Andrzej Korytko
W obliczu "nagłych potrzeb"
Rzeczypospolitej: sejmy
ekstraordynacyjne za panowania
Władysława IV Wazy, Przemysław
Paradowski, Toruń 2005 : [recenzja]
Echa Przeszłości 9, 340-344P rz y k ła d e m m o g ą b y ć p o s ta c i M a r ia n a B ie liń s k ie g o , czy Z e n o n a K osidow - sk ie g o . L e k t u r a ic h p r a c p rz y n o s i ze s o b ą p o u c z a ją c ą m y śl: a b y c o k o lw iek n a p is a ć , tr z e b a w p ie rw b a r d z o w iele p rz e c z y ta ć . W p r z y p a d k u h is to r ii s t a r o ż y tn e j k o n ie c z n e j e s t r ó w n ie ż o c z y ta n ie s ię w l i t e r a t u r z e z a g r a n ic z n e j - w ję z y k a c h obcych. Z p u n k t u w id z e n ia b a d a c z a h is to r ii s ta r o ż y tn e j o b co w a n ie z k s ią ż k ą N o w a c z y k a j e s t s t r a t ą c z a s u . N a u c z y c ie l a k a d e m ic k i (czy s z k o l ny) p o w in ie n je d n a k w ied zieć, z j a k ą l i t e r a t u r ą m o g ą z e tk n ą ć się je g o p o d o p ie c z n i (to je d y n y pow ód, d la k tó re g o p rz e s z e d łe m do k o ń c a i n t e l e k t u a l n ą G o lg o tę z w ią z a n ą z c z y ta n ie m te j k s ią ż k i). Z p e r s p e k ty w y n a u c z y c ie la w ła ś n ie s p rz e c iw ia m się p o p u la ry z a c ji w ie d z y o p e ru ją c e j g ro te s k o w y m i u p r o s z c z e n ia m i, n ie d o ść z w e ry fik o w a n e j z e w n ę tr z n ie i z a w ie ra ją c e j z a ró w n o b łę d y m e to d o lo g ic z n e j a k i m e ry to ry c z n e . O m a w ia n a p r a c a j e s t d o w o d em n a to , że w c z a s a c h p r z e s a d n ie p o ję te j w o ln o ści sło w a , k a ż d y m o że p is a ć d la k a ż d e g o 0 czy m ty lk o chce i m o że z a m ie s z c z a ć sw o ją tw ó rc z o ść w ś w ie tn ie d y s tr y b u o w a n e j k s ią ż c e s p r z e d a ją c „ w ied zę” p r z e c ię tn e m u c z y te ln ik o w i. K a ż d y m oże w y p o w ie d z ie ć się n a t e m a t, k tó r y b y w a t r u d n y n a w e t d la p ro fe sjo n a listy . To z n a k c z a su . N ie s te ty b a rd z o zły.
M ir o n W olny
(O lsz ty n )
P r z e m y sła w P a r a d o w sk i, W o b liczu »nagłych p o trzeb « R zeczyp o sp o li tej. S ejm y ek stra o rd yn a ry jn e z a p a n o w a n ia W ła d ysła w a IV Wazy, Wy
d a w n ic tw o A d am M arsza łek , T oruń 2005, ss. 282.
R e c e n z o w a n a m o n o g ra f ia to k o le jn e o p ra c o w a n ie o s ta r o p o ls k im p a r l a m e n ta r y z m ie i n a s tę p n e z z a le d w ie k ilk u p u b lik a c ji k s ią ż k o w y c h , d o ty c z ą cy ch s e jm u w c z a sie p a n o w a n ia W ła d y s ła w a IV W a z y 1. W y p e łn ia o n a lu k ę w d o ty c h c z a so w y c h b a d a n ia c h n a d s e jm a m i n a d z w y c z a jn y m i z a d ru g ie g o W azy, s ta n o w ią c k o le jn y w a ż n y k r o k w b u d o w a n iu o b r a z u p a r la m e n ta r y z m u R ze c z y p o sp o lite j s z la c h e c k ie j. W k s ią ż c e z o s ta ły p r z e a n a liz o w a n e w s z y s tk ie se jm y n a d z w y c z a jn e , a ty c h k r ó l z w o ła ł p ię ć , co s ta n o w i d o k ła d n ie 1/3 w s z y s tk ic h sejm ów , k tó r e o d b y ły się w o k re s ie p a n o w a n ia W ła d y s ła w a IV.
