Podział funkcji między zarząd a zakłady w przedsiębiorstwie wielozakładowym

(1)

A C T A U N I V e ft . I T A T I S L O D Z I E N S I S __________________ _ FO LIA OECONOMICA 25, 1982

K a z im ie rz D a n ik *

PODZIAŁ FUNKCOI MiąDZY ZARZĄD A ZAKŁADY W PR Z ED SIĘB IO R ST W IE WIELOZAKŁADOWYM

W o s t a t n i c h la t a c h o b s e rw u je s ię w p rz e m y ś le p o lsk im d ą ż e n ie do p r z e k s z t a łc e n ia tra d y c y jn e g o u k ła d u o r g a n iz a c y jn e g o je d n o s te k g o s p o d a rc z y c h . P o s z u k u je s ię d la n ic h nowych form o r g a n i z a c y jn y c h , k t ó r e o d p o w ia d a ły b y aktualn em u poziom ow i rozw oju s i ł w y tw ó rc z y c h . Z ap oczątko w any w la t a c h s z e ś ć d z ie s i ą t y c h

1

p ro c e s tw o rz e n ia p r z e d s ię b io r s t w w ie lo z a k ła d o w y c h d o p ro w a d z ił do pow s t a n i a w naszym p rz e m y ś le o r g a n i z a c j i g o sp o d arczych typ u kom b in a tu i WOG, k t ó r e w s t r u k t u r z e o r g a n i z a c y jn e j p rz e m ysłu od g ry w a ją c o ra z w ię k sz ą r o l ę . P rz y to c z o n e w ta b .

1

dane dowodzą że p r o c e s o r g a n iz a c y jn y k o n c e n t r a c j i p r z e d s ię b io r s t w trw a n ad al. Z m n ie js z e n ie s ię o g ó ln e j i l o ś c i p r z e d s ię b io r s t w w o k r e s ie trz e c h k o le jn y c h p la n ó w p i ę c i o l e t n i c h o ponad

34%

p r z y równo czesnym w z r o ś c ie i l o ś c i zak ład ó w o ponad

45Z w s k a z u je , że o r

g a n iz a c y jn a k o n c e n t r a c ja p r z e d s ię b io r s t w ma c h a r a k t e r t r w a ł y , a s y s te m a ty c z n y spadek l i c z b y u s p o łe c z n io n y c h p r z e d s ię b io r s t w - mimo in te n sy w n e g o rozw o ju p rz e m y s łu - w sk a z u je na s t a ł ą tenden- c ję do tw o rz e n ia w ię k s z e j l i c z b y p r z e d s ię b io r s t w w io lo z a k ła d o - | w ych. W z ra s ta ró w n ież ś r e d n ia l i c z b a zak ład ó w p r z y p a d a ją c a no j Je d n o p r z e d s ię b io r s t w o . 0 i l e bowiem w 1960 r . w skaźn ik te n wy n o s i ł 5 ,6 , to w 1976 r . z o s t a ł pod w o jony, o s i ą g a j ą c l i c z b ę 1 2 ,2 i:

z a k ła d ó w . j

* Doc. d r . Akademia Ekonom iczna w K ra k o w ie .

(2)

T a b e l a

1

P r z e d s ię b io r s t w a i z a k ła d y w p rz e m y ś la p o ls k im w l a t a c h 1960-1976 P r z e d s ię b io r s t w a ogółem e ta n na 31.12 1960 1965 1970 1975 1976 % I9 6 0 = 100

6 815

6

046 5 620 5 141 4 500

66

w tym : P rz e m y s ł państwowy 3 514 3 252 3 058 3 036 2 878 81% P rz e m y s ł s p ó łd z ie lc z y 3 301 2 780 2 489 2 042 1 558 . 47% Z a k ła d y p rzem ysłow e

Ogółem (w t y s . ) 37,9 4 7 ,6 5 1 ,3 54,1 55 ,0 145% w tym i -państwowe 1 3 ,5 1 4 .6 1 4 ,4 1 1 ,3

10 ,0

74% s p ó łd z ie lc z e

2 2 ,1

2 6 ,4 29,1 32 ,8 34 ,3 155% Ź r ó d ł o : R o c z n ik S t a t y s t y c z n y , W arszawa 1977, s. 149, 151. T e n d e n c je do i n t e g r a c j i g o s p o d a rc z e j d o p ro w a d z a ją ca do s to p niowego z a s tę p o w a n ia t r a d y c y jn y c h p r z e d s i ę b io r s t w kom pleksam i p rzem ysłow ym i pow oduje w z ro s t z n a c z e n ia p r z e d s ię b io r s t w w ie lo zak ład o w ych w g o sp o d arce n a ro d o w e j, a l i c z b a

102

o r g a n i z a c j i WOG, j a k i e fu n k c jo n o w a ły w naszym p rz e m y ś la na p o c z ą tk u 1977 r. p a r t y c y p u ją c y c h w ponad 71% s p rz e d a ż y p r o d u k c ji p rz e m y s ło w e j i 71,3% w p rz e c ię tn y m z a t r u d n i e n iu , e tn a r z a p o t r z e b y p o d ję c ia badań naukowych w z a k r e s ie o r g a n i z a c j i i fu n k c jo n o w a n ia ty c h je d n o s t e k .

