Wincenty Myszor
"L’Exégèse de saint Jérôme d’après
son "Commentaire sur Isaïe", Pierre
Jay, Paris 1985 : [recenzja]
Collectanea Theologica 56/3, 194-196
194 R E C E N Z J E
P ie r r e JA Y , L ’E x é g è s e d e s a in t J é r ô m e d ’a p rè s s o n „ C o m m e n ta ir e s u r Is a ïe ”, P a r is 1985, E tu d e s A u g u stin ierrn .es, s. 496.
H ie ro n im , u z n a n y a u to r y te t p a tr y s ty c z n y w s p r a w a c h b ib lijn y c h i t ł u m acz P is m a Ś w ięteg o , w ła ś c iw ie n ie d o c z e k a ł się w ie lu p r a c s y n te ty c z n y c h n a te m a t sw e j eg zeg ezy . W iele p u b lik a c ji p o św ię c o n y c h r ó ż n y m z a g a d n ie n io m sz c zeg ó ło w y m jeg o tw ó rc z o ś c i p o z w a la ją je d n a k w y ro b ić so b ie o gólne w y o b ra ż e n ie o św . H ie ro n im ie ja k o eg zeg ecie. P r z e d s ta w ia n a t u p r a c a m a za p rz e d m io t egzegezę H ie ro n im a n a tle jeg o K o m e n ta r z a do Iz a ja sz a . P. J a y d o k o n a ł je d n a k ta k w n ik liw e j a n a liz y w s z y s tk ic h w y p o w ie d z i H ie ro n im a , a w ię c n ie ty lk o w e w s p o m n ia n y m k o m e n ta r z u , że m o ż n a p o w ie d z ie ć , że chodzi tu o s y n te z ę jeg o egzegezy.
O sie m n a śc ie k s ią g k o m e n ta r z a eg z e g e ty z B e tle je m p o zw o liło ró w n ie ż a u to r o w i n a s p o jrz e n ie b a rd z o s z e r o k ie n a p r a c ę filo lo g ic z n ą . A u to r p o s ta n o w ił b o w iern p rz e d s ta w ić p rz e d e w s z y s tk im p ra c ę H ie ro n im a n a d te k s te m b ib lijn y m , a w ięc jeg o ro z u m ie n ie te k s tu , m e to d ę p o s z u k iw a n ia zn aczeń , tr e ś ć te o lo g ic z n ą k o m e n ta rz a . P r a c a o b e jm u je sześć ro z d z ia łó w , w stę p , z a k o ń c z e n ie , o sie m an ek só w ’ o ra z in d e k s y . W p ie rw s z y m ro z d z ia le a u to r u k a z a ł o k o liczn o ści p o w s ta n ia k o m e n ta rz a , a p rz e d e w s z y s tk im d a ls z e p rz y g o to w a n ie H ie ro n im a do te j p ra c y . W śró d w ie lu n a u c z y c ie li eg zeg ezy i k o m e n to w a n ia te k s tó w a u to r w y ró ż n ia D o n a ta , g r a m a ty k a , A p o lin a re g o , G rz e g o rz a z N a z ja n z u i D id y m a . H ie ro n im a w p ro w a d z a li w ta j n ik i te k s tu h e b ra js k ie g o ta k ż e m is trz o w ie ży d o w scy . A u to r ro z w a ż a ł ta k ż e k w e s tię zap o ż y c z e ń H ie ro n im a u p o p rz e d n ic h k o m e n ta to r ó w K się g i Iz a ja sz a . U z n a ł, że H ie ro n im w y k o rz y s ta ł p rz e d e w s z y s t k im p r a c e O ry g e n e sa , E u z e b iu s z a z C e z a re i i D id y m a . Z n a ł H ie ro n im ta k ż e egzegezę A m b ro ż e g o i W ik to ry n a , a le tr u d n o u s ta lić , w ja k i m s to p n iu z n ie j k o rz y s ta ł. P ie r r e J a y p rz e d s ta w ił ró w n ie ż w s z y s tk ie w y p o w ie d z i H ie ro n im a p oza K o m e n ta r z e m n a te m a t k s ię g i Iz a ja s z a , zw ła sz c z a li s t 18.