O p ra c o w a n ie s k ł a d a się ze w s tę p u , s ie d m iu ro z d z ia łó w , z a k o ń c z e n ia 1 tr z e c h an e k só w . C a ło ść z o s ta ła z w ie ń c z o n a p e ł n ą b ib lio g ra f ią i in d e k s e m n a z w is k . A u to r p o s ta w ił so b ie z a cel a n a liz ę „ p ro c e d u ry i p r a k ty k i n a d z w y cz ajn e g o s e jm o w a n ia z a p a n o w a n ia W ła d y s ła w a IV W azy ” (s. 11). C h c ia ł ty m s a m y m o k re ś lić m ie jsc e se jm ó w n a d z w y c z a jn y c h w s y s te m ie p a r l a m e n t a r n y m w c z a s a c h w ła d y s ła w o w s k ic h . S łu s z n ie p r z y ty m z a u w a ż y ł, iż ty lk o „g łę b o k a a n a liz a fu n k c jo n o w a n ia se jm ó w k ró tk ic h , s to s u n k u do n ic h sz la c h ty ,
1 Ostatnio ukazały się: Z. Szczerbik, Sejm koronacyjny Władysława IV z 1633 roku, Klucz- bork-Praszka 2001, R. Kołodziej, Pierwszy sejm z 1637 roku, Toruń 2004.
s e n a t o r ó w i k r ó l a m o ż e o d p o w i e d z i e ć n a p y t a n i e , w j a k i m s t o p n i u r ó ż n i ł y s i ę , a w j a k i m s t o p n i u b y ł y p o d o b n e d o s e j m ó w z w y c z a j n y c h e p o k i ” ( s . 1 1 ). P r o c e d u r a s e j m o w a d l a a u t o r a b y ł a n a j w a ż n i e j s z a , s t ą d n i e z n a j d z i e m y w k s i ą ż c e w i e l u z a g a d n i e ń p o l i t y c z n y c h i a n a l i z y s y t u a c j i w e w n ę t r z n e j c z y z e w n ę t r z n e j R z e c z y p o s p o l i t e j , n a o b r z e ż a c h k t ó r e j r o z g r y w a ł y s i ę p o s z c z e g ó l n e s e j m y . P r z e m y s ł a w P a r a d o w s k i w p r o w a d z i ł c z y t e l n i k a w ś w i a t s e j m ó w n a d z w y c z a j n y c h w p i e r w s z y m r o z d z i a l e , z a t y t u ł o w a n y m O k s z t a ł t se jm ó w n a d z w y cza jn y c h . U w a g i ogólne ( s . 1 9 - 3 3 ) . N a k r e ś l i ł w n i m p r o c e s p o w s t a w a n i a e k s - t r a o r d y n a r y j n y c h p o s i e d z e ń , k t ó r y c h p o c z ą t e k s i ę g a c z a s ó w H e n r y k a W a le z e - g o i p o d p i s a n y c h p r z e z n i e g o A r ty k u łó w h e n r y k o w s k ic h. K r ó t k o s c h a r a k t e r y z o w a ł w n i m w s z y s t k i e s e j m y n a d z w y c z a j n e , k t ó r e o b r a d o w a ł y w c z a s a c h W ł a d y s ł a w a IV . W a r t o p o d k r e ś l i ć , i ż i n t e r e s u j ą c o w y p a d ł y w t y m r o z d z i a l e l i c z n e p o r ó w n a n i a z s e j m a m i z a Z y g m u n t a I I I i J a n a K a z i m i e r z a ( n p . s . 3 1 ) , p o k a z u j ą c e w p e w n y m s t o p n i u m i e j s c e i r o lę s e j m u z a d r u g i e g o W a z y . R o z d z i a ł d r u g i (» Z a r a d ą P a n ó w S e n a to r ó w o b ojga n a ro d ó w « . P ro c e d u ra z w o ły w a n ia s e jm ó w e k s tr a o r d y n a r y jn y c h, s . 