W n asz ych ro z w a ż a n ia c h ro z p a trz y m y w y n ik i badań d o ty c z ą c y c h J e d y n ie o r g a n i z a c j i g o e p o d arcz ych typ u k o m b in a t, n ie m n iej mo gę one ilu s t r o w a ć p r a w id ło w o ś c i w y s tę p u ją c e ró w n ie ż w In n y c h w ie lo z a k ła d o w y c h p r z e d s ię b io r s t w a c h p rz e m ysło w ych ,

W s y s te m ie z a r z ą d z e n ia przem ysłem ko m b in aty mogę być podpo rządkowane b e z p o śre d n io re so rto m lu b w ch od zić w s k ła d o k r e ś lo nych z je d n o c z e ń . W ynika to s t ę d , że o p ró cz i s t n i e j ą c y c h Ju ż w w naszym p rz e m y ś le kom binatów (n p . kom binatów h u t n ic z y c h ) po w s t a ł y z g ru p o w an ia p r z e d s i ę b io r s t w b ran żo w ych, k t ó r e o trzym a

(3)

ł y nazwę ko m b inatu 2 . ,v r.p rz e c iw ie ń s tw ie do kom binatów p o d le g ły c h b e z p o śre d n io m in is t e r s tw u p r z e d s ię b io r s t w a t e , o b ejm u jące sw oją d z i a ł a l n o ś c i ą jed n ą branżę lu b grupę wyrobów, u z y s k a ły j e d y n ie c z ę ś ć u p raw nień z je d n o c z e ń . Z g od n ie z k o n ce p cja m i o rg a n iz a c y jn y m i k o m b in aty te m ia ły r ó ż n ić a ię od norm aln ych p rz e d s ię b io r s t w p rz e d e /w szystk im tym, że całym zgrupowaniem zorzą- dza z a k ła d w io d ą c y , k tó re g o z e rz ą d p e ł n i fu n k c ję zarówno w sto su n k u do sw ojego z a k ła d u , ja k i c a ł o ś c i . N ie z a le ż n ie od t a k ic h ro z w ią z a ń o r g a n iz a c y jn y c h p o w s t a ły ró w n ie ż ko m b in aty z w yd zielonym zarządem . Badane J e d n o s t k i g o sp o d arcze r e p r e z e n t u ją t a k i e w ła ś n ie ro z w ią z a n ie o r g a n iz a c y jn e , p r z y czym b y ły kombi n at P o l k a b e l , p o w s t a ły w 1970 r . , p r z y j ą ł r o z w ią z a n ie z z a k ła dem w iodącym , zaś kom binat Opakomet f u n k c jo n u ją c y z w y d z ie lo nym zarządem r e p r e z e n t u je d r u g i typ ro zw iąz a ń o r g a n iz a c y jn y c h . Oba k o m b in aty z g ru p o w a ły z a k ła d y je d n e j g ru p y w yrobów : P o lk a -b a l - k a -b le , Opakomet - opakow ania -b la s z a n e zużywane w p rz e m y ś le spożywczym.

P o d z ia ł f u n k c j i m iędzy z a rz ą d a zakttady w teg o typ u kombi n a ta c h z a le ż y w d u ż e j m ierz e od p r z y ję t e g o r o z w ią z a n ia o rg a n iz a c y jn e g o kom b inatu.

Na o g ó ł p a n u je p r z e k o n a c ie , że w y d z ie lo n y z a rz ą d s t a j e s ię oderw any® od p r z e d s ię b io r s t w a ap aratem b iu ro k ra ty c z n y m , s p e ł n ia ją c y m g łó w n ie f u n k c je k o n t r o l i i p o ś re d n ie g o ogniw a p r z e n o s z e n ia od g ó rn ych p o le c e ń w d ó ł. W r z e c z y w is t o ś c i z a rz ą d t a k i , ja k o b e z s tro n n y w sto su n k u do z a k ła d ó w , może z a ją ć s i ę zagad n ie n ia m i k o n c e p c y jn y m i i podejmować * ekonomicznym s y s te m ie z a r z ą d z a n ia w ie le d e c y z j i g o sp o d arczych p rz y n o s z ą c y c h poważne e f e k t y . Oo ujem nych cech z a rz ą d u n io w y d z ie lo n e g o z a l i c z y ć możne podp o rząd ko w an ie in te r e s ó w p o s z c z e g ó ln y c h zak ład ó w i n t e resom z a k ła d u w iod ącego i w y n ik a ją c e z tego k o n f l i k t y o ra z t r u d n o ś c i w k ie r o w a n iu c a ł o ś c i ą i zakładem w io d ą c y m /

Rozpeu

u ją ć to

zagadnienie

B e r

Haue

wyraź« o p in ię ^ ,

że na

w yod ręb n ien ie narządu •.upływa ją ta k ie c z y n n ik i, j « k

: duża

lic z b a

- U chw ał® RM n r :193 * dn, 2 3 .10 .19 69 . r . w « p r a w ie kom binatów p rzem ysło w ych i b u d o w lan ych , ИГ n r 46 , poz. 362..

