Wykorzystanie zmodyfikowanej metody QFD w zrównoważonym projektowaniu produktów

(1)

PATRYCJA HĄBEK

WYKORZYSTANIE ZMODYFIKOWANEJ METODY QFD W ZRÓWNOWAONYM PROJEKTOWANIU PRODUKTÓW

Streszczenie

W artykule przedstawiono koncepcj wykorzystania metody QFD (ang. Quality Function Deployment) w zrównowaonym projektowaniu produktów (ang. sustaina-ble product design). W pierwszej czci artykułu omówiono zrównowaone podejcie do projektowania oraz scharakteryzowano metod QFD, wykorzystywan do projek-towania i doskonalenia jakoci wyrobów lub usług. W drugiej czci artykułu wskazano na te pola „domu jakoci”, których modyfikacja moe przemawia za przydatnoci zastosowania metody QFD w procesie zrównowaonego projektowa-nia.

Słowa kluczowe: zrównowaĪone projektowanie produktu, QFD, dom jakoĞci, metoda, interesariusze

1. Wprowadzenie

Istota projektowania i rynku dóbr materialnych przeszła ogromną ewolucjĊ w przeciągu ostatnich dwóch stuleci. Od rewolucji przemysłowej, przez rewolucjĊ transportu i rewolucjĊ cyfrową, aĪ do zaczynającej siĊ „nastĊpnej rewolucji przemysłowej” (ang. next industrial revolution) jak nazywa obecną sytuacjĊ architekt William McDonough. Po nasyceniu rynków dobrami materialnymi kosztem stanu Ğrodowiska naturalnego i towarzyszącemu tej sytuacji obecnemu kryzysowi finansowemu nadszedł czas na powaĪne zmiany. W dobie wyczerpujących siĊ zasobów naturalnych czeka nas rewolucja technologiczna [9]. Szacuje siĊ, Īe 80% procent wpływu produktów, usług i infrastruktury na Ğrodowisko naturalne moĪna przewidzieü juĪ na etapie projektowania[15]. Decyzje projektowe kształtują procesy związane z produktami, których uĪywamy, niezbĊdnymi do ich wykorzystania materiałami i energią, ze sposobami ich codziennej obsługi, a takĪe z ich losem po osiągniĊciu kresu eksploatacji [13].

ZwiĊkszająca siĊ liczba regulacji, innowacje dyktowane przez konkurencjĊ i w łaĔcuchach dostaw, Īądania transparentnoĞci produktów, bojkoty i związane z tym wycofywanie produktów z rynku powodują, iĪ zadania projektowe muszą uwzglĊdniaü wiele róĪnych czynników, w tym: wymagania klientów, zdrowie i bezpieczeĔstwo uĪytkowników, zysk dla przedsiĊbiorstwa oraz ochronĊ Ğrodowiska naturalnego. Projektowanie wyrobów staje siĊ coraz bardziej złoĪonym procesem, wymagającym kompleksowego podejĞcia do zadania projektowego oraz współpracy specjalistów z róĪnych dziedzin.

W praktyce przedsiĊbiorstwa stosują róĪne podejĞcia i narzĊdzia do projektowania i rozwoju swoich wyrobów, wynika to ze specyfiki produktów i braku racjonalnoĞci korzystania z jednego standardowego podejĞcia w kaĪdym przypadku. Zadanie

(2)

Patrycja Hbek

Wykorzystanie zmodyfikowanej metody QFD w zrównowaonym projektowaniu produktów 148

zbalansowania aspektów społecznych i ekologicznych z opłacalnoĞcią całego przedsiĊwziĊcia. W niniejszym opracowaniu autorka pragnie zwróciü uwagĊ na metodĊ QFD (ang. Quality Function Deployment – rozwiniĊcie funkcji jakoĞci), która w swej pierwotnej wersji słuĪy przełoĪeniu wymagaĔ klientów na odpowiednie cechy produktu (usługi), nastĊpnie na parametry jego komponentów a w dalszej kolejnoĞci na parametry procesu produkcyjnego. Celem artykułu jest przybliĪenie kwestii związanych ze zrównowaĪonym projektowaniem oraz zwrócenie uwagi na moĪliwoĞü wykorzystania metody QFD do projektowania wyrobów Ğrodowiskowo, społecznie i ekonomicznie zrównowaĪonych, we wczesnych fazach procesu projektowania.

