Osada kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego w Sobieszynie, pow. rycki, stan 14. : spawozdanie z badań prowadzonych w 2005 i 2007 r.

Piotr Łuczkiewicz

Osada kultury przeworskiej z m łodszego okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego

w Sobieszynie, pow. rycki, stan. 14.

Sprawozdanie z badań prowadzonych w 2 0 0 5 i 2 0 0 7 r.

B adania w ykopaliskow e n a stan. 14 w Sobieszynie, gm. Ułęż, woj. lubelskie rozpoczęto w 1998 r. i k o n ty n u o ­ w ano w latach 1999, 2001-2003, 2005 oraz 2007 (por. P. Łuczkiewicz 1999; 2000; 2002; 2005; 2008). W ich trakcie p rze b a d a n o ogółem p o w ierzch n ię 18,5 ara, n a której o d sło n ięto 71 obiektów n ieru ch o m y ch (jam y zasobow e/odpadkow e, dołki p osłupow e, półziem ian - ki m ieszkalne, piece m etalurgiczne, m ielerze). Ram y chronologiczne fu n k cjo n o w a n ia osady obejm ują okres o d fazy A2 m łodszego o k resu przedrzym skiego p o fazę В /С -C okresu rzym skiego. Stanow isko to jest jed n y m z najw iększych i najdłużej istniejących w ram ach skupiska k u ltu ry przew orskiej n ad dolnym W ieprzem (por. A. Kokow ski 1999; 2005, s. 61).

W trak cie b ad a ń w 2005 r. k o n ty n u o w a n o w ery ­ fikację zasięgu m ieszkalnej części o sad y 1 w k ie ru n k u W i S-W. C elem w ykopalisk p rzep ro w ad zo n y ch w p o ­ czątkach w rześn ia 2007 r. było d okończenie eksplo­ racji jednego z obiektów (n r 65), określonego jako p ółziem ianka m ieszkalna. P racam i objęto łącznie pow ierzchnię 220 m 2 w obrębie w ykopów n r 13, 14 i 14N, na której zlokalizow ano i w yeksplorow ano 15 n o w y ch obiektów, oznaczonych n u m e ra m i o d 57 do 71 (ryc. 1).

Pozyskano przy ty m praw ie 10 tys. frag m en tó w ceram iki. W iększość zabytków p o c h o d z i z w arstw y kulturow ej, o m iąższości o d 15 do 30 cm , zalegającej n a całym stanow isku. W śró d fo rm d y stynktyw nych d o m in u je ceram ik a datow ana na m ło d szy okres prze- drzym ski. Licznie w ystępują w ielo k ro tn ie facetow ane wylewy, ch arak tery sty czn e dla starszego h o ry z o n tu ceram icznego k u ltu ry przew orskiej, odpow iadającego fazom Aj i A2 (ryc. 2: 1-6; T. D ąbrow ska 1988, s. 15-30).

1 Jednym z wyników dotychczasowych badań było stwierdze­ nie podziału osady na dwie strefy: „produkcyjną” oraz mieszkalną (P. Łuczkiewicz 2005, s. 87; 2008).

Ryc. 1. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Badania 2005 i 2007 - rozplanowa­ nie w ykopów i eksplorowane obiekty. Rys. P. Łuczkiewicz.

Fig. 1. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Excavations from th e years 2005 and 2007 - trenches and features. Drawn by P. Łuczkiewicz.

Zakres form obejm uje przede w szystkim fragm enty naczyń o dw ro tn ie gruszkow atych, łagodnie profilow anych mis, waz oraz kubków, głów nie do- niczkow atych i beczułkow a- tych. Pojawiają się typow e dla tego h o ry zo n tu iksow ate ucha.

Z naczącą k o m p o n en tę stanow ią typow e dla m a te ria ­ łów osadow ych frag m en ty dużych, g ru b o ścien n y ch n aczyń zasobow ych, chro p o w aco n y ch n a ca całej p o ­ w ierzchni lub tylko na brzuścu, przy rów n o czesn y m sta ra n n y m w ygładzeniu górnych p a rtii naczynia.

Piotr Łuczkiew icz

Ryc. 2. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Ceramika z w arstw y kulturow ej w wykopach 13 i 14. Rys. M. Bajka. Fig. 2. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Pottery from cultural layer in trenches 13 and 14. Drawn by M. Bajka.

Osada ku ltu ry przeworskiej z m łodszego okresu przedrzym skiego i okresu rzym skie g o w Sobieszynie

Ryc. 3. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Ceramika z obiektu 65. Rys. M. Bajka. Fig. 3. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Pottery from feature 65. Drawn by M. Bajka.

Piotr Łuczkiew icz

Ryc. 4. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Ceramika: 1 - wykop 13, działka B; 2-5: obiekt 65. Rys. M. Bajka. Fig. 4. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Pottery: 1 - trench 13, section В; 2-5 - feature 65. Drawn by M. Bajka.

Osada ku ltu ry przeworskiej z m łodszego okresu przedrzym skiego i okresu rzym skie g o w Sobieszynie

Ryc. 5. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Ceramika: 1-3,5: obiekt 65; 4 ,7 : wykop 13, działka B; 6: wykop 13, działka E. Rys. M. Bajka. Fig. 5. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Pottery: 1 -3 ,5 - feature 65; 4 ,7 - trench 13, section В; 6 - trench 13, section E. Drawn by M. Bajka.

