Państwo i gospodarka w dokumentach programowych Międzynarodówki Liberalnej

Pełen tekst

(1)580. Stanisław. Mazur. Malopolska S.kola AdmInistracli PubU ..nel. Państwo i gospodarka W dokumentach pro~amowych Międzynarodówki LIberalnej l. Wprowadzenie Zachodzące w Europie Zachodniej po II wojnie światowej procesy integracyjne skłoniły liderów europejskich partii połitycznych do wypracowania nowego, zinstytucjonalizowanego modelu działania politycznego. W przypadku partii liberalnych jego urzeczywistnieniem stało się utworzenie w 1947 r. Mię dzynarodówki Liberalnej. W początkowym okresie działania Międzynarodówka Liberalna podejmowała zazwyczaj kwestie dotyczące problematyki europejskiej. Wraz z pojawianiem się w Międzynarodówce Liberalnej partii i organizacji z Azji, Ameryki Łacińskiej i Afryki coraz większą uwagę zaczęto poświęcać problemom krajów rozwijających się. Pomimo pewnych różnic odnośnie do priorytetów poszczególnych partii członkowskich, są one w stanie efektywnie współpracować na płaszczyźnie wartości zawartych w podstawowych dokumentach Międzynarodówki Liberalnej. Współpraca prowadzona jest zarówno z partiami i organizacjami liberalnymi reprezentowanymi w Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Emopy i w Parlamencie Europejskim, jak i regionalnymi grupami partii liberalnych z Afryki , Azji i Ameryki Środkowej. Międzynarodówka Liberalna podjęła również współpracę z młodzieżowymi organizacjami liberalnymi oraz instytucjami i fundacjami, promującymi wartości i zasady myśli liberalnej. Współ praca ta koncentruje się wokół zagadnień dotyczących praw człowieka, wolności obywatelskich, praw mniejszości, integracji europejskiej, promowania i wspierania procesów demokratycznych w rodzących się demokracjach oraz reformy instytucji międzynarodowych..

(2) I. Stanisław. Mazur. W skład Międzynarodówki Liberalnej wchodzą 82 partie liberalne, z których 20 uczestniczy w sprawowaniu władzy na szczeblu paI\stwowym w ramach rzą dów narodowych. Partie liberalne, skupione w Międzynarodówce Liberalnej, liczą ponad 3 miliony członków i działają w 48 krajach.. 2.. Państwo. w doktrynie. Międzynarodówki. Liberalnej. 2.1. Organlzacla ustroju politycznego Liberalno-demokratycznafo/'ma pm!stwa. Podstawowym składnikiem doktryny politycznej Międzynarodówki Liberalnej jest zagadnienie ustroju pal\stwa , jego organizacji oraz pryncypiów jego funkcjonowania. Pożądany przez liberałów model to paI\stwo liberalno-demokratyczne , zorganizowane według idei trójpodzialu władzy, działające na podstawie zasad prawa (pat\stwa prawa), z istniejącą demokratyczną opozycją oraz zapewniające szeroki zakres wolności i swobód demokratycznych l. Ponadto integralnymi elementami liberalnej wizji ustroju państwa są kwestie dekoncentracji władzy politycznej oraz decentralizacji terytorialnego systemu zarządzania państwem'. U podstaw określania istoty i zasad organizacji oraz funkcjonowania pań stwa liberalno-demokratycznego w doktrynie Międzynarodówki Liberalnej leży odrzucenie jakichkolwiek form rządów absolutnych i totalitarnych. Postrzegane one są jako zagrożenie dla glównej wartości liberalizmu, jaką jest wolność obywateli. W Deklaracji Brukselskiej z 1946 r. czytamy: "Przeciwstawiamy się każdej formie rządu, która nie gwarantuje wszystkim swoim obywatelom wolności myśli, wolności prasy, wolności zgromadzenia, wolności slowa oraz publikacji własnych przekonań i opinii"'. W podobnym duchu liberałowie wyrazili swoje przywiązanie do formuły rządów liberalno-demokratycznych w Deklaracji Oksfordzkiej z 1967 r.: "Wierzymy, że interesy wszystkich ludzi i państw, tworzących współczesną cywilizację technologii, w sposób najlepszy realizowane będą przez rządy działające zgodnie z zasadami liberalnej demokracji"'. Stwierdzenie to nie oznacza ich bezkrytycznego stosunku wobec współcze snego p81\stwa liberalno-demokratycznego. Liberałowie, dostrzegając wiele jego slabości i ograniczel\, podkreślają jednak, że państwo to jest jedynym, I Pojęcia modelu uiyło w sposób umowny ponieważ liberalowic wielokrotnie podkrcślaH,1.c nie ma żadnej rormy rządów Wrozumieniu liberalnym, która dałaby się określić jako niezmienny model. I. 2 W dokumentach programowych Międzynarodówki Liberalnej zwraca się uwagę, że przy wyborze określonych mechanizmów sprawowania władzy politycznej ornz modelu relacji pomię dzy najważniejszymi organami państwa powinno brać się pod uwagę tradycje polityczne i realne potrzeby danego kraju. 3 DecJaratioll ol B1'IIssels 1946 [w:] A SCllse oj Liberty, "Thc Basic Documents oflntematio-. nal Liberalism" , A Publie.tian af the Liberallntern"tian,l, London 1992, ,. 3. , Libeml Dec/aratioll of Oxford 1967 [w:] A Sellse of Libu/y, "The Basic Daeument' af. International Liberalism" . A Publication af the Libcml Intcrnational, London 1992, s. II ..