R o z d z ia ł d ru g i p o św ię c ił a u to r z a g a d n ie n iu w y z n a c z o n y m p rz e z ty tu ł
p h ilo lo g ia sacra. Z a ją ł się w ię c k o n c e p c ją k o m e n ta r z a w ogóle, tr e ś c ią i m e
to d ą te g o ro d z a ju egzegezy b ib lijn e j, to je s t c o m m a tic u m , czy li w e r s e t po w e rse c ie . N a s tę p n ie p rz e d s ta w ił z a s to s o w a n y p rz e z H ie ro n im a p o d z ia ł te k s tu , z w ią z k i te k s tu z h e b r a js k im o ry g in a łe m , o z n a c z a ją c to z a g a d n ie n ie h a s łe m s a m ego H ie ro n im a ja k o v e r ita s H ebraica, a p rz e d e w s z y s tk im u k a z a ł s to s u n e k H ie ro n im a do tłu m a c z e ń g re c k ic h H e k s a p li O ry g e n e sa . Z d a n ie m J a y a H ie ro n im n a jw y ż e j c e n ił S e p tu a g in tę , częściej k o rz y s ta ł z tłu m a c z e n ia S y m - m a c h a , w m n ie js z y m n a to m ia s t s to p n iu p o w o ły w a ł się n a tłu m a c z e n ie A k w ili i T e o d o c jo n a . W e rs je g re c k ie te k s tu słu ż y ły H ie ro n im o w i ró w n ie ż do p o z n a n ia v e r ita s h eb ra ica .
R o zd ział tr z e c i p o św ię c o n o egzegezie lite r a ln e j. Z z a k re s u te r m in o lo g ii te j egzegezy a u to r p rz e a n a liz o w a ł p o ję c ie litte r a i h is to ria . Do z a g a d n ie ń ty c h p o w ró c ił ta k ż e w IV a n e k sie . W o d k ry c iu s e n s u lite r a ln e g o , to je s t p ie r w s z e go, w y ra z o w e g o z n a c z e n ia te k s tó w b ib lijn y c h H ie ro n im d o s z u k iw a ł się o w e j
v e r ita s h eb ra ica . H ie ro n im z d a n ie m a u to r a d o s trz e g a ł d w ie p ła s z c z y z n y s e n s u
b ib lijn e g o z w ią z a n e g o z v e r ita s h e b ra ic a , n a p ła s z c z y ź n ie w y k lu c z a n ia , gd y e h r z tś c i ja ń s k a i n t e r p r e ta c ja o d b ie g a ła od ż y d o w sk ie j o ra z n a p ła s z c z y ź n ie p o tw ie r d z a ją c e j, g d y s t a r a ł się za p o m o c ą h e b r a js k ic h z n a c z e ń z n ale źć p o tw ie r d z e n ie c h r z e ś c ija ń s k ie j i n t e r p r e ta c ji . W a n a liz ie z a k r e s u o w eg o s e n s u lite r a ln e g o H ie ro n im w y r ó ż n ia ł le c tio s im p le x , k tó r a o z n a c z a ła b e z p o ś re d n ie r o z u m ie n ie te k s tu b ez ja k ie jk o lw ie k a n a liz y , a n a s tę p n ie se n s p rz e n o ś n y , k t ó ry łą c z y ł z w s z e lk im i fo r m a m i o d e rw a n y m i w p r o s t od te k s tu , a w ię c n a p rz y k ła d ty p o w y c h d la ję z y k a b ib lijn e g o a n tro p o m o rfiz m ó w , p ro r o c tw , a p o - k a lio ty k i, s ty lu b ib lijn y c h p rz e n o ś n i i p o ró w n a ń . To p e łn ie js z e ro z u m ie n ie te k s tu , p o e łe b io n e p rz e z z n a jo m o ść s ty lu b ib lijn e g o H ie ro n im łą c z y i d a le j z se n s e m lite r a ln y m , w y ra ź n ie o d ró ż n ia ją c je od s e n s u d u c h o w e g o . J e ś li ch o d zi o z a w a rto ś ć in t e r p r e ta c ji lite r a ln e j, H ie ro n im w y ró ż n ia ł p rz e d e
RF. CF .Îv Z JE
w s z y s tk im w y ja ś n ie n ia p sy c h o lo g ic z n e i h is to ry c z n e , czy li u s t a le n i a in te n c ji a u to r a , fa k tó w , d a n y c h h is to ry c z n y c h , g e o g ra fic z n y c h , c zęsto w o p a rc iu 0 t r a d y c je ż y d o w sk ie . W in t e r p r e t a c j i się g a ł do a n a liz y s e m a n ty c z n e j, p a r a fra z y , k o n te k s tu , a le c zęsto o d w o ły w a ł się do z d ro w e g o r o z s ą d k u czy te ż s ta w ia ł z a g a d n ie n ie ja k o d y s k u s y jn e .
