Analiza kosztów produkcji ziemniaków w gospodarstwach indywidualnych

Marianna Kuczyńska

Analiza kosztów produkcji

ziemniaków w gospodarstwach

indywidualnych

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 26, 243-253

A N N A L E S

U N I V E R S I T A T I S M A R I A E C U R I E - S K Ł O D O W S K A

L U B L I N — P O L O N I A

VOL. X X V I, 17 SECTIO H 1992

In sty tu t E konom iki i O rganizacji R olnictw a A kadem ia R olnicza w L u b lin ie

M a r i a n n a K U C Z Y Ń S K A

Analiza kosztów produkcji ziemniaków w gospodarstwach indywidualnych A n A n a ly sis of the P roduction C osts of P otatoes in In d ivid u al Farm s

Ziem niak jest w Polsce jedną z najw ażniejszych roślin upraw nych, zwłaszcza w gospodarstw ach indyw idualnych, na które przypada ponad 90% obszaru upraw y a także m asy tego produktu. Na ten stan w pływ ają następujące jego w alory: a) wysoka produkcja jednostek pokarm ow ych z jednostki pow ierzchni u praw y ziem niaka, b) m ałe w ym agania glebowe, co pozwala n a w ykorzystanie potencjału gleb lekkich, stanow iących w Pol­ sce ok. 70%, c) w szechstronność użytkow ania w k raju i możliwość ekspor­ tu, d) podnoszenie poziomu intensyw ności produkcji gospodarstw a oraz produktyw ności zbóż 1, a w efekcie popraw a sytuacji ekonomicznej gospo­ darstw a, e) wysoki potencjalny plon 2. Produkcja ziem niaków jest jedn ak w dalszym ciągu działalnością pracochłonną z uwagi na słabe zm echani­ zowanie procesu technologicznego w większości gospodarstw chłopskich. Stanow i to jed n ą z przyczyn zm niejszania się pow ierzchni ich upraw y.

CEL I METODA O PR ACOW ANIA

G ospodarstw a p ry w atn e stosują bardzo zróżnicowane techniki produ k ­ cji ziem niaków, dlatego też celem opracow ania jest określenie nakładów produkcyjnych oraz obliczenie i analiza kosztów jednostkow ych w zależ­ ności od poziomu technicznego upraw y tej rośliny. Podstaw ę rozw ażań stanow ią w yniki badań prow adzonych w gospodarstw ach indyw idualnych woj, kieleckiego. A nalizą objęto 20 gospodarstw zlokalizowanych na te re ­

1 Z. G ł o w a c z: W z r o s t p lo n ó w z i e m n i a k ó w może i n t e n s y f i k o w a ć gos po da rk ę

na g le bach l e k k i c h . „N ow e R oln.” 1979, 8.

2 4 4 M arianna K u czyń sk a

nie sześciu gm in: B ałtów (4 gosp.), Bodzechów (5 gosp.), K unów (2 gosp.), Now a S łupia (3 gosp.), O strow iec Św iętokrzyski (2 gosp.) i W aśniów (4 gosp.). D oboru gospodarstw dokonano p rzy pom ocy pracow ników ODR M odliszewice, prow adzących z nim i ścisłą w spółpracę. Rolnicy ci zobo­ w iązali się do p rzestrzeg an ia zaleceń agrotechnicznych propagow anych przez doradców teren ow y ch ODR.

Podstaw ow ym źródłem danych do rozw iązania postaw ionego problem u b y ły ankiety, przy pom ocy k tó rych zbierano drogą w yw iadu m ateriał liczbowy dotyczący nakładów produkcyjn ych w m iarę postępow ania pro ­ cesu technologicznego. Ponadto oparto się n a publikacjach IERiGŻ, Dzien­ n ik u Ustaw, M onitorze Polskim oraz, odnośnie do cen n iektórych środków produkcji, na inform acjach placów ek handlow ych.

R achunku kosztów dokonano z uw zględnieniem w aru nk ów finanso­ w ych 1991 roku. Chodzi tu o ceny środków produkcji i p roduktów roln i­ czych oraz obciążenia fiskalne gospodarstw indyw idualnych.

