Rola iwestycji zagranicznych w pokrywaniu niedoboru oszczędności krajowych

Pełen tekst

(1)2001 Akademii Ekonomlcznel w Krakowie. Bogumila Szopa Katedra Makr.. konomll. Rola inwestycji zagranicznych w pokrywaniu niedoboru oszczę{b1ościkrajowych l. Ogólne. zależności. Gdy oszczędności krajowe nie są wystarczające do utrzymania pożądanego poziomu inwestycji. konieczne s taje si~ pozy skani e ni ez b ęd nyc h środków Z zagra ni cy. Luce między poziomem popytu inwestycyjnego a poziomem podaży oszczędności towarzyszy w gospodarce otwartej deficyt obrotów bieżącyc h , finansowany oszczędnościam i zagranicznymi. Oszczędności z zagranicy, napływając w postaci inwestycji bezpośrednich. jak i portfelowych. niweluj ą lukę między wielkością. krajowych inwestycji a poziomem wewnętrznych Inwestycje krajowe s ą zatem równe sumie oszczędnośc i krajowych i zagran icznyc h, napływającyc h w różnej fo rmie do danego krajlf. J eśli przyjąć za ł ożenie o zerowym przyrośc i e rezerw dew izowych, można wykazać, że napływ netto kapitalu zagranicznego do danej gos podarki odpowiada roz· miarom deficytu w obrotach b i eżących bilansu płat n iczego. Ten ostatni zw i ą· zany jest zazwyczaj z występowaniem znacznego salda ujem nego w bilansie handlowym, gdyż pozostale e lementy bi lansu obrotów b i eżących raczej nie mają tak istot nego wp ł ywu na jego kształtowan i e się. Ujem ne sa ldo obrotów bieżących oznacza więc nad wyżkę krajowych inwestycji nad oszczę dn ościami krajowymi, którą można nazwać niedoborem oszczędn ości bąd ź luką zasobów krajowych I. Moż n a to zap i sać na stę pująco: oszczędności.. SOB. =S, - I"~. I Szerzej : B. Libcrda. /nwesl}'cje zagrmricvre, o.tzczędnoJci wewnętrvre i polityku gospodar· cza Iw:1 Kapila/ zagraniczny li' Polsce. IVlrrrwki dzialania. red . Z. Sadowski. PTE, Warszawa 1999.s. 11-34 ..

(2) gdzie:. SOB - saldo obrotów bieżących. Sk - oszczędnośc i krajowe, Jk - inwestycje krajowe. Inwe stycje krajowe nych, czy li :. są. równe sumie. oszczędności. krajowych i zagranicz-. gdzie: S~ - oszczędno śc i z zagranicy, równe SOB. Makroekon o mi cz ną. pr zyczy ną deficytu jest zatem ni ezbi lan sowanie i inwestycj i. Jako dos kona ł y p rzykład s łu żyć mogą Stany Zjednoczone. w których ma miejsce stos unkowo niski pozio m oszczędności. co przy dość wysokich rozmiarach inwestycji sprawia, że kraj ten od dawna więcej inwestuje niż oszczędza, co znajduje odzwierciedlenie w głębo kim deficycie. Na oszczędn ości danego kraju sk ł adają się oszczędności prywatne oraz pub liczne (rządu):. oszczędności. gdzie: S -. oszczędności. prywatne,. s: -oszczędności publiczne .. O ile deficyt budżetowy jest w obecnych warunkach zjawi skie m częs t y m i raczej zwyczaj nym, o tyle uje mne oszczędności sektora prywatnego wzbudzaj'l powszec hne zdziwienie, a lo właśnie sek tor prywatny w USA począwszy od 1996 r. wydaje więcej nii oszczędza 2 . W ramac h oszczę dno ści prywatnych wyodrębnić moż na z kolei oszczędno śc i przedsiębiorstw (fi rm) oraz oszczędności gospodarstw domowych, czy li: Sp. =Sf + Sg.. gdzie:. S-. oszczędności. firm.. ~ - oszczędności gospodarstw domowych .. Okazuje się, że amerykańskie gospoda rstwa domowe. wzbogacone wysokimi zy skami gieł dow ymi. wydają więcej ni ż zarabiaj,). SI'ld też stopa ich oszczędności Slala się ujemna, co jest zjawiskiem nieznanym od 1933 r.3 Grupą krajów odznaczajlJcą się nadwyżkq inwestycji nad oszczęd no ścia mi są t eż kraje rozwijaj'lcc s ię (tabela I), gdyż pallstwa te nie są w stanie sfi na nsow a ć swego dynamicznego rozwoju z własnych oszczędności (gospodarka nie 2 StatiSlica/ Appendix, IMF. Washington 1998, s. 240-242. 3. Kraje. nr 225 .. rOZlVlllięle okrq żone. przez. recesję,. (Ecoillform),. " Prlegląd. Ekonomiczny" 1999,.