ч

1

В , ' Л е “ '•* O r g a n iz a c je i fu n k c jo n o w a n ie p r z e d s ię b io r s t w w ie lo z a k ła d o w y c h , Warszawa 1975, s. 1 5 6 ,' ' ę Ł O r s tw

(4)

z a k ła d ó w i ic h r o z p r o s z e n ie , różn orod n a p ro d u k c je zak ład ó w o z a m k n ię ty c h c y k la c h p r o d u k c y jn y c h , kom binatow y u k ła d z k ilk o m a z a k ła d a m i p r o d u k c ji f i n a l n e j I t p . Za n ie w yd zielo nym zarządem p rz e m a w ia ją , n a to m ia s t mało l i c z b a zak ład ó w i b l i s k i e Ic h są s ie d z tw o , k o o p e ra c y jn y u k ła d p r o d u k c ji z w yd zielo nym zakładem p r o d u k c ji f i n a l n e j i t p . Ta t e o r e t y c z n i e s łu s z n e te z a n ie j e s t Je d n a k w p r a k t y c e sto so w an a. Przeprow adzone b a d a n ia ( i c h w y n i k i u ję t o w ta b .

2

) d o w io d ły , że zarówno i l o ś ć zak ład ó w ic h ro z p r o s z e n ie i różn orod n ość p r o d u k c ji n ie m ia ły wpływu na p r z y j ę t e ro z w lę z a n ia o r g a n iz a c y jn e badanych Je d n o s t e k .

Zarówno i l o ś ć je d n o s te k o r g a n iz a c y jn y c h tw o rz ą c y c h badane k o m b in a ty i ic h o d le g ło ś ć od ce n tru m , w ynosząca ta k w P o lk a b lu Ja k i Opakomecie od 60 do 600 km, p rz e m a w ia ły za w y d z ie le n ie m z a rz ą d u w o d d z ie ln y s z c z e b e l z a r z ą d z a n ia . Za tak im ro z w ią z a niem p rz e m a w ia ło ró w n ież k r y te r iu m ró ż n o ro d n o ś c i p r o d u k c ji za k ład ó w o zam kniętym c y k lu p ro d u k cyjn ym . Tymczasem P o lk a b e l p r z y j ą ł o r g a n iz a c ję z zakładem w iodącym , a Opakomet - z za

rządem w yd zielo n ym . R o z w ią z a n ie kom binetu P o lk a b e l po k i l k u la t a c h je g o fu n k c jo n o w a n ia i d ynam iczny rozw ó j Opakometu mo g ło b y dow odzić s łu s z n o ś c i zasad w y d z ie la n ia z a rz ą d u . Oednak d o ś w ia d c z e n ia P o lk e b la dowodzą, że o w y d z ie le n iu z a rz ą d u kombi n a tu d e c y d u je p rz e d e w szystk im i s t n i e j ą c y system z a r z ą d z a n ia p rzem ysłem ,

O e ś ll z a r z ą d z a n ie ma c h a r a k t e r ekonom iczny a n ie a d m in i s t r a c y j n y , w y d z ie lo n y z a rz ą d może z a ją ć s i ę z a g a d n ie n ia m i kon c e p c y jn y m i i podejmować w ie le k o rz y s tn y c h d e c y z j i g o sp o d ar c z y c h . Z a rz ą d n ie w y d z ie lo n y , o b a rc z o n y o d p o w ie d z ia ln o ś c ią za b ie ż ą c ą d z i a ł a l n o ś ć z a k ła d u w io d ą c e g o , t a k ic h ' m o ż liw o ś c i n ie p o s ia d a . O rg an iz o w an y w p rz e m y ś le kablowym kom binat p r z e j ą ł z a k ła d y d z i a ł a j ą c e w o k re ś lo n y c h w arunkach p r o d u k c y jn y c h . B ra k s p e c j a l i z a c j i z a k ła d ó w p r z y n o s i ł o k r e ś lo n e s k u t k i ekonom iczne i n ie s p r z y j a ł i n t e n s y f i k a c j i p r o d u k c j i. P o w ie r z e n ie f u n k c j i za rząd u kom binatu d y r e k c j i z a k łe d u w iod ącego ÍK -

1

)

1 podporządko

w an ie tego z a rz ą d u Z je d n o c z e n iu P rz o m y s łu K a b l i e l e k t r o t e c h n i cz n ych s tw o r z y ło J e d y n ie dodatkow y s z c z e b e l ui s t r u k t u r z e za r z ą d z a n ie zgrupowaniem p r z e d s i ę b io r s t w i o g r a n ic z y ło ^możliwość p r z e j ę c i e n ie k t ó r y c h f u n k c j i o r g a n ic z n y c h od « .z a k ła d ó w , tak by je d n o s t k i ta m ogły sk o n ce n tro w a ć s ię ne d z i a ł a l n o ś c i

(5)

produk-R o z m ie s z c z e n ie z a k ła d ó w w ko m b inatach i ro d z a j produkow anych w n ic h wyrobów Z a k ła d * í L o k a l i z a c j a

[ ;

' ł O d le g ło ś ć od centrum km P ro d u k c ja przew ody k a b le g o łe na w oje do u k ła d a n ia na s t a ł e do o d b io r. ruch o wych c ne r - ge t y czne syg n a l i z a c y jn e t e l e f o n i czne o k rę towe . sjł^bo p r ą dowe P o lk a b e l . K - ł Kraków

0

X X X X X X X X X K- 2 Byd g oszcz 465 X X X X X X X X X K-3 Ożarów 340 X ~ X X X X X X X K-4 B ę d z in 130 X m. — «.