Obliczono pełny koszt produkcji ziem niaka m etodą rozdzielczą uorga- nicznioną. Koszty pośrednie p rzy jęto w form ie n a rz u tu w wysokości 10% kosztów bezpośrednich. Do bezpośrednich natom iast zaliczono: koszt pracy żyw ej, siły pociągowej (żywej i m echanicznej), utrzym ania m aszyn, zuży­ cia surowców, podatek rolny oraz um ow ne oprocentow anie m ają tk u w ła­ snego.

W praw dzie w gospodarstw ach p ry w atn y ch nie w ystępuje kategoria płacy roboczej, jed n a k p rzy badan iu opłacalności prow adzonych działal­ ności konieczne jest uw zględnienie kosztów w łasnej pracy rodziny rolnika. Bez tego składnika rachu n ek byłby niepełny a n aw et m ylący, zwłaszcza w w aru n kach ograniczonych zasobów siły roboczej. Dobór m etody w y­ ceny pracy w łasnej jest kontro w ersyjny, a obliczony koszt zawsze m a cha­ ra k te r przybliżony. W przedłożonym opracow aniu posłużono się średnią m iesięczną płacą roboczą w 5 podstaw ow ych działach gospodarki uspołecz­ nionej. Z kolei ubezpieczenia społeczne rolników regulow ane są odpow ied­ nim i przepisam i (Dz. U. n r 7, poz. 24, 1991 r., Mon. Polski, n r 19, poz. 141, 1991 r. oraz inform acje ZUS). Zakładając, że średni czas pracy osoby pełno-

zatru d n ion ej w ynosi 2 0 0 0 godz. rocznie, um ow ną opłatę pracy rodziny

łącznie z ubezpieczeniem społecznym przy jęto na poziomie 9215 zł/rbh (robotnikogodzinę). P rodu k cję ziem niaka obciążono ty m kosztem w zależ­ ności od poziom u poniesionych nakładów pracy.

Koszt 1 koniogodziny (knh) obliczono na bazie zapotrzebow ania konia n a pasze 3, przy czym pasze nietow arow e w yceniono m etodą porów naw czą w g ceny żyta p rzyjętej dla celów podatkow ych (57 800 zł/dt). Koszt pasz

3 Z. W r z e ś n i o w s k i : T a b e le p o m o c n ic ze do ć w ic z e ń z e k o n o m i k i i o rg a n i­

Analiza kosztów produkcji ziemniaków... 245

stanow i ok. 60% całkowitego kosztu utrzym ania konia 4, co przy rocznym

jego w ykorzystaniu rów nym 760 godz. 5 daje łącznie z oprocentow aniem

w artość 5330 zł/knh.

Koszt u trzym an ia m aszyn i eksploatacji ciągników obliczono na pod­

staw ie ich c e n y 6, wskaźników ek sp lo atacy jn y ch7 oraz użycia p a liw a8

i s m a ró w9 na godzinę pracy ciągnika. Cena oleju napędowego w ynosiła

3000 zł/l. Na koszt u trzym an ia środków pracy składa się am ortyzacja, n a­ praw y główne, przeglądy i konserw acje, oprocentowanie oraz garażowanie. Spośród badanych gospodarstw jedynie siedem zaopatryw ało się w m a­ teriał sadzeniakow y w C entrali Nasiennej. W artość sadzeniaków w łasnych przyjęto po koszcie altern atyw n y m 10.

Koszt nawozów m ineralnych i środków ochrony roślin obliczono na podstaw ie ich zużycia i średniej ceny n , natom iast obornik wyceniono m e­ todą porów naw czą w łaściw ą na poziomie 50,5 tys. zł/t. Produkcję ziem nia­ ków obciążono w artością połowy daw ki obornika.

N astępną pozycją kosztu jest podatek rolny. W prawdzie obciąża on całe gospodarstwo rolnicze, bowiem jest realizow any z produkcji czystej podm iotu gospodarczego, jed n ak u podstaw obliczania jego w ym iaru leży główrnie obszar i jakość ziemi. A zatem racjonalne jest odniesienie go w y­ łącznie do produkcji roślinnej, natom iast produkcja zwierzęca będzie obcią­ żona tym świadczeniem w tórnie, poprzez skarm iane pasze własne. Jego sum ę przyjęto przeciętnie na 1 ha przeliczeniowy (144,5 tys. zł) jako rów ­ now artość 2,5 dt żyta (Dz. U. n r 74, poz. 443, 1989 r.).

