MARIAN FLIS1
SZKODY £OWIECKIE W ŒWIETLE UWARUNKOWAÑ
EKONOMICZNYCH I PRAWNYCH
Abstrakt. Interakcje zwierz¹t na œrodowiska ich bytowania w postêpuj¹cych zmianach za-równo agrocenoz, jak i fitocenoz leœnych prowadz¹ do uszkadzania roœlin, które w ujêciu go-spodarczym okreœlane s¹ mianem szkód wyrz¹dzanych przez zwierzêta. W przypadku zwie-rz¹t ³ownych odpowiedzialnoœæ za szkody w uprawach i p³odach rolnych scedowana jest na dzier¿awców lub zarz¹dców administracyjnie wydzielonych terenów, okreœlanych jako ob-wody ³owieckie. W ostatnich latach problem szkód przybiera na znaczeniu, co bezpoœrednio powi¹zane jest ze zwiêkszeniem liczebnoœci dzików, bêd¹cych ich g³ównym sprawc¹. Wraz ze zwiêkszeniem siê liczby szkód wzrastaj¹ obci¹¿enia finansowe kó³ ³owieckich, których cz³onkowie niejednokrotnie zmuszeni s¹ podejmowaæ dodatkowe zobowi¹zania finansowe na pokrycie odszkodowañ za szkody czynione przez zwierzynê. W sytuacji takiej nieodzow-na wydaje siê wspó³praca miêdzy myœliwymi i rolnikami w celu maksymalnego ogranicze-nia tych szkód. Jednak w obecnych warunkach strukturalno-ekonomicznych rolnictwa nie jest to takie proste i wymaga du¿ego zaanga¿owania i dobrej woli obu stron.
S³owa kluczowe: szkoda ³owiecka, dzik, odpowiedzialnoœæ za szkody, odszkodowania ³o-wieckie
WPROWADZENIE
Postêpuj¹ca w ostatnich latach intensyfikacja rolnictwa, po³¹czona z inten-sywn¹ urbanizacj¹ terenów rolniczych, przyczynia siê do ograniczania area³ów bytowania zwierz¹t dziko ¿yj¹cych. Dodatkowo stan ten pog³êbiany jest przez wzrost antropopresji, co poci¹ga za sob¹ niekorzystne zmiany behawioralne u zwierz¹t dziko ¿yj¹cych, bêd¹ce swoistym odreagowaniem na kompleksowe oddzia³ywanie wymienionych czynników. Zmiany zachowañ zwierz¹t, zwi¹za-ne g³ównie z cyklami i lokalizacj¹ miejsc ¿erowania, a tak¿e ze zwiêkszeniem liczebnoœci zwierz¹t, prowadz¹ do gwa³townych zmian ekologicznych uk³adów
1 Autor jest pracownikiem naukowym Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie (e-mail: marian.flis@up.lublin.pl).
przyrodniczych w zakresie interakcji zwierz¹t i œrodowiska. W naturalnych uk³a-dach przyrodniczych, w których nie obowi¹zywa³y prawa ekonomiczne zwi¹za-ne z efektywnoœci¹ dzia³añ gospodarczych, pojêcie szkód wyrz¹dzanych przez zwierzynê jako takie nie wystêpowa³o. W dobie tzw. gospodarki rynkowej, gdzie uwarunkowania ekonomiczne prowadz¹ do intensyfikacji rolnictwa, problem niekorzystnego oddzia³ywania zwierz¹t na struktury zurbanizowanych agroce-noz przybiera na znaczeniu.