3 4 - 5 7 ) a u t o r p o ś w i ę c i ł p r o c e d u r z e z w o ł y w a n i a s e j m ó w e k s t r a o r d y n a r y j n y c h . Z n a l a z ł o s i ę w n i m m i e j s c e n a a n a l i z ę c a ł e g o p r o c e s u - o d m o m e n t u , k i e d y p o d j ę t o d e c y z j ę o z w o ł a n i u s e j m u d o c z a s u p r o c e d o w a n i a n a s e j m i k a c h p r z e d s e j m o w y c h . T r z e c i r o z d z i a ł p t . » N ie p rzy ja zn e g o p r z e c iw k o n a m a n im u s z u p o k a z u ją się zn a k i« , c z y li p r o b le m a ty k a p o d d a w a n a p o d d y s k u s ję n a s e jm ik a c h p r z e d s e j m o w y c h ( s . 5 8 - 9 5 ) , j a k w s k a z u j e j e g o t y t u ł , d o t y c z y s p r a w , k t ó r e b y ł y p o r u s z a n e i d y s k u t o w a n e n a s e j m i k a c h p r z e d s e j m o w y c h . A p r o b le m ó w b ę d ą c y c h p r z e d m i o t e m o b r a d b y ł o w i e l e : o d k w e s t i i b e z p i e c z e ń s t w a i o b r o n y k r a j u p o c z y n a j ą c , n a k w e s t i a c h p o d a t k ó w , „ w d z i ę c z n o ś c i ” d l a k r ó l a o r a z s t o s u n k u d o s e j m ó w e k s t r a o r d y n a r y j n y c h k o ń c z ą c . S z l a c h t a n i e b y ł a z b y t p r z y c h y l n i e n a s t a w i o n a d o n a d z w y c z a j n y c h p o s i e d z e ń s e j m o w y c h , a l e j a k z a u w a ż y ł P a r a d o w s k i , w i n s t r u k c j a c h „ n ie w i d a ć t a k o s t r o te j n i e c h ę c i ” ( s . 9 2 ) . N a j p e w n i e j s z l a c h t a b y ł a p r z e k o n a n a o k o n i e c z n o ś c i i c h z w o ł y w a n i a . A u t o r s t a r a ł s i ę u b a r w i ć t y t u ł y p o w y ż s z y c h r o z d z i a ł ó w o r a z p o d r o z d z i a ł y c y t a t a m i z e p o k i. S a m z a b i e g z a s ł u g u j e n a u w a g ę i p o c h w a ł ę , s z k o d a t y l k o , ż e i n w e n c j i s t a r c z y ł o n a d w a r o z d z ia ły , a l e j e s t t o z r o z u m i a ł e z u w a g i n a s p e c y f i k ę ź r ó d e ł, z k t ó r y c h n i e z a w s z e d a j e s i ę w y k o r z y s t a ć d o s ł o w n e c y t a t y . W c z w a r t y m r o z d z i a l e (I n a u g u r a c ja i I z b y złą czo n e, c z y li p o c z ą tk o w y e ta p o b r a d, s . 9 6 - 1 2 3 ) a u t o r p r z e d s t a w i ł p i e r w s z ą f a z ę s e j m u , k t ó r a r o z p o c z y n a ł a s i ę m s z ą d o D u c h a ś w ., w y b o r e m m a r s z a ł k a s e j m u , r u g a m i p o s e l s k i m i , a k o ń c z y ł a s i ę o b r a d a m i o b u iz b . O c z y w i ś c i e , i n a u g u r a c j a i p r z e b i e g s e j m ó w n a d z w y c z a j n y c h n i e r ó ż n i ł y s i ę o d t a k o w y c h n a s e j m a c h z w y c z a j n y c h . I n t e r e s u j ą c e , ż e f r e k w e n c j a w ś r ó d p o s łó w , k t ó r z y w y b i e r a l i m a r s z a ł k a n a s e j m a c h n a d z w y c z a j n y c h z a d r u g i e g o W a z y b y ł a - c o w y k a z a ł P a r a d o w s k i - w i ę k s z a n i ż n a n i e k t ó r y c h s e j m a c h z w y c z a j n y c h ( s . 