"Wann entstand das Neue Testament", John A. T. Robinson, Paderborn-Wuppertal 1986 : [recenzja]

Roman Bartnicki

"Wann entstand das Neue

Testament", John A. T. Robinson,

Paderborn-Wuppertal 1986 :

[recenzja]

Collectanea Theologica 58/4, 162-163

1 6 2 R E C E N Z J E

n a w c ze g o m o ż n a w n io sk o w a ć , że po „ in c y d e n c ie ” w K o ry n c ie P a w e ł szy b k o

o p u ścił to m ia s to i s ta tk ie m w ró c ił do E fe z u . T a m z n o w u c h w y c ił za p ió ro , e w e n tu a ln ie p o d y k to w a ł sw ó j sz ó sty lis t do K o r y n tu , tzw . L is t w e łza ch , k tó r y i ty m ra z e m do sto lic y A c h a i d o s ta rc z y ł T y tu s . U d a ł się o n s ta tk ie m d o K o ry n tu , a po p o je d n a n iu z ta m te js z ą w s p ó ln o tą d ro g ą lą d o w ą d o ta r ł d o w s p ó ln o t M a c e d o n ii, g d zie s p o tk a ł się z P a w łe m . L is t w e łz a c h z o sta ł w ięc n a p is a n y w p o c z ą tk a c h r o k u 55. W c z a sie w iz y ty p o ś r e d n ie j P a w e ł z a p o w ie d z ia ł, że w k ró tc e z n o w u p r z y ­ b ę d z ie do K o r y n tu , a n a s tę p n ie m a z a m ia r „ u d a ć się do M a c e d o n ii i z M a ­ ce d o n ii z n ó w p rz y jś ć do w a s po to , b y śc ie m n ie w y p r a w ili w p o d ró ż do J u d e i ” (1, 16). J e d n a k ż e p o te m z m ie n ił p la n y i p r o s ił T y tu s a , a b y w y ru s z y ł m u n a p rz e c iw i s p o tk a ł go w T ro a d z ie . Je sz c z e la te m d o ta r ł P a w e ł do T r o - a d y , g d z ie je d n a k n ie s p o tk a ł T y tu s a : „ n ie s p o tk a łe m T y tu s a , b r a t a m o jego. P o ż e g n a łe m się p rz e to i w y ru s z y łe m do M a c e d o n ii” (2, 13). T a m o c z e k iw a ł P a w e ł z n ie p o k o je m sw ego w s p ó łp r a c o w n ik a T y tu s a , g d y ż n ie b y ł p e w n y , czy je g o L is t w e łza c h p is a n y d o b rz e z o s ta ł p r z y j ę ty p rz e z w s p ó ln o tę k o - ry n c k ą . „L ecz P o c ie s z y c ie l p o k o rn y c h , B óg, p o d n ió s ł i n a s n a d u c h u p r z y b y ­ ciem T y tu s a ” (7, 6). Z M aced o n ii, g d zie a p o s to ł z a tr z y m a ł się n a p e w ie n czas, n a p is a ł do K o r y n tu sw ó j sió d m y lis t, tz w . L is t p o je d n a w c z y , w k tó ­ r y m o p o w ia d a „o u d rę c e d o z n a n e j p rz e z n a s w A z ji” (1, 8). J e ś li je s t to a lu z ja do a r e s z tu P a w ła w E fezie, co je s t b a rd z o p ra w d o p o d o b n e , to m u s ia ł­ b y on po s w o je j „w iz y c ie p o ś r e d n ie j” w K o ry n c ie , a p rz e d p o d ró ż ą do T ro a d y i M a c e d o n ii p rz e b y w a ć w w ię z ie n iu . B y ć m o że n a p o d s ta w ie D z ie jó w A p o ­ s to lsk ic h m o ż n a w y p ro w a d z ić w n io se k , że u w ię z ie n ie P a w ła w E fezie (o k tó r y m D z n ie w s p o m in a ją ) i o p ó ź n io n a p o d ró ż z k o le k tą w r . 55: „P o ty c h w y d a r z e n ia c h p o s ta n o w ił P a w e ł u d a ć się do J e ro z o lim y p rz e z M ac e d o n ię i A c h a ję . « P o tem , g d y się d o sta n ę , m u s z ę i R z y m zobaczyć» — m ó w ił. W y ­ s ła ł w ię c do M a c e d o n ii d w ó c h sw o ic h p o m o c n ik ó w , T y m o te u s z a i E r a s ta , a sa m p o z o s ta ł p rz e z ja k iś czas w A zji. W ty m w ła ś n ie czasie p o w s ta ł n ie ­ m a ły r o z r u c h z p o w o d u d ro g i P a n a ” (Dz 19, 21—23).