_

_X K-5 C zecho w ice 140 X X X — - - ' «• X K-14 L e g n ic a 350 X X - Г. —

_

X K-15 S z c z e c in 600 j X X X X X X ' A-9 K ostucb n a k . K a to w ic 90 t y l k o s p rz ę t s ie c io w y i kab lo w y A , 26 E ł k 550 n и łl

ZMS< _\Kraków

0

maszyny kablow e

Opakomet s p e c j a l i z a c j a z a k ła d u

FOS B rz e s k o 60 p u s z k i o k r ą g łe konserwowe

FOB Byd g oszcz 465 » _na _{mię so}

FOB Kraków

0

T w is t y - k a p s le do b u te le k FOB Gdańsk 610 p u s z k i na ryb y.

FOB G o le n ió w 620 I ł h (f FOS Z a w ie r c ie 70 n a k r ę t k i monopolowe SOOT B rz e sk o 60 i tt Oérodek Kon s t ruk с у j nô- Kraków

0

' -Bad aw czy P o d a ła ł fu tü to ji m lę da y za rz ąd a »a k ia d y w p ra e d a le b io re tw ia 1 4 1

(6)

c y j n e j . IV p rz e c iw le rta tv v io do ta k ie g o r o z w ią z a n ie w y d z ie lo n y z a rz ą d Opskometu i podporządkow any b e z p o śre d n io M in is t e r s t w u ' P rz e m y s łu Spożywczego i Skupu mógł p o d ję ć e ię ro z w ią z a n ia t a

k ic h z a g a d n ie ń , j a k ; o p ra c o w a n ie program u p r o d u k c j i , p o d z ie l za dań i s p e c j a l i z a c j a , k o o rd y n a c ja d z i a ł a l n o ś c i z ak ład ó w .

Z g ru p ow an ie zak ład ó w w ramach kom binatu s tw a rz a s i ę te n d e n c je do m aksym alnej k o n c e n t r a c ji f u n k c j i na s z c z e b lu z a rz ą d u , bowiem z lo k a liz o w a n ie w ię k s z e j i l o ś c i f u n k c j i w z a k ła d a c h z w ię k sza z ło ż o n o ś ć s t r u k t u r y o r g a n i z a c y jn e j k o m b in atu , a tym samym n a r a s t a m ożliow ść sp o tęg o w an ia a p a ra tu b iu r o k r a ty c z n e g o i wzro s tu ko sztó w z a r z ą d z e n ia . Z d r u g ie j jed n a k s t r o n y p o d z ia ł p ra c y , p r z e s ł a n k i ekonom iczne i p s y c h o lo g ic z n e zm uszają do p o d z ia łu •

f u n k c j i m iędzy z a rz ą d a z a k ła d y . R o z w lę z a n ia o r g a n iz a c y jn e w tym z a k r e s ie w in n y w ye lim in o w ać z b ie ż n o ś ć i d u b lo w a n ie

3ię fun

k c j i i d op row ad zić do wzajemnego w y łą c z e n ia s ię f u n k c j i na ty c h s z c z e b la c h . W prow adzenie nowego system u e k o n o m ic z n o - fi nansowego o ra z p o w o ła n ie WOG powodowało z r e g u ły p r z e s u n ię c ie n ie k t ó r y c h f u n k c j i z r e s o r t u i z je d n o c z e n ia b e z p o śre d n io do k o m b in atu . W badanych je d n o s tk a c h p r z e k s z t a łc e n ie kom binatów w WOG n ie w p ły n ę ło na z a k re s r e a liz o w a n y c h f u n k c j i . Pod o b nie Ja k p o p rz e d n io f u n k c ja z b y tu b y ła r e a liz o w a n a p rz e z z a rz ę d y w za k r e s i e w i e l k o ś c i d y re k ty w n y c h i w n ie z m ie n io n e j w i e l k o ś c i o k o ło 10% p a r t y c y p o w a ły one w a k t y w i z a c j i s p rz e d a ż y w ramach f u n k c j i h an d lu z a g ra n ic z n e g o - w o k o ło 50% r e a l i z o w a ł y f u n k c je p r o g r a mowania ro zw o ju i t p .