(3) Paristwo i gospodarka w dokumentach programowych".. I. mogącym sprostać wymaganiom rzeczywistości postindustrialnej: "Liberało wie są świadomi faktu, że liberalna demokracja nie jest systemem doskonałym, ale jest jedynym systemem opowiadającym się za wolnością, godnością ludzką i sprawiedliwością społeczną"s. Liberałowie skupieni w Międzynarodówce Liberalnej eksponują zdolności adaptacyjne ustroju liberalno-demokratycznego. Podkreślają, że jest on w stanie sprostać zachodzącym zmianom. Na podstawie dokumentów programowych Międzynarodówki można wnioskować, że dzieje się tak, ponieważ mechanizmy ładu liberalno-demokratycznego same powodują te zmiany. Liberałowie wyjaśniają jednak, że zdolności adaptacyjne leżące w naturze tego pań stwa nie są wartością samą w sobie, ale taką, która przynosi wymierne efekty. Zdolno ść wprowadzania tych zmian, lącząca się z umiejętnością dostosowywania się do nich , należy zatem do istotnej wartości porządku ustrojowego, okreśłanego jako liberalno-demokratyczny. Rząd ograniczony i konstytucjonalizm. Liberałowie twierdzą zgodnie, że u podstaw wszystkich modeli demokracji liberalnej i parlamentaryzmu powinna leżeć zasada suwerenności narodu, wyrażona poprzez reprezentację parlamentarną. Zwracają oni uwagę, że podstawą legitymizacji istnienia wła dzy politycznej jest zgoda wyrażona przez obywateli, warunkowana zapewnieniem im przez państwo praw i swobód obywatelskich: "Żaden kraj nie jest demokratyczny, jeżeli nie zapewnia ochrony fundamentalnych praw łudzkiej jednostki, wolności osobistej, prawa do krytyki, jeżeli rząd nie uznaje odpowiedzialności za swoich obywateli, jeżeli nie ma niezależności pomięd zy pań stwem i wymiarem sprawiedliwości, i jeżeli forma jego politycznego istnienia nie jest oparta na świadomej, wolnej i powszechnej zgodzie"'. Zagrożeniem dla idei suwerenności narodu jest brak efektywnej kontroli parlamentarnej. Prowadzi to do degradacji roli instytucji parlamentarnych, nadmiernej zależności jednostki od państwa oraz grozi pojawieniem się nowych form absolutyzmu. Liberałowie uważają , że rzeczywiste ograniczanie zakresu uprawnień kontrolnych łegislatywy doprowadziło do nadmiernej koncentracji władzy przez pozostające poza kontrolą instytucje wykonawcze, wzrostu biurokracji, formowania się prywatnych i publicznych monopoli oraz stosowania restryktywnych praktyk zarówno przez pracodawc6w,jak i pracobiorców. W trosce o wypracowanie mechanizmów chroniących przed ograniczaniem wolności jednostek, liberałowie wskazują na konieczność istnienia rządu ograniczonego jako jedynej formy sprawowania władzy, zawierającej takie regulacje: "Każda z nich (władza) posiada równorzędny tytuł prawny do swego działania , niezależnie od tego, jak jest powoływana. Żadna władza nie jest źródłem działa nia drugiej, a w konsekwencji nie istnieje między nimi związek podległości"'.. s Liberal Appaal1981 [w:l A Sellse oj Libe/'Iy, "The Basic Oocumcnts ofInternational Liberalism" , A Publicat ion af the Liberal Intern.tional , London 1992, s. 18 . 6 DeclaratioJl oj Brl/ssels 1946, op. cit., s. 3. 7 M. Sobolcwski, Zasady wspdlczesllej demokracji burżuazyjnej, UJ , Kraków 1983, s. 67..

(4) I. Stan/staw Mazur. Wspólny dla wszystkich liberałów, skupionych w Międzynarodówce Liberalnej,jest ceł zachowania ograniczonego państwa, pozostającego pod rządami prawai . W ich opinii formuła rządu demokratyczno-liberalnego musi zawierać konstytucyjne ograniczenia, chroniące obywateli przed arbitralnym sprawowaniem władzy. Dlatego też tak ważną rolę przypisują oni konstytucjonalizmowi rozumianemu jako stan, w którym granice decyzji politycznych wytyczone są - w sposób pryncypiałny, z góry znany i niepodważalny - przez ogólne reguły. Reguły te określają nie tylko procedury podejmowania decyzji politycznych i prawnych oraz struktury naczelnych organów i ich kompetencje, ale także nienaruszalne prawa jednostek. Formy ograniczeń rządu. Na podstawie analizy dokumentów Międzynaro dówki Liberalnej można określić pożądane przez liberałów mechanizmy ograniczania władzy państwa. Pierwszy z nich dotyczy podziału zadań i uprawnień w strukturze państwa federacyjnego. Drugi natomiast polega na oddzieleniu sądów od pozostałych organów władzy państwowej. Trzeci związany jest ze wzajemnymi relacjami pomiędzy władzą wykonawczą i ustawodawczą. Uzasadnienie dła takiego stanowiska mechanizmy te znajdują w liberałnej tradycji głoszącej, że każda jednostka ma prawo do wolności, które rząd musi uznać i respektować, nawet jeżeli pozostaje ono w sprzeczności z jego interesem. Liberałowie wskazują, że dla zapewnienia tego podstawowego prawa jest konieczne, aby rząd i podejmowane przez niego działania były regulowane za pomocą przepisów opartych na zasadzie równowagi i kontrołi. Dlatego też warunkiem sine qua /lOn istnienia państwa liberalnego w doktrynie Międzyna rodówki Liberalnej jest formuła rządu ograniczonego przez system zasad i praktyk konstytucyjnych, w których respektowana jest wolność indywidualna i równość obywateli wobec prawa. Wielu teoretyków dokttyny Międzynarodówki Liberałnej uważa, że mniej istotne jest to, czy ograniczenie rządów wyraża się poprzez dwuizbowość parlamentu, rozdzielenie władzy na prawodawczą, sądowniczą i wykonawczą, czy też wyraża się poprzez federalizm lub inny zestaw mechanizmów regulacyjnych. Ważne jest samo istnienie takich konstytucyjnych ograniczeń, bowiem w przypadku ich braku nie można mówić o rządz ie liberałnym. Istotą i wartością liberałnych ograniczeń o charakterze konstytucyjnym jest w tym wypadku to, że pewne decyzje nie mogą być podejmowane, nawet jeżeli chce tego więk szość, gdy naruszają one konstytucyjne prawa i wolność jednostki. Kryzys pw/slwa liberalno-demokratycznego. Narastające procesy centralizacji władzy politycznej i ekonomicznej wzbudzały wiele niepokoju i obaw wśród liderów Międzynarodówki Liberalnej. Znajdowało to wyraz w oficjalnych dokumentach programowych, rezolucjach przyjmowanych przez Komitet Wykonawczy oraz w wypowiedziach jej przywódców. Dostrzegając zagrożenia wynikające z narastającej centralizacji życia politycznego i ekonomicznego, liberalowie poświęcili wiele uwagi wypracowaniu rozwiązań, które miały temu 8 Pojęcie rządu. ograniczonego w tym rozumieniu nic oznacza rządu. słabego..