(3) Tabela l. Oszczędności i inwestycje wedlug grup krajów w latach 1976-1998 (w % PK B) Wyszczególnienie Kraje. 19761983. 19841991. 1992. 1993. 1994. 1995. 19%. 1997. 1998. 223 22,6. 21.1 21,6. 20,1 20,7. 19,8 20,0. 20,3 205. 20,9 20,1. 20,9 20,7. 21,4 20,8. 21.3 20.6. 195 20,4. 16,9 19.1. 145 16,0. 145 165. 155 175. 16,3 17,4. 16,6 17.8. 17.3 18,4. 17,2 18,9. 22,0 21.8. 21.0 20,7. 19,0 20,1. 18,4. 182. 19,3 18.8. 20,0 19,2. 19.6 18,4. 20,4 18,7. 205 192. 315 30.9. 32.6 29.8. 33,8 30.8. 32.8 29.7. 31.4 28,4. 30,1 28.6. 31,3 29,9. 30,8 28.5. 29,7 26,5. ··. 34.8 283. 335 31.7. 33,4 31.0. 33.0 315. 33,0 315. 333 32,4. 32,6 32,1. 32,6 31.0. 243 24,7. 22.9 24,8. 24,8 26,4. 25,4 28.6. 26,7 28,3. 26.8 28,6. 27,1 28.4. 27,4 27,8. 26,3 26,7. 293 33.4. 23,2 263. 24.1 24.8. 22.1 22,8. 203 22,9. 19,6 23,0. 192 23,1. rozwinięte. Oszczędności. Inwestycje. USA Oszczędności. Inwestycje Unia Europejska Oszczędnoki. Inwestycje Japonia Oszczędności. Inwestycje Nowo uprzemysłowione kraje azjatyckie Oszczędnoki. Inwestycje Kraje rozwijające. się. Oszczędnoki. Inwestycje Kraje transfonnujące Oszczędności. Inwestycje Źródlo:. się. · ·. .. .. S/atislicai Appendix, IMF. Washington 1998, s . 240-244 ..

(4) potrari ich wytworzyć), są w i ęc zmu szone dofinan sowywać s i ę za g r an i cą. co odbij a się na uje mn ym sald zie ich rachunku obrotów bi eż ą cyc h . Nadw yż ka inwestycj i nad oszczędno śc iami wy s tępuj e tak że w grupie krajów znajduj'lcych się w warunkach transrormacj i systemowej (tabela 2) . Pods t awową prz yczy ną lego zjaw iska jest ró wnież szybkie te mpo rozwoju, za którym nie sq w stanie nadą żyć i s tni ejące w tych krajach moce wytwórcze. Jak s ię ocenia , ta zasadni cza róż nica międ zy sk lonno ścia mi do oszczędza nia oraz in westowania, kt óra wys t ę puj e mi ę dzy wymienioną grupą krajów a na przykład gos pod arkami wschodn ioazjatyckimi t łumac zy w dużym stopniu ni ższą stopę wzrostu w krajach tr ansrormujących swoje gos podarki 4 • Tabela 2. Stopa oszczędnośc i oraz inwestycji w krajach Europy Środkowej w latach 1995 i 1997 (% PK B) Kraj. 1997. 1995 Inwestycje. oszczędnOŚC I. 25. 21 25. SłowaCJa. 20 19 21 30. 28. 17 27 18 19 27. Słowema. 21. 22. 22. Węgry. 21. 23. 26. Bulgana Czechy Pol ska Rumunia. oS7.czędnośc I. 17 26. Inwestycje 14. 35 22 25 38 23 27. 2r6<l!0: Trzy Po/ski: PO/el/Cjal I boriery I/łregl"(/Cji Z UI/io EUrOf'ejl'ką, EU - MO/lirorillg /11 . rcd . J Hallsner, M . Marody, Warszawa 1999. s. 19.. Wspomnia ne nowo uprzemys ł ow ion e kraje azjatyckie, jak t eż Japonia. staprzypadek odwrot ny: charak t eryzują s ię bard zo wy sokim poziomem inwestycji i najwyższym rozmiarem oszczędnośc i 5 • Wypełniając lukę wewnętrznych zasobów oszczędności, zagraniczne inwestycje po w i ększają zate m inwestycje krajowe mi ę dz y innymi gos podarkom lransformuj :lcym s ię. um oż l iwiają c tym samy m podniesienie ich stopy wzrostu dochodu i dobroby tu . Liberalizacja rynków kap i t a ł owyc h w gos podarce ś w iat owej zaz n aczająca s ię od polowy lat 80. umo ż liwiła coraz większej grupie krajów korzystani e z tego dodatkowego żród la runduszy in westycyjnych . W relatyw nie ubog iej gospodarce zarów no o szczę dno śc i sektora gospodarstw domowyc h. jak i prze d s i ębiorstw oraz instytucj i finan sowych s ą zazwyczaj ni ski e. W kraju s ł abo rozwi ni ęt y m , lecz mającym korzyst ne perspektywy. dążenia do in weston ow ią. 4 S. Gomułka, Teoria iI/nowacji i wzrostu gospodarCZego, CASE, Warszawa 1998,5 , 237-238 . ' W 1995 r. stopa inwes tycji brul10 wynosiła np. w Korei Płd . -37%, Malezji - 41% , Indonezji - 38%, Tajlandii - 43% ( The Slare in O Cho lIging World. World Oevelopmcllt Rcpon 1997. Oxrord Umvcrslty Press, Ncw York)..

