Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik ograniczania ryzyka bankowego

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 674. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2005. Joanna Krasodomska Katedra Rachunkowości Finansowej. Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik ograniczania ryzyka bankowego 1. Projekt Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej Bazylejski Komitet Nadzoru Bankowego (Basle Supervisory Comittee) utworzony został w 1975 r. na mocy umowy przedstawicieli władz nadzoru bankowego i banków centralnych Luksemburga oraz krajów Grupy G10. Począwszy od 1995 r. z Komitetem współpracuje coraz więcej państw. Obecnie w jego prace włączone są instytucje nadzoru bankowego z ponad 100 krajów świata. Komitet spotyka się w Banku Rozrachunków Międzynarodowych (BIS) w Bazylei, gdzie mieści się jego stały sekretariat. Obowiązująca obecnie Bazylejska Umowa Kapitałowa została opracowana przez Komitet w lipcu 1988 r. Od jej publikacji minęło więc już prawie 14 lat. System bankowy, rynki finansowe, jak również praktyki zarządzania ryzykiem oraz sposoby sprawowania nadzoru bankowego przeszły w tym okresie szereg poważnych zmian. Konieczne stało się ich odzwierciedlenie w zaprezentowanych w Umowie postanowieniach. W 1999 r. Komitet opracował pierwszą propozycję zmiany istniejącej umowy, biorąc pod uwagę ponad 200 komentarzy ze strony środowiska bankowego. Projekt Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej jest rezultatem kilkuletnich prac Komitetu uwzględniających opinie i komentarze światowych ekspertów z dziedziny bankowości, a także instytucji i praktyków, nadzorujących ryzyko bankowe i zarządzających nim.. A. Kawulski, �� 25 podstawowych zasad efektywnego nadzoru bankowego, „Bank i Kredyt” 2000, nr 60, s. 1. . ZN674.indb 159. 1/30/08 1:32:49 PM.

(2) Joanna Krasodomska. 160. Początkowo termin obowiązywania zasad powyższej umowy został wyznaczony na rok 2004. Następnie termin ten przesunięto na rok 2005, a ostatnio członkowie Komitetu podają nieoficjalnie rok 2006 jako moment wejścia w życie Nowej Umowy. Przyczyną jego przesunięcia jest m.in. konieczność określenia niższych poziomów wymagań kapitałowych dla banków posługujących się zaawansowanymi metodami zarządzania ryzykiem i dla banków detalicznych oraz wyznaczenie terminu zgłaszania komentarzy odnośnie do nowego podejścia do ryzyka operacyjnego na koniec marca 2002 r. Powinno to doprowadzić do ustalenia ostatecznej wersji Umowy do grudnia tego roku. Banki będą miały więc ponad dwa lata na dostosowanie się do jej warunków, a Unia Europejska na opracowanie dyrektywy dotyczącej adekwatności kapitałowej dla banków i instytucji inwestycyjnych. Pełne wejście w życie tej dyrektywy jest planowane na lata 2006–2008, więc już po przystąpieniu Polski do Unii. Kalendarium prac nad Nową Bazylejską Umową Kapitałową przedstawia tabela 1. Tabela 1. Etapy prac nad Nową Bazylejską Umową Kapitałową Data. Wyszczególnienie. Lipiec 1988. opublikowanie obecnej Umowy Kapitałowej. Czerwiec 1999. pierwszy „Pakiet konsultacyjny” dotyczący Nowej Umowy Kapitałowej. Koniec 1992. Styczeń 2001. Koniec maja 2001 Koniec 2001 2006. termin wejścia w życie. drugi „Pakiet konsultacyjny” dotyczący Nowej Umowy Kapitałowej termin zgłaszania uwag. opublikowanie Nowej Umowy Kapitałowej. przewidywane wejście w życie Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej. Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.bis.org, 10.10.2002.. New Basel Draft to Give More Choice to Banks, London, „Euroweek”, 04.10.2002, s. 37.. . �� J. Zombirt, Wymagania Komitetu Bazylejskiego. Nadzieja dla autostrad, hoteli i hut, „Bank” 2002, nr 2, s. 29. . Bank Regulation. Basel Postponed, „The Economist”, 30.06.2001, s. 67.. . �� T. Adamowicz, M. Adamowicz, Nowa Umowa Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego jako czynnik ograniczania ryzyka w funkcjonowaniu banków [w:] Banki na rynku finansowym – teraźniejszość i przyszłość, I Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn–Rybaki 2002, s. 52. . ZN674.indb 160. 1/30/08 1:32:50 PM.