W w arunkach gospodarki rynkow ej nieodzownym w arunkiem jest w prow adzenie do rach u n k u kosztów oprocentow ania m ają tk u gospodar­ stw a. Nie jest to koszt faktyczny, a zatem sp raw ą dy sk usy jną jest wysokość stopy procentow ej. N ajbardziej uzasadnione w ydaje się być przyjęcie ta ­ kiego oprocentow ania, jakie stosuje PKO dla w kładów oszczędnościowych płatnych na każde żądanie. W r. 1991 wynosiło ono 20% w stosunku rocz­ nym . Zam rożenie środków pieniężnych z ty tu łu zakupu surowców do pro­ 4 Z. K i e r u l : E konom ika i org aniza cja g o s p o d a r s tw rolnic zy ch. W yd. IV, PW RiL, W arszaw a 1982.

5 J. R e i n s t e i n i i a : K o s z t y je d n o s tk o w e , d och odow ość i opłaca lność p r o ­

d u k c ji rolnej w g o s p o d a r s tw a c h i n d y w i d u a ln y c h w 1987 r. IERiGŻ, W arszaw a 1988.

6 E. K u r e k , K. G r ą d z i e 1, D. L i d k ę : R y n e k ś r o d k ó w pro d u k c ji. „R ynek R o ln y ” nr 6. B iu lety n IERiGŻ, W arszaw a 1991.

7 S y s t e m m a s z y n rolniczych , t. 14. IBMER, W arszaw a 1988.

8 E. E. L o r e n c o w i c z : T a b ele pom ocn icze do ć w ic z e ń z e k sp lo a ta c ji s p r z ę t u

rolniczego. AR Lublin, 1986.

9 J. P a w l a k : O k reślen ie k o s z tó w prac w y k o n y w a n y c h m a s z y n a m i . „M echa­ nizacja R oln.” 1982, 2,

18 K u r e k : op. cit. 11 Ib idem.

246 Marianna Kuczyńska

dukcji ziem niaków w ynosi ok. 0,5 roku. Stąd też oprocentow anie sadze­ niaków , nawozów m ineraln y ch i środków ochrony roślin przyjęto w w y ­ sokości 10% ich w artości. Pom inięto w tym rach u n k u obornik jako pro­ d u k t uboczny.

Szczególnie tru d n y m zagadnieniem jest w ycena ziemi. Je d n ak w ra ­ chunkach kalkulacyjnych niezbędne jest uw zględnienie um ownego czyn­ szu dzierżaw nego, co w iąże się z koniecznością w yszacowania w artości tego czynnika produkcji. Zarów no zastosow ana m etoda wyceny, jak też stopa procentow a zawsze pozostaną spraw ą dyskusyjną, lecz w rezultacie wielkości przybliżone lepsze są od b rak u w szelkiej orien tacji w tym za­ kresie. W przedłożonym opracow aniu posłużono się w yceną przeprow a­ dzoną przez Zawadzkiego 12, a oprocentow anie przy jęto w wysokości 10% ceny ziemi klasy bonitacyjnej IVa, wynoszącej 11 702 tys. zł.

W celu dokonania analizy otrzym anych w yników pod kątem celu opra­ cowania w yodrębniono trzy w a ria n ty techniki produkcji ziem niaków, róż­ niące się stopniem zm echanizow ania robót.

I. O p arty na żyw ej sile pociągowej, z w y jątkiem chemicznej ochrony plan tacji oraz wykopków . Załadunek, roztrząsanie obornika i sadzenie ziem niaków („pod sk ib ę”) — ręcznie. Zbiór ręczny za kopaczką gwiazdową.

II. M echaniczna siła pociągowa, z w yjątk iem części up raw ek pielęgna­ cyjnych i prac transportow ych. Z aładunek obornika ręczny, roztrząsanie obornika i sadzenie ziem niaków — m echaniczne. Zbiór ręczny za kopaczką ciągnikow ą elew atorow ą.