N ie w ia d o m o , s tw ie rd z a R. P e s c h , czy L is t w e łz a c h z o sta ł n a p is a n y p rz e z a p o s to ła w w ię z ie n iu , czy te ż P a w e ł d o p ie ro po u w o ln ie n iu z w ię z ie ­ n ia p o s ła ł z ty m lis te m T y tu s a do K o r y n tu . Z im ą 55/56 P a w e ł p rz e b y w a ł „ trz y m ie s ią c e ” (Dz 20, 3) w K o ry n c ie . D o ta rł ta m n a jp ó ź n ie j w g ru d n iu r . 55. L is t p o je d n a w c z y w y s ła ł w ię c do K o r y n tu je s ie n ią r. 55.

Je d n o ś ć li te r a c k a 2 K o r w ie lo k r o tn ie ju ż b y ła p o d w a ż a n a . R . P e s c h w s u g e s ty w n y sp o só b o d tw o rz y ł oko liczn o ści, w ja k ic h m ia ły p o w s ta ć w y ró ż ­ n io n e p rz e z n ieg o lis ty .

k s. R o m a n B a r tn ic k i, W a r sza w a

J o h n A. T . R O B IN S O N , W a n n e n ts ta n d d a s N e u e T e s ta m e n t, P a d e r b o r n - - W u p p e r ta l 1986, V e rla g B o n ifa c iu s -D ru c k e r e i — B ro c k h a u s , s. 383.

A u to r b y ł a n g lik a ń s k im b is k u p e m (1919— 1983) w W o o lw ich (W ielk a B r y ­ ta n ia ). O ry g in a ł p t. R e d a tin g th e N e w T e s ta m e n t w y d a w a n y b y ł w L o n d y ­ n ie w la t a c h 1976, 1981 4.

W b re w o g ó ln ie p rz y ję ty m p o g lą d o m b ib lis tó w a u t o r p o s ta w ił tw ie r d z e ­ n ie i u s iło w a ł je u z a s a d n ić , że p r z y ję te w e w s p ó łc z e s n y c h w s tę p a c h do N o­ w ego T e s ta m e n tu d a ty p o w s ta n ia p is m N o w eg o T e s ta m e n tu n ie są p o p r a w ­ n e, g d y ż z b y tn io o d s u w a ją czas ic h n a p is a n ia . N a jp ie r w J. A. T. R o b in so n r e f e r u je m o cn o o d b ie g a ją c e od sie b ie c h ro n o lo g ie , k tó r e z a p ro p o n o w a li: P . C. B a u r, A . v. H a r n a c k , H. v. S o d e n , W . G. K ü m m e l i N. P e r r in . B a u r p r z y j­ m o w a ł, że E w a n g e lia J a n a p o w s ta ła o k o ło r . 170, H a r n a c k — w la ta c h 80— 110. D ru g i L is t P io t r a — H a r n a c k : r . 175; v. S o d e n : 100— 133 r.; K ü m m e l: 125— 150 r. W y c h o d z ą c od E w a n g e lii J a n a , k tó r e j d a tę p o w s ta n ia J . A. T. R o ­ b in s o n c h c ia łb y p rz e s u n ą ć p rz e d ż y d o w sk ie p o w s ta n ie z l a t 66—70, k o n s e ­