2. Zrównowaone projektowanie

ZrównowaĪone projektowanie (ang. sustainable design) zwane takĪe zielonym designem, designem ekologicznym (eko-designem), ekologicznie przystosowanym, ekologicznie Ğwiadomym, lub odpowiedzialnym, prezentuje filozofiĊ projektowania produktów, architektury i usług zgodnych z zasadami ekonomicznego, społecznego i ekologicznego zrównowaĪenia[9]. Stosowanie tego podejĞcia na kaĪdym etapie procesu projektowego pobudza decyzje, które mają na celu zredukowanie negatywnego wpływu na Ğrodowisko i zdrowie mieszkaĔców, bez jednoczesnego naraĪania ekonomii. ZrównowaĪone projekty starają siĊ zmaksymalizowaü ogólną wydajnoĞü przy pomocy lokalnych zasobów, takich jak: sposoby transportu, wydajnoĞü energii, ochrona i odbudowa Ğrodowiska, Ĩródła naturalnej i odnawialnej energii, ochrona wody, recyklowane, lokalne i nietoksyczne materiały, zdrowe i produktywne wnĊtrza.

W ramach zrównowaĪonego projektowania moĪna wyróĪniü kilka dyscyplin projektowych, wĞród nich:

• zrównowaĪone planowanie, zrównowaĪona urbanistyka. (ang. sustainable planning, urban development),

• zrównowaĪona architektura, zielona architektura (ang. sustainable architecture, green architecture),

• zrównowaĪona architektura krajobrazu (ang. sustainable landscape architecture), • zrównowaĪona architektura wnĊtrz (ang. sustainable interior design),

• zrównowaĪone projektowanie produktu (ang. sustainable product design).

Z uwagi na tematykĊ niniejszego opracowania w dalszej czĊĞci omówiona zostanie tematyka zrównowaĪonego projektowania produktu.

(3)

E STOWARZYSZENIE ZARZ

3. Zrównowaone projektowanie produktu

Proces projektowania produktu ma istotny wpływ na przebieg wszystkich procesów wytwórczych, posprzedaĪnych oraz utylizacyjnych.

w szerokim znaczeniu oznacza uwzgl

produktu, aspektów Ğrodowiskowych i społecznych w całym jego cyklu

wprowadza dodatkowe wymiary do projektowania tradycyjnego. Oprócz kluczowych aspektów takich jak: funkcjonalnoĞü, bezpiecze

siĊ dodatkowe kryterium, jakim jest ocena projektu z punktu i społecznego oddziaływania

zminimalizowanie negatywnego oddziaływania produktu w całym jego cyklu

Rysunek 1. Zrównowaone projektowan

ħródło: Solidworks sustainability. Proste i wydajne narz

produktów, informacja dot. aplikacji SolidWorks Sustainability, http://www.solidworks.com/sustainability/; 17

Edwin Datschefski, zało

kluczowe kryteria w projektowaniu zrównowa produkty powinny byü:

• cykliczne – produkt powinien by recyklingowi bądĨ kompostowaniu lub by proces wytwarzania w obiegu zamkni • solarne – produkt powinien wykorzystywa

energii, zarówno podczas u • bezpieczne – produkt nie mo

produkcyjny nie moĪe poci w ekosystemie.

POLS

one projektowanie produktu

Proces projektowania produktu ma istotny wpływ na przebieg wszystkich procesów Īnych oraz utylizacyjnych. Projektowanie dla zrównowaĪ

w szerokim znaczeniu oznacza uwzglĊdnianie, w długoterminowej strategii innowacyjno rodowiskowych i społecznych w całym jego cykluĪycia. Taki

wprowadza dodatkowe wymiary do projektowania tradycyjnego. Oprócz kluczowych aspektów Ğü, bezpieczeĔstwo, ergonomia, wytrzymałoĞü, jakoĞü, koszty wprowadza dodatkowe kryterium, jakim jest ocena projektu z punktu widzenia jego Ğ

społecznego oddziaływania [3]. Tak wiĊc, zrównowaĪone projektowanie umo zminimalizowanie negatywnego oddziaływania produktu w całym jego cyklu Īycia

one projektowanie jako podejcie uwzgldniajce cykl ycia produktu ródło: Solidworks sustainability. Proste i wydajne narzĊdzie do zrównowaĪonego projektowania

produktów, informacja dot. aplikacji SolidWorks Sustainability, http://www.solidworks.com/sustainability/; 17.02.2011.