Piotr Łuczkiew icz

Ryc. 6. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Naczynie z obiektu 65. Fot. P. Łuczkiewicz. Fig. 6. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Vessel from feature 65. Photo by P. Łuczkiewicz.

Ryc. 7. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Kubek ze skupiska С w wykopie 13. Fot. P. Łuczkiewicz. Fig. 7. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Mug from cluster С in trench 13. Photo by P. Łuczkiewicz.

Osada ku ltu ry przeworskiej z m łodszego okresu przedrzym skiego i okresu rzym skie g o w Sobieszynie

Często w ykazują o ne b ard zo g ru b ą dom ieszkę m in e ­ ralną, w ychodząca n a p o w ierzch n ię naczyń.

D ru g i h o ry z o n t ceram iczny, paralelizow any z fa­ zami A ,/A 3 i A3 (T. D ąbrow ska 1988, s. 30-36) re p re ­ zentow any jest przez frag m en ty o w yraźniej zazn a­ czonej tektonice, o lekko p o g ru b io n y c h i zaokrąglo­ nych w ylew ach, pozb aw io n y ch facetow ania. W ylewy bywają p o d k reślo n e obecnością dookolnych wałków, w ystępujących naw et w kilku rzędach. S pektrum form obejm uje przed e w szystkim w azy i ich m iniatury, m isy i różnego ro d zaju czarki.

O m aw iając p o k ró tc e zabytki datow ane na okres rzym ski, do najbardziej ch arakterystycznych form należą b a rd z o staran n ie w ypalone, tw arde, z reguły cienkościenne, b ru n a tn e lub czern io n e, w ygładzane frag m en ty p o ch o d zące z waz o tró jczło n o w y m p r o ­ filu (ryc. 4: 1-4), zao p atrzo n y ch niekiedy w k o la n k o ­ wate uch a (ryc. 5: 1). Ich tek to n ik a byw a p o d k reśla n a obecnością ry ty ch doo k o ln y ch żłobków w m iejscach załom ów ; pojaw iają się także p u n k to w e i m ean d ro w e o rn am en ty (ryc. 4: 1; 5: 4). Część naczy ń z a o p a trz o ­ na jest w w yraźnie w y o d ręb n io n e stopki. O pisyw ane naczynia zn ajdują d o b re analogie na licznych n e k ro ­ polach z aró w n o n a Lubelszczyźnie (np. O poka, pow. puławski, g ro b y 8 i 16 - M. Stasiak 1994, s. 17-19, ryc. 10: a; 14: a), ja k i n a sąsiednich teren ach (np. K am ień ­ czyk, pow. wyszkow ski groby 176b i 1822 - T. D ąb ro w ­ ska 1997, s. 4 3 ,4 5 ,104-105,tabl.X C V : 176b-10-l 1; CI: 182-17) i m o ż n a je p ew n ie łączyć z fazą B2 okresu rzym skiego. P o d o b n ie d ato w an e są niskie, czernione, w yśw iecane czarki o esow atym profilu, często zao p a ­ trzone w uszka (ryc. 5: 3). D la tego sam ego okresu typow e są także g ru b o śc ie n n e n aczy n ia o jajow atym lub lekko zaokrąglonym , d w u sto żk o w y m profilu (ryc. 4: 5; 5: 2), ch ro p o w ac o n y m b ąd ź o b rzu can y m m o k rą gliną b rz u śc u i zazwyczaj w yraźnie w y odrębnionej stopce, n iezb y t sta ra n n ie w y k o n an e z gliny o b a r­ dzo grubej dom ieszce m in eraln ej (ryc. 6). N aw iązują one do g ru p y D .l w tak so n o m ii m ateriałó w z c m e n ­ tarzyska w K am ieńczyku (np. g ro b y 114, 138, 182 - T. D ąbrow ska 1997, s. 32, 3 7 ,4 5 ,1 0 6 -1 0 7 , tabl. LVII: 114-6; LXXIII: 138-1; CII: 182-21; także O poka, grób 76 i znaleziska luźne - M. Stasiak 1994, s. 32-33, ryc. 51: b; 69: b).

Z w czesną fazą okresu rzym skiego należałoby łą ­ czyć fra g m e n ty kolejnego (po znaleziskach z 2001 r.) cienkościennego, czernionego i w yśw iecanego czer­ paka (ryc. 5: 5).

Do skrajnie rzadkich znalezisk w Sobieszynie n a ­ leżą frag m en ty naczyń obtaczanych oraz w ykonanych

2 W typologii ceramiki z Kamieńczyka odpowiadałyby one typowi A.4.

n a kole g arn carsk im (ryc. 5: 6, 7), zn an e w zaledw ie około 10 egzem plarzach. Ż ad en z n ich nie pozw ala niestety na w iary g o d n ą rek o n stru k cję fo rm y naczy­ nia. M o m en t pojaw ienia się ceram iki toczonej m o ż ­ na sy n chronizow ać najw cześniej z fazą Β,/Cj okresu rzym skiego (J. R odzińska-N ow ak 2006, s. 190, 197, 202), o m aw iane zabytki są w ięc je d n y m z w y zn aczn i­ ków najpóźniejszego h o ry z o n tu na osadzie3.