SZKODY W UJÊCIU HISTORYCZNYM
Pomimo faktu, ¿e w zró¿nicowanym prawodawstwie ³owieckim problema-tyka szkód zwi¹zanych z szeroko rozumianym ³owiectwem istnia³a ju¿ od XV wieku, mo¿na stwierdziæ, ¿e w ujêciu historycznym zagadnienie szkód wyrz¹dzanych przez zwierzêta w uprawach rolniczych pojawi³o siê prawdo-podobnie dopiero w XVIII wieku i zwi¹zane by³o z postêpuj¹cym w tym okresie rozwojem rolnictwa oraz przemys³u [Koœcielniak-Marsza³ 2009]. Najogólniej przyjmuje siê, ¿e jednym z pierwszych, a zarazem znacz¹cych uregulowañ prawnych w zakresie odpowiedzialnoœci za szkody wyrz¹dzane przez zwierzynê by³o Rozporz¹dzenie Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 3 grudnia 1927 roku [Rozporz¹dzenie... 1927], które nak³ada³o obowi¹zek wynagradzania szkód wyrz¹dzonych przez cztery gatunki zwierzyny grubej na w³aœciciela lub dzier¿awcê obwodu ³owieckiego. Jednak nale¿y zauwa¿yæ, ¿e w okresie tym zupe³nie odmiennie uregulowana by³a kwestia prawna po-lowania, które w g³ównej mierze zwi¹zane by³o z w³asnoœci¹ gruntu. Taki stan prawny obowi¹zywa³ do okresu powojennego, kiedy to w 1952 roku, w œwietle zapisów Dekretu o Prawie £owieckim, odpowiedzialnoœæ ta przy-pisana zosta³a dzier¿awcom obwodów ³owieckich. Jednak ju¿ w 1955 roku w zwi¹zku ze swoist¹ reorganizacj¹ ³owiectwa oraz prawnym okreœleniem w³aœciciela zwierzyny w postaci Skarbu Pañstwa aspekt szkód czynionych przez tê zwierzynê przypisany zosta³ prawnemu jej w³aœcicielowi, czyli w³a-œnie Skarbowi Pañstwa. Stan taki trwa³ do 1973 roku, kiedy to Rozporz¹dze-nie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1973 roku wprowadzi³o w kwestii od-szkodowañ czêœciow¹ partycypacjê (50% wyp³aconych odod-szkodowañ) dzier-¿awców obwodów ³owieckich zrzeszonych w Polskim Zwi¹zku £owieckim (PZ£). W kolejnych latach kwestia partycypacji dzier¿awców zrzeszonych w PZ£ ulega³a zmianom w zakresie proporcji oraz sposobu jej naliczania, a¿ do 1995 roku, kiedy to ustawa – Prawo ³owieckie [Ustawa... 1995] przenio-s³a obligatoryjn¹ odpowiedzialnoœæ za szkody ³owieckie na dzier¿awców lub zarz¹dców obwodów ³owieckich, czyli de facto myœliwych (rysunek 1).
Pocz¹wszy od tego okresu, pomimo zapisu ustawowego, ¿e zwierzyna w stanie wolnym stanowi dobro ogólnonarodowe i jest w³asnoœci¹ Skarbu Pañstwa, z kwestii odpowiedzialnoœci za szkody ³owieckie wy³¹czony zosta³ czynnik pañstwowy. Taka konstrukcja odpowiedzialnoœci za szkody sprawia, ¿e ma ona charakter obiektywny, gdy¿ przejêcie odpowiedzialnoœci nie wy-nika z ewentualnej winy zarz¹dcy b¹dŸ dzier¿awcy obwodu ³owieckiego.
Te-go typu regulacja prawna odpowiedzialnoœci za szkody jest swoist¹ modyfi-kacj¹ koncepcji odpowiedzialnoœci zawartej w prawie cywilnym, zawê¿on¹ zarówno przedmiotowo, jak i podmiotowo i dostosowan¹ do specyfiki szkód wyrz¹dzanych przez zwierzynê w uprawach rolniczych. Na podkreœlenie za-s³uguje fakt, ¿e odpowiedzialnoœæ za szkody obejmuje tylko piêæ gatunków zwierzyny (dziki, ³osie, jelenie, daniele i sarny), a w obecnych uwarunkowa-niach prawnych w zasadzie nawet cztery, gdy¿ ³oœ objêty jest ca³orocznym okresem ochronnym, co sprawia, ¿e odpowiedzialnoœæ za szkody czynione przez ten gatunek ponosi Skarb Pañstwa [Ustawa... 1995].