Edwin Datschefski, załoĪyciel organizacji BioThinking International, sformułował cztery kluczowe kryteria w projektowaniu zrównowaĪonych produktów. Zgodnie z nimi zrównowa

produkt powinien byü wykonany z materiałów organicznych i podlega kompostowaniu lub byü wykonany z materiałów, które cyklicznie zasilaj proces wytwarzania w obiegu zamkniĊtym,

produkt powinien wykorzystywaü energiĊ słoneczną lub inne odnawialne zarówno podczas uĪytkowania jak i jego wytwarzania,

produkt nie moĪe byü toksyczny podczas uĪytkowania i usuwania a jego proces Īe pociągaü za sobą zrzutu toksycznych zanieczyszczeĔ

149

Proces projektowania produktu ma istotny wpływ na przebieg wszystkich procesów Projektowanie dla zrównowaĪonego rozwoju dnianie, w długoterminowej strategii innowacyjnoĞci

ycia. Takie podejĞcie wprowadza dodatkowe wymiary do projektowania tradycyjnego. Oprócz kluczowych aspektów

Ğü, koszty wprowadza enia jego Ğrodowiskowego one projektowanie umoĪliwia

Īycia (rys. 1).

ce cykl ycia produktu onego projektowania produktów, informacja dot. aplikacji SolidWorks Sustainability,

, sformułował cztery onych produktów. Zgodnie z nimi zrównowaĪone riałów organicznych i podlegaü wykonany z materiałów, które cyklicznie zasilają lub inne odnawialne Ĩródła ytkowania i usuwania a jego proces h zanieczyszczeĔ lub zakłóceĔ Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management

(4)

Patrycja Hbek

• efektywne – czwarte wymaganie opiera siĊ na potrzebie maksymalizacji wykorzystania zasobów w ograniczonym Ğwiecie. Produkt w procesie produkcji i fazie uĪytkowania powinien wymagaü o 90% mniej materiałów, energii i wody niĪ ekwiwalentne produkty sprzed 10 lat [5].

ZrównowaĪone projektowanie produktu jest filozofią projektowania i praktyką, w której produkty przyczyniają siĊ do społecznego i gospodarczego dobrobytu, mają nieznaczny wpływ na Ğrodowisko i mogą byü wytwarzane z wykorzystaniem zrównowaĪonej bazy zasobów. Praktycznie kaĪdy produkt, który korzysta z energii elektrycznej, energii z gazu ziemnego, materiałów z powłoki ziemskiej lub wszelkiego rodzaju transportu nie spełnia tej definicji, poniewaĪ wszystko to prowadzi do wyczerpania zasobów i szkodzi Ğrodowisku naturalnemu [9]

Pomimo dotychczasowego postĊpu, Īadna firma nie moĪe jeszcze zaoferowaü w pełni zrównowaĪonego produktu. Co wiodące firmy obecnie osiągają to zdolnoĞü do ciągłego rozwijania umiejĊtnoĞci projektowych. ZrównowaĪone projektowanie jest procesem ciągłego uczenia siĊ i ma na celu wspieranie rozwoju produktów, które są Ğrodowiskowo, społecznie i ekonomicznie zrównowaĪone [1].

Mając na uwadze fakt, iĪ wiodące przedsiĊbiorstwa na rynku to te, które spełniają lub co wiĊcej przewyĪszają wymagania swoich klientów, rodzi siĊ pytanie w jaki sposób projektowaü wyroby aby spełniały wymagania klientów i równoczeĞnie uwzglĊdniały społeczne i Ğrodowiskowe aspekty (oddziaływanie)? Obecnie dostĊpnych jest juĪ wiele koncepcji, narzĊdzi wspomagających zrównowaĪone projektowanie, wĞród których wymieniü moĪna: projektowanie cyklu Īycia (ang. Life-cycle Design), mnoĪnik 4 (ang. Factor 4), projektowanie dla recyklingu (ang. Design for Recycling), projektowanie dla demontaĪu (ang. Design for Disassembly), projektowanie dla Ğrodowiska (ang. Design for Environment), obieg zamkniĊty lub projektowanie zamkniĊtego cyklu (ang. Closed – loop, Closed – cycle Design) [8]. W niniejszym artykule autorka pragnie zwróciü uwagĊ na moĪliwoĞü wykorzystania w zrównowaĪonym projektowaniu metody stosowanej w projektowaniu i doskonaleniu jakoĞci produktów (QFD).