(5) PmiSfwo i gospodarka w dokumentach programowych .... I. zapobiec. Podstawą tych szczegółowych propozycji było przekonanie. że "konieczna jest rezygnacja z tendencji centralistycznych na rzecz nadrzędnej potrzeby wolności we wszystkich jej aspektach"'. Niezadowolenie z funkcjonowania mechanizmów współczesnego państwa szczegółnie często występuje wśród ludzi młodych . Jego przyczyn liberałowie dopatrują się w trzech źródłach. Pierwszym z nich jest nieudolność państwa liberalno-demokratycznego w promowaniu zasad i wartości liberalnych. Po drugie. niewystarczający jest poziom zdolności adaptacyjnych do zachodzą cych zmian liberalnych instytucji i proponowanych przez nie rozwiązań. Źró dłem narastającego niezadowolenia jest również wadliwy system dystrybucji dóbr oraz brak poprawy warunków życia wielu grup społecznych. Będąc świadomymi narastającego niezadowolenia z funkcjonowania pań stwa liberalno-demokratycznego. liderzy Międzynarodówki Liberalnej wskazują . że w ekstremalnych przypadkach rozczarowanie to doprowadziło do terroryzmu. w innych do anarchizmu i odmowy udziału w życiu publicznym. Przezwyciężenie tego niekorzystnego i niebezpiecznego zjawiska będzie moż liwe. jeżeli w myśli Iiberałnej dokonane zostanie jasne rozróżnienie i stwierdzenie. że wolność nie oznacza egoizmu jednostkowego. ale że wolność w kontekście społecznym pociąga za sobą odpowiedzialność i solidaryzm społeczny 10. Propozycje reform. W Apelu Liberalnym z 1981 r. znalazły się postulaty decentralizacji państwa. wychodzące poza reformę jego naczełnych organów. Mowa tutaj przede wszystkim o reformie systemu terytorialnego zarządzania państwem. W miejsce istniejącego dotychczas scentralizowanego. pionowego modelu podzialu władzy. liberałowie zaproponowali model horyzontalny. cechujący s ię większym stopniem demokratyzacji i decentralizacji. Posiada on - z punktu widzenia liberałów - niezwykle istotną zaletę. jaką jest możliwość pełniejszego zaspokajania potrzeb mieszkańców oraz zwięks.zenia ich partycypacji w życiu publicznym. "Samorządowe" podejście liberałów do kwestii decentralizacji wladzy znalazło również odzwierciedlenie w Manifeście Liberalnym na XXI wiek: "Wierzymy w model demokracji. który zachęca każdą jednostkę do aktywnego udziału w życiu publicznym. Największą możliwością decentralizacji wladzy politycznej są samorządowe społeczności. które w stopniu największym pozwalają na upodmiotowienie każdego obywatela"". W dokumencie tym liberałowie wyrazili przekonanie. że większość decyzji publicznych powinna być podejmowana na poziomie lokalnym: "Nalegamy. aby tylko strategiczne decyzje przekazywane byly na wyższy poziom decyzyjny. Zasada subsydiarności musi być ściśle przestrzegana. dokonując się poprzez przekazanie regionom i lokalnym spolecznościom maksymalnej autonomii"". 'Liberal Appeal 1981. op. Cif., s. 23. s. 25.. 10 Ibidem,. II Liberał Mallifesto for 21 SI Celllury, "The Basic Documents ofIntemational Libcrnlism", A Publication of the Liberal Internation.l. London 1998. s. 3.. l'llbidem, s, 4..

(6) I. Stanisław. Mazur. Postulaty decentralizacji władzy państwowej zawarte w dokumentach programowych Międzynarodówki Liberalnej sprowadzają się zasadniczo do trzech metod. Pierwszą z nich jest uprzednio wspomniana zasada trójpodziału władzy. Metoda druga, polegająca na terytorialnej decentralizacji władzy politycznej, przybiera najczęściej formę federalizmu i rozbudowanych struktur samorządo wych. Ponadto za jedną z form ograniczenia zjawiska koncentracji władzy politycznej liberałowie uznali kadencyjność sprawowania urzędów publicznych. Liberałowie - zgodnie z wyznawaną przez nich zasadą melioryzmu akcentują konieczność przeprowadzania ciągłych reform, mających na celu odnowę instytucji demokratycznych. Za niezwykle istotną w tym zakresie uznają potrzebę wzmocnienia realnej władzy parlamentów, zwiększenia efektywności władzy wykonawczej (z jednoczesnym rozszerzeniem zakresu kontroli parlamentarnej) oraz wspomnianą powyżej decentralizację władzy". Przekonanie liberałów o konieczności przeprowadzenia tych reform wynika oprócz przywiązania do idei melioryzmu - z narastającego niezadowolenia społecznego z funkcjonowania liberalnej demokracji parlamentarnej. Liberałowie, będąc zwolennikami powszechnej partycypacji obywateli w życiu społecznym, postulują wzmocnienie mechanizmów i instytucji gwarantujących najbardziej efektywną reprezentację woli narodu. Mowa tutaj, przede wszystkim, o wprowadzeniu zasady wyborów proporcjonalnych oraz rozwoju bezpośrednich form partycypacji obywateli w życiu politycznym poprzez referenda i inne formy działalności publicznej: "Za wartościowe i zasługujące na poparcie uważamy referenda, rozwój prawnych i spontanicznych form udzialu w aktywności publicznej"". Ponadto za istotny czynnik, służący zwiększeniu udziału obywateli w życiu społecznym, uznano kwestię zapewnienia ochrony praw mniejszości oraz pełniejsze włączenie się związków zawodowych. środo wisk biznesu i stowarzyszell zawodowych w funkcjonowanie państwa.. 2.2.. Roła. I funkcl". państwa. Socjalliberalna koncepcja interwencjonizmu pmistwowego. Koncepcja roli pat\stwa, zawarta w doktrynie Międzynarodówki Liberalnej, opiera się przede wszystkim na założeniach liberalizmu socjałnego". W konsekwencji doktryna ta przypisuje państwu zarówno obowiązek ochrony podstawowych wolności liberalnych, jak również powinność promowania i tworzenia ram dla wszechstronnego rozwoju jednostkowego i społecznego. Podejście takie implikuje konieczność wyrażenia zgody na stosunkowo daleko posunięty interwencjonizm pmlstwowy.. " LIberal Appeal 1981. op. cil .• s. 27.. Ibidem, s. 13. Obok dominującej - w dokumentach programowych MiQdzynarod6wki Liberalnej - socjał liberalnej koncepcji interwencjonizmu moina dostrzec w niej również idee nawiązujące do neoliberninego rozumienia interwencjonizmu panstwowego. 14. 15.