(3) Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…. 161. 2. Główne zmiany zawarte w projekcie Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej Według Komitetu w istniejącym obecnie dynamicznym i złożonym systemie finansowym bezpieczeństwo i sprawne funkcjonowanie banku może zapewnić jedynie kombinacja efektywnego zarządzania, odpowiedzialnego nadzoru i kontroli oraz dyscyplina rynkowa. Umowa z 1988 r. koncentrowała się przede wszystkim na posiadanym przez bank kapitale i jego roli w ograniczaniu ryzyka kredytowego. Była ona uważana za przełom w regulacjach bankowych, gdyż po raz pierwszy został stworzony światowy standard określający wymagania kapitałowe wobec banków. Porozumienie to koncentrowało się w szczególności na ograniczaniu ryzyka kredytowego i wymagało, aby państwa będące członkami Komitetu utrzymywały całkowity kapitał z tego tytułu w wysokości minimum 8% aktywów narażonych na ryzyko. Umowa ta, skoncentrowana na ryzyku rynkowym i kapitałowym, nie uwzględniała jednakże ryzyka operacyjnego, podczas gdy zainteresowanie nim znacznie wzrosło wraz z kolejnymi bankructwami banków (np. Baringsa). Przekonanie o tym, że ryzyko operacyjne w działalności banków wymaga odpowiednich regulacji, a obciążenia kapitałowe biorące pod uwagę ryzyko kredytowe są już przestarzałe, było główną przyczyną rozpoczęcia prac nad Nową Umową. Uznano bowiem, że te same regulacje dla wszystkich instytucji kredytowych („jeden dobry dla wszystkich”) nie motywują ich do lepszego zarządzania ryzykiem. W poprawce do Umowy z 1996 r. dotyczącej ryzyka rynkowego zaakceptowano różne podejście banków do pomiaru i ograniczania ryzyka oraz zezwolono w pewnym zakresie na wyliczanie rezerwy na ryzyko rynkowe na podstawie wewnętrznych systemów zarządzania ryzykiem. Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jest bardziej obszerna i złożona, co stanowi naturalne odzwierciedlenie zaawansowanego poziomu rozwoju systemu bankowego. Zawiera mniej ogólnikowych zaleceń i daje bankom większą swobodę wyboru odpowiedniej dla nich metody zarządzania ryzykiem (por. tabela 2). Prezentuje ona bowiem szeroki wachlarz możliwości mierzenia ryzyka zarówno kredytowego, jak i operacyjnego. Wymaga to nieuchronnie wyższego stopnia dokładności w opisie metod i zaleceń dotyczących ich stosowania i stąd nowe opracowanie jest obszerniejsze od obecnie obowiązującego. Jego objętość – ponad 500 stron – jest imponująca w porównaniu z zaledwie 40-stronicową Umową z 1988 r.. . ZN674.indb 161. �� R.W. Mills, Dużo ważnych wątpliwości, „Gazeta Bankowa” 2002, nr 3, s. 31. �� J. Zombirt, Porozumienie Bazylejskie, „Bank” 2001, nr 3, s. 66. �� R.W. Mills, op. cit., s. 31.. 1/30/08 1:32:50 PM.

(4) Joanna Krasodomska. 162. Tabela 2. Porównanie Bazylejskiej Umowy Kapitałowej z 1988 r. i proponowanego projektu Nowej Umowy Istniejącą Umowa. Koncentruje się na jednym sposobie mierzenia ryzyka „Jeden dobry dla wszystkich” Ogólnie rozumiany przedmiot ryzyka. Proponowana Nowa Umowa. Kładzie większy nacisk na opracowane przez banki, własne wewnętrzne metody badania ryzyka, prowadzony przez nie nadzór i dyscyplinę rynkową. Elastyczność, możliwość wyboru różnych metod, zachęcanie banków do coraz efektywniejszego zarządzania ryzykiem Zwiększona wrażliwość na ryzyko operacyjne, cząstkowe. Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.bis.org, 10.10.2002.. Kluczowym elementem proponowanych zmian jest położenie większego nacisku na wzrost samodzielności banków w zarządzaniu ryzykiem oraz obliczanie wymaganych z tego tytułu rezerw kapitałowych. Podstawowe zmiany dotyczą podejścia do zarządzania ryzykiem kredytowym i operacyjnym, a polegają na poszerzeniu zestawu dostępnych bankom i ich kontrolerom możliwości dla oceniania odpowiedniej wielkości kapitału. To zrewolucjonizowane podejście ma na celu motywowanie banków do stałego poprawiania efektywności zarządzania ryzykiem poprzez wypracowanie odpowiednich modeli jego pomiaru i określenia najkorzystniejszych wymagań kapitałowych. W ujęciu podmiotowym istotnie zmienił się sposób klasyfikacji należności od rządów państw i dłużników banku, mający na celu zapewnienie bardziej precyzyjnego odzwierciedlenia zróżnicowania ich wiarygodności. W Umowie z 1988 r. za kryterium podziału krajów przyjęto członkostwo w OECD. Wszystkie należności od państw będących członkami tej organizacji posiadały zerową wagę ryzyka. W Nowej Umowie klasyfikacja ta została oparta na ocenie uznanych agencji ratingowych i na wewnętrznych ocenach nadawanych dłużnikom przez banki. Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa koncentruje się przede wszystkim na bankach aktywnych na arenie międzynarodowej, jednak podstawowe zasady w niej zawarte mogą być z powodzeniem stosowane również przez pozostałe banki. Ponad 100 krajów zaadoptowało Umowę z 1988 r. Przygotowując projekt nowej Umowy Komitet prowadził konsultacje z przedstawicielami środowiska bankowego z różnych państw, aby upewnić się, że zawarte w projekcie zasady są odpowiednie dla wszystkich banków na całym świecie. Dlatego też Komitet spodziewa się, że po pewnym czasie Umowa stanie się ogólnie obowiązująca.. ZN674.indb 162. 1/30/08 1:32:50 PM.