{
{
{
{
{
Rozporz¹dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 3 grudnia 1927 roku W³aœciciel lub dzier¿awca obwodu
³owieckiego
Dzier¿awca lub zarz¹dca obwodu ³owieckiego
Dzier¿awca lub zarz¹dca obwodu ³owieckiego
Skarb Pañstwa
(zwrot 50% kwoty wyp³aconych odszkodowañ dla dzier¿awców PZ£)
Skarb Pañstwa
(zwrot 25% kwoty wyp³aconych odszkodowañ dla dzier¿awców PZ£)
Skarb Pañstwa
(zwrot 25% wartoœci tusz oraz 15% kwoty wyp³aconych odszkodowañ
dla dzier¿awców PZ£)
Skarb Pañstwa
Dekret o Prawie £owieckiem z dnia 29 paŸdziernika 1952 roku
Dekret z dnia 18 kwietnia 1955 roku
Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 2 sierpnia 1957 roku Ustawa z dnia 17 czerwca 1959 roku o hodowli,
ochronie zwierz¹t ³ownych i prawie ³owieckim Rozporz¹dzenie Rady Ministrów
z dnia 26 strycznia 1960 roku
Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1973 roku
Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia 1975 roku
Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 26 paŸdziernika 1987 roku
Ustawa – Prawo ³owieckie z dnia 13 paŸdziernika 1995 roku Rozporz¹dzenie Ministra Ochrony Œrodowiska
Zasobów Naturalnych i Leœnictwa z dnia 22 maja 1997 roku
Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 15 lipca 2002 roku Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska
z dnia 8 marca 2010 roku
{
RYSUNEK 1. Kwestie odpowiedzialnoœci za szkody w okresie powojennym w œwietle obowi¹zuj¹cych aktów prawnych
FIGURE 1. Issues of responsibility for damage in the post-war period in the light of current legislation
Jednoczeœnie nale¿y zauwa¿yæ, ¿e odpowiedzialnoœæ za szkody wyrz¹dzane przez zwierzynê w agrocenozach nie nosi znamion absolutnej, co wynika z faktu wy³¹czeñ tej odpowiedzialnoœci w przypadkach opisanych w artykule 48 ustawy – Prawo ³owieckie. Wy³¹czenia te maj¹ jednoczeœnie charakter taksatywny, co spra-wia, ¿e wyst¹pienie którejkolwiek sytuacji skutkuje brakiem przejêcia odpowie-dzialnoœci za powsta³¹ szkodê przez dzier¿awcê lub zarz¹dcê obwodu ³owieckiego.
Kwestie przejêcia odpowiedzialnoœci za szkody w uprawach rolniczych wyni-kaj¹ równie¿ z miejsca po³o¿enia tej uprawy. W przypadku upraw po³o¿onych w granicach obwodów ³owieckich odpowiedzialnoœæ za szkody spoczywa na ich dzier¿awcach b¹dŸ zarz¹dcach tych terenów. Na gruntach niewchodz¹cych w sk³ad obwodów ³owieckich kwestia odpowiedzialnoœci przypisana jest praw-nemu w³aœcicielowi zwierzyny – Skarbowi Pañstwa, procedury zaœ szacowania wynikaj¹ z charakteru wy³¹czenia (tabela 1). Z kolei rola Pañstwa w tych proce-durach oraz samej likwidacji szkód, oprócz wymienionych kwestii odpowie-dzialnoœci i jej ograniczeñ, sprowadza siê tak¿e do szczegó³owego uregulowania sposobu postêpowania przy szacowaniu szkód oraz wyp³aty odszkodowañ, jak równie¿ problematyki ograniczania potencjalnie rodz¹cych siê sporów [Flis 2008, Koœcielniak-Marsza³ 2009, Rozporz¹dzenie... 2010].
TABELA 1. Odpowiedzialnoœæ za szkody w zale¿noœci od miejsca po³o¿enia zniszczonej uprawy TABLE 1. Responsibility for damage according from place of position of destroyed cultivation
Miejsce wyst¹pienia Organ Organ dokonuj¹cy szacowania szkody odpowiedzialny i wyp³aty odszkodowania
dzier¿awca przedstawiciel Teren obwodu ³owieckiego lub zarz¹dca dzier¿awcy lub zarz¹dcy
obwodu ³owieckiego obwodu ³owieckiego wy³¹czenie ze wzglêdu dyrekcja parku
na charakter ochronny Skarb Pañstwa narodowego lub organ Teren poza obwodem (parki narodowe sprawuj¹cy nadzór
³owieckim i rezerwaty) nad rezerwatem lub wy³¹czony wy³¹czenie ze wzglêdu zarz¹d województwa z obwodu ³owieckiego na inne cele Skarb Pañstwa w³aœciwy ze wzglêdu
(administracyjne na miejsce lub gospodarcze) wyst¹pienia szkody
EKOLOGICZNE UWARUNKOWANIA POWSTAWANIA SZKÓD
W ostatnich latach obserwuje siê gwa³towny wzrost szkód wyrz¹dzanych przez zwierzynê w uprawach rolniczych. Na LubelszczyŸnie, charakteryzuj¹cej siê niezbyt du¿¹ intensyfikacj¹ rolnictwa oraz znacznym rozdrobnieniem upraw rolniczych, w okresie ostatnich 10 lat liczba i wielkoœæ szkód w uprawach rolni-czych zwiêkszy³a siê od 2 do 6 razy, w zale¿noœci od rodzaju i po³o¿enia upraw oraz struktury agrocenoz [Flis 2009b, 2010]. W rejonach zachodniej czêœci kra-ju zwiêkszenie siê liczby szkód w ostatnich latach przybiera jeszcze bardziej dy-namiczny charakter [Flis 2009a].