Z w y k le n ie z a le ż n i e od p r z y j ę t y c h z je d n o s te k n ad rzęd n ych • fu n k c ji p o w o ła n ie kom binatu s tw a rz a m o ż liw o ś ć , a zarazem ko

n ie c z n o ś ć sam o d zieln eg o • w ykonyw ania n ie k t ó r y c h f u n k c j i s p e ł n ia nych d o ty c h c z a s p rz e z z je d n o c z e n ie lu b r e s o r t , Z a rz ą d o w i kom b in a tu P o lk a b e l podporządkowano co prawda B iu r o S p rz e d a ż y (Cen- t r o k e b e l ) i C e n t r a ln e B iu r o K o n s t r u k c ji K a b lo w y c h , le c z n ramach kom binatu n ie z n a l a z ł y m ie js c a t s k i e o ś r o d k i Ja k badawczo ro z w ojow y, p r z e tw a r z a n i» d anych , o r g a n i z a c j i p r a c y i z a r z ą d z a n ia i t p . - j e d n o s t k i o r g a n iz a c y jn e n iez b ę d n e w nowoczesnym z a r z ą d z a n iu kom binatem . W szystko to w r e z u l t a c i e d o p ro w a d z iło do o g r a n ic z e n ia m o ż liw o ś c i p e łn e g o ro zw o ju nowo- p o w s t a łe j .je d n o s t k i o r g a n i z a c y jn e j. .

(7)

or-ganizmu g o sp o d arcz e g o . P o z o s t a łe , z a b e z p ie c z a ją c e sprawna fun k c jo n o w a n ia kom binatu pow inny być r o z d z ie lo n e m iędzy z a rz ą d a z a k ła d y . P o d z ia ł ten z a le ż y od w ie lu czyn n ik ów i mimoi *а wy o d rę b n io n e f u n k c je mają c h a r a k t e r t r w a ł y , to lo k a liz o w a n ie Ic h w o d p o w ie d n ich komórkach o r g a n iz a c y jn y c h powinno być e l a s t y cz n e. D z ia ła ln o ś ć o r g a n iz a t o r s k a w tym z a k r e s ie musi Je d n a k u w z g lę d n ia ć m ożliw ość kosztów m a k s y m a liz a c ji e fe k tó w . P r z y j ę c i e form y w y d z ie lo n e g o lu b n ie w y d z ie lo n e g o za rzą d u n ie w ie le w p ły n ę ło na p o d z ia ł w badanych ko m b in a tac h . Zarówno w jednym ja k

1 drugim

p rzyp ad k u z a k ła d y p ro d u k c y jn a d z i a ł a ł y na pełnym wewnętrznym ro zra ch u n k u gospodarczym , c h o c ia ż w p r a k t y c e spo

ty k a s ię dość duże z r ó ż n ic o w a n ie w z a le ż n o ś c i od s to p n ia k o n c e n t r a c j i f u n k c j i w z a r z ą d z ie . W p r z y ję ty m w P o lk a b lu ro z w ią z a n iu z r e g u ły dublowano f u n k c je w z a r z ą d z ie i z a k ła d a c h . Newet p r a c e badawczo rozwojowe w z a k r e s ie p r a c naukowo-badaw- c z y c h , d o ś w ia d c z a ln y c h , p ro je k to w y c h i t p . prowadzone b y ły za równo w OBR " K a b l o s p r z ę t " , ja k 1 w z a k ła d a c h . Pod o b nie p o d z ie lo n o f u n k c je te c h n ic z n e g o p rz y g o tó w a n ia p r o d u k c j i , p la n o w a n ia p r o d u k c j i, g o s p o d a rk i m a te r ia ło w e j i t p . W ramach t e j o s t a t n i e j f u n k c j i J e d y n ie t a k ie d z ie d z in y , J a k :

- u s t a l e n i e normatywów zapasów m a te ria ło w y c h w z a k ła d a c h , - z a p o trz e b o w a n ie na m a t e r i a ł y z Im p o rtu ,

i re g u lo w a n ie w ew nętrzn ych d ostaw k o o p e ra c y jn y c h ,

- u s t a l e n i e e t a t y s t y c z n y c h norm z u ż y c ia i k o n t r o la r e a l n o ś c i norm t e c h n ic z n y c h ,

zarezerw ow ano d la z a rz ą d u ko m b in atu , in n e n a to m ia s t b y ły równo l e g l e r e a liz o w a n e w z a r z ą d z ie i z a k ła d a c h ,

W Opakoraecle p o d z ia ł f u n k c j i b y ł b a r d z ie j k la ro w n y . Na sz c z e b lu w y d z ie lo n e g o z a rz ą d u skon centro w ano z a g a d n ie n ia d o ty c z ą c a p rog no zo w ania

1

program ow ania ro z w o ju , p r a c e b adaw czo-rozw ojo we, im p o rt m a te r ia łó w , r e g u lo w a n ie w ew nętrznych d ostaw it p . Roz m ie s z c z e n ie omówionych f u n k c j i b y ło na o g ó ł zgodne z t e o r i ę . 1 tak np. fu n k c je badawczo-rozwojowe, l o k a l i z u j e a ię z w y k ło w z a r z ą d z ie kom binatu g ru p u ją c e g o Je d n o ro d n e z a k ła d y w y tw a r z a ją c e t a k i sam w y ró b , n a to m ia s t p r z y w ie lo s s o r ty m e n to w e j p r o d u k c ji k o r z y s t n i e j J e s t dokonać p o d z ia łu ty c h p r a c m iędzy z e rz ą d a jta k ła d y , bowiem d o ś w ia d c z a n ie k a d ry t e c h n ic z n e j zak ład ó w w ^ r e d u k c ji o k r e ś lo n y c h wyrobów może p r z y n ie ś ć w ię k s z e e f e k t y

(8)

n i t s k o n c e n tro w a n ie ty c h p r a c w z a r z ą d z ie . Rów nież p r z e s tr z e n n e ro z p r o s z e n ie z a k ła d ó w przem aw ia za l o k a l i z a c j ą za g a d n ie ń te c h n o lo g ic z n y c h w z a k ła d a c h . O ed ynie p r a c e z z a k re s u prognozo w ania i program ow ania rozw oju n a le ż y w c a ł o ś c i lo k a liz o w a ć w z a r z ą d z ie kom b inatu.

