PRACE ORYGINALNE
Marta Cholewa
1, A, B, E, F, Wojciech Ignasiak
2, C, D,
Małgorzata Radwan-Oczko
3, A, D, EStan przyzębia a wskaźnik BMI
u chorych dializowanych – badania pilotażowe
Periodontal Condition and BMI Rate Among Hemodialysed Patients
– a Pilot Study
1 Centrum Stomatologiczno-Lekarskie Ossowscy, Wałbrzych 2 Specjalistyczny Szpital im. dr. A. Sokołowskiego, Wałbrzych
3 Zakład Patologii Jamy Ustnej Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu
A – koncepcja i projekt badania; B – gromadzenie i/lub zestawianie danych; C – opracowanie statystyczne; D – interpretacja danych; E – przygotowanie tekstu; F – zebranie piśmiennictwa
Streszczenie
Wprowadzenie. Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) otyłość jest epidemią XXI w. i może być
czyn-nikiem ryzyka występowania innych chorób: cukrzycy, serca i naczyń, udarów. Stwierdzono, że otyłość i zapale-nie przyzębia są ze sobą powiązane. Periodontopatia to jedna z najbardziej powszechnych chorób przewlekłych. W wielu badaniach udowodniono u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek gorszy stan zdrowotny jamy ustnej w porównaniu do populacji zdrowych osób. Poszukiwanie związku między otyłością a stanem jamy ustnej wśród pacjentów z niewydolnością nerek może przyczynić się do rozszerzenia wiedzy na temat powiązań w tych trzech obszarach i zaproponowania działań profilaktycznych w celu ograniczenia zagrożeń infekcji periopatogena-mi i związanych z niperiopatogena-mi powikłań.
Cel pracy. Ocena stanu przyzębia u chorych dializowanych z powodu przewlekłej niewydolności nerek w
odnie-sieniu do wskaźnika wagowo-wzrostowego i z uwzględnieniem płci.
Materiał i metody. Do badań włączono 95 pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek leczonych dializami
w szpitalu we Wrocławiu i w Wałbrzychu. Wśród badanych w zależności od wartości BMI wydzielono 2 grupy: o normalnej wadze oraz z nadwagą/otyłością. Analizie statystycznej poddano czas dializoterapii, stężenie choleste-rolu całkowitego, HDL i LDL, liczbę zębów, głębokość kieszonek oraz poziom higieny jamy ustnej.
Wyniki. Blisko 50% spośród badanych miało podwyższoną wartość BMI. W grupie tej zarówno u kobiet, jak
i u mężczyzn, stwierdzono nieistotnie mniejszą liczbę zębów, większą średnią głębokość kieszonek oraz większą akumulację płytki nazębnej w przestrzeniach międzyzębowych w odniesieniu do osób o prawidłowej masie ciała. Grupy zarówno kobiet, jak mężczyzn z nadwagą/otyłością cechowały się krótszym czasem leczenia.
Wnioski. Osoby z nadwagą/otyłością charakteryzowały się gorszym stanem jamy ustnej. Mężczyźni w tej grupie
byli leczeni dializami w istotnie krótszym czasie. Nie stwierdzono istotnych zależności między stanem przyzębia a masą ciała. Nie wykazano istotnych różnic stanu przyzębia między grupą kobiet a mężczyzn z podwyższonymi wartościami BMI (Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 424–431).
Słowa kluczowe: zapalenie przyzębia, otyłość, BMI, hemodializa.
Abstract
Background. Obesityis claimed to be the 21st century plague. According to WHO, it might be a risk factor of
dis-eases such as diabetes, heart disdis-eases, blood vessels disdis-eases and strokes. Periodontopathy, one of the most common chronic diseases, is associated with many systemic diseases. Obesity and periodontitis are said to be associated with each other. Many studies have proved that hemodialized (HD) patients have worse oral condition in comparison to healthy individuals. If the relation between obesity and oral condition among HD patients is found, it may lead to a better understanding of the relation between these three conditions and suggest some preventive measures to reduce risks of periodontitis (periopatogene infections) and complications related to them.
Dent. Med. Probl. 2013, 50, 4, 424–431
Otyłość została uznana przez Światową Orga-nizację Zdrowia (WHO) za epidemię XXI wieku i jest jednym z ważnych problemów zdrowia pu-blicznego. W ostatnich latach wyraźnie wzrasta odsetek osób otyłych zarówno wśród dzieci i mło-dzieży, jak osób dorosłych. Jest to szczególnie wi-doczne w krajach o optymalnym poziomie rozwo-ju ekonomicznego [1–5].