G³ówn¹ tego przyczyn¹ jest gwa³towne zwiêkszenie liczebnoœci dzików na terenie kraju, bêd¹cych g³ównym sprawc¹ tych szkód (oko³o 95%). Wed³ug
danych ze sprawozdawczoœci ³owieckiej, obejmuj¹cej 93% wszystkich ob-wodów ³owieckich w kraju, liczebnoœæ dzików w okresie ostatnich dziesiê-ciu lat zwiêkszy³a siê ponaddwukrotnie (rysunek 2), przy jednoczesnym bli-sko 2,5-krotnym wzroœcie ³owieckiego pozyskania tego gatunku [Flis 2009a, Budny i in. 2010].
Na podkreœlenie zas³uguje równie¿ fakt znacznego zwiêkszenia presji na pozyskanie tego gatunku, g³ównie z powodu rosn¹cych zobowi¹zañ kó³ ³o-wieckich z tytu³u wyp³at odszkodowañ. W 2000 roku w ci¹gu sezonu polowañ ³owiecka eksploatacja zinwentaryzowanego stanu populacji dzików kszta³to-wa³a siê na poziomie oko³o 80%, w ci¹gu zaœ 10-letniego okresu wielkoœæ ta wzros³a i w sezonie ³owieckim 2008/2009 przekroczy³a 100% wiosennego sta-nu liczebnego populacji. Natomiast w ostatnim sezonie ³owieckim presja ³o-wiecka na ten gatunek nieznacznie siê zmniejszy³a (87,4%). Stan ten warun-kowany by³ w g³ównej mierze wzrostem potencja³u rozrodczego populacji dzików, czego bezpoœredniej przyczyny upatruje siê w intensyfikacji produk-cji rolnej w postaci zwiêkszenia udzia³u upraw wielko³anowych, przy jedno-czesnym zwiêkszonym udziale roœlin wysokoenergetycznych, a zw³aszcza ku-kurydzy. Wymienione czynniki warunkuj¹ doskona³e warunki os³onowe w rozleg³ych agrocenozach, co w po³¹czeniu z dostêpnoœci¹ wysokoenerge-tycznego po¿ywienia znacz¹co stymuluje rozwój populacji tego gatunku [Koz-drowski i Dubiel 2004, Flis 2009a, Koœcielniak-Marsza³ 2009]. W ostatnich la-tach, niezale¿nie od regionu kraju, znacz¹cym modyfikacjom uleg³y preferen-cje ¿erowe dzików. O ile w latach siedemdziesi¹tych i osiemdziesi¹tych pod-stawow¹ roœlin¹ ¿erow¹ na polach uprawnych by³y ziemniaki [Mackin 1970, Drozd 1988, Fruziñski i Wlaze³ko 1991], to w latach dziewiêædziesi¹tych na-stêpowa³o przesuniêcie preferencji ¿erowych w kierunku pojawiaj¹cych siê coraz czêœciej upraw kukurydzy [Dubas 1996], obecnie zaœ wskaŸniki
po-RYSUNEK 2. Liczebnoœæ i ³owieckie pozyskanie dzików [tys. sztuk] w ostatnim dziesiêcioleciu w obwodach dzier¿awionych w latach 2000–2010
FIGURE 2. Population and hunting acquisition of wild boar (in thousands of individuals) in the last decade in hunter district to lease in 2000–2010
twierdzaj¹ tê tendencjê [Flis 2009b, 2010]. Taki wysokoenergetyczny ¿er, jak ju¿ wspomniano, warunkuje zwiêkszenie potencja³u rozrodczego populacji, objawiaj¹cego siê zwiêkszonymi liczebnie miotami, jak równie¿ wczeœniej-szym osi¹ganiem dojrza³oœci p³ciowej i przystêpowaniem osobników w wieku poni¿ej 1 roku ¿ycia do rozrodu [Kozdrowski i Dubiel 2004].