1 0 1 ) . A u t o r w r o z d z i a l e p i ą t y m , z a t y t u ł o w a n y m O b r a d y se jm ó w n a d z w y c z a j n y c h n a eta p ie I z b ro złą c zo n y c h ( s . 1 2 4 - 1 5 7 ) , p o d d a ł a n a l i z i e c z y n n o ś c i p r o c e - d o w a n i a p o d c z a s e k s t r a o r d y n a r y j n y c h z g r o m a d z e ń . W a r t o p o d k r e ś l i ć , ż e n a
s e j m a c h „ k r ó t k i c h ” p o s ł o w i e d o ś ć s z y b k o p r z y s t ę p o w a l i d o d y s k u s j i o s p r a w a c h o g ó l n o p a ń s t w o w y c h , a m a r s z a ł k o w i e s t a r a l i s i ę h a m o w a ć w s z e l k i e z a p ę d y p o s łó w , k t ó r z y p r ó b o w a li z g ł a s z a ć p o d d y s k u s j ę p r o b l e m y p r y w a t n e . N a t e o s t a t n i e n i e b y ł o z r e s z t ą c z a s u , a I z b a P o s e l s k a - c o p o k a z a ł P a r a d o w s k i - i g n o r o w a ł a p o s łó w , k t ó r z y s t a r a l i s i ę z a ł a t w i ć „ p r y w a t ę ” ( s . 1 2 7 ) . N i e o z n a c z a t o , ż e o b r a d o w a n i e n a d s p r a w a m i o g ó l n o p a ń s t w o w y m i p r z e b i e g a ł o b e z p r o b le m u . P r z e c i w n i e , p o s ł o w i e - c z ę s t o z w i ą z a n i i n s t r u k c j a m i s e j m i k o w y m i - t r a w i l i n i e p o t r z e b n i e c z a s n a r ó ż n e g o r o d z a j u k ł ó t n i e i s p o r y ( s . 1 3 3 - 1 3 6 ) . S e j m y n a d z w y c z a j n e , j a k w y n i k a z a n a l i z y a u t o r a , n i e r ó ż n i ł y s i ę z a s a d n i c z o w p o s z c z e g ó l n y c h a s p e k t a c h p r o c e d o w a n i a o d s e j m ó w z w y c z a j n y c h . J e d n a k n i e k t ó r e e l e m e n t y p r o c e d u r y s e j m ó w o r d y n a r y j n y c h b u d z i ł y k o n t r o w e r s j e w c z a s i e s e j m ó w e k s t r a o r d y n a r y j n y c h . T a k b y ł o w p r z y p a d k u s ą d ó w s e j m o w y c h , k t ó r y c h w e d ł u g k o n s t y t u c j i z 1 5 9 5 r. n i e p o w i n n o s i ę n a n i c h o d p r a w i a ć ( s . 1 5 0 ) , a k t ó r e j e d n a k m i a ł y m i e j s c e . W s z ó s t y m r o z d z i a l e (» W stro n ę zgody«. O s ta tn i e ta p o b r a d s e jm ó w n a d z w y c z a jn y c h, s . 1 5 8 - 1 8 4 ) P a r a d o w s k i z a j ą ł s i ę k w e s t i ą k o n k l u z j i s e j m o w e j , k t ó r ą p o r a z p i e r w s z y u j ę t o w n o r m y p r a w n e w k o n s t y t u c j i z 1 6 3 3 r. W y p a d a s i ę z g o d z ić z a u t o r e m , ż e „ k o n s t y t u c j a [ . . . ] o t e r m i n i e k o n k l u z j i s e j m o w e j n i e d o t y c z y ł a s e j m ó w n a d z w y c z a j n y c h ” ( s . 