(5) Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…. 163. 3. Struktura Nowej Umowy Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa składa się z trzech wzajemnie wspierających się filarów: – filar I: minimalne wymagania kapitałowe, – filar II: proces analizy nadzorczej, – filar III: dyscyplina rynkowa. Komitet podkreśla rygorystycznie, że trzy przedstawione wyżej filary stanowią spójną całość i uznanie Umowy za w pełni wdrożoną wymaga zastosowania ich wszystkich jednocześnie, częściowe ich wykorzystanie nie gwarantuje bowiem odpowiedniego poziomu stabilności i bezpieczeństwa systemu finansowego. Jednakże, w sytuacji gdy całkowite wdrożenie wszystkich trzech filarów nie jest w danej chwili możliwe, Komitet zaleca zastosowanie przynajmniej filaru pierwszego, w połączeniu z intensywnymi pracami nad wcieleniem w życie dwóch pozostałych. Komitet podkreśla jednak, że takie postępowanie jest jedynie środkiem doraźnym, podczas gdy osiągnięciem docelowym pozostaje wyłącznie całkowite wdrożenie wszystkich trzech filarów. Komitet zamierza opracować projekt pozwalający na wymianę spostrzeżeń i informacji dotyczących stopnia zaawansowania prac nad wdrożeniem Umowy pomiędzy krajami członkowskimi, co pozwoli na wzajemną wymianę doświadczeń. Należy jednak pamiętać, że właściwe wcielenie jej w życie musi uwzględniać finansowe, prawne, księgowe i rynkowe warunki otoczenia, w którym działają banki. Jest to szczególnie ważne, gdyż Umowa zezwala bankom na posługiwanie się daleko bardziej zaawansowanymi technikami oceniania ryzyka kredytowego i operacyjnego, co wymaga większej samodzielności, a zarazem pociąga za sobą zwiększoną odpowiedzialność. Filar I: minimalne wymogi kapitałowe. Pierwszy filar dotyczy obliczania sumy minimalnych wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka kredytowego, rynkowego i operacyjnego. Przedstawione w nim metody mierzenia ryzyka kredytowego są bardziej skomplikowane i dokładniejsze aniżeli w obowiązującej Umowie (por. tabela 3). Nowy projekt po raz pierwszy przedstawia propozycje metod pomiaru ryzyka operacyjnego, podczas gdy metody pomiaru ryzyka rynkowego pozostają niezmienione od chwili wejścia w życie Poprawki do Umowy z 1996 r. Podobnie nie została zmieniona w Nowej Umowie przyjęta przez Komitet definicja kapitału, a minimalny wymagany współczynnik kapitałowy wynosi nadal 8% aktywów o oszacowanym ryzyku. Bazylejska Umowa Kapitałowa z 1988 r. określiła wymagania kapitałowe jedynie w stosunku do ryzyka kredytowego, jednakże założono, że ogólny wymóg kapitałowy pokryje również pozostałe rodzaje ryzyka. W 1996 r. ryzyko rynkowe. ZN674.indb 163. 1/30/08 1:32:50 PM.