F u n k c ja p r o d u k c ji ob ejm u je w ie le grup c z y n n o ś c i, k t ó r e zwy k ł e d z ie lo n e sę m iędzy z a rz ą d a z a k ła d y . Ns o g ó ł ' ekonom iczne p la n o w a n ie p r o d u k c ji ( w i e l o l e t n i e i r o c z n e ) l o k a l i z u j e s ię w z a r z ą d z ie k o m b in atu , zaś p la n o w a n ie te c h n ic z n o - p ro d u k c y jn e (wy konaw cze) w z a k ła d a c h .

F u n k c je o rg a n iz o w a n ia p r o d u k c ji w ykonuję n a to m ia s t s łu ż b y z ak łfid o w e, one te ż k o n t r o lu ję p r z e b ie g p rocesó w t e c h n o lo g ic z n yc h , w a ru n k i p r a c y , d op ływ surowców i m a te ria łó w it p . N a szcz e b lu z a rz ą d u s p o ty k a s ię je d y n ie s u p e r k o n tr o le wyrobów gotowych. P r z y j ę t e zarówno w P o lk a b lu ja k i Opakomecie ro z w ię z a n ia n ie o d b ie g a ły ż b y t n io od t e o r e t y c z n y c h z a ło ż e ń . Co prawda p lan ow a n ie p r o d u k c ji ( t a k w i e l o l e t n i e Ja k i b ie ż ę c e ) prowadzono równo l e g l e w z a rz ą d a c h i z a k ła d a c h , a l e t a k i e r o z w ią z a n ie w y n ik a ło z k o n k re tn y c h warunków fu n k c jo n o w a n ie kom binatów . S te ro w a n ie p ro d u k c ję b y ło w c a ł o ś c i r e a liz o w a n e w z a k ła d a c h .

I s t n i e j ą c e r o z d z ie ln ic t w o m a te ria łó w i o g ra n ic z o n e m ożliw o ś c i wyboru d o s ta w c y s p r a w ia j ą , że c z ę ść f u n k c j i g o s p o d a rk i mate r i a ł o w e j - a m ia n o w ic ie z a o p a tr z e n ie - ma r a c z e j c h a r a k t e r te c h n ic z n y n iż ekon om iczny. 3 e s t ona lo k a liz o w a n a z w y k le w z a r z ą d z ie k o m b in a tu , c h o c ia ż w n ie k t ó r y c h p rz yp a d k a ch z a o p a tr z e n ie w ma

t e r i a ł y podstawowe o maaowym z u ż y c iu r e a liz o w a n e J e s t bezpo ś r e d n io w z a k ła d a c h . P o z o s t a łe c z y n n o ś c i g o s p o d a rk i m a te r ia ło w e j Ja k m agazynow anie, k o n t r o la z u ż y c ia i norm z u ż y c ia e p e łn ia n e są na o g ó ł p rz e z z a k ła d y , je d n a k z a rz ą d kom binatu w a n a l i z i ę i o c e n ie c a ł o ś c i g o s p o d a rk i m a t e r ia ło w e j zak ład ó w musi ró w n ież u w z g lę d n ia ć ocenę ty c h z a g a d n ie ń .

Po d o b n ie Ja k z a o p a t r z e n ie , ró w n ie ż i z b y t p r o d u k c j i .doko nywany J e s t p rz e w a ż n ie metodami a d m in is t r a c y jn y m i. S p rz ed a ż du ż e j i l o ś c i wyrobów odbywa s ię na p o d s ta w ie r o z d z ie ln ik ó w s tę d p r z e d s ię b io r s t w a przem ysłow e z a jm u ję s ię w z a s a d z ie je d y n ie e k s p e d y c ję sw oich wyrobów,. F u n k c je z b y ty r e a l i z o w a ł y д P o lk a b l u ; C e n tr o k e b e l i E le lc t r im ( b i u r a z b y t u ) , zaś w Opakomecie j e s t ona r e a liz o w a n a b e z p o śre d n io p rz e z z a k ła d y .

(9)

Oak w yn ik a z p rzeprow adzonych badań f u n k c je te mogą być roz m a ic ie lo k a liz o w a n e . S z e re g czyn n ik ów przem aw ia za k o n c e n tr a c ję

ty c h f u n k c j i w z a r z ą d z ie k o m b in atu , w ie le z a rz u tó w można wysu nąć p r z e c iw takiem u r o z w ią z a n iu . R e a l i z a c j a f u n k c j i z b y tu w p ły wa na w ew nętrzną i n t e g r a c j ę ko m b in atu , s tą d o g r a n ic z e n ie r o l i za rzą d u do nadzoru i k o n t r o l i r e a l i z a c j i f u n k c j i z b y tu p rz e z z a k ła d y p ow od uje, że s p e łn ia on f u n k c je a d m in is t r a c y jn e o g ra n ic z a j ą c e p ro c e a i n t e g r a c j i .