H ie ro n im p rz y p is y w a ł w y ja ś n ie n iu lite r a ln e g o s e n s u P is m a Ś w ię te g o w ie lk ie z n a c z e n ie t r a k t u j ą c je ja k o n ie o d z o w n y w s tę p do p o s z u k iw a n ia s e n s u d u c h o w e g o . Z e rw a ł z tr a d y c ją tłu m a c z e n ia te k s tu p rz e z o d w o ła n ie się ty lk o do z n a c z e n ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o p o s łu g u ją c się b a rd z o często k o m e n t a r z a m i ż y d o w sk im i.
K o le jn y ro z d z ia ł p r a c y p o ś w ię c ił a u to r in t e r p e t a c ji d u c h o w e j w eg z e g e - zie H ie ro n im a . W c z w a rty m ro z d z ia le sz e ro k o i d o k ła d n ie p r z e a n a liz o w a ł s ło w n ic tw o s e n s u d u c h o w e g o s to s o w a n e p rz e z H ie ro n im a , a w ię c ta k i e p o ję c ia j a k a lleg o ria , a n a g o g e, tro p o lo g ia , s p ir itu s , k tó r e z d a n ie m a u t o r a H ie r o n im s to s o w a ł częściej i w w y ra ź n ie js z y m z a k re s ie z n a c z e n io w y m . M n iej o s tro i rz a d z ie j s to s o w a ł w o d n ie s ie n iu do s e n s u d u c h o w e g o ta k ie p o ję c ia ja k u m b r a , im a g o , fig u r a , ty p u s , m y s te r iu m , s a c r a m e n tu m . Z te rm in o lo g ii c z ęściej s to s o w a n e j p rz e z k o m e n t a to r a I z a ja s z a n a le ż y w y ró ż n ić p o ję c ie s p i
r itu s o ra z o d p o w ie d n io s p ir ita lis i s p ir itu a lis . H ie ro n im częściej je s to s u je
1 w m ia r ę d o k ła d n ie j o d n o si d o teg o , co ro z u m ie p rz e z se n s d u c h o w y P is m a Ś w ię te g o . P o d s ta w o w e p o ję c ia s e n s u duchow Tego H ie ro n im s to s o w a ł je d n a k w sp o só b w y m ie n n y i te n f a k t w ła ś n ie u tr u d n ia ich d o k ła d n e o p is a n ie . W o d n ie s ie n iu do s e n s u d u c h o w e g o S e p tu a g in ty H ie ro n im p o z o s ta w a ł w n u r cie t r a d y c ji D id y m a , E u z e b iu sz a , a w ię c i O ry g e n e sa . Z n a k ie m te j tr a d y c ji b y ła i ta z a s a d a p o d z ie la n a p rz e z H ie ro n im a , że b r a k s e n s u lite r a ln e g o o z n a czał k o n ie c z n o ść p o s z u k iw a n ia s e n s u d u ch o w eg o .