C eram ik a w w arstw ie kulturow ej w ystępuje czasa­ m i w w yraźnych skupiskach, nie m anifestujących się p rzeb arw ien iam i ziem i i nie m ających przez to czy­ telnych zarysów. Szczególnie ciekaw ie p rezentuje się skupisko С w działce C, w k tó ry m znaleziono kilka rozgniecionych, lecz dających się w całości zrek o n ­ stru o w ać naczyń, datow anych na fazę A, m łodszego o kresu przedrzym skiego. Była to m .in. m ała m isa oraz duży, czerniony k u b ek d o niczkow aty z je d n y m u sz­ kiem , zd obiony p asm o w y m o rn a m e n te m n a k łu w a ­ nych p u n k tó w (ryc. 7).

Pom ijając liczne przęśliki (ryc. 8:1), nie stanow iące ew en em en tu n a stan o w isk u osadow ym , n a baczniejszą uw agę w śró d m ateriałó w z Sobieszyna zasługuje k rą ­ żek z w yw ierconą w śro d k u dziurką, w ykonany z frag ­ m e n tu naczynia. In te rp re to w a n e są o ne bąd ź jako przęśliki, bąd ź jako p rzed m io ty kultow e, a naw et jako zabaw ki (R. J. Prochow icz 1999, s. 310-311). Te niezbyt liczne znaleziska w ystępują n a całym obszarze k u ltu ry przew orskiej, p rzede w szystkim w m ło d szy m okresie p rzedrzym skim , choć sporadycznie także i w okresie rzym skim (tam że, s. 308-309, ryc. 1). Z w raca uw agę ich stosu n k o w o duża liczba na różnych san k tu ariach n a Kujawach, jak np. d ato w an e n a I w. p.n.e. znaleziska ze Sławska W ielkiego, pow. inow rocław ski (M. C hłod- nicki, L. K rzyżaniak red., ryc. 103-109), a także k ilk a­ naście egzem plarzy z osady (ale k u ltu ry oksywskiej) z m iejscow ości Szynych, pow. g ru d ziąd zk i (E. Boki- niec i in n i 2003, s. 47-48, ryc. 28: 8, 11). N iezbyt k la ­ row nie przedstaw ia się kw estia pro w en ien cji o m aw ia­ nych zabytków. P ostulow ane były tu zarów no w pływ y k u ltu ry lateńskiej, jak i k ręg u jastorfskiego4. O becność takiego znaleziska w Sobieszynie m ogłaby wskazyw ać n a k o n ta k ty łączące lokalną społeczność z k tó ry m ś z tych kręgów kulturow ych.

K olejnym interesującym zabytkiem są duże (o w y­ sokości około 35 cm ), stożkow ate obciążniki do k ro ­ sien, znalezione w ilości 4 sztu k w obiekcie 57. Były

3 Należałoby tu także w spom nieć (pochodzące ze starszych badań) dwie fibule typu A. 158, żelazne krzesiwo ty p u IA2 lub 3c w klasyfikacji A ndrzeja Kokowskiego (1985, s. 115,118-119, 122, ryc. 1) oraz d en ar M arka A ureliusza (P. Łuczkiewicz 1999, s. 116; 2000, s. 83, ryc. 3: 1-2; 2005, s. 87, 89, ryc. 3: 7).

Piotr Ł uczkiew icz

Ryc. 8. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Zabytki ceramiczne: 1 , 2 - przęśliki; 3 - krążek ceramiczny (1 - wykop 14, działka C, warstwa kulturow a; 2 - obiekt 65; 3 - wykop 13, działka C, w arstwa kulturow a). Fot. P. Łuczkiewicz.

Fig. 8. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Pottery relics: 1, 2 - spindle w horls; 3 - ceramic disc (1 - trench 14, section C, cultural layer; 2 - feature 65; 3 - trench 13, section C, cultural layer). Photo by P. Łuczkiewicz.

o ne w y k o n an e z gliny (polepy) z dużą dom ieszką org an iczn ą i b ard zo słabo w ypalone. W płynęło to n a zły stan zachow ania - obciążniki te kruszyły się już w trak cie eksploracji i p o w y k o n an iu d o k u m en tacji fotograficznej tylko je d e n u d a ło się w yjąć w całości. A nalogiczne znaleziska są pow szechne n a osadach k u ltu ry przew orskiej z m łodszego okresu przed rzy m - skiego (J. Skow ron 2006, s. 80,188, tabl. XIX: 1).

Z b ió r zabytków m etalow ych pozyskanych z w ar­ stw y kulturow ej jest b ard zo nieliczny. Składają się n ań w y konana z brązu, to rd o w a n a zatyczka do przędzy za­

o p a trzo n a w uszko oraz m o cn o skorodow any to k że­ lazny. M ilitaria w kontekście osadow ym pojaw iają się stosunkow o rzadko, i to zarów no w m łodszym okresie p rzed rzy m sk im ja k i w okresie rzym skim 5. Zatyczki

5 Przykładowo datowane na młodszy okres przedrzymski fragment umba z osady w Bieganowie, pow. słubicki, groty z osad w Kowalkowicach, pow. ostrowski i Kaliszu-Piwonicach (P. Łucz­ kiewicz 2006, s. 294: n r 8, 306: nr 76, 316: nr 139) oraz kościany egzemplarz z Otorowa i groty z osad w Kowalowicach - obie pow. szamotulski (D. Żychlińśki 2002). Por. także datowaną na okres