(6) Joanna Krasodomska. 164. zostało rozproszone na poszczególne rodzaje ryzyka, którym przyznano osobne wymagania kapitałowe. Tabela 3. Metody ograniczania różnych rodzajów ryzyka zaprezentowane w Nowej Bazylejskiej Umowie Kapitałowej Rodzaje ryzyka Ryzyko kredytowe. Proponowane metody – Metoda standardowa (Standardised Approach) – zmodyfikowana wersja istniejącej wcześniej metody – Podstawowa metoda wewnętrznych ratingów (Foundation Internal Rating Based Approach) – Zaawansowana Metoda Wewnętrznych Ratingów (Advanced Internal Rating Based Approach). Ryzyko rynkowe (niez- – Metoda standardowa (Standardised Approach) mienione od 1996 r.) – Metoda wewnętrznych modeli (Internal Models Approach) Ryzyko operacyjne. – Metoda podstawowego wskaźnika (Basic Indicator Approach) – Metoda standardowa (Standardised Approach) – Metoda pomiaru wewnętrznego (Internal Measurement Approach). Źródło: opracowanie własne na podstawie: www.bis.org, 10.10.2002.. W odpowiedzi na uwagi środowiska bankowego zgłaszane w czasie dyskusji nad Nową Umową, Komitet zaprezentował zróżnicowane sposoby określania wymagań kapitałowych w stosunku do ryzyka operacyjnego, które może być związane np. z wystąpieniem błędów technicznych, awarią systemu komputerowego, błędami w dokumentacji czy błędami popełnionymi przez pracowników. W styczniu 2001 r. ustalono, że rezerwa na ryzyko operacyjne będzie wynosić ok. 20% przepisowego kapitału przeznaczonego na ryzyko. We wrześniu tego samego roku wymóg ten obniżono do 12% pod wpływem krytycznych głosów ze strony środowiska bankowego.. Filar II: proces kontroli nadzorczej. Przedstawiony w Nowej Umowie proces kontroli nadzorczej ma na celu sprawdzenie, czy banki posiadają adekwatny kapitał zabezpieczający wszystkie ryzyka związane z ich działalnością, jak również zachęcenie ich do opracowywania i stosowania jak najlepszych technik zarządzania i monitorowania ryzyka. W Nowej Umowie zarząd banku nadal ponosi odpowiedzialność za zapewnienie adekwatnego kapitału zabezpieczającego ryzyko w stopniu przekraczającym podstawowe wymogi minimalne.. �� J. Koleśnik, Docelowy kształt Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej, „Bank” 2002, nr 7/8, s. 51. . ZN674.indb 164. 1/30/08 1:32:51 PM.

(7) Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…. 165. Kontrolerzy mają za zadanie dopilnować, by bank dysponował bezpiecznymi procedurami wewnętrznymi, które mają służyć do obliczenia wymaganej sumy kapitału na podstawie oszacowania zestawu rodzajów ryzyka, na jakie jest on narażony. Oczekuje się, że instytucje nadzorcze będą oceniać określanie przez banki swoich potrzeb kapitałowych w relacji do ryzyka oraz interweniować w razie konieczności. Interakcja ta ma na celu sprzyjanie aktywnemu dialogowi między bankami i instytucjami nadzorczymi, tak aby wykrycie ewentualnych nieprawidłowości prowadziło do natychmiastowych decyzji, zmierzających do zmniejszenia ryzyka lub odbudowania kapitału. Instytucje nadzorcze mogą również zdecydować się na przyjęcie podejścia polegającego na silniejszym koncentrowaniu się na bankach, których profil ryzyka lub działalność operacyjna tego wymaga. Komitet dostrzega relacje pomiędzy kwotą utrzymywanego przez bank kapitału i jego narażeniem na ryzyko, efektywnością zarządzania ryzykiem i procesami kontroli wewnętrznej. Jednakże powiększanie kapitału nie może być postrzegane jedynie jako sposób rozwiązania problemu rosnącego ryzyka doświadczanego przez bank. Należy również rozważać inne sposoby rozwiązywania tego problemu, takie jak umacnianie zarządzania ryzykiem, stosowanie wewnętrznych limitów i doskonalenie wewnętrznych systemów kontroli. Ponadto nie należy uważać kapitału za substytut rozwiązania problemu z gruntu nieadekwatnej kontroli lub nieadekwatnych procesów zarządzania ryzykiem. Proponowane w omawianym filarze cztery podstawowe zasady kontroli nadzorczej przedstawiono niżej. Zasada 1. W bankach powinny zachodzić procesy oceny ogólnej adekwatności kapitałowej tych banków w relacji do ich profilu ryzyka. Banki powinny ponadto realizować strategię utrzymywania poziomu kapitału. Ocena adekwatności kapitałowej powinna składać się z pięciu elementów: – oceny nadzoru sprawowanego przez radę i zarząd, – oceny kapitału, – wszechstronnej oceny ryzyka, – oceny monitorowania ryzyka i sprawozdawczości, – analizy wewnętrznych systemów kontroli10. Zasada 2. Instytucje nadzorcze powinny analizować i opiniować wewnętrzną bankową ocenę adekwatności kapitałowej, a także zdolność do monitorowania i zapewniania zgodności z regulacyjnymi parametrami kapitałowymi. Instytucje nadzorcze powinny podejmować odpowiednie działania nadzorcze, jeśli nie oceniają wyników tego procesu zadowalająco. Opiniowanie wewnętrznej oceny. 10. ZN674.indb 165. Ibidem, s. 51.. 1/30/08 1:32:51 PM.