(7) Państwo. i. w dokumentach. W dokumentach programowych Międzynarodówki Liberalnej (zwłaszcza tych, które były przyjmowane w latach 90.) znaleźć można jednak ostrzeżenie przed prowadzeniem przez współczesne państwo nadmiernie rozbudowanej polityki socjalnej. Zdaniem liberałów może to doprowadzić do uzależnienia obywateli od rządu i biurokratycznych struktur , przez co ogranicza się poczucie ich odpowiedzialności i wolności'·. Nadmiernie rozbudowana polityka społeczna nieuchronnie prowadzi do ekspansji struktur biurokratycznych, które nierzadko podejmują działania wykraczające poza zakres nadanych im kompetencji". Liberałowie zwracają również uwagę, że nadmierne rozbudowanie funkcji socjalnej patlstwa często prowadzi do marnotrawienia bądź też nieracjonalnego wydawania środków publicznych. Dostrzegając konieczność interwencjonizmu paJlstwowego , teoretycy Mię dzynarodówki Liberalnej podkreślają jednak: "Wierzymy, że planowanie przez rząd jego własnej aktywności politycznej jest konieczno ścią realizowaną jedynie wtedy, kiedy nie jest ona używana do naruszania autonomii sektora prywatnego i mechanizmów cenowych wolnego rynku, który również wymaga utrzymania wolnej konkurencji"'8. Obawy przed nadmiernym interwencjonizmem państwowym dobitniej wyrażone zostały w Apelu Liberalnym z 1981 r.: "Musimy usilnie próbować znaleźć nową równowagę pomiędzy koniecznością interwencjoni zmu państwowego a prywatną inicjatywą jednostki; jeżeli tego nie zrobimy, patlstwo zamieni się w uciążliwy aparat biurokratyczny"l9. Krytyka nadmiernego illlerwencjollizmu. Twórcy doktryny Międzynaro dówki Liberalnej, pomimo przejęcia od liberałów socjalnych idei interwencjonizmu pm\stwowego, odrzucają radykalnie pojmowaną inżynierię społeczną. Nie godzą się również na stosowanie konstruktywizmu w zakresie rozwoju społecznego, wskazując na jego konsekwencje, jakimi są ustroje totalitarne. Konstruktywizm spoleczny traktowany jest przez nich jako szkodliwa i utopijna metoda kształtowania życia społecznego: "Nie ma czegoś takiego, jak ostateczne rozwiązanie problemów ludzkości, raj na ziemi jest niemożliwy"20. W przypadku doktryny Międzynarodówki Liberalnej zgoda na interwencjonizm państwowy nie może być utożsamiana z przekonaniem o możliwości programowania rozwoju społecznego i gospodarczego. Rozwój społeczny i postęp w doktrynie Międzynarodówki Liberalnej interpretowane są jako procesy o charakterze ewolucyjnym. Rozwój społeczny to przede wszystkim I'OZwój spontaniczny, a jego negatywne efekty próbuje się korygować poprzez interwencjonizm pmlstwowy. 16 Rcsalution: From 'he Weifare Slale to a Truty H/lman Society, Congress ar the. Liberał. International, flague 1982, www.worldlib.org 17. Resalution: Social Policy,. COllgl'CSS. oj Ihe Liberal lfllernational, Noordwijk 1996,. www,worldlib,org. "Ubcral Declaratioll o/Oxford /967, op. cit., s. 10. 19 Liberal Appeal 1981, op . cit., s. 18 . 2olbitlem,s . 19..

(8) Slallisław. Mazu,.. Aktywność państwa w sferze socjalnej. W opublikowanych w 1946 r. Deklaracji Brukselskiej oraz Manifeście Oksfordzkim z 1967 r. liberałowie w sposób jednoznaczny wyrazili przekonanie o służebnej roli państwa wobec jednostek i społeczności. Zgodnie z duchem tych dokumentów, liberałowie traktowali państwo jako instytucję, na której spoczywa obowiązek stworzenia ram organizacyjnych, pozwalających jednostce na zaspokojenie potrzeb i realizację jej własnych zamierzeń. Konsekwencją takiego pojmowania roli państwa stało się nakładanie na nie obowiązków dwojakiej natury: pierwsze z nich przypisywały państwu rolę gwaranta swobód obywatelskich, powinności drugiego rodzaju mialy polegać na stworzeniu warunków do zagwarantowania praw o charakterze ekonomicznym. Podejście takie oznaczało de facto wyrażenie zgody na szeroki zakres aktywności państwa i akceptację rozwiązań proponowanych w ramach "państwa dobrobytu". Z biegiem lat stanowisko Międzynarodówki Liberalnej w tym zakresie zaczęło ewoluować. Zmiana ta, w swej istocie nawiązująca do koncepcji neoliberalnych, zmierzała w kierunku ograniczenia oczekiwań,jakie formułowano dotychczas pod adresem państwa, a tym samym do ograniczenia obszaru jego działania: .. Państwo jest tylko instrumentem społeczności, nie powinno posiadać władzy, która naruszałaby fundamentalne prawa obywateli, powinno stwarzać podstawowe warunki dła odpowiedzialnego i twórczego życia"". Warto podkreślić, że naj powszechniej akceptowane przez liberałów skupionych w Międzynarodówce Liberalnej uzasadnienie dla "państwa ograniczonego" nie polega na zaaprobowaniu nieliberalnej idei podstawowych praw powszechnego dobrobytu, lecz odwołuje się do nowej koncepcji umowy społecznej lub koncepcji utylitarnych. Innymi słowy, argumentem nie jest to, że biedni mają jakiekolwiek prawo do zabezpieczeń materialnych, ale raczej to, że takie zabezpieczenia mogą być częścią racjonalnej umowy społecznej lub że mogą sprzyjać powszechnemu dobrobytowi. Współcześni liberałowie zrzeszeni w Międzynarodówce nie mają sprecyzowanego wyobrażenia na temat pożądanej formy działalności państwa w sferze socjalnej. Ich preferencje ewoluują pomiędzy założeniami charakterystycznymi dla koncepcji .. państwa minimum" a ideami "państwa socjalnego". Ogólnie rzecz biorąc, zmierzają one w kierunku instytucji i rozwiązań, które maksymalizują wolność jednostki". Liberałowie podkreśłają, że zadaniem polityki liberałnej jest podejmowanie takich przedsięwzięć, które uwzględniałyby funkcje usługowe państwa, a nie narażałyby wolności ani nie narażałyby na szwank ogólnego charakteru pań stwa jako formy władzy ograniczonej rządami prawa. W tym też duchu sformułowane zostało liberalne rozumienie roli pailstwa w obszarze aktywności. " Liberał MaIlifesio o! O>!ord /947 [w:) A Sellse o! Liberly, "Thc Basic Documcnts of International Liberalism" , A Publication af the Libera! International, London 1992, s. 5, 21 Świadczy to o występowaniu w lonie Międzynarodówki Liberalnej rozbieżności dotyczą cych pożądanego zakresu i stopnia aktywności państwa..