(5) Rola·. niedobortl .... wania są zwykle zdecydowanie silniejsze od presj i na wzrost oszczędn ośc i krajowyc h. M oże się do tego przyczy ni ć np . gwałtowny wzrost inwestycji bezpoś redni c h podm iotów zagrani cznych , zachęconych pe rspe ktywami rozwoju, a ni e posz ukującyc h na krajowym rynku ś rodków finansowych (i nwestycje bezpośrednie sa me powodują napływ nie z będn yc h środków z zagrani cy) . Jest to cecha chroni cznego deficytu na rachunku obrotó w bieżących i nadwy ż ki obrotów kapitałowy c h . Taka sytuacja obserwowana jest w wie lu krajach rozwijających się. ważne jest jednak, aby ujemne saldo obrotów bi eżącyc h utrzymywane było w dłuższym okres ie w roz są dn yc h granicach . W przeciwnym razie zamiast planowanego rozwoju może dojść do destabili zacj i gospodarki . Doc hodzi do niej zazwyczaj, dlatego że łąc z n e wydatki w kraju (popyt) ro s n ą szybc iej ni ż krajowa produkcja towarów i u s łu g. Po przekroczeniu pewnego pu lapu na s tępuje albo przyspieszenie inflacj i, albo taki wzrost dericytu wobrotach gospodarczych z zagra ni cą, który wyzwala spek ulacyjny atak na walutę krajową i w efe kcie prowadzi do jej wym uszonej dewaluacji. Ta z kolei pobudza wzrost, zwię k sz a c ię ża r obsługi dłu g u zagranicznego i ogólnie powoduje zab urzenia w gospodarce!>, Jak za uw aża m.in. W.M , Orł o w ski 7 ; ,jeśl i w i e lko ść deficytu obrotów bieżących (wyraz destabili zacj i) przekracza gran ice bezpieczelistwa i nic ma szans na szybki e zw i ę k sze ni e o szczę dno ści, jedyn ym wyjśc i em jest spowolni enie wzrostu gospodarczego do po ziomu, na który m luka międ zy inwestycjami a oszczędnościami nie będzie tak znaczna". Przykłady takich krajów , jak : Meksyk , Mal ezja , Korea Płd . czy Czec hy potwierdzają wy s tąpi e ni e takiego zagroże nia . Wszystkie te gospodarki wch łaniały wysokie oszczęd ności zagrani czne , pon i eważ ic h własne nie wysta rczały na sfinansowanie wysokiego, znacz ni e przekraczającego prz eciętną d y namikę wzrostu PKB w św iecie 8 • Przez ca łą bież ącą d ekad ę w wymien ionych krajach azjatycki ch stopa inwestycji byla bardzo wysoka, a w Me ksy ku i Czechach nieco ni ższa , ale z roku na rok wzras tała . Z perspektywy czasu można mi eć pewne zastrzeżenia co do ce l owośc i ni eklóryc h inwestycj i oraz ich efektywności, tym bardziej że zarówno w tyc h. jak i wie lu innych krajach boom inwestycyj ny b y ł w coraz więk szym stopniu finan sowan y kapitał e m zag ranicznym 9 • W rezu ltacie tego powi ę k sza ł s ię deficyt na rachunku obrotów bi eż ącyc h , który był jednym z g łównych symptomów nadc iągaj ącego kryzys u finan sowego. W trzech wymienionych wyżej krajach deficyt w rachunku obrotów bieżą cych był bardzo wysoki , podczas gdy w czwanym , Korei Płd . , znacznie ni ższy. 6 L. Balcerowicz, Zdrowy tygrys, ,.Wprost ", 19.07, 1998 . 7 W .M . Orlowski, MakroekOllOmicwe prz.ycZ)'ll}' defiC)'1ll obrOIOw bie i.ą C}'clz, .. Ekonomista·' 1999, nr 1- 2. s. 28-29 . I W wymienionych krajach azjatyckich niczbilansowane byly glównic prywatne oszczędności i prywatne inwestycje. na tomiasl w Meksyku i Czechach deficyt w rachunku obrotów bieżących spowodowany był pr.lede wszystkim niedoborem oszczędności w sektorze publicznym . 9 B. Liherska. Kryzysy finansowe w Meksyku i krajach Mji Poludniowo-\Vsclrodl1iej, ,.Ekonomista'· 1999. nr 1- 2.5 . 198-203 ..

(6) Stanowił jednak syg nał ostrzegawczy dła inwestorów, zwłaszcza że w związku ze spadkiem d ynamiki eksportu należało li czyć s ię z tym, że nie będzie ulegal zmniejszeniu. Nie sama jednak wysokość deficytu w rachunku obrotów bieżą cych ma wplyw na zachowanie inwestorów, lecz tak że inne o koli cznośc i oraz charakterystyki gospodark i, w tym między innym i polityka kursu walutowego, rozmiar i rozło że nie zad łużenia gospodarki, struktura importu zasiłaj'lcego dany kraj (konsumpcyjny, zaopatrzeniowy, czy inwestycyjny) itp. W efekcie gospodarki te znalazl y s ię w bardzo trudnej sytuacji i musiały sięgnąć do nam;dzi restrykcyj nej polityki stabi lizacyj nej, która w sposób wydatny obniży ła tempo wzrostu gospodarczego, sp rawiają c że w naslCpstwie kryzysu niektóre gospodarki nic tylko s i ę nic rozwijały , ale nawet zaczę ł y się "zwijać" . Należy pamiętać, że wzrost gospodarczy, aczkolwiek bardzo pożądany, ma zwyk le - przynajmniej początkowo - negatywny wplyw na bi lans handl owy. R osnący w ślad za tym dochód sprawia, że konsumenci coraz więcej wydaj'], tak na dobra krajowe. jak i produkty importowane, a zależność tajest dość si lna, gdyż wiele rodzajów produktów. na które wydatkowany jest dodatkowy dochód, (takich jak: s przęt elektroniczny czy samochody) najczęściej pochodzi z importu . Równocześ nie importowane są też dobra inwestycyjne; kiedy PKB wzrasta nasilajq się t eż inwestycje. z których znaczna część pochodzi z zagrani cy. W wypadku stosunkowo s łabo rozwiniętych krajów , które zmie rzają do szybkiego wzrostu gospodarczego, ich sk łonność do importu jest z regu ly znacznie w i ększa niż w par1stwach wysoko uprzemysłowionych . Dzieje się tak. dlatego że te pierwsze nie są w stanic wytworzyć potrzebnych do rozwoju dóbr na podstawie włas nych mocy produkcyjnych . W sytuacji krajów wysoko rozwinię tych wytworzenie ni ezbęd n yc h dóbr może by ć natomiast co najwyżej droższe niż alternatywny import. na który w takich wypadkach często się decydują . Z powyższych przyk ł adów moż na z pewnośc ią wyciągnąć wiele wniosków, w tym i taki. że podczas dlugotrwalego utrzymywania s ię ujemnego sa lda obrotów bieżących i deficytu handlowego w bezpiecznych g rani cac h kraj w zasadzie zyskuje na tym. przyci"gając potrzebny kapitał. jednak dzi eje s i ę tak ty lko w pewnym przedzia le czasu, często trudnym do określenia .. 2 . Polski przypadek Powszechna jest opinia o niskim poziomie oszczędności w Polsce. Slopa w na szy m kraju ksztalt uje się w ostatnich latach na poziomie 17- 18% PKB i jest niższa od ś rednich stóp krajów OECD oraz Unii Europejskiej. które wynoszą ok. 20%. W obec nych warunkach ekonomi cznych kraju częs t e powoływanie się na standardy eu ropejskie czy to w zakresie wydatków publicznyc h. czy poziomu oszczędności ni e wydaje s i ę jednak w pełni uzasadnionelO.. oszczędzania. 10 Por. T. LubiTiska. Slruklllra; wolllmen Ol'tctę(hrołci, .. Nowe Życie Gospodarcze" 2000, nr l.s. 41-43 ..