1 6 0 ) 2 . P o t w i e r d z e n i e m te j t e z y b y ł n i e t y l k o b r a k j a k i c h k o l w i e k w z m i a n e k w d i a r i u s z a c h o s t o s o w a n i u s i ę d o k o n s t y t u c j i z 1 6 3 3 r ., a l e i f a k t , ż e p o s ł o w i e n a w s z y s t k i c h s e j m a c h e k s t r a o r d y n a - r y j n y c h z a W ł a d y s ł a w a I V p r z y c h o d z i l i d o S e n a t u w o s t a t n i m d n i u o b r a d ( s . 1 6 0 - 1 6 1 ) . S p o r o m i e j s c a w t y m r o z d z i a l e P a r a d o w s k i p o ś w i ę c i ł p r a k t y c e k o n k l u d o w a n i a s e j m ó w n a d z w y c z a j n y c h ( s . 1 6 2 - 1 7 5 ) i e f e k t o m i c h o b r a d ( s . 1 7 9 - 1 8 4 ) k o n s t a t u j ą c , i ż z u w a g i n a c e l , w j a k i m b y ł y z w o ł y w a n e „ k o ń c z y ł y s i ę o n e c a ł k i e m e f e k t y w n i e , u c h w a l a j ą c p o d a t k i , o b r o n ę , s p ł a t ę z a l e g ł e g o ż o ł d u ” ( s . 1 8 0 ) . I n n a s p r a w a , ż e w i ę k s z o ś ć t y c h u c h w a ł n i e b y ł a w y s t a r c z a j ą c a , a l e - c o i s t o t n e - u c h w a l o n e n a s e j m a c h , z k t ó r y c h ż a d e n z a d r u g ie g o W a z y n i e z o s t a ł z e r w a n y . O s t a t n i , s i ó d m y r o z d z i a ł (T rzy s ta n y se jm u ją c e , c z y li u c ze stn ic y se jm ó w e k s tr a o r d y n a r y jn y c h, s . 1 8 5 - 2 0 8 ) s t a n o w i p e w n e g o r o d z a j u c h a r a k t e r y s t y k ę k r ó la , s e n a t o r ó w i p o s ł ó w w k o n t e k ś c i e f u n k c j o n o w a n i a s e j m ó w n a d z w y c z a j n y c h . W p r a w d z i e p o z y c j a W ł a d y s ł a w a I V w p a r l a m e n c i e b y ł a s ł a b s z a n i ż j e g o o jc a , a l e k r ó l n a d a l p o s i a d a ł z n a c z n ą w ł a d z ę i n i e z a l e ż n o ś ć . N i e p o t r a f i ł je j j e d n a k d o k o ń c a w y k o r z y s t a ć , g d y ż p r o w a d z ą c s w e g o r o d z a j u d w u l i c o w ą p o l i t y k ę z a g r a n i c z n ą d o p r o w a d z ił d o u k s z t a ł t o w a n i a s i ę , g ł ó w n i e w l a t a c h 4 0 ., o p o z y c j i w ś r ó d p o s łó w . D l a t e g o t e ż s z u k a ł w s p a r c i a w s e n a t o r a c h , w ś r ó d k t ó r y c h b y ł a g r u p a r e g a l i s t ó w , a l e j a k z a u w a ż y ł a u t o r , s p ó ź n i a n i e s i ę t y c h o s t a t n i c h n a o b r a d y n i e b y ł o r z a d k o ś c i ą i b y ł o m .i n . s p o w o d o w a n e n i e c h ę c i ą w y g ł a s z a n i a w o t ó w , k t ó r y m i m o g l i b y s i ę n a r a z i ć p o s ł o m ( s . 1 8 9 ) . C o w i ę c e j , n a s e j m a c h n a d z w y c z a j n y c h z j a w i a ło s i ę ś r e d n i o d z i e s i ę c i u s e n a t o r ó w m n ie j ( 3 3 )