4. Metoda QFD

W jĊzyku polskim metoda QFD najczĊĞciej tłumaczona jest jako „rozwiniĊcie funkcji jakoĞci”. Jest ona metodą wykorzystywaną do projektowania i doskonalenia jakoĞci wyrobów lub usług. Metoda ta umoĪliwia przełoĪyü wymagania klienta na techniczne parametry wyrobu finalnego przez kolejne etapy jego wytwarzania, a w wyniku tego osiągnąü wiĊkszą satysfakcjĊ klienta. Dla kaĪdego z wymagaĔ klienta i parametru technicznego oblicza siĊ wskaĨnik jego waĪnoĞci. UmoĪliwia to zidentyfikowaü priorytety w procesie doskonalenia jakoĞci produktu. Za prekursorów omawianej metody uwaĪa siĊ Shigeru Mizuno i Yoji Akao [14]. Po raz pierwszy metoda ta została wykorzystana w 1972 roku w stoczni Mitsubishi w Kobe. W latach osiemdziesiątych znalazła ona szerokie zastosowanie w szczególnoĞci w firmach motoryzacyjnych (Toyota, Ford, General Motors). Obecnie QFD wykorzystywana jest we wszystkich gałĊziach przemysłu i usług.

Podstawowym narzĊdziem metody jest tzw. dom jakoĞci (ang. House of Quality), macierz która stanowi połączenie diagramu współzaleĪnoĞci (ang. affinity diagram) potrzeb klienta i wykresu drzewa (ang. tree diagram) potrzeb klienta i wymagaĔ technicznych [2]. Dom jakoĞci zawiera specjalnie zdefiniowane pola. Ich liczba zaleĪy od charakteru i złoĪonoĞci zadania oraz od

(5)

151

celu, jaki ma zostaü osiągniĊty. Dom jakoĞci w postaci pokazanej na rys. 2 lub w odpowiednio dopasowanej do rozwiązywanego zadania jest stosowany we wszystkich fazach prowadzenia QFD. PoniĪej przedstawiono jego budowĊ w pierwszej fazie: transformacji wymagaĔ klientów na parametry techniczne wyrobu [7].

Elementarne znaczenie w omawianej metodzie mają tzw. fazy analizy QFD, które przyjmują postaü nastĊpujących po sobie domów jakoĞci (rys. 3). Fazy te umoĪliwiają w pierwszej kolejnoĞci okreĞliü techniczne parametry wyrobu, nastĊpnie jego czĊĞci składowych a w dalszej kolejnoĞci parametry procesów niezbĊdnych do wytworzenia poszczególnych detali. Fazy te moĪna scharakteryzowaü nastĊpująco:

1. Projektowanie. Klienci pomagają okreĞliü wymagania techniczne produktu lub usługii. Macierz QFD jest wykorzystywana do tłumaczenia wymagaĔ klienta na załoĪenia projektowe. Wyniki fazy projektowania pozwalają dostarczyü najistotniejsze wymagania projektowe do nastĊpnej fazy/domu jakoĞci.

2. Detale. ZałoĪenia projektowe zostają przełoĪone na charakterystyki czĊĞci składowych produktu. Aspekty krytyczne dla spełnienia wymagaĔ produktu okreĞlonych przez klientów są przenoszone do fazy trzeciej.

3. Proces. Charakterystyki podzespołów zostają przełoĪone na podstawowe cechy operacji technologicznych. Procesy niezbĊdne do produkcji czĊĞci i komponentów zostają zdefiniowane. Procesy krytyczne dla zaspokojenia wymagaĔ klienta co do produktu są przenoszone do czwartej fazy.

4. Produkcja. Opracowywane są wymagania produkcyjne, które pozwolą przedsiĊbiorstwu wyprodukowaü produkt wysokiej jakoĞci, który spełnia wymagania klienta[14].