2 d r u g ie j s t r o n y k o n c e n tr a c ja zby

tu na s z c z e b lu za rzą d u kom binatu p rz y dużym r o z p ro s z e n iu za kład ó w s p r a w ia , że z n a c z n ie w yd łuża a ię drog a s p rz e d a ż y w yro bów i z m n ie js z a s ię o d p o w ie d z ia ln o ś ć zak ład ó w za ja k o ś ć w yro bów. S tą d w p r a k ty c e z a g a d n ie n ia s p rz e d a ż y p r o d u k c ji e k s p o r to w ej

3ą na o g ó ł sk on centro w ane

w z a r z ą d z ie , za ś c z y n n o ś c i z w ią zane ze sp rzed ażą wyrobów4na ryn ku krajow ym r e a liz o w a n e są w

z a k ła d a c h . v

W p r z e d s ię b io r s t w a c h typu kom binat p o w o łu je s i ę z a z w y c z a j z a s tę p c ę d y r e k t o r a za rzą d u do p ro w a d ze n ia spraw p ra c o w n ic z y c h . W ynika to z w a ż n o ści c z y n n ik a lu d z k ie g o w p r o c e s ie p r o d u k c ji o- ra z z a k re s u spraw z w iąz a n ych z fu n k c ją p e rs o n a ln ą i s o c j a ln ą . S k o n c e n tro w a n ie t e j f u n k c j i na s z c z e b lu z a rz ą d u n ie j e s t je d nak pozbaw ione wad, z w ła s z c z a p r z y znacznym r o z p ro s z e n iu za k ład ó w . Dobór p racow ników p rz e z b e z p o śre d n ie g o p rz e ło ż o n e g o

f

z w ię k sz a o d p o w ie d z ia ln o ś ć za podw ładnego, a w y p o sa ż e n ie k ie r o w n ik a z a k ła d u w o d p o w ie d n ie in s tru m e n ty m otyw acyjn e d e c y d u je o e fe k t y w n o ś c i p r a c y . Te p r z e s ł a n k i , być może, z a d e c y d o w a ły o o g r a n ic z e n iu f u n k c j i kad ro w e j i s o c j a l n e j w z a rz ą d a c h badanych kom binatów do p rzyjm o w a n ia i z w a ln ia n ia k a d ry k i e r o w n ic z e j , o b s a d z a n ia s ta n o w is k k ie r o w n ic z y c h , aw ansow ania i n a g ra d z a n ia k ie ro w n ik ó w s z c z e b la c e n t r a ln e g o w z a k ła d a c h . P o z o s t a łe czynno ś c i z w iąz a n e z tę fu n k c ją r e a liz o w a n o w z a k ła d a c h . W yd aje s i ę , że w p o d z ia le t e j f u n k c j i n a le ż a ło b y u w z g lę d n ić m ożliw ość o k r e ś la n ia p rz e z z a rz ą d j e d n o l i t e j p o l i t y k i k a d ro w e j o ra z z l o k a liz o w a ć w nim z a g a d n ie n ia dopływ u k a d r i ic h s z k o le n ia . P r z e s ł a n k i ekonom iczne p rz e m a w ia ją ró w n ie ż za r e a l i z a c j ą na tym s z c z e b lu c z ę ś c i f u n k c j i s o c j a l n e j w z a k r e s ie o r g a n i z a c j i wcza sów i k o l o n i i , o r g a n i z a c j i w y c ie c z e k z a g r a n ic z n y c h i t p .

F u n k c je ekonom iczno są z w y k le r e a liz o w a n e na s z c z e b lu za rz ą d u , a l e mogę ró w n ie ż w ystępow ać w z a k ła d a c h . W badanych je d

(10)

-n ostk och g o sp o d arcz ych c a ło ś ć ty c h f u -n k c j i zgrupowano rów noleg l e w z a k ła d a c h i z a r z ą d z ie . F u n k c je te u m o ż liw ia ją podejmowa n ie d e c y z j i - d la t e g o n a le ż y wykonywać J e tam, g d z ie podejmowa ne są d e c y z je . Znaczne u p ra w n ie n ia zak ład ó w do podejm ow ania d e c y z j i w p e ł n i u z a s a d n ia ły r e a l iz o w a n ie ty c h f u n k c j i zarówno w z a r z ą d z ie , ja k i z a k ła d a c h badanych kom binatów.