III. W yłącznie m echaniczna siła pociągowa. Sadzenie oraz nawożenie organiczne — zm echanizow ane. Zbiór kom bajnem .

W Y N IK I B A D A Ń

W szystkie badane gospodarstw a położone są na glebach lekkich, głów­ nie IV klasy bonitacyjnej, a częściowo rów nież III i V. Są one obszarowo w iększe niż przeciętnie w k ra ju (tab. 1). Spośród analizow anych gospo­ d arstw 4 (20%) stosow ały I w a ria n t techniki produkcji, 12 (60%) — II w a­ ria n t oraz 4 gospodarstw a (20%) — w a ria n t III.

W szyscy rolnicy w zasadzie term inow o w ykonyw ali zabiegi upraw ow e oraz prow adzili chem iczną ochronę p lan tacji przed chorobam i i szkodni­ kam i, co pozwoliło na uzyskanie dość wysokiego plonu. N ajniższy odno­ tow ano w pierw szej gru p ie gospodarstw (26,6 t/ha), w w yn ik u najniższego

poziom u naw ożenia (tab. 4), k tóre w ynosiło 2 2 1 kg N P K /ha oraz w

cześniej-12 W, Z a w a d z k i : W y c e n a g r u n t ó w ro ln iczych . „R ynek R o ln y ” nr 6, IERiGŻ, W arszaw a 199il.

Analiza kosztów produkcji ziemniaków.., ₂₄₇

Tab. 1. P ow ierzch n ia gosp od arstw oraz pow ierzchnia i plony ziem niaków T he area of th e farm s and th e area and th e yield s of potatoes

W ariant tech n ik i prod.

Lp. W yszczególn ien ie

---I II III

1. Liczba gosp od arstw 4 12 4

|2. P ow ierzch n ia całk ow ita ha/gosp. 7,04 9,40 9,81

3. P ow ierzch n ia u żytk ów roln ych

ha/gosp. 5*89 8,98 8,70

4. P ow ierzch n ia gru n tów ornych

ha/gosp. 6a82 7,55 7,49

5. P ow ierzch n ia plantacji

ziem n iak ów — ha/gosp. 1,00 1,04 1,53

6. P lo n ziem n iak ów — t/ha 26,6 29,7 28,8

szego zbioru w jednym gospodarstwie. P lantatorzy II w a ria n tu techniki produkcji zużyli 277 kg N P K /ha i III — 285 kg NPK/ha.

Spośród upraw iany ch odm ian najbardziej popularna była Bronka, któ­ ra w ystąpiła w 9 gospodarstwach. Pozostałe odm iany to: Mila (3 gosp.), Elida, Atol i Sokół (po 2 gosp.) oraz Irys (1 gosp.).

W m iarę przechodzenia od techniki tradycyjnej do bardziej kapitało­

chłonnej zaznacza się w zrost pow ierzchni plantacji ziem niaków (od 1 , 0 0

do 1,53 ha). Średnio zajm ują one w stru k tu rze zasiewów 15,6%, a okopo­ w e ogółem — 27,5% obszaru gruntów ornych.

Tab. 2. N ak ład y siły roboczej na produkcję ziem niaków E xpenditures of m anpow er for potatoes production

I II III

i.p . w yszczegoinaem e

rbh % rbh % rbh %

1. Prace po zbiorze przedplonu 11,9 3,2 3,1 1,2 3,9 2,8

2. P race jesien n o -zim o w e 53,0 14.4 23,9 9,1 15,7 11,1

3. Prace w io sen n e 16*2 4,4 4,6 1,7 5,1 3,6

4. P rzy g o to w a n ie sa d zen iak ów i sadzenie 68,8 18,8 34,7 13,2 35,5 25,1

5. P race p ielęgn acyjn e 23,3 6,4 17,9 6,8 12,3 8,7

6. Zbiór 168,6 46,0 151,6 57,5 41,6 29,4

7. P rzygotow an ie do sprzedaży 25,0 6,8 27,6 10,5 27,3 19,3

8. R azem n ak ład y na 1 ha 366,8 100,0 263,4 100,0 141,4 100,0

9. N ak ład y na 1 t 13,8 X 8,9 X 4,9 X

M echanizacja procesu produkcyjnego w poważnym stopniu w pływ a na

obniżenie pracochłonności produkcji ziem niaków (tab. 2), a jednocześnie

na zm niejszenie uciążliwości pracy. I w arian t techniki pochłonął średnio 367 rb h /h a i 1-3,8 rb h /t produktu, II — 263 rb h /h a i 8,9 rb h /t, a więc o p ra ­ w ie 30% m niej oraz III — 141 rb h /h a i 4,9 rbh /t, czyli ponad 60% m niej w stosunku do pierwszego. W praktyce rolniczej nakłady pracy na pro­ dukcję ziem niaków są bardzo zróżnicowane, gdyż w pływ a na nie wiele

248 Marianna Kuczyńska

czynników , takich jak techniczne uzbrojenie, w arunki przyrodnicze, cechy robotnika.