Studies & Proceedings of Polish Association for Knowledge Management Nr 40, 2011

(6)

Wykorzystanie zmodyfikowanej 152

Rysunek ħródło: A. Hamrol: Zarządzanie jako

Informacje dotyczące aspektów powodujących duĪe ryzyko, wymagaj analizy QFD stanowią powią

Ze wzglĊdu na ograniczony zakres niniejszego opracowania oraz szerokie omówienie metodologii QFD w literaturze przedmiotu autorka zdecydowa a nie omawia

domu jakoĞci i etapów prowadzenia metody. Mantura W.: Zarządzanie jako

M.: Zarządzanie jakoĞcią. Teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2004, Karaszewski R., Metoda zaawansowanego planowania jako

H.: Ewolucja i Dyfuzja metody QFD, „Problemy Jako Istotnym załoĪeniem omawianej metody jest d zespołu związanego z produktem od samego pocz klientom, projektantom, inĪ

czĊĞcią procesu projektowania, zapewniaj produkt finalny [10]. Tak wiĊ

Patrycja Hbek

Wykorzystanie zmodyfikowanej metody QFD w zrównowaonym projektowaniu produktów

Rysunek 2 Schemat „domu jakoci” w metodzie QFD ądzanie jakoĞcią z przykładami, PWN, Warszawa 2005, s. ące aspektów krytycznych (czyli posiadających du e ryzyko, wymagających zastosowania nowej technologii) a bĊ

powiązania miĊdzy kolejnymi domami jakoĞci.

du na ograniczony zakres niniejszego opracowania oraz szerokie omówienie metodologii QFD w literaturze przedmiotu autorka zdecydowała nie omawiaü poszczególnych pól rowadzenia metody. O metodzie QFD szeroko pisali m.in. Hamrol A., dzanie jakoĞcią. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa – PoznaĔ, 1999, Urbaniak ą. Teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2004, Karaszewski R., Metoda sowanego planowania jakoĞci QFD, Organizacja i Kierowanie 3/97, ûwiklicki M., Obora H.: Ewolucja i Dyfuzja metody QFD, „Problemy JakoĞci”, 2008/3.

eniem omawianej metody jest dąĪenie do zbudowania multidyscyplinarnego produktem od samego początku aĪ po etap wytwarzania. Pozwala to klientom, projektantom, inĪynierom, producentom, i innym stronom zainteresowanym sta

procesu projektowania, zapewniając tym samym spełnienie oczekiwaĔ . Tak wiĊc metoda QFD wykorzystuje inĪynieriĊ współbieĪną

onym projektowaniu produktów

z przyk adami, PWN, Warszawa 2005, s. 318.

cych duĪe znaczenie, cych zastosowania nowej technologii) a bĊdące wynikiem du na ograniczony zakres niniejszego opracowania oraz szerokie omówienie ü poszczególnych pól O metodzie QFD szeroko pisali m.in. Hamrol A., Ĕ, 1999, Urbaniak . Teoria i praktyka, Difin, Warszawa 2004, Karaszewski R., Metoda ûwiklicki M., Obora enie do zbudowania multidyscyplinarnego po etap wytwarzania. Pozwala to ynierom, producentom, i innym stronom zainteresowanym staü siĊ

c tym samym spe nienie oczekiwaĔ klienta przez Īną, która stanowi

(7)

153

systematyczne podejĞcie w celu zintegrowania, współbieĪnego z wymaganiami klienta projektowania produktów i związanych z nimi procesów. W wyniku takich działaĔ w procesy decyzyjne i koncepcyjne w ramach cyklu Īycia produktu (pomysł, projekt, wytworzenie, kontrola jakoĞci/kosztów, uĪytkowanie, utylizacja) włączeni powinni byü wszyscy mający kontakt z produktem (projektanci, technolodzy, uĪytkownicy, dostawcy, kooperanci, sprzedawcy) [4].

Rysunek 3. Fazy prowadzenia metody QFD

ħródło: Opracowano na podstawie: http://vietnamwcm.wordpress.com/category/quality-function-deployment/ w ym aga ni a kl ie nt a wymagania projektowe cha ra kt er ys tyka cz ĊĞ ci parametry procesu pa ra m et ry pr oc es u wymagania produkcyjne w ym aga ni a pr oj ekt o w e charakterystyka czĊĞci ϭ͘WƌŽũĞŬƚŽǁĂŶŝĞ 2. Detale 3. Proces 4. Produkcja DuĪe znaczenie, DuĪe ryzyko, Nowa technologia DuĪe znaczenie, DuĪe ryzyko, Nowa technologia DuĪe znaczenie, DuĪe ryzyko, Nowa technologia

(8)

Patrycja Hbek

5. Wykorzystanie metodyki QFD w zrównowaonym projektowaniu

ZrównowaĪone projektowanie to podejĞcie integrujące trzy filary zrównowaĪonego rozwoju – społeczny, ekonomiczny i Ğrodowiskowy i polega na uwzglĊdnianiu na etapie projektowania moĪliwie najwiĊkszej liczby czynników mogących wpływaü na negatywne oddziaływanie produktu w całym jego cyklu Īycia.

