W y n i k i n a d z o r ó w a r c h e o l o g i c z n y c h p r z e p r o w a d z o n y c h w o b r ę b i e p o d w ó r z a Je z u i c k a 1 - 7 n a St a r y m M i e ś c i e w Lu b l i n i e
Ma r iu s z Ma t y a szew sk i
W latach 1997-1998 trw ały zakrojone na szeroką skalę prace zw iązane z rew aloryzacją podw órza położo nego na tyłach kam ienic Jezuicka 1-7. Z naczna część robót prow adzona była poniżej poziom u naw ierzchni i dotyczyła głów nie w ym iany i m odernizacji sieci elek- tro-energetycznej, sanitarnej i deszczow ej, a także m on tażu stacji trafo w istniejącym podziem nym schronie. W celu instalacji urządzenia, ja k i w ykonania przedsion ka-włazu, w ykonano wykop o wym iarach około 7 x 3,5 m i głębokości ponad 3,5 m, styczny do zewnętrznej SE ściany schronu (ryc. 1). W trakcie eksploracji natrafiono tuż poniżej podsypki pod naw ierzchnią podw órza na re likty murów, zaś na głębokości około 2,5 m dostrzeżono w centralnej partii w ykopu skupisko ceram iki oraz śla dowe ilości zbutw iałego drew na. Po doczyszczeniu i do prow adzeniu pow ierzchni w ykopu do jednolitego pozio m u w idoczny był w tym m iejscu zarys prostokątnego obiektu. Od głębokości 2,9 m rozpoczęto eksplorację za rów no jeg o w nętrza, ja k i bezpośredniego otoczenia od strony SE (ryc. 2: cięcie X-Y). K onstrukcję stanow iły pionow o w bite deski - dranice, w narożach w zm ocnio ne słupam i. Ich ślady w postaci pionow ych sm ug zbu twiałego drewna, w idoczne były szczególnie w N W partii obiektu. Przy tego typu konstrukcji, dla jej stabilności, deski w ypełniające w ydrążoną ja m ę rozparte być m u siały od w nętrza poziom ym i belkam i. Ich pozostałości stanowić m ogły fragm enty drew na znajdyw ane w obrę bie zasypiska utw orzonego przez b rązow ą organiczną ziem ię zaw ierającą znaczne ilości kości zw ierzęcych.
W ym iary konstrukcji w przekroju poziom ym w yno siły 1,25 x 0,85 m, a d łuższy bok zorientow any był w zdłuż osi NE-SW . N a głębokości 4,8 m poniżej obec nej naw ierzchni podw órza (poziom 192,70 m n.p.m .) za rejestrow ano dolną partię obiektu, w ykonaną z belek w formie prostokątnej ramy. W n ią to w puszczone były pio now e dranice tw orzące ściany. Z w nętrza pozyskano kil kaset fragm entów w yrobów ceram icznych datow anych na wiek XVI. Zabytki, niekiedy zachowane nieomal w ca łości, bądź w stopniu dającym podstaw y do ich rekon strukcji, reprezentują w ysoki stopień w ykonania (ryc. 3). U w agę zw raca przede w szystkim bogato zdobiony ta lerz półmajolikowy, którego kom pozycję poszczególnych partii tw orzy ornam ent geom etryczny w postaci łuków, linii esowatych i zw ielokrotnionych kropek oddzielonych od siebie dookolnym i liniam i (ryc. 3: 3). Przeciw staw ny, choć znacznie skrom niejszy akcent roślinny, um
iesz-Ryc. 1. Lublin, ul. Jezuicka 1-7. Lokalizacja odsłoniętych re liktów w wykopie pod przedsionek montowanej w stropie sta cji trafo: 1 - dół kloaczny; 2, 3 - mury dawnej zabudowy działki Jezuicka 5.