W m e to d z ie e g zeg ezy d u c h o w e j, to je s t n a d ro d z e d o ta r c ia do ow ego s e n s u d u c h o w e g o , H ie ro n im w y r ó ż n ia ł eg zeg ezę ty p o lo g ic z n ą , c z y li ta k ą , w e d łu g k tó r e j rz e c z y w is to ść S ta r e g o T e s ta m e n tu je s t p r e f ig u r a c ją , ty p e m r z e c z y w isto śc i N o w eg o T e s ta m e n tu , eg zeg ezę a le g o ry c z n ą , e ty m o lo g ic z n ą i a r y t - m o lo g iczn ą. H ie ro n im sz e ro k o s to s o w a ł ró w n ie ż m e to d ę w y ja ś n i a n ia P is m a Ś w ię te g o p rz e z sa m o P is m o Ś w ię te , a w ię c p rz e z o d p o w ie d n i d o b ó r c y ta tó w w z a je m n ie się u z u p e łn ia ją c y c h . J e ś li c h o d zi o rz e c z y w is to ść w y ra ż o n ą p rz e z ó w s e n s d u c h o w y , H ie ro n im uznaw ra ł p rz e d e w s z y s tk im p o s ta ć C h r y s tu s a i w y d a r z e n ia z b a w c z e z n im z w ią z a n e , K o śció ł, jeg o ś w ię to ść i cz y sto ść w ia r y , a w ię c i jeg o w a lk ę z h e re z ją , w m n ie js z y m n a to m ia s t s to p n iu u w z g lę d n ia ł e s c h a to lo g ię i z a g a d n ie n ia ż y c ia w e w n ę trz n e g o , ż y c ia d u szy .
Z a g a d n ie n iu p r o r o c tw a a u t o r ro z p r a w y p o św ię c ił o s o b n y ro z d z ia ł (p ią ty ) sw e j p ra c y . K o m e n ta r z do Iz a ja s z a p o z w o lił a u to r o w i w y o d rę b n ić z a g a d n ie n ia szczeg ó ło w e egzegezy H ie r o n im a j a k p o ję c ia sam e g o p r o r o c tw a , p o sta ć p r o r o k a i z n a c z e n ie jego m is ji, n a t u r ę n a tc h n ie n ia p ro ro c k ie g o , c e c h y w y r ó ż n ia ją c e w y p o w ie d z i p ro r o c k ie , z a g a d n ie n ie w y p e łn ie n ia p ro r o c tw , re g u ły ich in t e r p r e t a c j i o ra z z w ią z e k p r o r o c tw z je d n y m i z d r u g im s e n s e m b ib lij n y m . H ie ro n im z d a n ie m a u to r a r o z p r a w y n ie z n a o so b n eg o s e n s u p ro ro c k ie g o w in t e r p r e t a c j i P is m a Ś w ię te g o , a p o d s ta w o w y m p u n k te m o d n ie s ie n ia p ro ro c tw b y ła d la n ie g o c h ry s to lo g ia .
W z a k o ń c z e n iu sw eg o s tu d iu m , w ro z d z ia le s z ó s ty m P . J a y p o d ją ł z a g a d n ie n ia p o d s ta w o w e d la te o lo g ii b ib lijn e j, a m ia n o w ic ie p o ję c ie P is m a Ś w ię teg o i n a tc h n ie n ia w e d łu g H ie ro n im a . Ź ró d łe m n a tc h n ie n ia P is m a Ś w ię te g o ta k S ta r e g o T e s ta m e n tu , ja k i N o w eg o b y ło d z ia ła n ie B oga p rz e z C h ry s tu s a . H ie ro n im w p o le m ic e z r n a r c jo n iz m e m i m a n ic h e iz m e m b r o n ił je d n o ś c i o b y d w u T e s ta m e n tó w . D la p e łn e g o z ro z u m ie n ia ta je m n ic y je d n e g o i d ru g ie g o T e s ta m e n tu k o n ie c z n e je s t w e d łu g H ie ro n im a u z n a n ie ta je m n ic y rz e c z y w is to ści, ja k i m o ż liw o śc i je j u ja w n ie n ia w O b ja w ie n iu , u z n a n ie , że C h r y s tu s je s t k lu c z e m do P is m a , a w ię c i p o s ta w a w ia r y w czasie le k t u r y te k s t u b i b l i j nego. S tą d w ła ś n ie w y w o d z i się i m a sw e g łęb sze u z a s a d n ie n ie H ie ro n im o
w e p o w ie d z e n ie : Ig n o r a tio S c r ip tu r a r u m ig n o r a tio C h r is ti (In Isa i. 17,13). A u to r w y k a z a ł, ja k eg zeg eza H ie ro n im a tk w iła m o cn o w tr a d y c ji K o ścio ła.