Koncepcja modyfikacji metody QFD, celem wykorzystania jej w zrównowaĪonym projektowaniu produktów, opiera siĊ na rozszerzeniu specyfikacji potrzeb i wymagaĔ klientów o pozostałych interesariuszy przedsiĊbiorstwa i przełoĪeniu ich na parametry jakoĞciowe, Ğrodowiskowe i ekonomiczne, uwzglĊdniając jednoczeĞnie cykl Īycia projektowanego wyrobu (rys. 4).

Rysunek 4. Schemat „domu jakoci” w zmodyfikowanej (na potrzeby zrównowaonego projektowania) metodzie QFD ħródło: Opracowanie własne.

Pierwszym krokiem w zmodyfikowanej metodzie QFD powinna byü identyfikacja wymagaĔ interesariuszy przedsiĊbiorstwa (Ğrodowisko naturalne to równieĪ strona wchodząca w relacje z przedsiĊbiorstwem. CzĊsto nazywane jest tzw. milczącym interesariuszem [11]). Do wymagaĔ tych poza wymaganiami klientów oraz kryteriami wynikającymi z dobrowolnych zobowiązaĔ przedsiĊbiorstwa wynikającymi np. z ekoetykietowania wyrobów, wdroĪonej polityki Ğrodowiskowej czy systemu zarządzania Ğrodowiskowego zaliczyü moĪemy:

• presjĊ zewnĊtrznych grup – organizacji proekologicznych, instytucji rządowych i społecznych, społecznoĞci lokalnych

• presjĊ konkurencji i w łaĔcuchach dostaw, np. sieü supermarketów Wal-Mart ocenia swoich dostawców pod kątem oddziaływania ich produktów na Ğrodowisko naturalne,

Parametry uwzgldniajce cykl ycia produk-tu

Jako- Ekolo-

Eko-W y m a g a n ia i n te re -sa ri u sz y

(9)

155

• regulacje prawne rozszerzające odpowiedzialnoĞü producenta w zakresie specyficznych aspektów zrównowaĪonego rozwoju, w odniesieniu do produkowanych przez nich wyrobów, np. (Dyrektywa WE EE 2002/96/EC (ang. Directive on Waste of Electrical and Electronic Equipment) czy Dyrektywa 2009/125/EC (ang. Ecodesign Directive).

Kolejnym krokiem w postĊpowaniu, mając zidentyfikowane potrzeby i wymagania stron zainteresowanych, powinno byü przełoĪenie ich na odpowiednie parametry projektowanego wyrobu, uwzglĊdniające jego cykl Īycia, z zachowaniem ich podziału na:

• parametry jakoĞciowe (wynikające ze specyficznych potrzeb i wymagaĔ klientów projektowanego wyrobu),

• parametry Ğrodowiskowe (np. zuĪycie wody, energii, wskaĨnik ponownego uĪycia), • parametry ekonomiczne (np. koszty materiału, pracy, transportu, recyklingu).

UwzglĊdnienie kryteriów ekonomicznych w analizie jest niezbĊdne ze wzglĊdu na spełnienie celów i oczekiwaĔ interesariuszy substanowiących (interesariusze substanowiący (ang. consubstancial stakeholders) to interesariusze, którzy współtworzą przedsiĊbiorstwo – pracownicy, akcjonariusze, właĞciciele) oraz wynika z załoĪeĔ zrównowaĪonego projektowania, które powinno opieraü siĊ na harmonizowaniu aspektów społecznych, ekologicznych z opłacalnoĞcią całego przedsiĊwziĊcia. W pozyskiwaniu odpowiednich danych, potrzebnych w kolejnych etapach analizy mogą posłuĪyü takie metody jak: Ğrodowiskowa ocena cyklu Īycia (ang. Life Cycle Assessment) oraz ocena kosztów cyklu Īycia (ang. Life Cycle Costing).

Informacje pozyskane w pierwszej fazie analizy mogą posłuĪyü dalej do scharakteryzowania cech technicznych, charakterystyk detali, parametrów procesu, itd. zgodnie z potrzebami przedsiĊbiorstwa.