2 Podobnie S. Ochmann-Staniszewska, Z. Staniszewski, Sejm Rzeczypospolitej za panowa
n iż z a p a n o w a n ia Z y g m u n ta I I I W azy, n a co n ie b e z w p ły w u p o z o s ta w a ł o k re s p o k o ju (s. 190). W o s ta tn ie j częśc i ro z d z ia łu a u to r d o k o n a ł c h a r a k t e r y s ty k i Iz b y P o s e ls k ie j (s. 197-208). N ie ty lk o p r z e d s ta w ił d a n e s ta ty s ty c z n e , d o ty c z ą c e o b ecn o ści p o słó w n a s e jm a c h n a d z w y c z a jn y c h , lecz ró w n ie ż w y m ie n ił p o słó w n a jb a r d z ie j a k ty w n y c h , s c h a r a k te r y z o w a ł p ro fil w y k s z ta łc e n ia i p rz y n a le ż n o ś c i re lig ijn e j o ra z p r z y jr z a ł się d o ś w ia d c z e n iu p a r l a m e n t a r n e m u p rz e d s ta w ic ie li szlach ty .
A u to r a n a liz ę o p a rł n a b o g a ty m m a te r ia le źró d ło w y m . N a u w a g ę z a s łu g u je n ie ty lk o d o k ła d n a k w e r e n d a w p o ls k ic h a rc h iw a c h , lecz ró w n ie ż d o ta r cie do ź ró d e ł w G e h e im e s S t a a t s a r c h i v P r e u ß is c h e r K u ltu r b e s itz w B e rlin ie D a h le m 3. Ź ró d ła a r c h iw a ln e z o s ta ły u z u p e łn io n e ź ró d ła m i d r u k o w a n y m i o ra z w s z e c h s tro n n ie w y k o r z y s ta n ą l i t e r a t u r ą p rz e d m io tu . N ie s te ty , w w y k a zie ź ró d e ł P a r a d o w s k i n ie u m ie ś c ił c e n n e j k o re s p o n d e n c ji h e t m a n a w ie lk ie g o k o ro n n e g o S ta n is ła w a K o n ie c p o lsk ie g o 4, o co n ie m o ż n a m ie ć p r e te n s ji, bo cy k l w y d a w n ic z y z a p e w n e n ie p o zw o lił n a s k o r z y s ta n ie z te g o w y d a w n ic tw a . T a k było ró w n ie ż w p r z y p a d k u w a rto śc io w e j b io g ra fii S ta n is ła w a Ł u b ie ń s k ie go a u t o r s t w a W a ld e m a r a G ra c z y k a 5.
M o n o g ra fię u z u p e łn ia ją n ie z b ę d n e w rę c z p rz y te g o ty p u o p ra c o w a n ia c h a n e k sy . W a n e k s ie p ie rw s z y m z o sta ło z a m ie sz c z o n e k a le n d a r iu m sejm ó w n a d z w y c z a jn y c h w o k re s ie p a n o w a n ia W ła d y s ła w a IV. W d r u g im a u t o r p r z e d s ta w ił w y k a z s e n a to r ó w o b e c n y c h n a o m a w ia n y c h s e jm a c h - z id e n ty fi k o w a ł z im ie n ia i n a z w is k a 96 z 97 se n a to ró w . N a to m ia s t w a n e k s ie tr z e c im z n a la z ła się l i s t a posłów , k tó r z y u c z e s tn ic z y li w n a d z w y c z a jn y c h p o s ie d z e n ia c h . U d a ło się P a r a d o w s k ie m u u s ta lić im io n a i n a z w is k a 390 posłów , 6 n ie u d a ło się z id e n ty fik o w a ć .