W całej badanej zbiorowości, niezależnie od rozpatryw anej techniki w ytw arzania, w stru k tu rz e rodzajow ej nakładów siły roboczej najw yższy udział m a operacja zbioru łącznie z tran sp o rtem do ośrodka gospodarczego i rozładunkiem w m iejscu składow ania (od 29 do 57%), a następnie p rzy­ gotow anie sadzeniaków i sadzenie (od 19 do 25%). Na trzecim m iejscu w I technice produkcji znalazły się prace jesienno-zim ow e (łącznie z n a­ w ożeniem organicznym ), n atom iast w pozostałych dw u grupach większy udział m ają prace zw iązane z przygotow aniem p ro du ktu do sprzedaży (workowanie, selekcja).

W raz ze zm ianą techniki w ytw órczej n astępuje su b sty tucja żywej siły pociągowej m echaniczną (tab. 3). W I w ariancie nakład pracy konia sta ­ nowi 140 k n h /h a a ciągnika 9 cnh/ha. W II technice dom inuje m echa­ niczna siła pociągowa (71 cnh/ha i 10 knh/ha). Z kolei w III stosow ano w y­

łącznie m echaniczną siłę pociągową, a jej nakład w ynosił 6 8 cnh/ha, czyli

był niższy niż w w ariancie II, co zostało spow odow ane w ykorzystaniem bardziej w ydajnych m aszyn do zbioru ziem niaków.

W tab. 5 zamieszczono koszty produkcji ziem niaków . Najw yższy koszt stw ierdzono w gospodarstw ach stosujących II w arian t techniki w y tw arza­ nia, wynoszący 12 319 tys. zł/ha plantacji i 415 tys. zł/t produktu. N aj­ niższy natom iast odnotow ano w w ariancie I i w ynosił on 10 573 tys. zł/ha a w III 10 968 tys. zł/ha. Z kolei w przeliczeniu na 1 t pro d u k tu relacje są odw rotne i w ynoszą one odpow iednio: 398 tys. zł i 381 tys. zł, na co w płynął poziom plonu (najniższy w gospodarstw ach w arian tu I).

S tru k tu ra rodzajow a kosztów bezpośrednich jest także zróżnicowana. Na uw agę zasługują następujące składniki kosztu całościowego: siła ro­ bocza, siła pociągowa oraz u trzym anie m aszyn. W I w ariancie na um ow ną opłatę pracy w łasnej przypada aż 33,5% (3220,1 tys. zł). Koszt eksploatacji ciągników stanow i 2,3%, żywej siły pociągowej — 7,8%, a utrzy m an ia m a­ szyn — 5,3% (513,1 tys. zł/ha). W II w ariancie znacznie zm niejsza się udział kosztu siły roboczej (20,6%; 2312,7 tys. zł/ha), znikom y odsetek sta­ now i żyw a siła pociągowa, a w y datnie zw iększył się udział kosztu m echa­ nicznej siły pociągowej (15,9%; 1782,7 tys. zł/ha) oraz utrzy m an ia m aszyn (16,4%; 1834 tys. zł/ha). J e st to w ynikiem pełnego zm echanizow ania n a ­ w ożenia organicznego (ładowacz i roztrząsacz obornika) oraz zbioru (kom­ b ajn ziem niaczany). A zatem zastosow anie w upraw ie ziem niaków nowo­ czesnych m aszyn pow oduje znaczne obniżenie pracochłonności, natom iast koszty produkcji u trz y m u ją się na zbliżonym poziomie (w ariant III) lub w zrastają (w ariant II).