W projektowaniu produktów uwzglĊdniającym perspektywĊ cyklu Īycia istotnym zadaniem jest zaangaĪowanie zewnĊtrznych interesariuszy przedsiĊbiorstwa, w tym m.in. klientów, dostawców surowców i usług, organizacje ekologiczne. Dobrym przykładem w tym zakresie jest aktywnoĞü działu badaĔ i rozwoju firmy BASF, który stara siĊ usprawniaü współpracĊ z zewnĊtrznymi grupami takimi jak klienci czy uĪytkownicy koĔcowi aby rozwijaü działalnoĞü badawczą w kierunku zrównowaĪonego rozwoju [12]. Powody, dla których podejmuje siĊ tego typu działania, wydają siĊ byü bezsprzeczne. Klienci/konsumenci są najlepszym Ĩródłem informacji jakie cechy dany produkt powinien posiadaü oraz w jaki sposób jest on najczĊĞciej uĪytkowany. NaleĪy jednakĪe mieü na uwadze fakt, iĪ klienci nie są jednorodni pod wzglĊdem oceny waĪnoĞci swoich wymagaĔ. Udział klientów w projekcie skutkuje dodatkowym efektem dla przedsiĊbiorstwa w postaci rosnącej ĞwiadomoĞci zaangaĪowania przedsiĊbiorstwa w zrównowaĪony rozwój co prowadziü moĪe do poprawy jego reputacji. Dostawcy stanowią kolejna kluczową grupĊ interesariuszy. Rozwój produktu uwzglĊdniający perspektywĊ całego cyklu Īycia implikuje współpracĊ z dostawcami w celu znalezienia nowych, innowacyjnych rozwiązaĔ wspierających proces zrównowaĪonego projektowania. Uczestnictwo w projekcie pozostałych interesariuszy, w tym mających wpływ na opiniĊ publiczną, np. reprezentantów instytucji rządowych, społecznych czy lokalnej społecznoĞci, moĪe przyczyniü siĊ do lepszej implementacji projektu [6].

(10)

Patrycja Hbek

6. Podsumowanie

KaĪdy produkt jak i procesy związane z jego wytworzeniem wywierają wpływ na Ğrodowisko naturalne, zdrowie i bezpieczeĔstwo ludzi oraz rozwój gospodarczy. Decyzje projektowe bezpoĞrednio wpływają na procesy związane z produktami w całym cyklu ich Īycia, począwszy od wydobycia surowców niezbĊdnych do ich wytworzenia, poprzez procesy związane z ich produkowaniem, fazą uĪytkowania oraz wycofywania po zakoĔczeniu ich eksploatacji [8]. Projektowanie i rozwój produktu w zgodzie z ideą zrównowaĪonego rozwoju to holistyczne, zintegrowane podejĞcie do procesu projektowania, którego podstawą jest rozpatrywanie produktu z perspektywy jego cyklu Īycia. Włączenie aspektów zrównowaĪonego rozwoju do projektowania/rozwoju produktu uwzglĊdniającego jego cykl Īycia wymaga zmiany sposobu myĞlenia i zastosowania nowych metod. Metody te powinny byü pomocne w projektowaniu i wytwarzaniu takich produktów, które bĊdą zwiĊkszały zysk przedsiĊbiorstwa i jego konkurencyjnoĞü a jednoczeĞnie minimalizowały negatywny wpływ na Ğrodowisko. WartoĞü takich produktów moĪna rozpatrywaü z punku widzenia społecznego, ekologicznego i ekonomicznego. W niniejszym artykule przedstawiono koncepcjĊ podejĞcia do zrównowaĪonego projektowania/rozwoju produktu opartą na modyfikacji metody rozwiniĊcia funkcji jakoĞci. Rozszerzenie potrzeb i wymagaĔ klientów na interesariuszy przedsiĊbiorstwa, przełoĪenie ich na parametry (jakoĞciowe, ekonomiczne, Ğrodowiskowe) uwzglĊdniające cykl Īycia produktu oraz analiza wystĊpujących miedzy nimi relacji pozwoli na etapie projektowania/rozwoju produktu zidentyfikowaü priorytety, wskazaü moĪliwe rozwiązania i uniknąü przeszkód na kolejnych etapach powstawania produktu. Specyfika procesu zrównowaĪonego projektowania produktów implikuje łączenie i wykorzystywanie wielu metod i narzĊdzi w celu zbalansowania aspektów społecznych, ekologicznych z opłacalnoĞcią całego przedsiĊwziĊcia. Z tego teĪ wzglĊdu zaproponowane w artykule podejĞcie stanowi jedynie podstawĊ, która nie ogranicza zastosowania innych lub dodatkowych metod wynikających bezpoĞrednio z potrzeb organizacji czy teĪ jej ograniczeĔ.