Osada ku ltu ry przeworskiej z m łodszego okresu przedrzym skiego i okresu rzym skiego w Sobieszynie

do przędzy należą n ato m iast do częstszych znalezisk na osadach datow anych n a okres rzym ski; liczne a n a ­ logie zn an e są m .in. z niezbyt odległej N ieszaw y K o­ lonii, pow. opolski (W. M isiew icz, M. Polańska 1997, s. 107,109, ryc. 4: 8; M. Stasiak-C yran 2003, s. 101, ryc. 3: b). W cale n ierzadko pojaw iają się także w w y p o sa­ żeniu g ro b ó w kobiecych w ciągu m łodszego okresu przedrzym skiego i okresu rzym skiego, nie w ykazując przy ty m zauw ażalnej zm ienności m orfologicznej. Jako p rzy k ład m o ż n a tu w spom nieć K raśnik-Piaski, stan. 2, grób bez n r (Z. W ichrow ski 1997, s. 113, 116, ryc. 3: 12), K am ieńczyk, groby 14 i 337 (T. D ąbrow ska 1997, s. 99,1 3 8 ,2 8 4 , tabl. V III: 14-6; CLIV: 337-1) oraz, z kręgu w ielbarskiego, G ródek, pow. hrubieszow ski, groby 47 ,5 1 ,7 3 ,7 4 (A. Kokowski 1993, t. 2, s. 46-47,50, 83, 85, ryc. 37: d; 40: c; 66: d; ryc. 67: i; tam też w ybór analogii z obszaru k u ltu ry w ielbarskiej). Precyzyjne datow anie znaleziska z Sobieszyna nie jest możliwe.

W iększość o d k ry ty ch obiektów to dołki po słu - powe, o m iąższości o d zaledw ie 10-70 cm , średnicy w granicach 20-60 cm i reg u larn y m , kolistym zarysie. W ypełnisko w iększości z n ich zaw ierało duże ilości polepy, często w postaci regularnych kloców (o b iek ­ ty 58, 66, 71) oraz liczne kam ienie, co m iało na celu w zm ocnienie m o co w an ia słupów. M ateriał ceram icz­ ny w ystępujący w tych obiektach to z reguły niew ielkie ilości d ro b n y c h i m ało charakterystycznych skorup.

Bardzo interesująco p rzedstaw ia się rozm ieszcze­ nie ro zp o zn an y ch dołków w przebadanej strefie (por. ryc. 1). O b iek ty 62, 60, 68, 69, 67 w obrębie w y k o ­ p ó w 13 i 14 rozciągają się w jed n ej p ro stej lin ii (na osi W -E ) i to w dość regularnych od stęp ach około 1 m o d siebie. K olejną linię, p ro sto p a d łą do tej p ie rw ­ szej (n a osi N -S ), tw o rzą obiekty n r 62 i 58. N a tej samej osi, ale p rzesu n ięta n a zachód, rysuje się linia tw orzona przez obiekty n r 68, 70 i 71. R ów nież i one są rozm ieszczone w dość regu larn y ch od stęp ach , w y­ noszących około 2 m. W szystkie w y m ien io n e o b iek ­ ty m ają przy ty m zbliżoną w ielkość oraz s tru k tu rę w ypełniska. N ie m o żn a wykluczyć, że stan o w ią one frag m en t k o n stru k cji d o m u słupow ego (naziem nego), którego zarys - w obec b ra k u w ypełniska - m an ife­ stuje się tylko n a podstaw ie ro zp lan o w an ia do łó w po słupach. Jego dłuższą ścianę w yznaczałaby linia tw o ­ rzona przez obiekty 62, 60, 68, 69 i 67. B ezpośrednio przy nich, na p o łu d n ie , czyli w p o ten cjaln y m w n ę trz u dom u, o d k ry to b ru k k am ien n y z licznym i o k ru ch am i polepy, o niezb y t jeszcze jasnym charakterze. M ógłby on stanow ić frag m e n t k o n stru k cji p o d ło g i - zro b io ­ nej z k am ien i i w ylepionej gliną. Z arys osi szczytowej

rzymski ostrogę z osady w Krakowie-Nowej Hucie (R. Hachulska- Ledwos 1996, tabl. XX: 16).

(krótszej) d o m u m ogłyby w yznaczać obiekty 62 i 58. O biekty 69 ,7 0 i 71 m ogą z kolei stanow ić w ew n ętrzn ą oś po p rzeczn ą d om u. P rzyjm ując takie ro zp lan o w a­ nie, d o m u staw iony byłby k ró tszy m i b o k am i n a osi W -E i m iałby w y m iary m niej więcej 4 x 5 m. M ożliw a jest je d n a k także i o d m ie n n a orientacja, gdzie obiekty 6 7 ,6 9 ,6 8 ,6 0 i 62 stanow iłyby ścianę szczytow ą d o m u u staw ionego n a osi N -S .