Tab . 3. N ak ład y i k o sz ty si ły p o c ią g o w e j or az p ra cy m a sz y n na 1 ha z ie m n ia k ó w E x p e n d it u r e s an d c o st s-b a r pu ll an d th e w or k of m a c h in e s p er il ha of p o ta to e s

Analiza kosztów produkcji ziemniaków... 249

HH h-ł N 'SI >% 00 c— 1 00 c i <NJ 61 7,4 _{1 l 1}9,8 _{1 51},6 49 ,2 m ,6 92,3 ₁₃₁ ,7 603,9 1 1 ,5 1 5 9 ,1 1 1 1 87 0,9 g o d z . 6 8 ,1 1 4,4 1 8,3 1 1 co 1 4,4 3,3 3,0 7,8 Ot-Tc i co 4,9 _{1 1} X 73 W 1 782 ,7 51 ,7 22 ,3 co^ 1 432 ,6 1 4,6 1 _{CS 46,3 15} ,8 111 ,6 _{3 - 1} 00 1 ₁95 ,3 718 ,7 w c i 1 55 ,8 1 ₁₂ ,4 o co co g o d z . 70 ,8 ₉,7 CO w 1lO ₁ 0,3 ₁ 00 t-H lO CO* ^ 3,0 _^ 1 _{25,2 14} ,4 00 1 4,0 X 73 & +-> CO CO co c3 74 5,7 ₁w co" 1 1 92,2 l 00 of 1 I s 11 1 ,6 64 ,8 1 1 1 1 5,8 _coCO 513,1 1—4 g o d z . 9,0 13 9 ,9 1 05 1 1 6,0 1 5 ,5 1 co 1 2 3,0 27 ,0 1 1 1 1 00 o "co m X K o s z t -f-» C/5 75 25 1 8 0 5 330 5 1 8 0 1 1 1 0 O co co o CNJ co 00 O co co lO 15 220 1 780 11 730 14 920 3 500 37 20 0 U 830 2 400 7 7 50 49 91 0 7 1 7 0 32 460 7 2 0 0 o o co X OJ 2 0) O £ 45 437 7 0 00 1 942 500 35 0 0 1 0 1 7 8 2 400 3 04 3O o 00 CO CO CO CJ 2 5 5 7 60 0 12 0 00 3 22 6 900 12 500 14 6 8 0 1 9 9 1 4 86 9 1 5 00 oo o m X W y s z c z e g ó ln ie n ie C ią g n ik Ursu s C -3 3 0 K o ń B ro n a c ią g n ik o w a U 272 k o n n a Kombajn z ie m n ia c z a n y Z 642 K o p a c z k a : p r z e n o śn ik o w a Z 6 69 g w ia z d o w a Z 602 K u lt y w a to r : c ią g n ik o w y U 418 k o n n y Ł a d o w a c z obornika T 21 4 O b sy p n ik : c ią g n ik o w y P 70 5 k o n n y O p r y sk iw a c z „ T e r m it ” P łu g : c ią g n ik o w y 2 -s k ib . U 0 2 1 2 -k o n n y Pr z y c z e p a 2 -o si o w a , 3 t R o z tr z ą sa c z oborn ika 1-os . N 2 1 9 R o z si e w a c z n a w o zó w c ią g n . N 0 12 S a dza rka 2 -r z ę d . S 2 08 Siew nik n a w o zó w „ K o s” W óz k o n n y R az em (p oz . od 3 do 1 6 ) d J H ci co lO co od 05 O -c i t-H CO* lO 1 6 .

2 5 0 M arianna K u czyń sk a T a b . 4. N a k ła d y i k a s z ty ś r o d k ó w o b r o t o w y c h n a 1 h a z ie m n ia k ó w E x p e n d it u r e s a n d c o s ts of t u r n o v e r m e a n s p e r 1 ha of p o t a t o e s B q / j z ’ s X ;

1

CM o '

_{1 1}

^ CO^ 00^ co oT *-T 00 CO 00 © O CO © © c T 7 8 9 ,3 LO C-" C0fc CO CM tH TJH cm H c - © *-( H-1 B q /" u p a f e q z o n

1

2 ,5

1 1

wo co" cm Xi o q © © o" X o LO o CO CM B q /^ z - s A ) 00 lO I 0 0 ® « 0 0 Er^ ° * ^ 00^ LO 00 CO CM 00