Najczęściej do oceny stopnia otyłości stosu-je się dwa wskaźniki: wskaźnik względnej ma-sy ciała (Body Mass Index – BMI) oraz wskaźnik dystrybucji tkanki tłuszczowej (Waist Hip Ratio – WHR) [6].
Przyczyny zjawiska narastającej otyłości nie są jednoznaczne, mają podłoże genotypowe/fe-notypowe i są związane ze zmieniającym się sty-lem życia. Jego istotnymi esty-lementami są poziom wykształcenia, aktywność ruchowa, sposób od-żywiania, stosowane używki czy status społecz-no-ekonomiczny [1, 4, 7, 8]. Szacuje się, że zjawi-sko otyłości wśród Europejczyków wynosi około 20% i jest wyższe w krajach Europy środkowo-wschodniej i południowej.
Wyniki badań Rywika i wsp. [9] przeprowa-dzonych w Polsce wśród osób w wieku 20–74 lat wskazują, że wzrost wartości BMI zwiększa ryzy-ko wystąpienia zaburzeń metabolicznych i chorób układu krążenia.
Czas trwania i stopień otyłości wiążą się z wy-stępowaniem powikłań: choroby cukrzycowej ty-pu II, nadciśnienia tętniczego, chorób układu ser-cowo-naczyniowego, oddechowego (bezdech sen-ny), zmian zwyrodnieniowych układu ruchu, nowotworów, zaburzeń hormonalnych, zwiększa-jąc ryzyko śmiertelności [10,11].
Na podstawie przeprowadzonej metaanali-zy wielu badań zwrócono również uwagę na po-wiązanie otyłości z chorobami nerek. Zasugero-wano, że BMI jest istotnym wskaźnikiem ryzyka chorób nerek [12]. Stwierdzono, że nadwaga po-woduje wzrost ryzyka choroby nerek, natomiast u osób otyłych ryzyko to jest jeszcze większe.
Za-leżność ta jest bardziej nasilona u kobiet w porów-naniu z mężczyznami. Oszacowano, że w Stanach Zjednoczonych w 24% przypadków chorób nerek u mężczyzn i w 34% u kobiet mogą być one powią-zane z nadwagą lub otyłością [13].
Przewlekłe zapalenie przyzębia jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych chorób o pod-łożu zapalno-destrukcyjnym i jest zaliczana, po-dobnie jak otyłość, do chorób społecznych. Już dawno w badaniach eksperymentalnych na mo-delu zwierzęcym stwierdzono powiązanie otyłości z chorobami przyzębia [14]. Obecne badania zdro-wych osób dorosłych populacji japońskiej wska-zały na otyłość jako istotne ryzyko choroby przy-zębia [15]. Podobne wnioski przedstawili autorzy badający tę zależność w grupie 13 665 Ameryka-nów [16]. Potwierdzili istotną zależność między otyłością a chorobą przyzębia u dorosłych mło-dych ludzi, lecz nie wykazali jej u badanych w wie-ku średnim i u starszych osób.
Również w piśmiennictwie nefrologicznym zwrócono uwagę na stan jamy ustnej pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek. Podkreślono niezależne powiązanie złego stanu zdrowia jamy ustnej i chorób serca w tej grupie chorych [17].
Badania oceniające stan przyzębia u pacjen-tów z przewlekłą niewydolnością nerek wykazały w tej grupie częstsze występowanie chorób przyzę-bia w porównaniu do osób zdrowych [18]. Stwier-dzono najbardziej zaawansowane pełnoobjawowe zapalenie przyzębia u osób poddanych hemodiali-zie w porównaniu do dializowanych otrzewnowo i chorych niedializowanych [19]. W kolejnych ba-daniach potwierdzono zły stan przyzębia u osób dializowanych i istotne jego pogorszenie związane z czasem leczenia [20]. W grupie osób dializowa-nych 10 i więcej lat stwierdzono większe wartości wskaźnika higieny oraz wskaźników oceniających stopień zapalenia dziąseł, utratę przyczepu łącz-notkankowego oraz głębokość kieszonek przyzęb-nych w porównaniu do osób o krótszym okresie dializoterapii. Podkreślono, że choroba
przyzę-Objectives. To determine the periodontal condition among patients with chronic renal failure, based on gender
and BMI.