(8) Joanna Krasodomska. 166. adekwatności kapitałowej powinno odbywać się ze szczególnym uwzględnieniem jakości zarządzania ryzykiem11. Zasada 3. Instytucje nadzorcze powinny oczekiwać od banków funkcjonowania przy parametrach kapitałowych wyższych niż regulacyjne minimum i powinny mieć możliwość wymagania od banków utrzymywania kapitału powyżej tego minimum. Zasada 4. Instytucje nadzorcze powinny dążyć do interweniowania we wczesnych etapach w celu zapobiegania możliwości obniżenia się kapitału poniżej poziomów minimalnych, wymaganych do zabezpieczenia charakterystyk ryzyka danego banku, a także wymagać natychmiastowych działań naprawczych, jeśli kapitał nie jest utrzymywany lub odtwarzany. Zasada 4, podobnie jak poprzedzająca ją zasada 3, dotyczy zadań nadzoru bankowego i jego roli w zapewnieniu odpowiedniego poziomu kapitału w bankach. Instytucje nadzorcze są zobowiązane do podjęcia takich działań, które w najlepszy sposób są dostosowane do specyfiki danego banku i jego środowiska operacyjnego12. Filar III: dyscyplina rynkowa. Zalecenia zawarte w trzecim filarze mają na celu wzmocnienie dyscypliny rynkowej poprzez wprowadzenie rekomendacji i wymagań informacyjno-sprawozdawczych. Ma się do tego przyczynić również zwiększenie stopnia ujawniania przez banki informacji dotyczących sposobu obliczania odpowiedniego dla swoich wymagań kapitału oraz oceny ryzyka. Dodatkowo w celu umocnienia statusu swoich rekomendacji Komitet proponuje, aby banki obowiązywała następująca nadrzędna zasada: „Banki powinny posiadać zaakceptowaną przez radę nadzorczą formalną procedurę informacyjno-sprawozdawczą. Procedura ta winna opisywać cele i strategię banku w zakresie publicznego prezentowania informacji na temat swojej sytuacji finansowej i działalności. Dodatkowo, banki winny wdrożyć proces oceny poprawności swojej sprawozdawczości, obejmujący jej częstotliwość”13. Podstawowa sprawozdawczość informacyjna banku obejmuje kluczowe informacje dla wszystkich uczestników rynku, pozwalając im na lepsze zrozumienie sposobów, w jakie banki kalkulują wymagania kapitałowe i metod, które wykorzystują dla oceny narażenia na ryzyko. Oczekuje się, że wszystkie instytucje będą prezentować tę podstawową informację. Zdefiniowano także kategorie informacyjnej sprawozdawczości uzupełniającej. Sprawozdawczość ta jest ważna dla niektórych instytucji, w zależności od charakteru ich ekspozycji na ryzyko, adekwatności kapitałowej i metod stosowanych do obliczania wymogów kapitałowych. Podział Ibidem, s. 52.. 11. Ibidem.. 12 13. ZN674.indb 166. �� www.bis.org, 10.10.2002.. 1/30/08 1:32:51 PM.

(9) Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…. 167. pomiędzy sprawozdawczość podstawową i uzupełniającą zmniejsza obciążenie instytucji sprawozdawczością. Jednakże w niektórych przypadkach sprawozdawczość uzupełniająca może obejmować informację mającą istotne znaczenie dla funkcjonowania dyscypliny rynkowej i w związku z tym nie może być uznawana za sprawozdawczość „drugorzędną” lub „fakultatywną”. Od banków działających aktywnie na arenie międzynarodowej oczekuje się więc udostępniania pełnego zakresu informacji zarówno podstawowej, jak i uzupełniającej. 4. Próba oceny projektu Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej i jej znaczenia dla Polski 4.1. Ocena Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej. Nie ma wątpliwości, że Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa zwiększa świadomość i wrażliwość banków na ryzyko. Pobudza je do przeprowadzenia gruntownej reformy metod oceniania zdolności kredytowej, sposobu zarządzania ryzykiem i zaostrza kontrolę operacji. Zwraca także uwagę banków na istotny problem zarządzania ryzykiem operacyjnym14. Trudności napotkane przez Komitet przy wdrażaniu Nowej Umowy i przesunięcie początkowego terminu jej wejścia w życie umożliwiają dokładniejszą jej analizę i wyrażenie opinii, również krytycznych. Jedną z trudności będzie na pewno zapewnienie jednakowego standardu nadzoru we wszystkich państwach akceptujących założenia Umowy, co wymaga znacznego usprawnienia obowiązujących w nich przepisów. Przygotowanie do wdrożenia jej założeń stanowi więc wyzwanie dla branży, legislatorów i rządów poszczególnych państw15. W opiniach na temat najnowszej propozycji Komitetu Bazylejskiego pojawiły się również sugestie, że większe uzależnienie obciążeń kapitałowych od istniejącego poziomu ryzyka w połączeniu z cyklicznością gospodarki może przyczynić się do osłabienia stabilności systemu finansowego, a nie do jego wzmocnienia16. Według jednego z negocjatorów Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa „prowadzi wojnę sama ze sobą”, ponieważ z jednej strony chce wprowadzić bardziej wrażliwe na ryzyko wymogi kapitałowe, a z drugiej pozostawić banki jako „dobro publiczne” w funkcji bufora ograniczającego negatywne konsekwencje ekonomicznego zastoju17. Większa wrażliwość na ryzyko może prowadzić do tego, że banki będą mniej ostrożne w czasie dobrej koniunktury, a zarazem będą się doma14. Banks Capital Adequacy. The Good Tailors of Basel, „The Economist”, 23.02.2002, s. 81.. 15 16 17. ZN674.indb 167. R.W. Mills, op. cit., s. 34.. �� J. Leski, Ryzyko oswojone, „Gazeta Bankowa” 2001, nr 45, s. 34.. Bank Regulation…, s. 68.. 1/30/08 1:32:52 PM.