M ateriał ceram iczny w ystępujący w tej strefie to przede wszystkim fragm enty dystynktyw ne dla m ło d ­ szego okresu przedrzym skiego, ceram ika o cechach okresu rzym skiego w ystępow ała bardzo rzadko. M ogło­ by to wskazywać na datow anie potencjalnej konstrukcji słupowej. Tego ty p u dom y nie są ew enem entem na osa­ dach k u ltury przeworskiej. Bardzo zbliżona budow la, posiadająca także b ru k kam ienny (przy wejściu) o p o ­ w ierzchni około 4 m 2 i datow ana na fazy A3-B] znana jest przykładow o z osady w A ntoniew ie, pow. socha- czewski (budynek 1 - J. Skow ron 1999, s. 150 i n.).

N ajw ażniejszym o d k ry ty m o biektem była n iew ąt­ pliw ie p ó łzie m ian k a o kreślona jako obiekt 65 (ryc. 9). Ten rodzaj b u d y n k u m ieszkalnego jest najczęściej sp o ty k an y m n a stan o w isk u w Sobieszynie, co zresztą nie różni się o d sytuacji n a innych osadach k u ltu ry przew orskiej, zaró w n o w m ło d szy m okresie prze- drzy m sk im (np. B ieżanów -D rożdżow nia, obecnie cz. m. Kraków, Janikow o, pow. inow rocław ski, Kunice, pow. w ielicki, Piw onice, obecnie cz. m . Kalisz, Tyniec, obecnie cz. m. K raków - I. Jadczykow a 1981, s. 114, 128, 138, 152, 182) ja k i w czesnym oraz śro d k o w y m okresie rzym skim (K. G odłow ski 1969, s. 309-315; I. Jadczykow a 1981, s. 194; J. Skow ron 1999, s. 149-150, 159, ryc. 2; B. Rogalski 2004, s. 187-188, 201, 209, 211, 214, tabl. V III: 2; XVI; XVIII; XXI).

O pisyw ana półziem ianka była pierw o tn ie zagłę­ b io n a przynajm niej 80 cm w calec (strop uchw ycono na głębokości 70 cm , n ato m iast spąg na poziom ie 145- 150 cm ). M iała o na m niej więcej czw orokątny zarys i w ym iary około 5,5 m x 4,5 m , co daw ało p o w ierzch ­ nię użytkow ą 24,75 m 2.Jej charakterystyka nie odbiega o d typow ych obiektów m ieszkalnych dla osad k u ltu ry przew orskiej. W m ło d szy m okresie przedrzym skim dom in o w ały albo stosunkow o m ałe półziem ianki, o p o w ierzchni blisko 10 m 2, lub większe obiekty, o p o ­ w ierzchni m ieszkalnej wynoszącej około 20 m 2; ta o stat­ nia w ielkość była też ty p o w a dla budow li zagłębionych datow anych na okres rzym ski (I. Jadczykowa 1981, s. 130 in., 190-192)6. Cała k o n stru k cja obiektu

opie-6 Nieco inne dane - przynajmniej w odniesieniu do osad na Śląsku datowanych na okres rzymski - podaje Kazimierz Godłow­ ski. Jego zdaniem przeciętna wielkość obiektów zagłębionych wy­ nosi 17 m 2 (K. Godłowski 1969, s. 315).

Piotr Łuczkiew icz

Ryc. 9. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Obiekt 65: A - rzut poziomy na głębokość 88 cm; B i С - przekroje poprzeczne. Rys. P. Łuczkiewicz. Fig. 9. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Feature 65: A - plan at th e depth o f 88 cm; В, С - cross-sections. Drawn by P. Łuczkiewicz.

Osada ku ltu ry przeworskiej z m łodszego okresu przedrzym skiego i okresu rzym skiego w Sobieszynie

Ryc. 10. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Ceramika z obiektu 65. Rys. M. Maziarczuk. Fig. 10. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Pottery from feature 65. Drawn by M. Maziarczuk.

Piotr Ł uczkiew icz

Ryc. 11. Sobieszyn, pow. rycki, stan. 14. Zabytki metalowe z obiektu 65:1 - nóż żelazny; 2 - szydło/przekłuwacz żelazny; 3 - brązowy haczyk do wędki. Fot. P. Łuczkiewicz.

Fig. 11. Sobieszyn, Ryki district, site 14. Metal relics from feature 65:1 - iron knife; 2 - iron aw l/perforator; 3 - bronze fishing hook. Photo by P. Łuczkiewicz.

rała się na czterech słupach nośnych um ieszczonych w narożnikach. M niejsze dołki posłupow e um ieszczo­ ne w zdłuż boków W i E (i zagłębione znacznie poniżej stw ierdzonego spągu obiektu) dają p e w n e w skazów ­ ki o d n o śn ie k o n stru k cji ścian. Były one zbudow ane najpew niej z desek lub belek o p arty ch o w sp o m n ia­ ne m niejsze pionow e słupy. N ie m o żn a jed noznacznie w ykluczyć jakiejś form y ko n stru k cji plecionkow ej, rów nież w zm acnianej p io n o w y m i słupam i. W obydw u p rzyp ad k ach m usiały być o ne uszczelnione i w y k p io ­ ne polepą. Być m oże z ko n stru k cją ścian było związane duże zw ałow isko polepy, o gru b o ści praw ie 30 cm , o d ­ słonięte w części W obiektu. Kilka m ałych dołków po - słupow ych stw ierdzonych poza kraw ędzią W obiektu m ogłoby w skazyw ać n a coś w rodzaju p o d cien i w zdłuż ścian, być m oże m ających charakter schow ka (np. na drew no?). Takie p o d cien ia m o ż n a rów nież p o d ejrze­ w ać w przy p ad k u obiektu (półziem ianki) 45, b a d a n e ­ go w latach 2002 i 2003 (P. Łuczkiewicz 2005, s. 90-92, ryc. 6). O w alna p la m a szczególnie czarnej ziem i, silnie przesyconej w ęgielkam i m ogłaby sugerow ać obecność paleniska w ew nątrz chaty7. N ie stw ierdzono jed n ak żadnego b ru k u lub obstaw y kam iennej.