(7) Rola. niedoboru .... 1'. I. W 1997 r., po dziewię c iu latach tran sforma cji PKB w Polsce był większy ni ż w 1989 r. (ostatnim roku starego systemu) , a le zaledwie o 17%". Przy stosu nkowo niskim poziomie dochodu per capita w pol skich rodzinach (w 1997 r. - 474 zl, co odpowiadalo 145 USD) stopa oszczędzania gospodarstw domowych (oscyl ująca wokół 10%) nie może by ć obecnie wyż sza. Wysoka sk łonn ość do kon sumpcji z doc hodu bieżącego jest nadal wy nikiem odłożon ego popytu konsum pcyjnego z lat poprzednich. Rozmia ry stopy oszczędzania w obec nej dekadzie przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. O szczc dnośc i krajowe brutto (w % PKB ) Wyszczególnie ni e Ogółem. Sektora gospodarst w domowych. 1991. 1992. 1993. 1994. 1995. 1996. 1997. 15.8 115. 15,4. 10.9. 15.8 9,0. m. 183 100. 17.1 7,4. 17,0 6,1. 8,6. Zroolo: B. Szopa, Dochody i OS~CZfdI1Ości gosp0(/(Irsllll domowych w Polsce II' {mach 1990- 1997, ZN AE w Krakow ie. Kraków 2000 . nr 537, s. 28: D. Fatuła. SklollllOŚć do oszczrdz.a/ll(/ i im.'estow(/lIia gospodarslw domowych II' war/lllkach gospodlll'ki ry"kowej (maszynopis pracy dok torskiej). AE w Krakowie , Krak ów 1999, s . 107 oraz Roczn ik Statysty czny GUS. Warszawa 1999, s . 544 , 559.. Zgod nie z nowoczesnymi teoriami dotyczącymi konsumpcji i oszczędzania czy nniki em wzrostu skł on ności do oszczędzania gospodarstw domowych jest wysokie tempo wzrostu gospodarki oraz skorelowana z nim dynamika wzrostowa doc hodów do dyspozycji. Jak wynika z niek tórych anali z sym ula cyjnych śred niookresowa stopa wzrostu w Pol sce (w ciągu najb l iższych 10- 15 lat) w granicach 6-8% rocz.nie um ożliw ilaby podniesien ie ogólnej stopy oszczę dzania od 23 do 27% pod warunkiem wyrów nan ia deficytu obrotów bie żącyc h i równowagi lub nadwyżki (2%) w budżecie pań s twa , o bniżenia stopy inflacji do 5% rocznie oraz. stopy bezrobocia do 6% (czy li stopy naturalnej)12. Przy za lo że niu nieco wo lniejszego wzrostu dochodów do dyspozycji gos podarstw domow yc h, czy li w granicach 6- 7% i niezwięk s z.ania stopy opodatkowania dochodów osobistych stopa oszczę dności gospodarstw domowych mog ł aby wzros n ąć do poziomu ok. 12%, czy li ś rednio o 2-3 punk ty procen towe, Do utrzymania stabilnego tempa wzrostu na poziomie 6-7 % w dług i m okresie polska gospodarka musi uru c h am iać dodatkowe oszczędnośc i zagraniczne, g ł ów nym. II Trzy Polski: POlellcjcd i bwiery inlegrtlcji Z Ulliq J. Hausnera i M . Marod y , Warszawa 1999, s , 17.. EllropeJską,. EU'/IWlUlOrillg 1/1, pod red .. l2 Symulacje pn.cprowadzono Prly zalożeni u niezmiennoki paramet rów dcmogralicwych (do 20 tO r.); bez zmiany odsetka osób pow yżej 65 lat i poni żej 19 lat w całej pop ulacJi. Z prle prowadzonej analizy wynikty dwie możliwe ścieżki długofalowego te mpa wzrostu: w ygasający do ok . 4% rocznic zgodnie z modelem Solowa lub utrzymanie wyso kiego te mpa wzrostu w przedziale 6-8% zgodnie z nową teori ą wzrostu endogeni cz ne go (B. Liberda, T . Tokarski. Determillallty oszczędn oici i II'UOSIII gospodarczego II' Polsce , .. Ekonomi sta" 1999, nr 3. s . 265)..