(9) Państwo. i gospodarka w dokumentach programowych .... I. spolecznej w Manifeście Liberalnym na XXI wiek: "Dla liberałów państwa nie są niczym więcej niż narzędziami dla wspólnot, slużącymi do efektywnego zorganizowania ich wspólnego interesu i działań"".. 3. Gospodarka 3.1. Własność prywatna - wolny rynek. Podstawowymi kategoriami w doktrynie gospodarczej Międzynarodówki Liberalnej są wlasność prywatna i wolny rynek oraz związana z nimi swoboda prowadzenia działalności gospodarczej. Kategorie te postrzegane są jako triada, stanowiąca podstawę gospodarki w rozumieniu liberalnym. Zagadnienie relacji pomiędzy wolnością a wlasnością prywatną, wprowadzone do piśmiennictwa liberalnego przez Johna Locke'a, zostalo przez teoretyków Międzynarodówki Liberalnej uczynione jedną z głównych zasad ich doktryny. Związek ten traktują oni jako integralną cal ość , której elementy wzajemnie warunkują swoje funkcjonowanie. Podkreślają oni, że w warunkach ograniczonej wolności politycznej nie ma wolności ekonomicznej: "Nie ma prawdziwej i trwalej wolności ekonomicznej, jeżeli wolność polityczna jest ograniczona lub prawa obywatelskie nie są przestrzegane"". W doktrynie Międzynarodówki Liberalnej gospodarka wolnorynkowa jest procesem spontanicznych interakcji, determinowanych przez prawo popytu i podaży. Ingerencja zewnętrzna w działanie mechanizmów gospodarki wolnorynkowej dopuszczalna jest wyłącznie w sytuacji, kiedy mechanizmy te nie są w stanie samodzielnie sprostać potrzebom rynku. Funkcjonowanie gospodarki wołnorynkowej umożliwia wykształcenie się wśród jednostek cech przedsiębiorczości, służy zaspokojeniu potrzeb materialnych oraz, co istotne, jest jedną z form ograniczenia nadmiernej zależności od władzy pm\stwowej. Charakterystyczne dla doktryny gospodarczej Międzynarodówki Liberalnej jest przekonanie, że nie może istnieć wolność polityczna, kiedy państwo w pelni kontroluje ekonomię, nie pozostawiając miejsca dla inicjatywy prywatnej. Naruszenie tej fundamentalnej zasady gospodarki rynkowej rodzi co najmniej dwa istotne zagrożenia. Pierwszym z nich jest destabilizacja działm\ gospodarczych, przede wszystkim funkcjonowania wolnego rynku. Drugie, równie niebezpieczne zagrożenie, to rozpad i zanik modelu wolnego społeczeństwa. Podstawową regułą gospodarki w rozumieniu liberalnym jest wolność działań gospodarczych dla wszystkich podmiotów. W myśl założeń doktryny liberalnej, podmioty te są równe wobec prawa i do wszystkich stosuje się te same zasady. Do naczelnych wartości rozumienia liberalnego ładu gospodarczego należy zaliczyć również poszanowanie własności prywatnej. W doktrynie Mię23 Liberał. 14. Mallifes/ofor 21st Cell/ury, op. cit., s. 4.. Liberal MaIlifesto 1947, op. cit .• s. 6..

(10) I. Slanislaw Mazur. dzynarodówki Liberalnej własność prywatna jest postrzegana, obok idei wolnego rynku ,jako naczelna zasada funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej. W koncepcjach gospodarczych, głoszonych przez liberałów skupionych w Międzynarodówce Liberalnej, własności prywatnej przypisuje się również obok wymiaru ekonomicznego - wymiar społeczny i polityczny. Własność prywatna jest podstawową wartością dla liberałów, ponieważ zapewnia kontrolę nad zasobami, umożliwia jednostkom działanie zgodne z ich oceną, która pozwoli określić im, co jest konieczne lub pożądane. Dzięki temu to jednostki, a nie pallstwo czy grupa, oceniają swoje potrzeby i decydują o sposobie ich zaspokojenia, maksymalizując zakres swojej wolności. W tym sensie istota liberalnego rozumienia własności prywatnej sprowadza się do upodmiotowienia jednostki, rozszerzenia zakresu jej wolności oraz decentralizacji władzy ekonomicznej. Opowiadając się za instytucją własności prywatnej, liberałowie mówią: "Przeciwstawiamy się tym rozwiązaniom, które postułują przekazanie całej gospodarki narodowej w ręce państwa i twierdzimy, że możliwe jest uniknięcie ekonomicznej anarchii, a równocześnie utrzymanie podstawowych form i zasad wolności. Jesteśmy świadomi, że własność prywatna nie może być rozdzielona od dobrobytu i postępu społecznego"". W Apelu Liberalnym z 1981 r. po raz kolejny powrócono do zagadnienia liberałnego rozumienia rynku. Liberałowie nie zgadzają się z myłnym łącze niemliberalnej koncepcji rynku z gospodarką kontrołowaną za pomocą metod monetarystycznych lub opartą na zasadach laissez-faire. Twórcy Apelu odrzucili pogląd, że gospodarka - w rozumieniu doktryny Międzynarodówki Liberalnej - nie uwzględnia interesów ubogich i brak jej elementów społecznych. Dlatego też podkreślają: "Liberałowie nie akceptują takiego uproszczonego widzenia gospodarki rynkowej i takiego podejścia do niej"26. Za interesującą kontynuację dorobku myśli ekonomicznej Międzynarodówki Liberalnej uznać należy Manifest Liberalny na XXI wiek. Podobnie jak to miało miejsce w dotychczas przyjmowanych dokumentach programowych, liberałowie wyrazili przekonanie, że jedynie gospodarka oparta na zasadach wolnego rynku i poszanowaniu własności prywatnej oraz swobodzie działania prowadzi do rozwoju gospodarczo-społecznego oraz efektywnej dystrybucji bogactwa i zasobów. Nie oznacza to jednak, że liberałowie traktują zasady gospodarki wolnorynkowej w sposób dogmatyczny: "Nie istnieje idealny model dla gospodarki rynkowej, poza określeniem zasady, że prywatna inicjatywa i indywidualna kreatywność są źródłami ekonomicznego i społecznego rozwoju"".. 3.2. Wolny handel W doktrynie Międzynarodówki Liberalnej w obszarze kwestii gospodarczych szczególnie ważne miejsce zajmują zagadnienia liberalizacji handlu 25 Declaratioll oj Brussels 1946, op. cit., s. 4. Liberal Appeal 1981 ,op. cil., s. 25. 27 Liberał Progmmfor 21tll Celllllry, op. cit., s. 4 . 26.

(11) Pmistwo i gospodarka w dokumentach programowych .... I. i wymiany gospodarczej . Postrzegane są one przez liberałów jako warunek sille qua 11011 funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej; "Opowiadamy się za wolną wymianą towarów i usług oraz swobodnym przepływem ludzi i kapitału, zniesieniem wszystkich barier, utrudniających rozwijanie gospodarczych stosunków między państwami. Ponadto domagamy się, w interesie konsumentów, stworzenia form kontroli nad kartelami narodowymi i międzynarodowymi"". Zagadnieniu wołnego handłu i swobodnej wymiany gospodarczej liberało wie nadają również wymiar moralny podkreślając, że tylko wolny handel jest handlem uczciwym. Równocześ nie dostrzegają, że zwalczanie zagra żających mu tendencji protekcjonizmu wymaga dzialań zdecydowanych i prowadzonych na szeroką skalę. Zdaniem liberałów protekcjonizm przynosi szkody zarówno w wymiarze ekonomicznym, jak i moralnym . Uniemożliwia czerpanie korzyści z wołnego handlu, hamuje rozwój gospodarczy, a co za tym idzie ogranicza możliwości wypracowania większego dochodu i zmniejszenia bezrobocia. W Deklaracji Bruksels)dej znalazło się stwierdzenie: "Wierzymy w potrzebę wolnego przepływu ludzi, towarów, kapitału i usług. Jesteśmy przekonani o konieczności międzynarodowego pod ziału pracy i międzynarodowej współ pracy w naj szerszej możliwej skał i w kwestiach monetarnych, społecznych i ekonomicznych"". Przywiązywanie tak dużej wagi do kwestii liberalizacji życia gospodarczego w przypadku Międzynarodówki Liberalnej uwarunkowane jest dwoma pryncypialnymi względami. Pierwszy z nich ma charakter doktrynalny i wywodzi się z tradycji myśli liberalnej. Drugi. o charakterze pragmatycznym, wynika z upatrywania przez liberałów w wolnym handlu sposobu na rozwiązanie problemu światowego ubóstwa: "Międzynarodówka wciąż opowiada się za wolnym handlem, który jest korzystny dla krajów rozwijających się , nowych demokracji i konsumentów w rozwiniętych gospodarkach. Oświadczamy, że wolny handel jest dła liberałów kluczem do wolności i pokojowego rozwoju,jako że promuje otwartość i wymianę myśli pomiędzy istotami ludzkimi, łącząc ekonomiczne interesy, pokonując granice narodowe i tworząc wspólne interesy"". Liberałowie duże możliwości liberalizacji gospodarczej upatrują we współ pracy gospodarczej organizacji i stowarzyszel\ regionalnych". Zwracając uwagę na znaczenie tej współpracy, jej zwolennicy dostrzegają równocześnie potencjalne niebezpieczellstwo z niej wynikające. Zagrożenie to upatrują przede wszystkim w możliwości przekształcenia się tych organizacji w struktury służące eksploatacji gospodarczej państw zacofanych i uboższych. Ich niepokój wzbudza również potencjalne niebezpieczeństwo przerodzenia się tych 28 Liberał. MaIlijesto 1947, op. cit., s. 6. 29 Declaratioll oj Brussels 1946. op. cit., s. 4. JO Rcsolution: Free . Tracie, Congrcss of the Liberal International, Moguncja 1992,. www.worldlib.org 31. Rcsolution: lAli" Amcrica, Congress. www.worldlib.org. or. the Liberał International, Hague 1982,.