czony je st na dnie naczynia. O rnam ent m alow any brą- zow o-zieloną angobą na surow ej glinie pokryw a prze źroczysta polew a o oliw kow ym zabarw ieniu. M. M iero sławski (1997, s. 144) analizując ceram ikę półm ajoliko- w ą z Zam ku K rólew skiego w W arszawie, zaliczył tale rze o dużych średnicach (powyżej 30 cm) do trzeciej gru py. A nalogiczny typ w ylew u w ystępuje w 90% najw cze śniejszych egzem plarzy i w edług M ierosław skiego, tak że ze w zględu na rodzaj zdobienia, naczynia takie nale żą do najstarszych w yrobów półm ajolikow ych i pocho d zą z połow y XV I w. (tam że, s. 145-146). Często też
1 8 2 Ma r iu s z Ma t y a s z e w s k i
Ryc. 2. Lublin, ul. Jezuicka 1-7. Cięcie X-Y poprzez konstrukcję dołu kloacznego, zarejestrowane od głębokości 2,9 m poniżej nawierzchni podwórza: 1 - less calcowy, 2 - ciemnoszara spoista ziemia, 3 - żółty less, 4 - brązowa ziemia z wkładkami żółtego lessu, 5 - szarobrązowa spoista ziemia, 6 - szary less, 7 - brązowa organiczna ziemia zawierająca m.in. fragmenty drewna i kości zwierzęce, 8 - wkop pod schron, 9 - zasypisko wykopu archeologicznego z 1968 r.
w ystępow ały w spólnie z talerzam i polew anym i o koł nierzach zdobionych rytym i w zorkam i, m. in. w postaci rzędu zw ielokrotnionych rytych łuków, analogicznych do pozyskanego z w nętrza obiektu odsłoniętego przy ulicy Jezuickiej (ryc. 3: 1).
Wydobyto także zachow ane w całości niewielkie na czynie flaszowate o w nętrzu pokrytym polew ą (ryc. 3: 2) oraz skarbonkę z poziom ym wlotem na monety, zdobioną dookolnymi gęstymi żłobkam i (ryc. 3: 5). Zaprezentowa ny w spraw ozdaniu zespół zabytków uzupełnia partia li cowa kafla płytowego, pokryta ornam entem roślinno-ro- zetowym w form ie stylizow anych rozchylonych ośm iu płatków kw iatu ujętych w okrąg (ryc. 3: 4). Egzem plarze 0 tożsam ych cechach stylistycznych znane ze stanowiska 1 z Będziem yśla są łączone z kaflarstw em renesansowym i m ogą być um ieszczone w granicach XVI w. (S. Czopek 1994, s. 102, ryc. 10; s. 103, ryc. 13; s. 104, ryc. 14).
O dkryty obiekt zinterpretow any został jak o relikt dołu kloacznego w postaci studni chłonnej. Zbiorniki takie służyły do w prow adzania nieczystości i w ym agały - w odróżnieniu od zbiorników bezodpływ ow ych - ty l ko okresow ego oczyszczania ze w zględu na osadzanie się w yłącznie suchej masy. W znanym w literaturze śre dniow iecznym i renesansow ym m ateriale śląskim repre zentow ane są jedynie obiekty, które w edług w spółcze snej klasyfikacji m ieszczą się w kategorii studni chłon
nych. N ajstarszą form ę prezentują właśnie kloaki szalo w ane deskam i bądź okrąglakam i, czasem dla stabiliza cji rozpartym i (C. Buśko 1996, s. 107). W cześniej, tak że w trakcie nadzorów archeologicznych, doszło do od krycia w piw nicy oficyny kam ienicy Rynek 7, pozosta łości dw óch prostokątnych dołów chłonnych. Zlokali zow ane były w niew ielkiej odległości od siebie, zaś ich w ym iary w rzucie poziom ym w ynosiły 1,7 x 1,7 i 1,6 x 1,2 m. Z w ypełniska jednego z obiektów w ydobyto ze spół ceram iki pochodzący z X IV-XV w. (R Boruch 1987, s. 6, il. 5,6).