(10) Joanna Krasodomska. 168. gać więcej kapitału w sytuacji odwrotnej. Zmusi je to do sprzedaży posiadanych aktywów oraz do ograniczenia udzielania kredytów i pożyczek przyczyniając się niepotrzebnie do dalszego zahamowania wzrostu gospodarczego. Ten fenomen określony mianem „procykliczności”, a polegający na wzmacnianiu cyklicznych trendów w gospodarce, jest jednym z najważniejszych problemów Nowej Umowy18. Jej twórcy uważają jednak, że może on być rozwiązany, jeżeli banki będą badać w lepszych okresach wpływ hipotetycznych, maksymalnie niekorzystnych zmian otoczenia rynkowego na wynik ekonomiczny oraz wartość pozycji banku i zgodnie z ich wynikami określać poziom niezbędnego dla ograniczenia ryzyka kapitału. Oczywiście prostszą metodą jest posiadanie bufora w postaci rezerw kapitałowych, które większość dobrze zarządzanych banków utrzymuje. Jednak nie jest to do końca zgodne z duchem Nowej Umowy19. Koszty azjatyckich i rosyjskich kryzysów systemów bankowych w latach 1997–1998 według szwajcarskiego banku Credit Suisse kosztowały podatników 140, a inwestorów 350 mld dolarów. Według jego dalszych obliczeń 30 000 banków na całym świecie będzie musiało corocznie przez pięć lat przeznaczyć 15 mln dolarów na wdrożenie warunków Nowej Umowy – co wyniesie w sumie 2,25 tryliona dolarów. Jeżeli więc zyski z tego tytułu dla banków i podatników nie przekroczą setek miliardów dolarów, Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa poniesie klęskę20. Nowe zasady dotyczące sumy kapitału, który muszą posiadać banki międzynarodowe, również spotkały się z krytyką, ponieważ nie spełniają koniecznych standardów światowej bankowości. Według przedstawicieli naukowych środowisk bankowych z USA i Japonii, a także z niektórych krajów Europy i Ameryki Łacińskiej, bankom zabraknie kapitału na pokrycie ryzyka. Znaczna złożoność przepisów Nowej Umowy utrudni także ustalenie jednolitego światowego nadzoru nad realizacją założeń porozumienia. Przeszkodę może stanowić również brak mechanizmów egzekucyjnych i brak wyraźnych zachęt do ujawniania przez banki informacji wymaganych przez twórców przepisów. Przedstawiciele nieformalnych komitetów z wymienionych państw zalecają stosowanie dodatkowych kryteriów kapitałowych w ocenie stabilności systemów bankowych i wprowadzenie obowiązku emisji pożyczek podporządkowanych papierów dłużnych. Dług ten nie byłby zwracany w całości w wypadku niewypłacalności banku. Posiadacze tych papierów, w przeciwieństwie do akcjonariuszy, otrzymywaliby stopę zwrotu zdeterminowaną przez rynek, a nie podział uzyskanego przez bank zysku21. Emisja Financial Regulation. Ride the Cycle, „The Economist”, 06.10.2001, s. 83.. 18. 19. Banks Capital…, s. 81.. Bank Regulation…, s. 68.. 20 21. ZN674.indb 168. Economics Focus. Markets as Watchmen, „The Economist”, 23.02.2002, s. 86.. 1/30/08 1:32:52 PM.