7 Był to najczęstszy sposób lokowania palenisk. Tylko w nie­ licznych przypadkach były one umieszczane poza domami (I. Jad- czykowa 1981, s. 218).

Podstaw ow ą m asę zabytków ruchom ych znale­ zionych w półziem iance stanow iła ceram ika, w ilości p o n ad 2500 fragm entów . M im o obecności w partiach stropow ych nielicznych ułam ków o facetowanych w y­ lewach, zdecydow aną większość w śród form dystynk- tyw nych m ożna datow ać n a fazę B2 okresu rzymskiego. Należą tutaj przede w szystkim fragm enty garnków os­ tro profilowanych, z nieznacznie w yodrębnionym i w y­ chylonym n a zew nątrz brzegiem oraz w yodrębnionym dnem . C zasam i m ają one niską nóżkę. G ó rn a część naczynia jest gładka, natom iast dolna chropow acona. Tego ty p u form y znajdują dobre (i pew nie datow ane) analogie przykładow o na cm entarzyskach w O poce (grób 76 i znaleziska luźne - M. Stasiak 1994, s. 32-33, ryc. 51: b; 69: b) i K raśniku-Piaskach (A. W ichrow ska 2007). Liczną g rupę stanow ią także fragm enty grubo- ściennych naczyń jajow atych (ryc. 3: 1,2) na lekko w y­ odrębnionej nóżce, z krótkim , lekko wychylonym w y­ lewem . G ó rn a część naczynia jest szorstka, natom iast d ó ł chropow acony (ryc. 6). Pojawiają się także ciem n o ­ szare lub czarne, w yraźnie profilow ane wazy z o stry m załom em brzuśca (ryc. 4:2-5), p o n a d k tórym występuje dookolny row ek (ryc. 10:1-4). Brzeg jest prosty, odgięty n a zew nątrz, nóżka niska, pełna. C zasam i zam iast niej pojaw ia się w yodrębniona stopka (por. O poka, groby 8 i 67 - M. Stasiak 1994, s. 17-18, 30, ryc. 10: a, d; 44: d). Niekiedy takie naczynia zaopatrzone są w ucha oraz

Osada ku ltu ry przeworskiej z m łodszego okresu przedrzym skiego i okresu rzym skiego w Sobieszynie

zdobienie w postaci linii rytych lub o rn am en tu p u n k ­ towego. O prócz bardzo licznego m ateriału ceram iczne­ go, w obiekcie znaleziono także dużo kości zwierzęcych, jednak dość drobnych i słabo zachowanych.

S pektrum pozo stały ch zabytków jest bard zo u b o ­ gie. N ależałoby tu w ym ienić ogółem 4 przęśliki (ryc. 8: 2), m o cn o sk o ro d o w an y nóż żelazny z o b u stro n n ie w y odrębnioną rękojeścią (ryc. 11: 1), szydło/przekłu- wacz żelazny (ryc. 11:2) oraz brązow y haczyk do w ędki

(ryc. 11:3). To o statn ie narzędzie jest rzad k im znalezi­ skiem , n a Lubelszczyźnie zn an e były dotychczas tylko trzy sztuki p o ch o d zące z osady w N ieszaw ie K olonii (M. Stasiak-C yran 2004, s. 94-95 ryc. 6; ta m też lista znalezisk ze stan o w isk k u ltu ry przew orskiej z okresu rzym skiego). N ie m a o n o je d n a k w a lo ru c h ro n o lo ­ gicznego. D atow anie o biektu 65 opiera się w obec tego w yłącznie n a znaleziskach ceram icznych, k tóre m o żn a p ew n ie łączyć z fazą B, okresu rzyskiego.

Literatura

G a c k o w s k i Jacek

2003 Sprawozdanie z ratowniczych badań wykopali­ skowych przeprowadzonych w 2000 roku w strefie planowanej budowy autostrady A - l na odcinku województwa kujawsko-pomorskiego (b. woj. to­ ruńskie). W: R aport 2000. W stępne w yniki k o n ­ serw atorskich b adań archeologicznych w strefie budow y autostrad w Polsce za rok 2000, red. Z. Bukowski. Warszawa, s. 29-59. Zeszyty O środ­ ka O chrony Dziedzictwa Archeologicznego, ser. B. M ateriały Archeologiczne.

D ą b r o w s k a Teresa

1988 Wczesne ja z y kultury przeworskiej. Chronologia - zasięg - powiązania. Warszawa.

1997 Kamieńczyk. Ein Gräberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien. Kraków. M onum enta Archaeo- logica Barbarica 3.