Z aprezentow any w spraw ozdaniu relikt XV I-w iecz- nej kloaki znajdow ał się w obrębie działki nieistniejącej dziś kam ienicy Jezuicka 5. B udynek ten uległ w czasie II wojny światowej całkow item u zniszczeniu i nie po siada osobnego opracow ania naukow o-historycznego. O dkryte w NE części w ykopu kam ienne m ury (od stro ny odtw orzonej w latach pow ojennych w dość dowolny sposób zabudow y), stanow ić m ogły zarówno relikt fun dam entu ściany zam ykającej pierw otnie trzeci trakt k a mienicy, ja k też jej w ew nętrznego podziału (ryc. 1). D ol ne partie m urów przecięły szereg naw arstw ień, w tym datow ane ceram iką na okres X IV -X V w., m ożliw e więc, że istniały one ju ż w czasie funkcjonow ania odkrytego dołu chłonnego, urządzenia lokalizow anego zazwyczaj na tyłach działki. O dsłonięty w SW części w ykopu mur
Ryc. 3. Lublin, ul. Jezuicka 1-7. Wybrane zabytki ruchome z wypełniska XVI-wiecznego dołu kloacznego związanego z nieist niejącą zabudową ul. Jezuickiej 5.
1 8 4 Ma r iu s z Ma t y a s z e w s k i
- w ykonany z cegieł, w ęższy i płycej posadow iony - m oże być zw iązany z X IX -w ie c z n ą n ieistniejącą ju ż oficyną. N a podstaw ie zachow anych przedw ojennych planów, relikt utożsam iać m ożna z fundam entem ściany działowej budynku.
Sekw encja dolnych lessow ych i spoistych n aw ar stw ień w obrębie profilu SE, zalegających poniżej dato
w anych ceram iką na X IV -X V w., sugerow ać może ist nienie w przeszłości rodzaju w ału, najpraw dopodobniej przebiegającego w kierunku NE-SW . W kontekście lo kalizacji w pobliżu X IV -w iecznych m urów m iejskich, taka interpretacja w skazyw ać m oże na obecność w cze śniejszej form y obronności, zapew ne jeszcze z okresu przedlokacyj n eg o .
Lit e r a t u r a
Boruch P.
1987 Lublin-Stare Miasto. Dokumentacja z nadzorów archeologicznych przy obiektach różnych, mps
SOZ Lublin. Busko C.
1996 Urządzenia wodno-kanalizacyjne w średnio wiecznych i renesansowych miastach śląskich, [w:] Materiały z IIMiędzynarodowej Sesji Na
ukowej Uniwersyteckiego Centrum Archeologii Średniowiecza i Nowożytności w Łodzi, Toruń,
s. 93-117. Czopek S.
1994 Renesansowe kafle z Będziemyśla, [w:] Garn
carstwo i kaflarstwo na ziemiach polskich od
późnego średniowiecza do czasów współcze snych, Rzeszów, s. 95-120.
Matyaszewski M.
1997 Sprawozdanie z nadzorów archeologicznych nad modernizacją sieci elektro-energetycznej i kanalizacji sanitarnej oraz deszczowej w re jonie podwórza Jezuicka 1-7, mps SOZ Lublin.
Mierosławski M.
1979 Pseudomajolika XVI-XVII wiek z Zamku Kró lewskiego w Warszawie, „Rocznik Warszaw ski”, t. 15, s. 139-161.
Ma r i u s z M a t y a s z e w s k i
Re s u l t so f Ar c h a e o l o g ic a l Su p e r v is io n Ca r r ie do u t int h e Ba c k Ya r d o f 1 - 7 Je z u ic k a St r e e t in
t h e O l d T o w n in L u b l i n
In the parcel where there used to be a house at 5 Jezuicka Street (Fig. 1), relics of a latrine from the 16th century were uncovered (Fig. 2), from which hundreds o f fragmented cera mic items were obtained (Fig. 3). The examination of the cul
tural layers in the trenches suggests that within the present day back yard there existed an earth rampart which can be dated to the times before the foundation of the town.