(12) I. Slallislaw Mazur. struktur w organizacje działające poza systemami krajowej i międzynarodowej kontroli prawnej i finansowej. Interesujące w doktrynie Międzynarodówki Liberalnej jest rozumienie roli i istoty stref wolnego handlu. Liberalowie prezentują w tej kwestii ambiwalentne stanowisko. Dostrzegając celowość istnienia takich stref, zwracają oni uwagę, że ze swej natury dyskryminują one państwa pozostające poza nimi. Zasadniczym pytaniem, stawianym przez liberalów,jest pytanie o to, czy strefy wolnego handlu są zgodne z multilateralnym porządkiem wolnego handlu świa towego: "Strefy wolnego handlu, ze swej natury służąc swoim członkom, dyskryminują państwa pozostające poza nimi"". Liberałowie popierają gospodarcze organizacje regionalne tylko wtedy, kiedy ich powstanie i działalność nie prowadzą do tworzenia protekcjonistycznych bloków handlowych, które naruszają podstawy wolnego handlu. Zdaniem o. Lambsdorffa, strefy wolnego handlu są pożądane, jeżeli nie dyskryminują strony trzeciej i zmierzają w stronę otwartych rynków i wielostronnego handlu: "Jako liberalowie jesteśmy odpowiedzialni, aby wnosiły one wkład w ustanowienie prawdziwie liberalnego porządku i konkurencyjności międzynarodowej. Tworzenie obszarów wolnego handlu, takich jak CEFTA, NAFTA i EEA może być pozytywnym krokiem w kierunku stworzenia prawdziwie globalnego systemu wolnego handlu"". Aprobata liberałów dla stref wolnego handlu ma charakter ograniczony. Strefy te traktowane są jako dzialanie, a nie rozwiązanie docełowe, zmierzające do budowania systemu wolnej wymiany gospodarczej. Do pewnego stopnia jako alternatywę dla stref wolnego handlu Iiberalowie traktują otwarty rynek, działający na podstawie niezakłóconej konkurencji i zasady niedyskryminacji jego uczestników". Ich zdaniem jest to najlepszy sposób na uniknięcie takich form protekcjonizmu,jak bilateralizm bloków handlowych lub trilateralne porozumienia. W sposób interesujący w doktrynie Międzynarodówki Liberalnej zaprezentowano problematykę sankcji ekonomicznych i ich wpływ na rozwój wolnego handlu. Przywódcy Międzynarodówki Liberalnej na ogól godzą się na nakła danie sankcji ekonomicznych przez ONZ na państwa naruszające regulacje prawa międzynarodowego. Sprzeciwiają się jednak nakladaniu tych sankcji przez poszczególne państwa. Szczególnie wielki sprzeciw wywołały wśród nich sankcje nałożone przez kongres amerykański na pmlstwa, które utrzymują kontakty handlowe z Kubą i Iranem: "Jako liberałowie nie będziemy tolerować tego aktu dyskryminacji przeciwko trzecim stronom. Jest to poważne naruszenie zasad suwerenności i atak przeciwko multilateralnemu porządkowi handlowemu wedlug zasad WTO"Jl.. 321bidem, www,worldlib.org 33 Ibidem, www,world1ib.org 34 Terminy "otwarty rynek" i ..gospodarka globalna" przez liberałów są )!i Ibidem, www .worldlib.org. uż.ywane. wymiennie..

(13) Państwo. i gospodarka w dokumentach programowych .... 3.3. Monopole I protekcjonizm. I. państwowy. Równie wiele uwagi,jak zagadnieniu wolnego handlu, w dokumentach oficjalnych Międzynarodówki Liberalnej i wypowiedziach jej liderów poświę cono kwestii zagrożenia, wynikającego z istnienia monopoli i protekcjonizmu w sferze gospodarczej. Problem ten szczególnie często podejmowany jest przez liberałów od początku lat 80., wraz z pogłębianiem się tendencji protekcjonistycznych w gospodarce światowej. W doktrynie gospodarczej Międzynarodówki Liberalnej podkreśla się konieczność poddania rygorystycznemu ustawodawstwu i kontroli wszystkich form monopolistycznego działania. Szczególny niepokój liberałów wzbudza proces kształtowania się i umacniania monopolu państwowego. Analizując źró dła jego tworzenia się, widać, że stosują te działania państwa, które przyjmują na siebie zobowiązania zapewnienia dobrobytu swoim obywatelom. Aby zobowiązania te wypełnić, władza publiczna podejmuje działania gospodarcze, które mogą przekształcić się w działania monopolistyczne. Chcąc zapobiec takim praktykom, liberałowie proponują wnikliwe przeanalizowanie zakresu zadań publicznych pod kątem możliwości ich wykonywania przez sektor prywatny. Praktyki monopolistyczne i protekcjonizm państwowy zostały uznane przez liberałów za poważne zagrożenie dla gospodarki rynkowej. W Apelu Liberalnym znalazło się stwierdzenie: "Protekcjonizm de iu/'e lub de facto kłóci się z zasadami gospodarki rynkowej "36 . Zdaniem liberałów, protekcjonizm podważa podstawy istnienia wolnego społeczeństwa i negatywnie wpływa na procesy zmian społeczno-ekonomicznych, zwłaszcza w krajach Europy Środkowej i Wschodniej. Prowadzi on do znacznego ograniczenia korzyści, jakie kraje rozwijające się mogłyby uzyskać z wolnego handlu. Ponadto protekcjonizm stwarza wiele problemów natury społeczno-politycznej, takich jak np. migracja z powodu ubóstwa, co prowadzi do destabilizacji ładu demokratycznego, a nierzadko staje się źródłem naruszania praw człowieka". Dostrzegając negatywne konsekwencje działań monopolistycznych, liberałowie są również świadomi pozytywnych efektów związanych z funkcjonowaniem monopoli. Mowa tutaj przede wszystkim o działaniu monopoli w zakresie inwestowania w rozwój technologiczny oraz pozytywnym wpływie na dywersyfikowanie gospodarki. Kwestią pośrednio związaną z funkcjonowaniem monopoli stały się problemy branżowego podejścia do zagadnień gospodarczych. Podobnie jak w przypadku praktyk monopolistycznych, liberałowie zdecydowanie wystąpili przeciwko dominacji interesów branżowych i partykularnych nad interesem społecznym.. Zagadnieniu protekcjonizmu gospodarczego sporo uwagi poświęcił O. Lambsdorff w swoim wystąpieniu na Kongresie Międzynarodówki Liberalnej w Noordwijk w 1996 r. Zwróci! on uwagę na niebezpieczeJ\stwa, wynika36. Liberal Appeal 1981, op. cit., s. 30.. 37. Rcsolution: Promolion oj Democracy in Developilll] COlllllries l www.worldlib,org.