(8) Bogumiła. Szopa. w tym inwestycje bezpo ś rednie , w celu wyrównania ni edoboru oszczęd no śc i krajowych. Wielko ść oszczędności i inwestycj i krajowych oraz zagranicznych inwestycji bezpoś red ni c h w Pol sce w latach 199 1- 1997 zawiera tabela 4. Tabela 4. O szczędności i inwestycje krajowe oraz zagraniczne inwestycje bezpośrednie Wyszczególnienie. 1991. I 1992 I 1993 I 1994 I 1995 I 1996 I 1997 w mld US D. PKB (Y) Oszczęd nOŚC I. krajowe (S) InwestycJc krajowc (I) Luka 7.3sobów krajowych (S· I). 7.. 84. 11 9. 135. 13.. 13,0 12,8. 8.. 9J. 12,1 15.2 -3. 1. 135 133. 16.0 14,7. 2 1.8. 23.0 27,1. 23.2. 0,2. 0,2. I,J. 215 0,3. -4,1. 275 -43. w%. ZlB Jak procent inwestycji krnjowych Stopa inwestycJi w PKI3 Stopa oS7.c~dnoścl w PKO Oszczędl1o~1 prywatne w PKS OszczędnOŚC I publiczne w PKB (S· I)fY. 2,0. 5,0. IJP. 19.9 15.8 18,7. 15 ,6 15,8 15,9. -2.9. 15.2 15,4 17.7 -2.3. -<) ,1. -4,1. 0,2. 02. 13,0 15.9 17.3 16.8. 17 ,0 18,0 18,3 17,1. 19,0 201 17,1. 05 1.4. 1,2 0,3. 2,1 -3,1. 21,0 20.2. I7P. 15P -32. Żródlo; 13 . Llbcrtla. 0l' . cil .. s. 30 .. Jak wyni ka z danych , relacja Z ł B do inwestycji krajowych znacznie wz.rosla począwszy od 1993 r., kiedy to zaczął s ię szybki napływ inwestycji zagranicznych do Polski . W polą czeniu z ro s nący m ujemnym saldem obrotów bieżących , n a pł yw kapitalu zagrani cznego staje s i ę warunkiem równowagi bi lansu płmni c ze go. Kapitał w formie inwestycji bezpo średni c h jest najbardziej po żą danym s kł a dnikiem tego napł y wu ze wzg l ędu na jego poten cjalny wpływ na tempo wzrostu doc hodu i w efekcie na zwięk sze nie stopy oszczędzan ia w gospodarce. Jak wskazuj q dane z tabeli , stopa oszczędzania cał ej gospodarki utrzy muje s ię na sta lym poziomie g ł ów ni e za spraw,) zmniej szania s ię ujem nyc h oszczędnosci rz ądu , podczas gdy o szc zędności sektora prywatnego (w tym g ł ównie gospodarstw domowych) spadają w re lacj i do PKB . Impu ls z zew n ą trz w postaci kapita lu zag rani cznego jest najbardziej potrzebny temu wła ś nie sektorowi, gdyż rząd zamierza nadal zm ni ej szać swój deficyt . Inn ym aspektem, w jakim można rozpatrywać zaopatrzenie polskiej gospodarki w kapitał w fonnie zm. jest uznanie ich za ałternatywną formę zew nętrz nego finan sowania gospodarki \V stosunku do kredytów zagranicznych . Zastę pują one w znacznej mierze potrzebę korzystania z kredytów zagranicznych , mogą być również pomocne w stopniowym oddlu żaniu kraju , je że li są prawi dłowo i efektywni e wykorzystane przez inwestora i kraj goszczący. Stopniowe przec hodze nie właśnie w tym kierunku jest jak najbardziej uzasadnione rachun-.