(11) Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…. 169. tych papierów stworzy bowiem grupę posiadaczy obligacji, których dochody będą powiązane ze zmniejszeniem ryzyka poprzez efektywny monitoring i w ich interesie będzie rozliczanie zarządu banku z prowadzonej działalności22. Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa w znaczący sposób określi preferencje banków odnośnie do podejmowanej przez nie działalności. Może nastąpić zmniejszenie zakresu prowadzonej działalności detalicznej na korzyść działalności korporacyjnej i inwestycyjnej, ze względu na obciążenie jej wyższymi (nawet dwu- lub trzykrotnie) wymogami kapitałowymi23. Umowa będzie miała również wpływ na ceny produktów bankowych, podnosząc je w związku z dodatkowym obciążeniem administracyjnym. Banki, chcąc stosować opracowane przez siebie wewnętrzne metody zarządzania ryzykiem, muszą zebrać i przetworzyć dane historyczne dotyczące strat i spełnić szereg wymogów formalnych. Przedstawiciele środowiska bankowego w Niemczech, we Włoszech i w Japonii obawiają się, że Nowa Umowa odbije się negatywnie na sytuacji średniej wielkości firm w ich krajach. Większość niemieckich banków nie posiada środków, aby oceniać firmy, ich potencjalnych klientów, według wymogów zawartych w Umowie. Wyposażenie ich w te środki podwyższy natomiast koszty ich usług24. Od 1993 r. Instytut Finansów Międzynarodowych IIF25 aktywnie współpracuje z międzynarodowymi organami nadzoru w kwestii opracowania nowych regulacji dla systemu bankowego. Popiera on ogólne założenia porozumienia, obawiając się jednak, że mogą one być zbyt złożone, a wprowadzenie ich przez banki zbyt kosztowne. Uważa również, że banki z krajów rozwijających się będą w tej sytuacji konkurencyjne tylko wówczas, gdy ustawodawcy w ich krajach nie wyznaczą dla nich takich samych minimalnych standardów26. Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako sposób promowania efektywnego zarządzania ryzykiem spotkała się również z krytyką ze strony środowiska bankowego z uwagi na duże rozbudowanie i złożoność. W miarę rozwoju bankowości regulacje będą stawały się coraz bardziej szczegółowe i tym samym trudniejsze do zaakceptowania i wcielenia w życie. Banki, postępując zgodnie z założeniami opracowanych przez siebie precyzyjnych i dobrych modeli, mogą stać się bardziej podatne na niemożliwe do uwzględnienia w nich, niespodziewane wydarzenia. 22. R.W. Mills, op. cit., s. 32.. L. Cowley, Basel II: A Doubled Edged Sword for European Private Equity?, „European Venture Capital Journal”, 01.09.2002. 23. 24. Banking Supervision. The Basel Perplex, „The Economist”, 10.11.2001, s. 75.. Institiute of International Finance (IIF) jest światowym stowarzyszeniem międzynarodowych instytucji finansowych. Został utworzony w 1983 r. w odpowiedzi na światowy kryzys zadłużeniowy. Posiada ponad 320 członków z 60 krajów. Są nimi banki komercyjne i inwestycyjne, firmy ubezpieczeniowe i fundusze inwestycyjne. 25. R.W. Mills, op. cit., s. 33.. 26. ZN674.indb 169. 1/30/08 1:32:52 PM.

(12) Joanna Krasodomska. 170. Modele są pomocne przy alokacji kapitału, istnieją jednak zjawiska, których nie są one w stanie do końca przewidzieć. W rozwiązaniu tego problemu mają pomóc bankom regulacje ujęte w drugim i trzecim filarze Nowej Umowy27. Modyfikacja sposobu klasyfikacji należności od rządów będzie korzystna dla stabilnych gospodarek nie będących członkami OECD (np. Singapur, Hongkong, Tajwan), natomiast znacznie pogorszy sytuację słabych ekonomicznie państw wchodzących w skład tej organizacji (Czechy, Polska, Meksyk)28. W dokumencie podpisanym przez Prezesa NBP L. Balcerowicza zwrócono uwagę na paradoksalne rezultaty tej zmiany: „chociaż dzięki reformom stan gospodarek transformacji systemowej poprawia się, popyt na kapitał w tych krajach zwiększy się gwałtownie z powodu zmian metodologii kalkulacji wag ryzyka kredytowego. Rynki zinterpretują to jako pogorszenie sytuacji systemów bankowych i gospodarek tych krajów”29. 4.2. Znaczenie Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej dla Polski. Zmiana przyjętego kryterium klasyfikacji spowoduje, że Polska z kategorii kraju o zerowym ryzyku (członek OECD) przejdzie do grupy państw o 50-procentowym ryzyku (ocena ratingowa BBB+). Oznacza to trudności w uzyskaniu kredytu na forum międzynarodowym w porównaniu z bardziej stabilnymi gospodarkami o lepszych ratingach. Kredytowanie polskich przedsiębiorstw wymagać więc będzie posiadania przez krajowe banki większych kapitałów30. Duże i renomowane przedsiębiorstwa znajdą się w korzystniejszej sytuacji niż małe, których funkcjonowanie często warunkuje uzyskanie kredytu31. Dodatkowo zostaną one obciążone ogromnymi kosztami ratingu (150–300 tys. USD)32. Surowsze wymogi w zakresie pokrycia ryzyka funduszami własnymi i dodatkowe obciążenie kapitałowe z tytułu ryzyka operacyjnego spowodują obniżenie współczynnika wypłacalności banków i konieczność ich dokapitalizowania przez akcjonariuszy. Według szacunków33 współczynnik wypłacalności w sektorze. 27. Bank Capital. Getting Basel Right, „The Economist”, 23.02.2002, s. 16. R. Kałużny, Rating w banku komercyjnym, „Bank” 2002, nr 7/8, s. 73.. 28. Przymiarki do Bazylei, „Gazeta Bankowa” 2002, nr 22, s. 13.. 29. 30. E. Więcław, Ile stracimy, ile zyskamy, „Rzeczpospolita” 2002, nr 131, s. B5.. A. Drewicz-Tułodziecka, Długa droga do Bazylei, „Gazeta Bankowa” 2001, nr 44, s. 33.. 31. R. Kałużny, op. cit., s. 74.. 32. Przytoczone badania nie uwzględniają dodatkowego obciążenia kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego. 33. ZN674.indb 170. 1/30/08 1:32:52 PM.