1

00o »-HLO CO CO N h tH t -lO 03 o" o ' cT 00 o o ^ C Mh 05 CO t—LO 00 o HH l-H B q /'u p a C B q z o i i 0 ,4cm

1

0,4 CO 0 ^ 0 ^ r-H CM cm_{" X} © © ^ TjT © _X ©io" »H 28 ,0 B q / t z - s X ; |CMCO 1^CM o CO © © c o CO t* w H-l 100 cm CM CO t - 105 CO rHccT t-T cm CO o ' cT oT 00 o o ^ N h 0 5 00 I> 00CO 05 co o B q / u p a C B q z o n

1

lO o

₁

i n o c * o" M* h X o © tjT -«jT o" X LO CO 2 7 ,0 C e n a t y s . z ł/ j e d n . to 00c itO iH CO l> 2 1 9 ,6 1 9 2 ,8 6 5 ,6 6 5 ,9 X 0 * 0 . CM o o CO CM LO to r i X ₅0,5 3 9 ,6 J e d n . •4-> T3 W> . TJ W y s z c z e g ó ln ie n ie N a w o z y m in e r a ln e : — m o c z n ik — s a le tr a a m o n o w a — s a le t r z a k — fo s fo r a n a m o n u — s u p e r f o s f a t g r a n u lo w a n y — s u p e r f o s f a t p r o s ty p y li s l — s ó l p o t a s o w a R a z e m p o z . 1 Ś r o d k i o c h r o n y r o ś li n : — R id o m il P lu s 45 W P — D it h a n e M 4 5 — D e c is 2, 5 E C R a z e m p o z . 3 O b o r n ik S a d z e n ia k i L p . ł-H CM CO* LO <d

Tab. 5. K os zt y p r o d u k c ji z ie m n ia k ó w P r o d u c ti o n co st s of p o ta to e s

Analiza kosztów produkcji ziemniaków... 251

& lO CO C ^ 0 0 ^ c o ^ c i O 1 l > CO H 00 t > 1-T 00 c i i-T o o o X X X X t—» >—ł 7 3 lO to CO 05^ 00^ © CO in in CO W co^ rH £ - ° 0« »—T »-H , TjT o ' 0000 o f i> ^ ^ CO rH [ - o CO 00 in ^ ci ' ^ c o h o o c ^ ^ h co o o" I > co o ' ca ^ 05 05 05 CO c o rH H H H tH 05 O CO O lO Oł ^ C5 C ^ O 00 CO c T ^ o i o c o o f c '- 'c ^ c o i- r csj t-H 1-t in ^ c i o ' O o " o X X X X ►—4 H-i 73 CO t > CO t > CO^ i n i n co C3co^ H co

e i tjT rn' c^T TÿT oô oT i> tjT iff o o f o f o f c-*'

73 rH i-H lO CO CO O ŁO CO lO ^

CO «-H I> 00 H 00 f" h CM 1-H2 rH_{co CO}

C3 rH r-{ rH rH ca

lO t^OOCOCOi-H Cl *-iir^ CO f-H c i in *-T CO 00 *-h CO »-♦ 2 ,6 12,2 100,0 X X X X -e*H N H Ü t ^ t O ^ H C l co LO tr^ co^ o ca to cg 00 CO ŁO o ’ o f in' co co oT 1-T ^ r-T oT o ' o* -H co c i co 75 C5 lO C3 h CO ^ ^ 00 00 N H C ' N i f l O C O H C O C ' ca **h co 05_m CO co -te* CO rH £ <3 X T3 p co 05 cc o W y s z c z e g ó ln ie n ie U mo wn a o p ła ta p r a c y U b e z p ie c z e n ia o so b o w e Ż y w a si ła p o c ią g o w a M e c h a n ic z n a si ła p o c ią g o w i E k sp lo a ta c ja m a s z y n S a d z e n ia k i Na wozy m in e r a ln e Ś r o d k i oc hr ony r o śl in O b o r n ik Pod at ek r o ln y U m ow ne o p r o c e n to w a n ie śi o b r o to w y c h (1 0% p o z. 6, r O p r o c e n to w a n ie z ie m i (1 0% w a r to śc i) R -m k o szt y b e z p o śr . na 1 h K os zt y p o śr e d n ie (narz ut 1( K o sz ty c a łk o w it e na 1 h a Koszt b e z p o śr e d n i na 1 t Koszt c a łk o w it y na 1 t L p . »-H ci CO* rtf in cd 00* 05* O ł-4 c i co' ^* lO cd 1 7 .

