyły wszystkich towarów47. Dlatego też wycofanie preferencji nie było szczególnie dotkliwe. Od 1 maja 2004 r. na towary importowane z Polski, które były w USA objęte cłami preferencyjnymi, obowiązują stawki celne stosowane przez USA wobec krajów Unii. Od 1 stycznia 2005 r. eksport towarów z Polski do USA i Kanady podlega wszystkim ograniczeniom handlowym stosowanym przez ten kraj wobec państw unijnych, podobnie w wypadku Kanady (stawki KNU). Nowa Zelandia wycofała preferencje GSP wobec Polski 1 kwietnia 2005 r. Import z Polski podlega obecnie w tych krajach stawkom KNU. Wycofanie preferencji GSP, a zatem i pewne pogorszenie warunków dostępu dla polskich towarów w tych krajach nie przyczyniło się jednak do spadku eksportu do tych państw, a nawet można zauważyć wzrost eksportu (dynamika w okresie od maja do grudnia 2004 r. w stosunku do analogicznego okresu roku ubiegłego: USA 155,7%, Kanada – 117,9%)48. Wzrost eksportu na rynek amerykański wystąpił także w grupach towarowych, na które wycofano preferencje celne.. Z preferencji GSP korzystało ok. 30% importowanych do USA polskich produktów, w tym m.in.: reaktory jądrowe, kotły, maszyny i ich części, maszyny i urządzenia elektryczne, produkty stalowe (dane Wydziału Ekonomiczno-Handlowego w Nowym Jorku). 47. Polska w Unii Europejskiej, t. 2, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2004, s. 209. 48.

(20) Małgorzata Czermińska. 38. Zmiany nastąpiły również w dostępie do rynków krajów, które miały podpisane ze Wspólnotą preferencyjne umowy handlowe, a wobec polskich towarów stosowały stawki KNU. Są to m.in. Tunezja, Maroko, RPA, Chile, Meksyk. Kraje te mają jednak niewielki udział w polskim eksporcie, stąd zmiany w zakresie warunków dostępu do tych rynków nie są szczególnie odczuwalne. Unijni eksporterzy, w tym również polskie podmioty, natrafiają dość często również na inne niż tradycyjne cła importowe bariery w dostępie do rynków krajów trzecich w postaci środków protekcji uwarunkowanej. Najczęściej stosowanym instrumentem jest cło antydumpingowe, w wypadku krajów WNP (Rosja, Ukraina, Białoruś, Mołdawia) środki ochrony przed nadmiernym importem. Środki te mogą także mieć zastosowanie wobec polskich towarów eksportowanych do tych państw. Pod koniec 2005 r. unijne towary podlegały 130 środkom antydumpingowym, 21 środkom wyrównawczym (antysubsydyjnym) i 30 środkom ochronnym przed nadmiernym importem. Dotyczyło to głównie produktów chemicznych, stalowych i rolno-spożywczych. Oprócz tradycyjnych użytkowników procedur antydumpingowych, takich jak USA, Australia, Kanada, coraz częściej środki protekcji uwarunkowanej wobec towarów unijnych stosują kraje nowo uprzemysłowione, m.in. Brazylia, Indie, Chiny i kraje WNP. Większość środków ochronnych nałożonych na eksport unijny nie dotyczyła eksportu z Polski. Kraje trzecie stosują jednak coraz częściej cła wyrównawcze lub antydumpingowe wobec całej Unii zamiast wobec państw członkowskich. Powodem stosowania ceł wyrównawczych przez partnerów handlowych Unii Europejskiej są subsydia stosowane w ramach wspólnej polityki rolnej. Niższe dopłaty stosowane przez Polskę mogą być argumentem za obniżeniem tych stawek w imporcie z Polski. Nieznaczne pogorszenie warunków dostępu dla polskich eksporterów nastąpiło w wyniku rozszerzenia na nowe państwa członkowskie ceł antydumpingowych i wyrównawczych nałożonych przez kraje trzecie (m.in. przez Indie, Meksyk, USA, Brazylię, Wenezuelę) na towary unijne. Chodzi tutaj o cła antydumpingowe na ponad 30 towarów przemysłowych oraz cła wyrównawcze na 11 towarów rolno-spożywczych49. W szczególności dotyczy to środków ochronnych przed nadmiernym importem cukru (Rosja), wyrobów cukierniczych (Białoruś), płyt laminowanych (Ukraina; cła antydumpingowe dla polskich przedsiębiorców w wysokości 25,1%). Proponowane zmiany zasad subsydiowania rolnictwa w ramach rundy katarskiej WTO i reforma luksemburska wspólnej polityki rolnej pozwolą zmniejszyć skalę problemu.. 49. Por. wykaz zamieszczony na stronie: http://clo.mg.gov.pl..