C h ł o d n i c k i M a r e k , K r z y ż a n i a k Lech (red.)

1998 Gazociąg pełen skarbów archeologicznych. Katalog wystawy. Poznań.

G o d ł o w s k i Kazimierz

1969 Budownictwo, rozplanowanie i wielkość osad kul­ tury przeworskiej na Górnym Śląsku. W iadom ości A rcheologiczne 34: 1, s. 305-331.

H a c h u l s k a - L e d w o s Renata

1996 Materiały z okresów lateńskiego i wpływów rzym ­ skich ze stanowiska 1 w Krakowie - Nowej Hucie (Mogiła rejon szpital centrum) z 1954 r. Część II. M a­ teriały Archeologiczne Nowej H uty 11, s. 13-99. J a d c z y k o w a Irena

1981 Budownictwo mieszkalne kultury przeworskiej na obszarze Polski. Prace i M ateriały M uzeum A r­ cheologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna 28, s. 109-247.

K o k o w s k i Andrzej

1985 Die Feuerstahlwerkzeuge der Przeworsk-Kultur. W: M ém oires archéologiques, red. A. Kokowski. Lublin, s. 109-127.

1993 Gródek nad Bugiem. Cmentarzysko grupy masło-męckiej. Tom 1-3. Lublin.

1999 „Prowincja” kultury przeworskiej w m łodszym okresie przedrzym skim nad środkowym Wieprzem. W: CO M HLAN . Studia z archeologii okresu przedrzym skiego i rzym skiego w Europie Środ­ kowej dedykow ane Teresie Dąbrowskiej w 65.

rocznicę urodzin, red. J. Andrzejow ski. W arsza­ wa, s. 203-216.

2005 Starożytna Polska. Warszawa. Ł u c z k i e w i c z Piotr

1999 Osada kultury przeworskiej z młodszego okre­ su przedrzymskiego w Sobieszynie, stan. 14, pow. Ryki, woj. lubelskie. Archeologia Polski Środko­ w ow schodniej 4, s. 115-118.

2000 Osada kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego w Sobieszy­ nie (stan. 14), pow. Ryki, woj. lubelskie. Drugi sezon badań. A rcheologia Polski Środkow owschodniej 5, s. 80-84.

2002 Ślady produkcji metalurgicznej na osadzie kultury przeworskiej z młodszego kresu przedrzymskiego

i okresu rzymskiego w Sobieszynie (stan. 14), pow. Ryki, woj. Lublin. W: H utnictw o świętokrzyskie oraz inne centra i ośrodki starożytnej m etalurgii żelaza na ziem iach polskich, red. S. Orzechowski. Kielce, s. 159-165.

2005 Osada kultury przeworskiej z młodszego okresu przedrzymskiego i okresu rzymskiego w Sobieszy­ nie, stan. 14, gm. Ułęż, pow. Ryki. Sprawozdanie z badań prowadzonych w 2001 i 2002 r. A rcheolo­ gia Polski Środkow ow schodniej 7, s. 87-94. 2006 Uzbrojenie ludności ziem Polski w młodszym okresie

przedrzymskim. Lublin. Archaeologia Militaria 2. 2008 Sobieszyn, Fdst. 14, pow. Ryki, Woj w. lubelskie.

Eine Siedlung der Przeworsk-Kultur aus der jünge­ ren vorrömischen Eisenzeit und der frühröm ischen Kaiserzeit in Ostpolen. W: E. D roberjar, B. Ko- moróczy, D. Vachútova (red.), Barbarská sídliště. C hronologické, ekonom ické a historické aspekty jejich vývoje ve světle novyých archeologických výzkum ů, Archeologie b arb arů 2007, III. Protohi- storická Konference, „keltské, germ ánské a časně slovanské osídlení“ (pozdní doba laténská, doba řím ská, stěhování n áro d ů a časně slovanské o b ­ dobí). Sídliště, sídlištní objekty a nálezy a jejich význam pro chronologii protohistorického vývo­ je, Mikulov, 29.10-2.11.2007. Brno, s. 259-278. Spisy A rcheologického Ü stavu AV ČR Brno 37. M i s i e w i c z Wal er i a, P o l a ń s k a M arta

1997 Wstępne wyniki badań osady kultury przeworskiej w Nieszawie Kolonii, stan. 5, woj. lubelskie. A rche­ ologia Polski Środkow ow schodniej 2, s. 106-112.

Piotr Ł uczkiew icz

P r o c h o w i c z R adosław J.

1999 Krążki ze skorup naczyń na terenie kultury prze­ worskiej. W: COM HLAN . Studia z archeologii okresu przedrzym skiego i rzym skiego w E uro­ pie Środkowej dedykow ane Teresie Dąbrowskiej w 65. rocznicę urodzin, red. J. Andrzejewski. Warszawa, s. 307-318.

R o d z i ń s k a - N o w a k Judyta

2006 Jakuszowice, stanowisko 2. Ceramika z osady kul­ tury przeworskiej z młodszego i późnego okresu wpływów rzymskich i wczesnej fa z y okresu wędró­ wek ludów. Kraków. Prace A rcheologiczne 61. R o g a l s k i Bartłomiej

2004 Sprawozdanie z ratowniczych badań archeolo­ gicznych na osadzie z młodszego okresu wpływów

rzymskich i okresu wędrówek ludów w Kunach, pow. Turek, woj. wielkopolskie, stan. 4. W: K ultura przew orska. O dkrycia - interpretacje - hipotezy. Tom 1, red. M. Olędzki, J. Skowron. Łódź, s. 179- 230.