H ie ro n im , choć n ie s tw o r z y ł je d n o lite g o s y s te m u eg zeg ezy (ta k a je s t o p i n ia a u t o r a ro z p r a w y ) w y k a z a ł p e w ie n s to p ie ń o ry g in a ln o ś c i. K o n ty n u u ją c t r a d y c ję O ry g e n e sa , z w ła sz c z a s k r u p u la tn e g o i filo lo g ic z n e g o p o d e jś c ia do te k s tu b ib lijn e g o , sz u k a ł v e r ita s h e b ra ic a ró w n ie ż p rz y p o m o cy S e p tu a g in ty . H ie ro n im b a r d z ie j n iż in n i e g zeg eci s ta r o ż y tn i p r z y k ła d a ł w a g ę do p o s z u k i w a n ia s e n s u lite r a ln e g o i w ty m c e lu w y k o rz y s ta ł w s z e lk ie d o s tę p n e m u ś r o d k i d la a n a liz y te k s tu . C e n ił w y so k o o sią g n ię c ia eg zeg ezy sz k o ły a le k s a n d r y js k ie j, a le je d n o c z e ś n ie d o s trz e g a ł je j n ie b e z p ie c z e ń s tw a . T u by ć m oże leży p rz y c z y n a jeg o z w ro tu k u p h ilo lo g ia sacra. Z p u n k tu w id z e n ia teo lo g ii e g z eg eza H ie ro n im a o d z n a c z a ła się p rz e d e w s z y s tk im c h ry s to c e n try z m e m . Z a d łu ż o n y u O ry g e n e s a p o tr a f ił k r y ty c z n ie o cen ić w ie lk i d o ro b e k teg o p is a rz a . N a o ry g in a ln o ś ć H ie ro n im a w p ły n ą ł b y ć m o ż e f a k t, że b y ł ła c in n ik ie m n a W sch o d zie i w s w o je j tr z e ź w e j eg zeg ezie z a c h o w a ł u m ia r i z m y s ł p ra k ty c z n y .
M o n o g r a fia P . J a y a n ie w ą tp liw ie p r z e k r a c z a ro z m ia r a m i z a m ia r p r z e p ro w a d z e n ia k r y ty c z n e j a n a liz y K o m e n ta r z a do Iz a ja s z a H ie ro n im a . P r a c a w y k a z u je w ię k sz e z a in te re s o w a n ie te k s te m b ib lijn y m n iż te o lo g ią . Z p e w n o śc ią je s t to k o n s e k w e n c ja p o d e jś c ia sa m e g o H ie ro n im a , k tó r e m u w ła ś c iw ie
b ra k s y n te z y te o lo g ic z n e j. B r a k u H ie ro n im a w ię k sz e g o p o w ią z a n ia egzegezy z te o lo g ią m o r a ln ą , a n a w e t z ż y c ie m d u c h o w y m , z m is ty k ą , ta k c h a r a k t e r y sty c z n e g o d la eg zeg ezy g re c k ie j. A u to r r o z p r a w y s t a r a ł się u c h w y c ić w e g z e gezie H ie ro n im a e le m e n ty p o z y ty w n e i n o w a to rs k ie , a w ię c filo lo g ic z n e p o d e jś c ie do te k s t u b ib lijn e g o o ra z w y p r a c o w a n ie m e to d jeg o a n a liz y . H ie r o n im . m a ją c do c z y n ie n ia z B ib lią , d o p ie ro z k o n ie c z n o śc i s ta w a ł s ię te o lo g iem . D a lsz e s tu d ia n a d d o ro b k ie m e g z e g e ty c z n y m H ie ro n im a , ja k ró w n ie ż p ra c e n a d eg zeg ezą O jc ó w K o śc io ła , z w ła sz c z a w li te r a tu r z e ła c iń s k ie j, n ie b ę d ą m o g ły s tu d iu m P ie r r e J a y a p o m in ą ć . P o z y c ja t a je s t z n a c z ą c y m o p r a c o w a n ie m eg zeg ezy O jcó w K o ścio ła.