W a r t o d n o to w a n ia j e s t f a k t, iż a u t o r u z u p e łn ił lis tę s e n a to ró w i posłów , k t ó r ą k ilk a n a ś c ie l a t w c z e śn ie j u s t a l i ł a S y b illa H o łd y s 6. W p r z y p a d k u s e n a torów , w w y k a z ie H o łd y s z a b ra k ło J a n a O d rz y w o lsk ie g o , J a n a R u d o m in a - D u s ia ts k ie g o , O tto S c h e n c k in g a , M ik o ła ja T ry z n y i K a r o la F e r d y n a n d a W azy (zob. A n e k s 2). U d a ło się te ż a u to ro w i, g łó w n ie d z ię k i d ia r iu s z o m z a rc h iw u m b e rliń s k ie g o (s. 2 0 0 , p rz y p . 56), p o sz e rz y ć lis tę p o słó w o n o w e n a z w is k a , k tó ry c h p e łn y w y k a z z n a jd u je się w A n e k s ie 3 i do k tó re g o o d s y ła m w c e lu e w e n tu a ln e g o p o ró w n a n ia .
N a k o n ie c k ilk a u w a g p o d su m o w u ją c y c h . M o n o g ra fia z o s ta ła n a p i s a n a p rz y s tę p n y m ję z y k ie m , a w y k ła d z ilu s tro w a n o d z ie w ię c io m a ta b e la m i. S z k o d a , że z a b ra k ło s p is u ta b e l, a le z a je g o b r a k n a le ż y o b w in ić r e d a k t o r a o d p o w ie d z ia ln e g o z a e d y c ję p ra c y . N a t o m i a s t w y d a w c ę n a le ż y p o c h w a lić z a
3 W zespole Repositur 6 znajduje się pokaźny materiał archiwalny dotyczący sejmów z całego okresu panowania Władysława IV Wazy, również sejmów zwyczajnych.
4 Korespondencja Stanisława Koniecpolskiego hetmana wielkiego koronnego 1632-1648, oprac. A. Biedrzycka, Kraków 2005.
5 W. Graczyk, Stanisław Łubieński pasterz, polityk, pisarz 1574-1640, Kraków 2005.
6 S. Hołdys, Praktyka parlamentarna za panowania Władysława IV Wazy, Wrocław 1991, s. 138-174, 187-198.
u m i e s z c z e n i e i n d e k s u n a z w i s k , c z e g o z a b r a k ło w p o p r z e d n i e j m o n o g r a f i i s e j m u w y d a n e j p r z e z W y d a w n i c t w o A d a m M a r s z a ł e k 7 . D o t r e ś c i w k r a d ł o s i ę n i e w i e l e b łę d ó w , a p r z y n a j m n i e j n i e w i e l e i c h d o s t r z e ż o n o . N a s . 3 8 w p r z y p i s i e 1 9 , j a k w y n i k a z t r e ś c i , l i s t P i o t r a G e m b ic k ie g o d o T o m a s z a Z a m o y s k ie g o p o w i n i e n b y ć d a t o w a n y n a 1 6 3 5 r. a n i e n a r o k 1 6 3 4 . R o z e j m a l t m a r s k i k o ń c z y ł s i ę 1 1 l i p c a 1 6 3 5 r ., a n i e j a k c h c e a u t o r - 2 9 w r z e ś n i a ( s . 6 9 , p r z y p . 