(14) I. Slallislaw Mazu/'. jące. z pojawienia się nowych form protekcjonizmu państwowego, tzw. sprawiedliwego handlu". Jego istota polega na wprowadzaniu przez poszczególne państwa specjalnych, wysokich taryf celnych na produkty importowane. Jako przykład stosowania tego rodzaju praktyk protekcjonistycznych O. Lambsdorff wymienił spór pomiędzy administracją B. Clintona i rządem japońskim w sprawie handlu samochodami. W swoim wystąpieniu zwrócił on również uwagę na coraz częstsze używanie pojęcia "sprawiedliwego handlu" w dyskusjach na forum Światowej Organizacji Handlu przez tych, którzy - jego zdaniem - próbują w ten sposób ukryć swoje protekcjonistyczne interesy. 3.4. Planowanie I Interwenclonlzm. W doktrynie Międzynarodówki Liberalnej mocno eksponowane jest zagadnienie planowania i zakresu interwencjonizmu państwowego w sferze ekonomii. Początkowo wielu liberalów uważało wolny rynek za mechanizm nieomal doskonały, nie wymagający żadnych korekt. Jakiekolwiek próby ingerencji w jego funkcjonowanie traktowane były jako naruszenie podstawowych zasad liberalizmu. Z biegiem czasu liberałowie doszli do wniosku, że niezbędne jest korygowanie działań wolnego rynku. Takie podejście do kwestii wolnego rynku doprowadziło do opracowania przez nich własnej koncepcji. Początkowo liberałowie z niechęcią i wrogością odnosili się do planowania, traktując je jako dzialanie z zakresu inżynierii gospodarczo-społecznej, a więc stojące w sprzeczności z zasadami wolnego rynku. Stopniowo jednak w planowaniu gospodarczym zaczęli upatrywać sposobu na maksymalizację rozwoju gospodarczego. Planowanie w doktrynie liberalnej ma służyć również zwiększeniu zakresu wolności jednostkowej i społecznej. Planowanie w gospodarce rynkowej jest wypadkową interakcji pomiędzy inicjatywą prywatną a interwencjonizmem państwowym. Liberałowie podkreślają, że: "we współczesnym społeczeństwie problemy ekonomiczne są zbyt skomplikowane, aby sektory publiczny lub prywatny same były w stanie je rozwiązać"". Z tego też powodu liberałowie przypisują interwencjonizmowi państwowemu rolę insu'umentu, służącego wspieraniu działań w tych sferach życia społecznego, w których jest to konieczne, jak również tworzeniu ram dla konkurencyjności przedsiębiorstw w warunkach gospodarki rynkowej. Za obszary, w których interwencjonizm pm\stwa jest szczególnie pożądany ,liberałowie uznali ochronę zdrowia, edukację, ochronę zasobów naturalnych, zabytków kultury i środowiska naturałnego. Istotnym czynnikiem, wpływającym na zmianę nastawienia liberałów wobec kwestii planowania gospodarczego, stal a się niestabilność monetarna i związana z nią groźba niekontrolowanej inflacji, zagrażająca społecznym i gospodarczym 38 "Sprawiedliwy handel" oznncza w Iym kontekście stosowanie różnorodnych protekcjoni. stycznych praktyk, mających na celu ochronę rynku wewnętrznego. Zdaniem liberałów działania takie prowadzą do nalUszcnia zasad uczciwej konkurencji i wolnej wymiany gospodarczej, " Liberał Appeał1981, op. cit" s. t8..

(15) Pal/siwo i gospodarka w dokl/menlach programowych .... I. osiągnięciom demokracji liberalnej. Ponadto zmiana ich stanowiska została do . pewnego stopnia wymuszona przez gwałtowny wzrost populacji mieszkańców świata, a co za tym idzie znaczny wzrost poziomu konsumpcji. Pomimo tej ewolucji w sposobie rozumowania liderów Międzynarodówki Liberalnej, pozostali oni wciąż nieufni wobec idei planowania, czemu dali wyraz w Deklaracji Oksfordzkiej z 1967 r.: "Wierzymy, że planowanie przez rząd jego własnych działań gospodarczych jest koniecznością, stosowaną tylko wtedy, kiedy nie dławi to autonomii prywatnego sektora i mechanizmów rynkowych, niezbędnych dla istnienia wolnej konkurencji"40. Liberałowie, dostrzegając nieefektywność rozwiązań w zakresie planowania gospodarczego, proponują wypracowanie nowej równowagi pomiędzy koniecznością interwencjonizmu państwowego a prywatną inicjatywą jednostek. Jej brak spowoduje, że państwo przekształci się w represyjny aparat biurokratyczny. Liberałowie zwracają uwagę na zagrożenia,jakie mogą wyniknąć ze zbyt daleko posuniętego interwencjonizmu państwowego: "Doprowadzić to może do przekształcenia się państwa w bezduszną biurokratyczną machinę, która szybko zatraca efektywność swego działania""I. Interesujące podejście do zakresu działalności i ingerencji państwa w życie gospodarcze zaprezentowane zostalo w Apelu Liberalnym z 1981 r. W Apelu tym liberałowie podeszli do kwestii zakresu gospodarczej działalności państwa w sposób wolny od statycznych i dogmatycznych wpływów: "Niedogmatyczne podejście do roli państwa w gospodarce powoduje, że liberałowie nie dostrzegają relacji pomiędzy prywatnym i publicznym sektorem w danej gospodarce i danym czasie jako ostatecznej"". W dokumencie tym znalazło się również wezwanie do prowadzenia polityki społecznej, opartej na partnerstwie pomię dzy prywatnymi i publicznymi instytucjami. Liberałowie podkreślają, że instytucje publiczne i system państwa dobrobytu muszą być elastyczne i lokalnie zarządzane w takim stopniu, jak to tyłko możliwe . Ma to na celu promowanie poczucia indywidualnej odpowiedzialności i odpowiedź na indywidualne uwarunkowania" . Istotne zadanie, którego wykonanie jest niezbędne do funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej, liberalowie przypisują państwu: ..Wyzwaniem dla rządów jest rozwój ram i przepisów odnoszących się do gospodarki, pozwalających na pogodzenie ludzkiej potrzeby bezpieczeństwa ze stałą ewolucją rynku"". W dokumencie tym zwrócono również uwagę na niezwykle istotny aspekt rozumienia zasad gospodarki wolnorynkowej ,jakim jest demokratyzacja wladzy gospodarczej i politycznej, umożliwiająca partycypację obywatelską. Zdaniem liberałów, limitowanie udziału jednostek zarówno w życiu poli-. Liberal Declaratio/! ofO>ior" /967, op. cli., s. 10. Liberal Appca/1981, op. cil .. s. 27. 42 ibidem, s. 27 . 43 Rcsolution: From Ihe We/Jare Stale to a Truły H1/11Ia1l Society, www.worldlib.org 44 Liberał Program fol' 2/sl Celllw'y. op. cil., S. 5.. 40 41.