R E C E N Z J E

k w e n tn ie p rz e s u w a on ta k ż e czas n a p is a n ia p o z o s ta ły c h p is m N ow ego T e ­ s ta m e n tu . W s z y s tk ie m ia ły p o w s ta ć p rz e d u p a d k ie m J e r o z o lim y w r. 70. U s iłu ją c u d o w o d n ić tę h ip o te z ę w s w e j k sią ż c e , R o b in s o n ch ce rz u c ić w y ­ z w a n ie p r z y ję ty m p o g lą d o m (s. 20).

A u to r u k a z u je z n a c z e n ie u p a d k u J e ro z o lim y w r. 70 d la p ie rw o tn e g o K o ścio ła, d la m y ś li te o lo g ic z n e j i li te r a c k ie j tw ó rc z o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j (s. 23— 39). J u ż t u t a j w y r a ż a p o g lą d , że w s z y s tk ie tr z y E w a n g e lie sy n o p ty c z n e z re d a g o w a n e z o s ta ły p rz e d r. 70. J a k C. H . D odd, w M k 13; Ł k 19, 41—44; 21, 20— 24; M t 24 n ie w id z i n ic, co w sk a z y w a ło b y n a u p a d e k Je ro z o lim y i u w a ż a , że s ą ta m ty lk o lite r a c k ie , p ro r o c k ie g ro ź b y , że zb liża się s ą d (p o ­ w sz e c h n e w p is m a c h p ro ro c k ic h ), a s y n o p ty c y n ic n ie w ie d z ie li o w o je n ­ n y c h w y d a rz e n ia c h z r. 70.

T a k ż e P a w e ł (s. 40— 94), k tó r e g o p is m a , łą c z n ie z D e u te r o p a u lin a m i i l i ­ s ta m i p a s te rs k im i, m ia ły p o w s ta ć w la ta c h 50— 58, u w a ż a n y je s t p rz e z J. A. T. R o b in s o n a za ś w ia d k a teg o , że c a ła w c z e s n o k o śc ie ln a te o lo g ia ro z w i­ n ę ła się i z o s ta ła s p is a n a w la ta c h 30—70 (s. 93). W ra z z H e g le m tw ie r d z i o n, że c h ry s to lo g ia w z a s a d n ic z y m u ję c iu ro z w in ę ła się w la ta c h 30— 35 i do so b o ru a p o sto lsk ie g o w r . 48 s f o rm u ło w a n e ju ż z o s ta ły s t r u k t u r y teo lo g ii.