5 1 ) 8 . N a t o m i a s t M a z u r o w ie t o n i e W i e l k o p o l a n i e , a M a z o w s z a n i e 9 . R e a s u m u j ą c , p o w y ż s z e u w a g i i u z u p e ł n i e n i a n i e w p ł y w a j ą n a p o z y t y w n y o d b ió r m o n o g r a f i i i j e j w y s o k ą o c e n ę . T y m s a m y m d o r o b e k d o t y c z ą c y p a r l a m e n t a r y z m u z a W a z ó w w z b o g a c i ł s i ę o k o l e j n e o p r a c o w a n i e , k t ó r e p r z y b l i ż a C z y t e l n i k o m m e a n d r y f u n k c j o n o w a n i a s t a r o p o l s k i e g o p a r l a m e n t a r y z m u . N a l e ż y t y l k o ż a ło w a ć , ż e - o i l e w i a d o m o - a u t o r n a d o b r e r o z s t a ł s i ę z p r o b l e m a t y k ą n o w o ż y t n e g o p a r l a m e n t a r y z m u i z m i e n i ł o b s z a r b a d a ń n a c z a s y w s p ó ł c z e s n e . A n d r z e j K o ry tk o ( O l s z t y n )
W olfgang F r o e se , H isto ria p a ń s tw i n a ro d ó w M orza B a łtyck ieg o , Wy
d a w n ic tw o N a u k o w e PWN, W arszaw a 2007, ss. 324. K s i ą ż k a W o lf g a n g a F r o e s e j e s t p i e r w s z ą w y d a n ą w P o l s c e p u b l i k a c j ą u k a z u j ą c ą c a ł o k s z t a ł t d z ie j ó w r e g i o n u M o r z a B a ł t y c k i e g o . O p r a c o w a n i e j e s t w s z e c h s t r o n n e . S y n t e z a t a p r z e d s t a w i a d z ie j e p o l i t y c z n e , s p o ł e c z n e , k u l t u r o w e i g o s p o d a r c z e k r a j ó w n a d b a ł t y c k i c h , o d c z a s ó w p r e h i s t o r y c z n y c h , a ż d o p o w s t a n i a p o w o j e n n e g o ł a d u w t y m r e g i o n i e . K s i ą ż k a o p i s u j e d ł u g o t r w a ł e p r o c e s y n a r o d z i n p a ń s t w o w o ś c i p o s z c z e g ó l n y c h k r a j ó w l e ż ą c y c h n a d B a ł t y k i e m . A u t o r d u ż o m i e j s c a p o ś w i ę c i ł t e ż p r o c e s o m p o w s t a w a n i a w i e l u o r g a n i z a c j i r e g i o n a l n y c h , p r z y c z y n o m , k t ó r e d o p r o w a d z i ł y d o i c h z a w i ą z a n i a , d a l s z e g o i c h r o z w o j u l u b u p a d k u . N a p o c z ą t k u m u s z ę z w r ó c ić u w a g ę n a i s t o t n y m o i m z d a n i e m f a k t . N a l e ż y p a m i ę t a ć , i ż W o lf g a n g F r o e s e j e s t n i e m i e c k i m h i s t o r y k i e m i n i e k t ó r e j e g o s ą d y , o p i n i e , a n a w e t u ż y t e w t e k ś c i e n a z w y w ł a s n e m o g ą u c z y t e l n i k a p o l s k i e g o w y w o ł a ć z d z i w i e n i e , c z y n a w e t g o r o z b a w ić . K o r e k t a w y d a w n i c z a z n a k o m i c i e w y c h w y c i ł a t e , n a z w i j m y j e „ w i d z ia n e i n a c z e j ” f r a g m e n t y ( d o d a j m y j e d n a k , ż e t y c h j e s t n a p r a w d ę n i e w i e l e ) , i o p a t r z y ł a j e w y j a ś n i a j ą c y m i k o m e n t a r z a m i . J a k o a u t o r r e c e n z j i d o d a ć m u s z ę , ż e k s i ą ż k a j e s t b a r d z o o b i e k t y w n a , p o z b a w i o n a e m o c j o n a l n y c h o c e n i k o m e n t a r z y o d a u t o r s k i c h .
7 R. Kołodziej, op. cit.
8 J. Dorobisz, Jakub Zadzik (1582-1642), Opole 2000, s. 226; A. Korytko, Angielska media
cja w polsko-szwedzkich rokowaniach w 1635 roku, „Echa Przeszłości”, 2001, t. 2, s. 67.