(13) Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa jako czynnik…. 171. bankowym spadnie średnio o 4–5 pkt. proc., utrzyma się jednak na poziomie przewyższającym graniczne 8%34. Nowa Bazylejska Umowa Kapitałowa nie ma mocy prawnej, a Polska, nie będąc członkiem G10, ani Unii Europejskiej, nie ma obowiązku dostosowania się do jej wymagań. Chcąc jednak działać aktywnie na arenie międzynarodowej, należy już teraz zacząć wszechstronne przygotowania do wdrożenia jej założeń, tak aby Nowa Umowa nie przysporzyła polskiej gospodarce problemów35. Przygotowania te powinny polegać przede wszystkim na gromadzeniu przez banki statystycznych danych dotyczących ryzyka oraz na zbieraniu ogólnorynkowych informacji umożliwiających opracowanie wewnętrznych procedur ratingowych36. Literatura Adamowicz T., Adamowicz M., Nowa Umowa Bazylejskiego Komitetu ds. Nadzoru Bankowego jako czynnik ograniczania ryzyka w funkcjonowaniu banków [w:] Banki na rynku finansowym – teraźniejszość i przyszłość, I Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie, Olsztyn–Rybaki 2002. Bank Capital. Getting Basel Right, „The Economist”, 23.02.2002. Banking Supervision. The Basel Perplex, „The Economist”,10.11.2001. Bank Regulation. Basel Postponed, „The Economist”, 30.06.2001. Bank’s Capital Adequacy. The Good Tailors of Basel, „The Economist”, 23.02.2002. Cowley L., Basel II: A Doubled Edged Sword for European Private Equity?, „European Venture Capital Journal”, 01.09.2002. Drewicz-Tułodziecka A., Długa droga do Bazylei, „Gazeta Bankowa” 2001, nr 44. Economics Focus. Markets as Watchmen, „The Economist”, 23.02.2002. Financial Regulation. Ride the Cycle, „The Economist”, 06.10.2001. Kałużny R., Rating w banku komercyjnym, „Bank” 2002, nr 7/8. Kawulski A., 25 podstawowych zasad efektywnego nadzoru bankowego, „Bank i Kredyt” 2000, nr 60. Koleśnik J., Docelowy kształt Nowej Bazylejskiej Umowy Kapitałowej, „Bank” 2002, nr 7/8. Mills R.W., Dużo ważnych wątpliwości, „Gazeta Bankowa” 2002, nr 3. New Basel Draft to Give More Choice to Banks, London, „Euroweek”, 04.10.2002. Przymiarki do Bazylei, „Gazeta Bankowa” 2002, nr 22. Więcław E., Ile stracimy, ile zyskamy, „Rzeczpospolita” 2002, nr 131. Zombirt J., Porozumienie Bazylejskie, „Bank” 2001, nr 3. Zombirt J., Wymagania Komitetu Bazylejskiego. Nadzieja dla autostrad, hoteli i hut, „Bank” 2002, nr 2.. 34. Przymiarki do Bazylei…, s. 13.. E. Więcław, op. cit., s. B5.. 35. 36. ZN674.indb 171. A. Drewicz-Tułodziecka, op. cit., s. 35.. 1/30/08 1:32:53 PM.

(14) 172. Joanna Krasodomska. The New Basel Capital Accord as a Factor Reducing Banking Risk The New Basel Capital Accord will have a very significant impact on reducing the risk of banking operations in the nearest future. Work on the draft Accord, conducted by the Basel Committee on Banking Supervision, gave rise to numerous controversies among the banking community. In this article, the author presents the main objectives of the New Accord draft, drawing attention to the key differences compared to the current Accord of 1988. The author also discusses its structure, which is based on three pillars: minimum capital requirements, the supervision analysis process, and market discipline. In her conclusion, the author offers an assessment of the New Basel Capital Accord and presents the potential threats, arising from its introduction in 2006, to banks operating in Poland.. ZN674.indb 172. 1/30/08 1:32:53 PM.

(15)