(9) Rola inwestycji. lIielJoboru .... kiem ekonomicznymi ) . Konieczność sp ł aty długu wraz z odsetkami C l ązy bowiem całkowicie na kraju dłużnym, podczas gdy inwestycje zagraniczne dokonywane są na rachunek i ryzy ko inwestora. Niezależnie od rozm iarów ZIB, nie obciążają one bilansu p ł at n iczego kraju goszczącego, jak to czynią zaciągane za granicą kredyty. Po niewłaściwie wykorzystanym kredycie zagranicznym pozostaje tylko zobowiązanie sp ł aty, gdy w przypadku inwestycji bezpoś rednich w dyspozycji kraju pozostaje pewien maj"tek . W okresie runkcjonowania firm zagranicznych import, transfer zysków lub odzyskanie kapitału odbywa s i ę wyłącznic ze środków dewizowych wypracowanych przez firmę, a nie będących w dyspozycji kraju goszczącego. Przeniesienie całego ryzyka na inwestora zagranicznego zmusza go do działalności rentownej. Jest to pozytywna cecha odróżniająca zagraniczne firmy od krajowych przedsiębiorstw pańs t wowych, ko r zystających z kredytu zagran icznego na ryzyko spo łeczne, gdyż kredyt nawet w przypadku niewłaściwego jego wy korzystania - musi zostać przez dany kraj spłacony. Innym argumentem prze m awiającym za wyższośc i ą ZI8 nad kredytami zagran icznymi jest wysoki koszt obsługi kredytu. Wymaga to szczególnie rentownego wykorzystania zaciąg n ię t ych kredytów . Jak z powyższych rozważań wynika, im większe będą rozmiary ZIB, tym mocniejsze będzie ich oddziaływanie na tempo wzrostu gospodarki i zmiany jej st ruk tury, na dynamikę, poziom i struktu rę produkcji, usług, rynek pracy, potencjał innowacyjny, eksport, a w konsekwencji na jej konkurencyjność l4 . Towarzyszy ć im będ'ł równ i eż różnego rodzaju zagrożenia. Zauważyć należy, że oszczędności zagranicy inwestowane w danej gospodarce mogą być wzg l ędem inwestycji krajowych komplementarne bądź, w pewnych warunkach, substytucyjne. W pierwszym wypadku działa mechanizm przyciągan i a inwestorów zagranicznych przez inwestorów krajowych , a w erekcie również da ł szego pobudzania inwestycji krajowych przez nowe przedsięwz i ęcia kapitału zagranicznego (crolVdillg-ill). Przy założeniu, że rząd nie konsumuje w całości napływającego kapitału dla wyrównania deficytu b u dżetowego suma inwestowanych w gospodarce oszczędności rośnie. W drugim wypadku inwestycje zagraniczne mogą doprowadzić do zmniejszenia oszczędności wewnętrz nych zgodnie z typowym mechanizmem wypierania w odniesieniu do gospodark i otwartej (croll'dil/g-OIIf). Stopiell substytucji lub kompleme n tarności oszczędności wewnętrznyc h i zagranicznych zależy od stopnia rozwoju gospodarki i poziomu technologi i w kraju przyjmującym kapitał zagraniczny l5. Jak wskazywano, rozmiar nakładów inwestycyj nych w ca ł ej gospodarce jest u za l eżniony od wielu czy nników , wś r ód których i stotną rolę odgrywają bezK . Pt7.ybylska, Zagral1icme inwestycje bezpofredflie jako a/temMywllaformll zewl/f/rvtego zad/UŻal/ej gospodarki polskiej, Zeszyty Naukowe AE. Kraków 1997, nr 490 , s. 36 . 14 K . Stat7.yk. Bezpośrednie il/lI'e~·tycje zagral1icvle a /tal/de! zagral1icvty Polski I w:llVyb"un( prob/cmy handlI/międzynarodowego 1997, cz, 2, red. K . Budzowski, S. Wydymus, AE w Krako· wie, Kraków 1997. I~ B. Llberda, op. cif .. s, 15 . IJ. finansowania.

(10) poś rednie inwe stycje obce bąd ź e lementy s kład owe tyc h inwestycji. Wedłu g ana li z przeprowadzo nyc h przez In sty tut Badań nad Demokra cją i Przed s ię biorstwe m Prywatnym na wielko sć inwestycji w pol skiej gospodarce ZIB wp ł yw ają statystycznie istotnie dodatni o l6 . W wyodrębnionym dla potrzeb anali zy Pod systemie Więk szyc h Inwestorów wzrost kapitału w dewizach o 1% powoduje z więk sze ni e c ałkowity c h nakładów inwestycyjnych srcdni o o 0.l9 %. W d rugim z wydzielon yc h , Ogólnym Podsy stemie , l -procentowy wzrost kapita lu w dew izac h prowad zi natomiast do zw ięk sze nia nakładów inwestycyjnyc h 0 0,11 %. Z powy ższego wy rażnie wynika, że napł yw kapitału wytwarza, zw ła szcz a w g rupie w i ęk szych inwestorów, istotne bodźce do dokonywania faktycznych inwestycji. Nap ł yw obcego kapitału do Polski stanowi impu ls do zw ięk sze nia poziomu inwestycj i zarówno przez podmi oty krajowe , jak i przez s półki z udziałem kapitału zagrani cznego, działające ju ż na rynku. Ro la tych o stat nic h zw i ększa s i ę wraz z upływe m czasu. Wedłu g da nyc h PAI Z w latach 1994- 1996 c ałko wite nak ł ady inwestycyjne w gos podarce polskiej wzros ł y w cenach bieżącyc h blisko dwukrotnie, a w spó łkac h z udziałem k apitału zagranicznego ich wzrost okaz ał s i ę w tym czasie ni emal 3,5-krotny. W rezu ltac ie z roku na rok zw i ę k sz ał się ud z iał tych s p ó łek w ogó ln yc h nakłada c h inwestycyjnyc h: z 11 .6% w 1994 r . do 16,3% w 1995 r. i 20, 1% w 1996 r. (tabela 5). Tabela 5. Na kład y inwestycyjne w Polsce w latach 1994-1997. p rze d s i ębio r stw. WyS7.c7.eg6In len ie Nak lady (w mln zl) Udzial w mwestycjach. 1994 3915. ogółem. (w %). 11.6. z udzialem 1995 7693 16.3. kapitału. zagranicznego. 19%. 1997. 13216. 24466 40.2. 20,1. ;l;r6d!o: obliczenia w ł asne na podstawie: W . Dziemianowicz. KaflI/at wgranicZJly a ro:,wój reglO/1a/IlY i lokalny II' Polsce, Europejski lnstytul Rozwoju Regionalnego i Lokalnego w Polsce, UW. Warszawa. s . 65. oraz d anych PAtZ i GUS .. W 1997 r. n ak ł ady inwestycyjne s p ó ł ek z ud z iał e m kapitału zagranicznego 24.5 mld zl i s tanowiły ponad 40% nakład ów inwestycyjnych wszystkic h podm iotów, które złoży l y statystyczne sprawozdania bilan sowe. W wielu kluczow ych dziedzinach gospodarki nawet ponad polowa ogól nych nakladów przypada ł a na te pod mioty, a z kolei w nie których ich ro la jest marg inesowa , co wskazuje na znaczne z ró żnicowani e w tym zakres ie l7 . wy n os ił y. 16 A/wliza wply ll'u imve.uycJ I zlIg ra/licZ/lych nil ,wIska gospollarkę (wyniki badOIi). red . M. B:jk. P. Kul awcl.uk. Warszawa 1996, s . 42. 17 Por. Inwes tycje tf/gr(llliCZlle \I' Polsce. red. B. Durka, IKiCHZ. Warszawa 1998: In westycje "[.(lg fll/J iczne II' Polsce, IK iCHZ, Warszawa 1999 ..