(11)

157

%LEOLRJUDILD

[1] Aligned for Sustainable Design. An A-B-C-D Approach to Making Better Products, BSR, 2008; http://www.bsr.org/reports/BSR_Sustainable_Design_Report_0508.pdf;

s. 9; 05.03.2011.

[2] Chandu R.S.: Using House of Sustainability(HOS) as a Tool to Design and Compare Sustainable Products,

http://aiche.confex.com/aiche/icosse09/preliminaryprogram/abstract_145442.htm; 09.03.2011.

[3] Crul M., Diehl J.: Design for Sustainability: A Practical Approach for Developing Economies; UNEP&TU Delft: Paris, France, 2006; http://www.d4s-de.org/manual/ d4stotalmanual.pdf; s.23; 12.03.2011.

[4] Czerska J.: Concurrent Engineering, http://www.zie.pg.gda.pl/~jcz/ce.pdf; 20.02.2011. [5] Datschefski E.: Progress towards sustainable design in the white goods sector, The Journal

of Sustainable Product Design, lipiec 1999, s. 49;

http://www.cfsd.org.uk/journal/archive/99jspd10.pdf; 12.02.2011.

[6] Halog A.: Selection of Sustainable Product Improvement Alternatives, http://www.score-network.org/files//815_11.pdf; s.17, 20.03.2011.

[7] Hamrol A.: Zarzdzanie jakoci z przykładami, PWN, Warszawa 2005, s. 314.

[8] Hąbek P.: Projektowanie i rozwój produktów w zgodzie z ide zrównowaonego rozwoju, praca zbiorowa pod red. J. Pyki pt. „NowoczesnoĞü przemysłu i usług. Modele, metody i narzĊdzia zarządzania organizacjami”, TNOiK, Katowice 2010, s.413–423.

[9] Laskowska K., Adamczyk A., Grobelny P.: Design zrównowaony. Analiza dotyczca wpływu design zrównowaonego na wzrost konkurencyjnoci regionu wielkopolskiego na rynku europejskim, PoznaĔ 2009, www.innowacyjna-wielkopolska.pl/.../ebbc5e75-8c31-45c9-b59c- c89e79077adc.pdf; s. 5–18, 20.03.2011.

[10] Rogers D., Salustri F.A.: A Quality Function Deployment Method Pattern Language for Efficient Design, International Conference On Engineering Design, ICED, Stanford University, Stanford, USA, http://deseng.ryerson.ca/~fil/I/Papers/QfdPlICED09.pdf; s. 1, 20.03.2011.

[11] Rybak M.: Etyka menedera – społeczna odpowiedzialno przedsibiorstwa, PWN, Warszawa 2004, s. 46.

[12] Scott A.: BASF Aligns R&D with Sustainable Development, Chemical Week, 163(12)/2001, s. 39–40.

[13] Thackara J.: Na grzbiecie fali. O projektowaniu w złoonym wiecie, wyd. SWPS, Warszawa 2010, s. 17.

[14] http://vietnamwcm.wordpress.com/category/quality-function-deployment/ [15] http://www.designcouncil.org.uk/publications/?p=4.

[16] http://www.solidworks.com/sustainability/

(12)

Patrycja Hbek

APPLICATION OF MODIFIED QFD METHOD IN SUSTAINABLE PRODUCT DESIGN Summary

The article presents the concept of application of the QFD method (Quality Function Deployment) in sustainable product design. The paper first discusses the balanced approach to design and characterizes the QFD method, which is used to design and improve the quality of products or services. The second part of the article indicates those of the fields in the "house of quality", which modified might argue for usefulness of the QFD method in the process of sustainable product design.

Keywords: sustainable product design, QFD, house of quality, method, stakeholders

Patrycja Hąbek

Instytut InĪynierii Produkcji Wydział Organizacji i Zarządzania Politechnika ĝląska

ul. Roosevelta 26-28, 41-800 Zabrze e-mail: patrycja.habek@polsl.pl