Material and Methods. The study involved 95 HD patients living in the South-West Poland (dialysed in Wrocław
and Wałbrzych).They were divided into two groups: with proper weight and overweight/obese. Statistical analy-ses contained the time of dialysotherapy, total cholesterol, HDL, LDL levels, teeth number, pocket depth and oral hygiene status.
Results. 50% of patients had higher BMI. In this group, both men and women are claimed to have essentially less
teeth, higher PD average and higher plaque accumulation in the interproximal spaces in comparison with people of normal weight. Both men and women were treated in the shorter period of time.
Conclusions. Overweight people are claimed to have worse oral status. Men in this group were dialysed in a
sig-nificantly shorter time. No statistical connections were shown between periodontal status and BMI. No essential differences of periodontal status were reported between women and men with higher BMI (Dent. Med. Probl.
2013, 50, 4, 424–431).
M. Cholewa, W. Ignasiak, M. Radwan-Oczko
426
bia może być nierozpoznanym źródłem ogólne-go stanu zapalneogólne-go i może u pacjentów z przewle-kłą chorobą nerek podwyższać ryzyko wystąpienia infekcji ogólnoustrojowej oraz powikłań sercowo-naczyniowych, co jest najczęstszą przyczyną zgo-nów [18, 21–25].
Dalsze badania wzajemnych relacji otyłości i stanu zdrowia jamy ustnej u chorych na przewle-kłą niewydolność nerek mogą przyczynić się do podjęcia działań w kierunku profilaktyki i ograni-czenia zagrożeń wystąpienia infekcji i chorób, nie tylko o podłożu bakteryjnym i zminimalizowania związanych z nimi powikłań zdrowotnych.
Celem pracy była ocena stanu przyzębia u cho-rych dializowanych z powodu przewlekłej niewy-dolności nerek z uwzględnieniem płci i wartości wskaźnika wagowo-wzrostowego (BMI).
Materiał i metody
Badanie przeprowadzono u 95 pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek (p.n.n.).
Byli oni leczeni dializami w dwóch ośrodkach: Akademickim Szpitalu Klinicznym we Wrocławiu i Szpitalu Specjalistycznym im. dr. A. Sokołow-skiego w Wałbrzychu. Pacjenci wyrazili pisemną, dobrowolną zgodę na przeprowadzenie badań ja-my ustnej przed lub po zabiegu dializoterapii.
Ocenę wartości badanych parametrów: wiek, wzrost i masa ciała, poziom cholesterolu całko-witego i jego frakcji (LDL, HDL) i czas dializote-rapii opracowano opierając się na danych z karty leczenia. Na podstawie wzrostu i masy ciała ba-danych obliczono wskaźnik względnej masy ciała BMI (body mass index), który jest jedną z najczę-ściej stosowanych metod oceny nadwagi lub oty-łości. Kryteria podziału BMI przyjęto za Cole et al. [26].
W badaniu stanu jamy ustnej oceniano licz-bę zębów, stan przyzębia brzeżnego z uwzględnie-niem głębokości kieszonek przyzębnych (PD) (z użyciem sondy periodontologicznej) oraz wskaź-nik API (approximal plague index). Obecność płytki nazębnej oceniano w: I kwadrancie uzębie-nia od strony podniebiennej, w II kwadrancie od strony przedsionkowej, w III kwadrancie od stro-ny językowej i w IV kwadrancie od strostro-ny przed-sionkowej. Wartość API do 25% wskazuje na hi-gienę optymalną, 25–39% dość dobrą, 40–70% to przeciętna higiena jamy ustnej, wymagająca po-prawy, natomiast wartość 70–100% opisuje niedo-stateczny stan higieny.
Obliczono podstawowe charakterystyki sta-tystyczne, średnią arytmetyczną (x), odchylenie standardowe (s) oraz minimalną (min.) i maksy-malną (max.) wartość badanych wskaźników.
Róż-nice między grupą kobiet a mężczyzn oceniano te-stem t-Studenta dla grup niezależnych, na pozio-mie istotności p < 0,05.
Istotność różnic między wydzielonymi gru-pami BMI oceniono testem post hoc (NIR – naj-mniejsze istotne różnice) dwuczynnikowej anali-zy wariancji, na poziomie istotności p < 0,05. Ob-liczeń dokonano z użyciem pakietu Statistica 9.1, część analiz przedstawiono w postaci rozkładu procentowego.