(11) Rofa imveJtycji z.agranic'l.lI)'cllw. " niedobortl .... Jedne z wielu badań ankietowych przeprowadzone w 1995 r. na zlecenie PAIZ wśród inwestorów zagranicznych wykazały, że 70% ankietowanych przedsiębiorstw wykorzystało zysk osiągnię ty w roku poprzednim na inwestycje lub podwyższenie kapitału zakładowego. Z kolei jedna trzecia s pół ek w ca ł ośc i re inwe stowała uzyskane środ ki , a 30% tych podmiotów nie przeznaczy ło na cele inwestycyjne żad ny c h kwot z wypracowanego zyskU 'H . W najbliższych latac h, pomimo coraz większego zaangażowania kapitału zagranicznego w polską gospodarkę (ostatni o ok. 10 mld USD rocznie), m oże pojawi ć się jednak niedobór ź ród e ł finansowania niezbędnych do realizacji wielkich projektów inwestycyjnych o c harakte rze infrastrukturalnym. Więk szośc i owy ud ział inwestorów zagranicznych w planowanych pr zedsięwzię ciach będzie z pewności.:} nie zbęd ny , po ni eważ kraj owy kapitał tylko w niewielkim stopniu będzie móg l zas pokoi ć rosnące potrzeby . W najbliższych kilku latach potrzeby inwestycyjne kraju w kluczowych dziedzinach gospodarki szacowa ne są na kilkadziesiąt mld USD. Potrzeby inwestycyjne Polski do 2005 r. '9 (w mld USD): - autostrady - 10-12, - te lekomunikacja - ok. 20, - energetyka - ok. 18, - petrochemia - ok. 3,5, - banki - ok. 10. O il e w wymienionych sektorach pojawią się inwestorzy strategiczni, dysponujący odpowiednim potencjałem gospodarczy m i doświadczeniem, możliwe będzie przeprowadzen ie zm ian st rukturaln ych, do stosowującyc h dotychczas zmonopolizowane przedsiębiorstwa do wymagań współczesnej konkurencji mię dzynarodowej. Moina mieć nadzieję, że tak s ię stan ie , gdyż Polska jest nadal bardzo dobrze postrlegana jako miejsce dokonywania bezpośrednich inwestycji zagranicznych, o czym świadczy tzw. wskaźnik zaufania do rynku (FOl Confidence Index). W styczniu 2000 r. Polska znalazla się na piątym miejscu (pół roku wcześniej na ósmym) wśród sześćdz i esięciu objętych kla sy fika cją państw, za USA, Wielka Brytanią, Chinami i Brazy li ą 20 . Zwiększeniu napływu ZI B sprzyjać mogą nic tylko interesy korporacji transnarodowych, lecz tak że zapotrzebowanie rynku polskiego na kapitał , t ec hnołog ie i inne czynniki "pakietu inwestycyjnego", tym bardziej że prywatne inwestycje będą częśc i owo zastępować napływ kapitału w formie ś rodków pomocowych z UE (ze źródeł publicznych), których wielkość slopniowo będzie s ię z mni ejszać w okresie przedakcesyjnym 21 • Można przypuszczać, że napływ ZIB w mniejszym stopniu może być kierowany 18 T. Sporek. ZagrallicVle il1west)'cje bezPośredllie główną strategią korparacji lrallsnaro dow)'ch. Wyższa Szkoła Zarządzania i Języków Obcych. Katowice 1998. s. 117 . 19 M. Lubicniecki, Kapital pOlru/m)' jak I/Cli, .,Zycie Gospodarcze", 19 .04 .1996, s. 15 . 20 Po/ska dobrze oceniana, .,Rzeczpospolita·'. 14 .02 .2000. 21 K. Zukrowska. Pali/oc Unii Europejskiej d/a Polski. Od Iramforlllllcji do akcesji (refe rat na konferencję UJ. Krak ów t999)..