S k o w r o n Justyn

1999 Wstępne w yniki badań osady kultury przeworskiej z młodszego okresu wpływów rzymskich i wczesne­ go okresu wpływów rzymskich w Antoniewie, st. 1, pow. Sochaczew, woj. mazowieckie. Łódzkie Spra­ w ozdania A rcheologiczne 5, s. 147-166.

2006 Kultura przeworska w dorzeczu środkowej i Dolnej Bzury. Monografia osadnictwa. Poznań.

S t a s i a k ( S t a s i a k - C y r a n ) M arta

1994 Ceramika z cmentarzyska kultury przeworskiej w Opoce. Lublin. Lubelskie M ateriały A rcheolo­ giczne 8: 2. K ultura Przew orska 2.

2003 W yniki szóstego sezonu badań na osadzie kultu­ ry przeworskiej w Nieszawie Kolonii, stan. 5, pow. Opole Lubelskie. Archeologia Polski Środkow o­ w schodniej 6 (2001), s. 98-106.

2004 Czy Wandalowie byli dobrym i m yśliwym i i ryba­ kami? W: W andalowie - strażnicy bursztynow e­ go szlaku. Państw ow e M uzeum A rcheologiczne w Warszawie, 8 m arca - 16 czerw ca 2004. K ata­ log wystawy. Lublin-W arszaw a, s. 90-96. W i c h r o w s k a A nna

2007 Kraśnik-Piaski, stan. 2. Cmentarzysko kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich. Lublin

(m aszynopis pracy magisterskiej przechow yw a­ ny w Instytucie Archeologii UMCS w Lublinie). W i c h r o w s k i Zbigniew

1997 Cmentarzysko kultury przeworskiej w Kraśniku-Piaskach, stan. 2. Archeologia Polski Środkow o­ w schodniej 2, s. 113-116.

Ż y c h l i ń s k i Daniel

2002 Grot kościany z młodszego okresu przedrzym skie­ go z Otorowa, pow. Szamotuły, woj. wielkopolskie. Prace i M ateriały M uzeum M iasta Zgierza 3-4, s. 179-184.

A settlement o f the Przeworsk culture from the Younger Pre-Roman and Roman Periods in Sobieszyn,

Ryki district, site 14. Report from excavations in the years 2 0 0 5 and 2 0 0 7

/s u m m a ry / The settlem ent in Sobieszyn has been explored w ith som e intervals since 1998. So far 71 features have been uncovered (storage/dum ping pits, post holes, sem i-dugouts, m etallurgy furnaces, charcoal piles) dating from phase A2 o f the Younger Pre-Rom an Period to phase Β2/ ^ o f the Rom an Period.

In 2005,220 m 3 o f earth and 15 objects marked w ith the n u m ­ bers from 57 to 71 (Fig. 1) were examined, yielding nearly 10,000 pottery sherds. The predom inant type o f pottery am ong them comes from the Younger Pre-Roman Period (Fig. 2:1-6); there are also num erous sherds dating from the Roman Period (Fig. 4; 5). Am ong extremely rare finds are fragments o f vessels turned in their upper p art and those m ade on the potters wheel (Fig. 5:6,7). There are also som e spindle whorls am ong the objects uncovered on the site (Fig. 8). The m ost interesting finds are a disc-shaped object w ith a hole drilled in the middle, m ade from a pottery frag­ m ent (Fig. 8:3) and a bronze twisted yarn plug w ith an eye.

M ost o f th e uncovered features are circular p o st holes, 10-70 cm deep, 20-60 cm in diam eter, while the object o f g reat­

est im portance is a sem i-dugout (Feature 65) (Fig. 9), nearly rectangular in shape, 5.5 x 4.5 m in size. Originally, it was dug 80 cm into the ground, supported by 4 su p p o rt poles in the corners. Smaller poles along the w estern an d eastern walls (reaching into the g round below the floor o f the dug-out) were possibly elem ents o f the stru ctu re o f the walls, m ost probably m ade o f boards o r beams; the walls m ay also have been m ade o f w attle and strengthened w ith poles. Several sm all holes left by such su p p o rt poles th a t were found outside the w estern wall o f the dug-out m ay suggest the existence o f som e kin d o f ar­ cade along the wall, w hich m ay have served as storage space (e.g. for w ood).

W ithin the dug-out over 2,500 p o ttery sherds were found, the m ost characteristic o f w hich date from phase B2 o f th e Ro­ m an Period (Fig. 3: 1,2; 4: 2-5; 6; 10: 1-4). O ther finds include 4 spindle w horls (Fig. 8: 2), a corroded iron knife (Fig. 11: 1), an iron aw l/perforator(Fig. 11: 2) an d a bronze fishing hook (Fig. 11:3). D r P io tr Ł u c z k ie w ic z In s ty tu t A r c h e o lo g i i U M C S w L u b lin ie PI. M . C u r ie - S k ło d o w s k ie j 4 2 0 - 0 3 1 L u b lin piotrJuczkiewicz@hotmail.com