2 5 2 Marianna Kuczyńska

W N IO SK I

1. P rzestrzeganie zasad racjonalnej agrotechniki, stosow anie odpowied­ nich daw ek nawozów i ochrona roślin pozw alają w w aru nkach glebowo- -klim atycznych Polski na osiąganie w ysokich plonów ziem niaków.

2. P rodukcja ziem niaków m etodam i trad y cy jn y m i w ym aga wysokich nakładów siły roboczej. N ajbardziej pracochłonną operacją jest zbiór i po­ chłania on ok. 150— 170 rbh/ha.

3. W prow adzenie pełnej m echanizacji produkcji ziem niaków poważnie obniża nakłady siły roboczej oraz zm niejsza uciążliwość w ykonyw anych robót.

4. P rzy obecnych relacjach cen środków pracy i opłaty siły roboczej

najniższe koszty produkcji, w przeliczeniu na 1 ha plan tacji ziem niaków,

ponoszą gospodarstw a stosujące pracochłonne techniki w ytw arzania, nie­ co wyższe przy pełnej m echanizacji, natom iast najw yższe w przypadku niepełnego zm echanizow ania najbardziej pracochłonnych operacji: naw o­ żenia organicznego oraz zbioru. Obciążenie tych gospodarstw kosztam i u trzy m an ia środków trw ały ch je st jed n ak znaczne i przekraczające oszczęd­ ności w ynikające z su b sty tucji p racy żywej przez uprzedm iotow ioną.

5. Poziom kosztów jednostkow ych zależy od kosztu całościowego oraz w dużym stopniu od uzyskanych plonów, w w yniku działania praw a de- gresji kosztów stałych. N ajniższy stw ierdzono w gospodarstw ach III w a­ ria n tu techniki w ytw órczej. We w szystkich grupach gospodarstw zbliżone są one do średniej ceny w olnorynkow ej ziem niaka z m arca 1991 r.13, która w ynosiła 396 tys. zł/t.

N ależy tu zaznaczyć, że pow ażna część kosztów produkcji m a ch arak ter um ow ny (opłata pracy i oprocentow anie kapitału), a więc nie są to koszty faktycznie poniesione przez rolników . Dlatego wyższy poziom ta k obliczo­ nego kosztu jednostkow ego od oferow anej ceny p ro d u k tu nie świadczy autom atycznie o nieopłacalności produkcji. Oznacza to natom iast, że pro­ ducent „otrzy m a” niższe w ynagrodzenie za sw oją p racę od przyjętego do obliczeń, lub niższe od założonego oprocentow anie zaangażowanego w pro­ dukcji m ają tk u w łasnego: ziemi, środków pracy i zużytych surowców.

An A nalysis of the Production Costs of Potatoes.., ₂₅₃

S U M M A R Y

T he purpose of th e paper is to estab lish th e ex p en d itu res of labour and pro­ d u ction m eans and n ex t to calcu late and analyze th e costs of ed ib le potatoes pro­ d u ction in a farm . 20 farm s situ ated in th e K ielce region w ere polled. F u ll production costs w ere calcu lated by m eans o f d istrib u tive organized m ethod. The direct ones in clu d ed the costs of liv e labour, draw -b ar pull (live and m echanical), m achine m ain ten an ce, u tilization of raw m aterials, agrarian ta x and con ven tion al in terest on th e property.

T hree variants of th e technology of potatoes production w ere d istin gu ish ed and th ey d iffered as regards th e d egree of m ech an ization o f productive a ctiv ities. I. Based on. liv e d raw -bar pull and the least m echanized. II. M ainly m ech a n ica l d raw - -bar pull. M echanization of th e m ajority of cultivation. III. E x clu siv ely m ech a n i­ cal d raw -b ar p u ll and fu lly m echanized tech n ological process.

T he h igh est cost of potato production w as observed in the group of farm s u sin g II v arian t of th e p roductive tech n ology.