k s . W in c e n ty M y s zo r, W a r sza w a
A lfo n s D E IS S L E R . W e r b is t d u , M e n sch ? D ie A n tw o r t d e r B ib e l, F r e i b u r g - -B a s e l-W ie n 1985, V e rla g H e r d e r , s. 96.
Z n a n y s t a r o te s ta m e n ta lis ta z F r y b u r g a , A lfo n s D e iss le r, o p ra c o w a ł a n tro p o lo g ię b ib lijn ą , k tó r a w p ra w d z ie p rz e z n a c z o n a je s t d la sz e rsz e g o k r ę g u c z y te ln ik ó w , a le m o g ła p o w s ta ć ty lk o wr o p a rc iu o so lid n ą w ie d z ę b ib lijn ą . K s ią ż k a je s t p o sz e rz o n y m i p rz e p r a c o w a n y m w y-d an iem tr z e c h w y k ła d ó w , k tó r e a u to r w y g ło sił w 1982 r . w S a lz b u r g u .
P o n ie w a ż n a u k i szczeg ó ło w e m o g ą d a ć ty lk o częścio w ą odpow nedź n a p y ta n ie o is to tę i p rz e z n a c z e n ie c z ło w ie k a , a u t o r s z u k a o d p o w ie d z i w B ib lii. S tw ie r d z a , że n a r ó d w y b r a n y d a ł w y c z e rp u ją c ą o d p o w ie d ź n a to p y ta n ie ju ż o k o ło 500 r . p r z e d C h r., w p ie r w s z y c h ro z d z ia ła c h B ib lii. O dpow nedź n ie zo s ta ła d a n a w fo r m ie d e fin ic ji, le c z w p o s ta c i d w ó ch o p o w ia d a ń : s ta r s z e ja h - w is ty c z n e zaw’a r te je s t wT R d z 2,4b— 24; m ło d sz e k a p ła ń s k ie z n a jd u je się w R d z 1,1—2,4a.
O b y d w a te k s ty n a sw ó j sp o só b d o w o d zą, że sp o ś ró d z ie m s k ic h s tw o r z e ń c zło w ie k je s t s tw o r z e n ie m s z c z e g ó ln y m . Z g o d n ie z R d z 2,4 n n . p rz e z Boże tc h n ie n ie c zło w ie k s ta ł się is to tą ży w ą , k tó r a o tr z y m a ła z a d a n ie „ u p r a w ia n ia z ie m i” (R dz 2,5). P rz e z swrego S tw ó rc ę c zło w ie k — a d a m — je s t w ię c pow m łany n a z ie m ię i w s łu ż b ę z iem i. A le n a jb liż s z y m „ ś w ia te m ” d la c z ło w ie k a je s t z g o d n ie z R dz 2 w sp ó łc z ło w ie k . D o is to ty c z ło w ie k a n a le ż y w s p ó l n o ta ż y c ia i m iło śc i m ę ż c z y z n y i k o b ie ty . Z g o d n ie z id e a łe m R d z 2 k o b ie t a je s t c z ło w ie k ie m rów m ym m ę żc zy źn ie. N ie k o b ie ta je s t t u z a b ie r a n a do d o m u m ężc z y z n y , ja k d z ia ło się n o rm a ln ie w I z r a e lu , le c z m ę ż c z y z n a o p u szcza o jc a i m a tk ę i łą c z y się ze sw o ją ż o n ą (R dz 2,24). 1 Ο β R E C E N Z J E