Wszystkie wymienione elementy, powoduj¹ zniekszta³cenie struktury wieko-wej populacji, objawiaj¹cej siê zbyt du¿ym udzia³em osobników m³odych, co w znacz¹cy sposób wp³ywa zarówno na wielkoœæ, jak i rozmieszczenie prze-strzenne szkód w uprawach rolniczych.
EKONOMICZNE UWARUNKOWANIA WYP£ATY ODSZKODOWAÑ £OWIECKICH
Zgodnie z zapisami ustawowymi, w terenach obwodów ³owieckich, dzier¿a-wionych przez ko³a ³owieckie, odpowiedzialnoœæ odszkodowawcz¹ za szkody w uprawach i p³odach rolnych ponosz¹ ich dzier¿awcy [Flis 2008]. Z kolei kwo-ty wyp³acanych odszkodowañ z tego kwo-tytu³u z roku na rok ulegaj¹ zwiêkszeniu (rysunek 3). W sezonie ³owieckim 2000/2001 w skali kraju kwota wyp³aconych odszkodowañ przez dzier¿awców obwodów ³owieckich wynosi³a 18,9 mln z³o-tych. W kolejnych latach, przy znacznych fluktuacjach w poszczególnych sezo-nach ³owieckich, kwota ta ulega³a zwiêkszaniu, by w sezonie ³owieckim 2007/2008 przekroczyæ 33 mln z³, a rok póŸniej ju¿ 45 mln z³. W ostatnim sezo-nie ³owieckim wielkoœæ ta zmsezo-niejszy³a siê sezo-nieco – do 43 mln z³ [Informacje i opracowania... 2008, 2009]. Na podkreœlenie zas³uguje fakt, ¿e kwoty odszko-dowañ wyp³acanych przez dzier¿awców obwodów ³owieckich stanowi¹ 70–80% wszystkich odszkodowañ z tytu³u szkód w uprawach i p³odach rolnych.
Naj-RYSUNEK 3. Kszta³towanie siê odszkodowañ ³owieckich wyp³acanych przez dzier¿awców obwodów ³owieckich zrzeszonych w Polskim Zwi¹zku £owieckim w latach 2000–2010
FIGURE 3. Hunting indemnities paid by hunting inspectorates leaseholders associated in Polish Hunting Association in 2000–2010
wiêksze kwoty tych odszkodowañ wyp³acane s¹ w rejonach zachodniej i pó³noc-no-zachodniej czêœci kraju, najmniejsze zaœ w rejonach Polski Centralnej i Wschodniej. Œrednia wielkoœæ pojedynczej szkody w skali kraju w 2008 roku kszta³towa³a siê na poziomie oko³o 600 z³, ulegaj¹c zwiêkszeniu wraz ze wzro-stem powierzchni uszkodzeñ przez zwierzynê. Dodatkowo nale¿y zwróciæ uwa-gê na fakt, ¿e kwoty wyp³acanych odszkodowañ nie s¹ jedynymi obci¹¿eniami zwi¹zanymi z odpowiedzialnoœci¹ za szkody. W przypadku ka¿dej pojedynczej szkody, niezale¿nie od jej wielkoœci i stopnia zniszczenia, w procedurze szaco-wania wystêpuj¹ koszty poœrednie, obejmuj¹ce m.in. koszty przynajmniej dwu-krotnego dojazdu szacuj¹cego (szacowanie wstêpne i szacowanie koñcowe) oraz czasu szacowania, który œrednio w skali kraju wynosi 3 godziny na ka¿d¹ szko-dê. Analiza efektywnoœci dzia³alnoœci kó³ ³owieckich wskazuje, ¿e koszty zwi¹-zane z odpowiedzialnoœci¹ za szkody w uprawach i p³odach rolnych stanowi¹ œrednio 25% ich rocznego bud¿etu [Flis 2009a].