J. A. T. R o b in s o n u w a ż a , że d a n e D z ie jó w A p o s to ls k ic h (s. 95— 126) z g a d z a ją się z w y p o w ie d z ia m i lis tó w P a w io w y c h . W y so k o c e n ią c n o ta tk ę P a p ia s z a , a n ty m a r c jo n is ty c z n y P ro lo g , d a n e E u z e b iu sz a , H ie ro n im a i in n y c h p is a rz y , o p o w ia d a się za o p in ią , że n a jw c z e ś n ie j s p is a n a z o s ta ła E w e n g e lia M a te u s z a (s. 125). P r z y jm u je , że M t p o w s ta ł o k o ło r. 40; M k o k o ło r. 45; Ł k około r. 57; D z o k o ło r. 60. L is t J a k u b a d a tu j e n a r . 47 (s. 127— 148). D la O jcó w a p o s to ls k ic h p r z y jm u je d a ty : D id a e h é : 40— 60 r.; P ie r w s z y L is t K le m e n s a : 70 r .; L is t B a r n a b y : r. 75; P a s te r z H e rm a s a : r. 85 (s. 363 n). E g z e g e ta n ie m ie c k i, P . G. M ü lle r p o s ta w ił J . A. T. R o b in so n o w i z a rz u t, że n ie s k o n s u lto w a ł o n w w y s ta r c z a ją c y m s to p n iu n o w sz e j, w a ż n ie js z e j l i t e ­ r a t u r y d o ty c z ą c e j ta k ic h z a g a d n ie ń ja k u p a d e k J e r o z o lim y w r. 70 i z n a c z e ­ n ie teg o w y d a r z e n ia d la p ie rw o tn e g o c h rz e ś c ija ń s tw a , n ie u w z g lę d n ił n o w ­ szy ch s tu d ió w d o ty c z ą c y c h ś w ia d e c tw a P a p ia s z a , c h ro n o lo g ii P a w ła , s to s u n ­ k u P a w ła do p a u lin iz m u (D e u te ro p a u lin a , o b ra z P a w ła w Dz), p ro c e s u r e ­ d a k c y jn e g o k s z ta łto w a n ia się tr a d y c ji p is m n o w o te s ta m e n ta ln y c h . P o szcze­ g ó ln e k w e s tie z a z w y c z a j są b a r d z ie j s k o m p lik o w a n e n iż w y n ik a to z h a r ­ m o n iz u ją c e j p r e z e n ta c ji R o b in s o n a (P. H. M ü lle r w B ib e l u n d K irc h e 41, 1986, 185 n). T r u d n o b y ło b y w ię c tw ie rd z ić , że jeg o s tu d iu m sto i n a poziom ie w sp ó łc z e s n y c h b a d a ń w w ie lu o m a w ia n y c h k w e s tia c h .

D zieło J . A. T. R o b in s o n a a n i n ie b u rz y z g o d n y c h p o g lą d ó w e g z e g e ty c z - n y c h o b e c n e j d o b y , je ś li ta k ie is tn ie ją , a n i n ie p r e z e n tu je rz e c z y w iś c ie n o ­ w y c h p o g ląd ó w , lecz łą c z y ze so b ą sz e re g w a r ty c h w s p o m n ie n ia , lecz dziś w ą tp liw y c h p o g lą d ó w d a w n ie js z y c h b a d a c z y . P . G. M ü lle r s tw ie rd z a , że n ie m a p o d sta w , b y po u k a z a n iu się t e j k s ią ż k i p isa ć n a n o w o w s tę p y do N o­ w eg o T e s ta m e n tu a lb o z m ie n ia ć k w e s tie in tr o d u k c y jn e p o d czas w y k ła d ó w . S tu d iu m to p o w in n o z w ró c ić u w a g ę n a f a k t, że w w ie lu k w e s tia c h in t r o - d u k c y jn y c h , sz czeg ó ln ie g d y ch o d zi o d a ta c ję , p o ru s z a m y się po h ip o te ty c z ­ n y m g ru n c ie ; a le ta k ż e n a to , że n asze h ip o te z y ta k są u z a s a d n io n e , że po u k a z a n iu się t e j k s ią ż k i z p e w n o ś c ią n ie m u s z ą b y ć re w id o w a n e .

k s. R o m a n B a r tn ic k i, W a r sza w a

F r a n z M U S S N E R , W as le h r t J e s u s ü b e r d a s E n d e d e r W e lt? , F r e ib u r g - B a se l-W ie n 1987, V e rla g H e rd e r, s. 92.

W o s ta tn ic h la ta c h o b s e r w u je m y żyw e z a in te re s o w a n ie e s c h a to lo g ią z a ­ ró w n o ze s tr o n y b ib lis tó w , ja k i d o g m a ty k ó w . U k a z u ją się c o ra z to n o w e k s ią ż k i p o św ię c o n e t e j p ro b le m a ty c e . D u ży m z a in te re s o w a n ie m cieszy się m. in. c e n tr a ln e m ie js c e w N o w y m T e s ta m e n c ie : m o w a J e z u s a o k o ń c u ś w ia ta