(21) Zmiany warunków eksportu w Polsce…. 39. 9. Zakończenie Podstawową zasadą wspólnej polityki handlowej Unii Europejskiej w wywozie jest swoboda eksportu, czyli brak ograniczeń ilościowych i ceł eksportowych. W szczególnie uzasadnionych przypadkach Wspólnota może jednak zastosować środki ochronne; mogą przyjąć postać zakazu eksportu (środek najbardziej restrykcyjny), pozwoleń wywozu i licencji wywozowych, a także nadzoru statystycznego. Ponadto we Wspólnocie niektóre towary są objęte specjalnymi regulacjami, wobec których stosuje się w eksporcie (zwykle w imporcie również) wspomniane środki ochronne. Zaliczyć do nich można eksport towarów o znaczeniu strategicznym, w tym: materiałów i technologii podwójnego zastosowania oraz broni i amunicji, wywóz odpadów szkodliwych dla środowiska, substancji niszczących warstwę ozonową, wywóz roślin i zwierząt zagrożonych wyginięciem, wywóz dóbr kultury i dzieł sztuki, obrót surowcem diamentowym. Środki ochronne stosowane w wypadku wywozu tych towarów muszą być stosowane również w eksporcie z Polski, polskie akty prawne w tym zakresie służą wykonaniu postanowień zawartych w odpowiednich rozporządzeniach bądź dyrektywach organów Wspólnot. Zmiany warunków prowadzenia handlu z krajami trzecimi wynikające z przyjęcia zasad i instrumentów wspólnej polityki handlowej UE w zakresie eksportu wiążą się zatem z przyjęciem środków ograniczających eksport na szczeblu wspólnotowym. Ponadto zmiany warunków prowadzenia eksportu z krajami trzecimi po akcesji wynikają z tego, jaki status celny w innych krajach miała Polska, a jaki ma Wspólnota (taryfowe warunki dostępu). Po przystąpieniu Polski do WE nie zmieniły się istotnie taryfowe warunki dostępu polskich towarów do krajów trzecich (spoza Unii). Polska jest bowiem w tych krajach traktowana (podobnie jak kraje członkowskie) zgodnie z KNU. Pogorszenie nastąpiło na rynkach tych krajów, które udzielały Polsce preferencji GSP; są to USA, Kanada i Nowa Zelandia. Istotniejsze zmiany nastąpiły w dostępie do rynków krajów, które miały podpisane ze Wspólnotą preferencyjne umowy handlowe, a wobec polskich towarów stosowały stawki KNU. Są to m.in. Tunezja, Maroko, RPA, Chile, Meksyk. Z uwagi na fakt, że kraje te mają niewielki udział w polskim eksporcie, zmiany warunków dostępu do tych rynków nie są szczególnie odczuwalne. Unijni eksporterzy, w tym również polskie podmioty, natrafiają dość często również na inne niż tradycyjne cła importowe bariery w dostępie do rynków krajów trzecich w postaci środków protekcji uwarunkowanej. Najczęściej stosowanym instrumentem jest cło antydumpingowe, w wypadku krajów WNP (Rosja, Ukraina, Białoruś, Mołdawia) środki ochrony przed nadmiernym importem. Dotyczy to także od dnia akcesji polskich eksporterów..

(22) 40. Małgorzata Czermińska. Literatura Gutowska A., Proces z Kimberley, www.psz.pl. Integracja europejska, red. A. Marszałek, PWE, Warszawa 2004. Kuś A., Publicznoprawne pozataryfowe i parataryfowe instrumenty reglamentacji obrotu towarowego z zagranicą, Branta, Bydgoszcz–Szczecin–Lublin 2006. Polska w Unii Europejskiej, t. 2, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2004. Ryszka J., Praktyka wykonywania sankcji gospodarczych przez Unię, „ Europejski Przegląd Sądowy” 2007, styczeń. Unia Europejska. Przygotowania Polski do członkostwa, red. E. Kawecka-Wyrzykowska, E. Synowiec, Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2001. Changes in the Conditions of Export in Poland as a Result of the Adoption of the Instruments and Rules of the European Union’s Common Export Policy A fundamental tenet of the European Union’s common trade policy in exporting goods is freedom of export; this means a lack both of quantitative limits and export duties. However, in particularly justified cases the Community can use protective means including the banning of export (the most restrictive means), requiring export permits and licenses, and statistical supervision. Moreover, some goods in the Community are covered by special regulations, and protective means are applied in exporting (and usually in importing) them. They may include the export of goods with strategic value including dual-use materials and technologies, weapons and ammunition, and others such as environmentally harmful waste, ozone depleting substances, plants and animals threatened by extinction, cultural goods and art, and the diamond trade. Changes in the conditions of trade with non-EU countries resulting from the implementation of EU common trade policy instruments and rules on export are therefore tied to the adopting of measures for limiting export on the EU level. Additionally, changes in the conditions of exporting goods to formerly non-member countries of the EU after Poland’s own accession came about as a result of Poland’s former customs status in other countries and the current status of the EU (tariff conditions on entrance). Following Poland’s accession to the European Community, tariff conditions of access did not substantively change for goods exported to non-EU countries, and Poland is therefore granted (like the EU-15 countries) most-favoured-nation status..

(23)