Warto w tym miejscu zwróciæ uwagê na fakt, ¿e œrodki przeznaczane na wy-p³atê odszkodowañ ³owieckich pochodz¹ ze sk³adek i op³at wnoszonych przez myœliwych na rzecz kó³ ³owieckich, w których s¹ oni zrzeszeni, jak równie¿ wp³ywów uzyskiwanych ze sprzeda¿y zwierzyny. Jednoczeœnie gwa³towne zwiêkszanie siê liczebnoœci dzików, jak równie¿ ogólnoœwiatowy kryzys gospo-darczy przyczyni³y siê do za³amania koniunktury na obrót dziczyzn¹, co poci¹-gnê³o za sob¹ radykalny spadek cen skupu w 2008 i 2009 roku, a co za tym idzie – znaczne zmniejszenie siê wp³ywów kó³ ³owieckich z tytu³u sprzeda¿y tusz. Swoist¹ alternatyw¹ w tej kwestii okaza³a siê mo¿liwoœæ sprzeda¿y bezpoœred-niej dziczyzny oraz powstanie w 2009 roku konsorcjum „Dziczyzna Polska”. Obydwa te elementy, oddzia³uj¹c bezpoœrednio na rynek, przyczyni³y siê do stopniowego wzrostu cen dziczyzny, a tym samym do poprawy kondycji finan-sowej kó³ ³owieckich, co w konsekwencji oddali³o wizjê utraty przez nie p³yn-noœci finansowej.
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
Obecnie obowi¹zuj¹ce uwarunkowania prawne obarczaj¹ odpowiedzialnoœci¹ za szkody ³owieckie dzier¿awców lub zarz¹dców obwodów ³owieckich, wy³¹-czaj¹c z tej odpowiedzialnoœci prawnego w³aœciciela zwierzyny – Skarb Pañ-stwa, za wyj¹tkiem terenów niewchodz¹cych w sk³ad obwodów ³owieckich. Z kolei postêpuj¹ce zmiany struktur agrocenoz wywieraj¹ bezpoœredni wp³yw na liczebnoœæ, struktury populacyjne, jak równie¿ strukturê przestrzenn¹ popu-lacji dzików, a tym samym w sposób bezpoœredni lub poœredni wp³ywaj¹ na in-terakcje zwierz¹t i œrodowiska, co w konsekwencji prowadzi do zwiêkszania szkód ³owieckich. Ponaddwukrotne zwiêkszenie obci¹¿eñ finansowych kó³ ³o-wieckich w ci¹gu ostatniej dekady sprawia, ¿e przy zachwianiu koniunktury cen skupu zwierzyny, bêd¹cej jednym z podstawowych Ÿróde³ dochodu kó³, proble-matyka szkód staje siê dla nich doœæ istotna w ujêciu ekonomiczno-funkcjona-lnym. Jednoczeœnie poziom ³owieckiej eksploatacji populacji dzików, osi¹gaj¹-cy pu³ap nawet 100% wiosennej liczebnoœci, wydaje siê byæ zbyt ma³o
efektyw-nym czynnikiem ograniczaj¹cym liczebnoœæ, a poœrednio i szkody, przy tak zwiêk-szonym potencjale rozrodczym u tego gatunku. Tym samym nie wywiera on istot-nego wp³ywu jako czynnik ograniczaj¹cy szkody wyrz¹dzane przez ten gatunek. Przy tak znacznym oddzia³ywaniu na œrodowisko agrocenoz przez dziki zasadne wydaje siê byæ zwiêkszenie poziomu ³owieckiej eksploatacji, nawet do oko³o 150% jej stanu wiosennego, celem radykalnego ograniczenia ich liczebnoœci, a tym sa-mym i wyrz¹dzanych szkód. Tak¿e szersza wspó³praca rolników z myœliwymi mo-¿e skutkowaæ podejmowaniem zabiegów profilaktycznych, zmierzaj¹cych do ogra-niczania tych szkód. W obecnej sytuacji radykalnych zmian struktury u¿ytków rol-niczych jest to zabieg niezmiernie trudny ze wzglêdu na fakt, ¿e postêpuj¹ca inten-syfikacja rolnictwa, d¹¿¹ca do jego rentownoœci, nie sprzyja w ¿adnej mierze popra-wie warunków bytowania zpopra-wierzyny, jak równie¿ mo¿liwoœciom przeciwdzia³ania wyrz¹dzaniu szkód ³owieckich przez zwierzêta, które w swoisty sposób zaadopto-wa³y siê do bytowania w rozleg³ych strukturach agrocenoz.