(12) na uzupelnienie na sy c ają cego s ię ry nku dóbr konsumpcyjnych (przy danym poziomic dochodów ludno śc i) , a w szerszym zakresie na zaopa trze nie rynku dóbr inwestycyjnyc h (potrzebnych do dostosowali integracyjnych). Jest to jednak bardziej realne w dłu ższy m okresie . w miarę podnoszenia mi ędzyna rodowej konkuren cyj nośc i walorów lokalizacyj nych w Polsce 22 . Oprócz wyżej wymienionych i innyc h kor zyści ZJB s p e ł niajq ważną rol ę akceleratora przem ian e konomicznych . Ich pojawienie s i ę prowadzi do wzrostu ogó lnych inwestycj i w kraju . co z kol ei wpływa pozytywnie na z więk sze nie poz iomu produkcji , a równ ocześ nie na s tępują zmian y w strukturze bran żo wej gos podarki poc i<jgaj<jce za so bą kolejne na s t ę p s t wa . Z cytowanych już wcześniej analiz wyn ika. że wzrostowi Z IB o l USD towarzyszy lo w latach 1991 - 1995 zw i ę k sze ni e produkcji pr ze m ys ł owej o 1. 22 US D , a PKB o 1.14 USD2J. Wielc szacunków wskazuje na 10. że w s pó łk ach z w y ł ącznym lub czę śc iow y m ud zia łem kapitalu zagranicznego wzrost produkcj i trzykrotni e przekra cza ł jej dynamikę w prlcmy ś l e ogó łem . Nie m oże być w i ęc wą tpl iwości, że inwes tycje zagraniczne i firmy zagrani czne d y nami zow ał y wzrost produkcji przemysłowej i innych jej rodzaj ów i by ły jednym z ważnyc h czynników oży wien ia gos podarczego w Pol sce w latac h transformacji gos podarczej i systemowej24. U trzy mujący s ię ni ekorzystn y wynik w bi lan sie płatno śc i bie żą cyc h (-7 .6% PKB w 1999 r.), głębo ki deficyt bud że towy, zmiana Irend u w zakresie bezroboc ia wraz ze zwol nieniem dynami ki gospodarczej są jednak zauważalne przez inwestorów zagranicznych, dlatego w najb li ższyc h latach m ożna s i ~ spodziewać mniejszego nap lywu B IZ, co ju ż można zaobserwować .. Literatura. Analiza wplywlI inwestycji zagralliczllych IW polską gosfJodarkr (wyniki ballmi ). red . M . B:}k. P. Ku[a wczu k. Warszawa 1996 . Balcerowicz L.. lilro wy tygrys . .. Wprosl .'. 19.07. 1998. Gomu lka S .. Teoria innowacji i wzrostll gospodllfczego. CASE. Warszawll 1998. II/westycje zagranic:.ne 1\1 Polsce. red. B. Durb . 1K iCI·IZ. Warszawa 1998 . Kraje roz\l"il/irte okrążol/e przez recesjr (Ecoillfo rm) . .. P rLegląd Ekonomicmy" 1999, nr225 . Liberda B .• In westycje zagral/icznc, OszcZfdnm'ci II'cwnętrzne ; polityka gospodarcza [w :l Kapiw/ zagraniczny IV Polsce . Warun ki llz;a/al1ia. red. Z. Sadowski. PTE . Warszawa 1999. Liberda B .. Tokarski T .. Dcrerminallf)' oszczrdn ości i W'lrOS fll gospodarczego II' Pob·ce. ,.Ekonomista·· 1999. nr 3. 2~ A. Zorska. Kurporacje IrtwJI/(lrodowe a wlegm cja Po/ski z Un ią Europejską . .. Gospodarka Narodowa" 1999. nr 7- 8. s. 56-62. 13 AfJ(lliw wp/ywu .... s. 40. ~4 Kapita! wgranicvly w Polsce. Pró/,a oceny i wnioski IW przyszłość. red . M. Perczyń s k i.. El ipsa. Warszawa 1997.5. 19..

(13) Rola il/westycji zagranicznych w pokrywaniu niedoboru .... I. Uberska B., Kryzysy filUlllsowe w Meksyku i krajlIch Atji Po!udnioIl'O- Wschol/niej, ..Ekonomista" 1999. nr [-2. Lubien iceki M ., Kapita! potrzebny jak t/en, . ,życi e Gospodarcze", 19 .04 . [996. Lubiriska T., Srmkrurtl i wolumen oszczędrwsci, "Nowe Zycie Gospodarcze" 2000, nr l . Orłowski W .M ., Makroeko/lomiczne przyczyny defic)'1It ooro/ów bieżących . .. Ekonomistu" [999 nr [-2. Po/ska dobrze oceT/iti/w, .,Rzeczpospo[ita" , 14.02.2000. Prl.ybyls ka K., Zagraniczne i/lll'estycje bezposrednie jako alternatywna/orma zewnftrz/l ego finansowania zadłllżonej gmpol/arki polskiej, Zeszyty Naukowe, AE w Krakowie, Kraków 1997, nr 490 . Sporek T .. Zagraniczne inwestycje bezposrednie główną st rategią korporacji IraltSllaro dowych. W yższa Szkoł a Zarządzani:l i Języków Obcych. Katowice 1998 . Slarqk K .. Bezpośrednie inwestycje zagranicvle a handel zagraniczny Polski [w:] Wybrane problemy Iwmllll międzynarodowego 1997. cz . 2, red . K. Budzowski, S. Wyd ymus, AE w Krakowie. Kraków 1997 . Swtistical Appendi.t:, lMF. Wash inglon 1998 . Trzy Polski: Potencja! i bariery integracji Z Unią Europejską, EU-monitorillg III. pod red . J . H:lusnera i M . Marody, Warszawa 1999 . Zaorska A. Korporacje transnarodowe CI integracja Polski Z Unią Europ ejską , .,Gospodarka Narodowa" 1999 , nr 7-8 .. Th e Role of Foreign Investments in Ellminaling Shorlages in Domeslic Savings When domeslic sav ings are insufficiem to maintain a desired level of investment, il becomes necessary to obtain the necessary resources from abroad . In an open economy, the gap belween the level of investment demand and the supply of savings is accompanied by a current tumove r deficlt thal is financed from foreign savings. This situation occurs in man y counlries, such as the USA. bUl above alI in developing countries and in countries undergoing systemic transformation (including POland); rapid economic growth is seen :lS the main cause . Afler presenling Ihe subject-maller in general terms, the author then analyses Ihe specific case of Poland ..

(14)