(16) I. Stanislaw Mazur. tycznym, jak i ekonomicznym stanowi zagrożenie dla państwa liberalno-demokratycznego: "Jeżeli tak rozumiana gospodarka ma funkcjonować pomyślnie, bez społecznych napięć lub politycznych wyzwań, wszyscy ludzie muszą mieć możliwości korzystania z niej. Liberałowie wierzą, że rynek funkcjonuje najlepiej, kiedy zarówno władza, jak i zamożność są powszechnie dostępne. Stworzenie szans udziału we własności jest dlatego koniecznym aspektem liberalizmu"".. 4. Wnioski Zawarty w doktrynie politycznej Międzynarodówki Liberalnej model pań stwa skonstruowany jest na zasadach: trójpodziału władzy, rządów prawa, konstytucjonalizmu i dekoncentracji oraz decentralizacji władzy politycznej. Liberałowie opowiadają się za formą rządu ograniczonego prawem, wynikającym z ładu konstytucyjnego. W doktrynie politycznej Międzynarodówki Liberalnej limitowanie władzy państwa poprzez mechanizmy ustrojowo-proceduralne i rozwiązania zwyczajowe nie zmierza w kierunku marginalizowania jej zakresu. Liberałowie podkreślają bowiem, że państwo ma do spełnienia wiele ważnych funkcji. Swoje przyzwolenie dla interwencjonizmu państwa liberałowie obwarowują jednak zastrzeżeniem, że jedyną legitymizacją dla działań rządu są ochrona wolności i poszanowanie praw zarówno w wymiarze jednostkowym, jak i społecznym. W doktrynie Międzynarodówki Liberalnej gospodarka wolnorynkowa jest procesem spontanicznych interakcji, determinowanych przez prawo popytu i podaży. Jej podstawą jest wolność gospodarcza oraz własność prywatna. Wolny rynek rozumiany jest jako proces wymiany towarów i usług, bez regulacji i ograniczeń, które zakłócałyby jego funkcjonowanie. Implikacją takiego rozumienia gospodarki wolnorynkowej jest przekonanie o konieczności zwalczania praktyk monopolistycznych i mechanizmów protekcjonizmu gospodarczego. Pojawiające się w doktrynie Międzynarodówki Liberalnej postulaty korygowania działalności rynku - w imię dobra jednostkowego i społecznego - za pomocą interwencjonizmu państwowego nie mogą być interpretowane jako negacja istoty wolnego rynku i jego mechanizmów. Charakterystyczne dla doktryny gospodarczej Międzynarodówki Liberalnej jest przekonanie, że nie może istnieć wolność polityczna, gdy państwo w pełni kontroluje gospodarkę. Niezmiernie istotne dla liberałów są zagadnienia liberalizacji handlu i wymiany gospodarczej, które postrzegane są przez nich jako warunek sine qua non funkcjonowania gospodarki wolnorynkowej.. 45. Liberal Appeal 1981 ,op. cit., s. 31..

(17) Państwo. i gospodarka w dokumentach programowych .... I. Literatura Dec/aralion of Brussels 1946 [w:] A Sellse of Liberty, "The Basic Documents of International Liberalism" ,A Publication of the Liberal International, London 1992. Liberal Appeal 1981 [w:] A Sellse of Liberty, "rhe Basic Documents of International Liberalism" ,A Publication of the Liberal International, London 1992. Liberal Dec/aralioll of Oxford 1967 [w:] A Sellse of Liberty, "rhe Basic Documents of International Liberalism", A Publication of the Liberal International, London 1992. Liberal MaIlijesto for 21 st Celltu/·y, "The Basic Documents of International Liberalism" , A Publication of the Liberal International, London 1998. Liberal Manifesto of Oxford 1947 [w:] A Sellse of Liberty, "The Basic Documents of International Liberalism", A Publication ofthe Liberal International, London 1992. Resolution: Free Trade, Congress oC the Liberal International, Moguncja 1992, www.worldlib.org Resolution: From the Welfare State to a truly Human Society, Congress of the Liberal International, Hague 1982, www.worldlib.org Resolution: Latin America, Congress af the Liberal International, Hague 1982, www.worldlib.org Resolution: Social Policy, Congress of the Liberal International, Noordwijk 1996, www.worldlib.org Sobolewski M., Zasady wsp6lczesllej demokracji burżuazyjllej, UJ, Kraków 1983.. The State and the Economy in the Programme Documents ot the Liberal International In this article, the author attempts to describe the key aspects of the doctrine of the'. International. He concentrates primarily on deseribing the political order or the state according to its liberał conception andon discussing the rules regulating economic activity. Liberał. witllin the framework of the modern liberal state.. Liberais advocate a model of government limited by law and based on fi constitutional system. According to the political doctrine of the Liberal International, the limilation of stałe authority via constitutiona! and procedura! mechanisms, as well as arrangements basee! on cllstom, is not designed to marginalize the state. Indeed, liberałs stress that the stałe should perfonn a number of important functions. However, state intervention is acceptable only if it concurs with the principle tilat the sołe motive for a government' s actions is the. protection of freedom and respect for the rights of both the individual and society.. According to the doetrine of the Liberal International, the free market is a proeess of spontaneous interaction determined by the law of supply and demand. It rests on the twio pillars of economic freedom and private property . Characteristic of the eeonomic doctrine of the Liberał International is the convietion that political freedom cannot exist when thc state has fulI control over the economy. Liberais view the liberalization of trade and business as extremely important - as a sine qua 11011 of the free market eeonomy, without which il cannot fUBetion..

(18)