BIBLIOGRAFIA
Budny M., Kamieniarz R., Kolanoœ B., M¹ka H., Panek M., 2010: Sytuacja zwierz¹t ³ownych
w Polsce w latach 2008–2009.„Biuletyn Stacji Badawczej w Czempiniu” 6: 23–25.
Drozd L., 1988: Szkody wyrz¹dzane przez dziki w uprawach polowych w makroregionie
œrodko-wowschodniej Polski. „Annales UMC” EE, VI, 29: 243–253.
Dubas W.J., 1996: Szkody ³owieckie w przyleœnych uprawach rolnych w pó³nocno-wschodniej
Pol-sce. „Sylwan” 10: 45–56.
Flis M., 2008: Procedura szacowania szkód wyrz¹dzonych przez zwierzêta w uprawach rolniczych. „Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roœlin” 248: 117–123.
Flis M., 2009a: Szkody w uprawach rolniczych w œwietle szkodliwego oddzia³ywania rolnictwa na
ekosystemy. Biotop. Zagro¿enia biotopów leœnych.Uniwersytet Opolski, Opole.
Flis M., 2009b: Wielkoœæ szkód wyrz¹dzanych przez dziki w uprawach rolniczych w obwodzie
³o-wieckim polnym w latach 1999–2000 i 2008–2009.„Biuletyn Instytutu Hodowli i
Aklimatyza-cji Roœlin” 254: 179–187.
Flis M., 2010: Zmiennoœæ wielkoœci szkód wyrz¹dzanych przez dziki w zró¿nicowanych strukturach
agrocenoz.„Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji Roœlin” (w druku).
Fruziñski B., Wlaze³ko M., 1991: Saisonale Dynamik der vom Schwarzwald im Feldanbau
verur-sachten Schäd im Forschungsgebiet Zielonka.”Z. Jagdwiss” 37: 250–257. Informacje i opracowania statystyczne – Leœnictwo,2008. GUS, Warszawa. Informacje i opracowania statystyczne – Leœnictwo, 2009. GUS, Warszawa.
Kozdrowski R., Dubiel A., 2004: Biologia rozrodu dzika. „Medycyna Weterynaryjna” 60: 1251–1253.
Koœcielniak-Marsza³ M., 2009: Problemy prawne regulacji wspó³dzia³ania myœliwych i rolników
w celu ograniczania szkód ³owieckich. Biotop. Zagro¿enia biotopów leœnych. Uniwersytet
Opolski, Opole.
Mackin R., 1970: Dynamics of damage caused by wild boar to different agricultural crops. ”Acta Theriologica” 15: 447–458.
Rozporz¹dzenie Ministra Œrodowiska z dnia 8 marca 2010 roku w sprawie sposobu postêpowania przy szacowaniu szkód oraz wyp³at odszkodowañ za szkody w uprawach i p³odach rolnych. Dz.U. z 2010 r. nr 45, poz. 272.
Rozporz¹dzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 3 grudnia 1927 roku o prawie ³owieckim. Dz.U. RP nr 110 z dnia 14 grudnia 1927 roku.
HUNTING DAMAGES IN THE LIGHT OF ECONOMIC AND LEGAL CONDITIONS
Abstract. The animals’ interactions with their habitats, in the conditions of progressing changes of agrocenoses and forest phytocenoses, lead to damages of the plant cover which are described as animal-caused damages. In the case of wild game the responsibility for damage done to cultivated land and crops rests on the tenants or administrators of the pieces of land defined as the hunting grounds. The problem of damages has become serious in recent years due to the increasing populations of wild boars which cause greater damage to crops than other animals. Financial burdens of hunting inspectorates and circles are growing in step with the damage intensity and their members are often compelled to pay compensation for damage done by wild game. Under such circumstances, co-operation of hunters and farmers seems to be necessary to radically reduce the animals’ influence on crops. However, in the present structural-economic conditions of Polish agriculture such co-operation is not simple and requires much effort, commitment and good will.