Z w y k le z a k ła d y kom binatu n ie maję p e łn e j swobody w z a k re s i e k s z t a łt o w a n ia sw o ich c e ló w , c h o c ia ż s to p ie ń i n t e g r a c j i ty c h c e ló w w k o m b in a cie j e s t z n a c z n ie w ię k s z y n iż m iędzy p rz e d s ię b io rs tw e m a z je d n o c z e n ie m . W ię c e j swobody maję n a to m ia s t z a k ła d y w o k r e ś la n iu środków i metod p o s tę p o w a n ia , a l e i w tym p rzyp a d k u z a k re s ic h s a m o d z ie ln o ś c i w yn ik a z p r z y j ę t e j form y ro z ra ch u n k u g osp o d arczeg o i deleg ow anych p rz e z z a rz ą d u- p ra w n ie ń . Z a k ła d y mogą d z i a ł a ć na pełnym lu b og ran iczon ym ro z

ra c h u n k u , prz;y czym w k o m b in a cie n ie ma z w y k le p o tr z e b y pozo s t a w ia n ia za k ła d ó w na pełnym ro z ra c h u n k u ,

W badanych ko m b in atach z a k ła d y d z i a ł a ł y na zasad ach p e łn e g o w ew nętrznego ro z ra c h u n k u .

T a k ie e le m e n ty tego ro z ra ch u n k u J a k ; - w y d z ie le n ie środków ,

- ^prow adzenie t r a n s a k c j i kupna - s p rz e d a ż y ,

- s p o rz ą d z a n ie b ila n s u o ra z rachunku s t r a t i zysków ,

- k o r z y s t a n ie z k r e d y t u bankowego i p o s ia d a n ie od p o w ie d n ich k o n t w banku,

- tw o r z e n ie ' w ła s n y c h funduszów i r o z l i c z a n i e s i ę z budżetu b y ło w p e ł n i r e a liz o w a n e p rz e z z a k ła d y , k t ó r e w ramach kom binatu s t r a c i ł y J e d y n ie osobowość p raw n ą.

W ydaje s i ę , że p r o c e s y i n t e g r a c y j n e w ew nątrz kom binatu wyma ga J ą , by n ie z a le ż n i e od z a k re s u w ew nętrznego ro z ra ch u n k u grupo wać w z a r z ą d z ie kom b inatu c a ło ś ć z a g a d n ie ń * d o ty c z ą c y c h r o z l i czeń z b u d ż e tu . Na tym s z c z e b lu pow inn y być ta k ż e s k o n c e n tro van e k c fn ta k ty z bankiem w z a k r e s ie kredy.tów i k o n t r o l i funduszu p ł a c . T a k ie r o z w ią z a n ie w yn ik a ró w n ie ż z p a ra m e try c z n e g o s y s t e mu z a r z ą d z a n ia .

Z pow yższych rozważań w y n ik a , że p o w ią z a n ie zak ład ó w z cen t r a l ą z a le ż ą od sze ro g u c z y n n ik ó w , w tym .w ie lu n ie w y m ie rn y c h . S tą d o ro z m ie s z c z e n iu o k r e ś lo n e j f u n k c j i d e c y d u je p o trz e b o j e j w y stę p o w a n ie z u w z g lę d n ie n ie m o p tym aln ych e fe k tó w . P r z e

(11)

m ie s z c z a n ie f u n k c j i z a rz ą d z a n ia powinno być e la s t y c z n e (mimo w z g lę d n ie s t a łe g o ic h c h a r a k t e r u ) i u z a le ż n io n e od z m ie n ia ją cych s ię warunków d z i a ł a n i a kom binatu i z a k ła d ó w . ' <

Z rozm ieszczen iem f u n k c j i w igże s ię z a g a d n ie n ie u praw nień d e c y z y jn y c h s p r z y ja ją c y c h w y z w a la n iu i n i c j a t y w i in n o w a c y jn e j d z i a ł a l n o ś c i z a k ła d ó w . D la te g o p r z y c e n t r a liz o w a n iu d e c y z j i n a le ż a ło b y o g r a n ic z y ć s ię je d y n ie do ty c h f u n k c j i , k t ó r e n ie ha muję o d d o ln ych i n i c j a t y w .

K a z im ie rz Danik

ALLOCATION OF FUNCTIONS BETWEEN BOARD AND PLANTS OF MULTI-PLANT EN T ER PR ISE

The a r t i c l e d is c u s s e s f in d in g s o f s t u d ie s on the scope o f d i v i s i o n o f f u n c t io n s in i n d u s t r i a l com bines. A p p ly in g a com p a r a t i v e method the a u th o r p o in t s a t f a c t o r s d e te r m in in g a l l o c a t io n o f f u n c t io n s a c c o r d in g to a p p o in te d o r u n o p p o in te d board o f the m u lt i- p la n t e n t e r p r i s e . * T h i

3 i s

fo llo w e d by a n a l y s i s of f a c t o r s d e te r m in in g the way in w hich p a r t i c u l a r p l a n t s a re l i n k ed w it c h t h e i r p a re n t company.

R e s e a rc h f in d in g s a llo w the a u th o r to p u t fo rw a rd a t h e s i s t h a t " t r a n s l o c a t i o n o f management f u n c t io n s sh o u ld be e l a s t i c and dependent upon ch an g in g f a c t o r s o f a c t i v i t y o f com bines end p l a n t s “ . R e la t io n s h ip between d e c ie io n - m n k in g • pow ers and a l l o a c a t i o n o f f u n c t io n s p o in t s a t th e need f o r r e s t r i c t i n g c e n t r a l i z a t i o n o f f u n c t io n s o n ly w it h re s p e c t to th o se w hich do n ot hamper i n i t i a t i v e s f lo w in g from b elow .