Wyniki
Wśród badanych było 38 kobiet i 57 mężczyzn w wieku 25–89 lat. W odniesieniu do wartości BMI wyodrębniono dwie grupy: 49 osób z
prawi-dłową masą ciała – norma (18,5–24,9 kg/m2) oraz
46 osób z nadwagą i otyłością (o wartość powyżej
25 kg/m2). Podział na dwie grupy wynikał z małej
liczby osób otyłych.
Średnia wieku w grupach kobiet i mężczyzn była zbliżona i wynosiła odpowiednio 62 i 64 la-ta, podobnie jak w grupach odpowiednich dla ka-tegorii BMI – 62 z prawidłowa masą ciała i 65 lat w grupie z nadwagą.
Średnie wartości wskaźnika BMI oscylowały na granicy normy i nadwagi i wynosiły odpowied-nio 25,49 w całej grupie badanych, 25,42 w grupie kobiet i 25,54 w grupie mężczyzn (tab. 1 i 2).
Grupa osób z nadwagą/otyłością cechowała się gorszymi wartościami badanych wskaźników – mniejszą liczbą zębów, większą średnią głęboko-ścią kieszonek oraz większą wartogłęboko-ścią API w po-równaniu z grupą o prawidłowej wadze, ale nie by-ły to różnice istotne statystycznie (tab. 1).
W odniesieniu do płci w grupie nadwagi i oty-łości znalazło się 45% kobiet i 51% mężczyzn, a średnia wartość BMI mieściła się w granicach nadwagi – nie otyłości i była nieco większa u ko-biet niż u mężczyzn – 29,47 vs 28,40 (tab. 3).
Zarówno kobiety, jak i mężczyźni z nadwa-gą mieli nieistotnie mniejszą liczbę zębów (odpo-wiednio 9,18 oraz 11,72) w porównaniu z grupą z wagą prawidłową (odpowiednio 13,9 oraz 12,04) (tab. 3). Z kolei średnia głębokość kieszonek w od-niesieniu do płci badanych była większa w grupie kobiet z nadwagą (3,67 vs 3,35), ale mniejsza w tej grupie mężczyzn (3,33 vs 3,51). Odsetek miejsc z płytką nazębną w przestrzeniach międzyzębo-wych (API) był natomiast większy w grupach ko-biet i mężczyzn z nadwagą w porównaniu z gru-pami o wadze prawidłowej. Wszystkie opisywane różnice nie były statystycznie istotne.
U kobiet i mężczyzn z prawidłową masą ciała wartość API była bardzo zbliżona i wynosiła od-powiednio: 68,33 i 68,21%, co wskazywało na
ko-Cecha
(Characteristics) (All participants)Wszyscy badani n=95
BMI = norma (BMI = normal weight)
n = 49
BMI = nadwaga (BMI = overweight)
n = 46
Test t x– S min. maks. x– S min. maks. x– S min. maks. P Wiek (lata) (Age – years) 63,22 13,78 25,40 89,99 61,99 15,43 25,40 89,99 64,53 11,80 40,70 89,09 0,3719 BMI 25,49 4,29 17,69 38,30 22,39 1,81 17,69 24,96 28,80 3,65 25,00 38,30 0,0000 Cholesterol (mg/dl) 171,60 45,15 85,00 312,00 169,27 45,02 88,00 280,00 174,09 45,65 85,00 312,00 0,6056 HDL (mg/dl) (HDL cholesterol) 45,13 13,84 18,00 97,00 49,31 14,71 25,00 97,00 40,67 11,39 18,00 81,00 0,0020 LDL (mg/dl) (LDL cholesterol) 96,05 36,43 24,00 196,00 93,66 33,68 46,00 174,00 98,59 39,37 24,00 196,00 0,5131 Liczba zębów (Teeth number) 11,84 7,91 1,00 28,00 12,84 8,48 1,00 28,00 10,78 7,20 1,00 25,00 0,2077 PD (PD parameters) 3,45 0,80 1,75 6,50 3,44 0,79 2,36 6,50 3,46 0,83 1,75 5,78 0,9195 Wskaźnik API (API parameter) 70,42 18,39 18,00 100,00 68,27 18,05 35,00 100,00 72,72 18,67 18,00 100,00 0,2404 p – prawdopodobieństwo testowe (test probability).
x– – średnia arytmetyczna (arithmetical means). s – odchylenie standardowe (standard deviation). n – liczba badanych (number of subjects tested).
min. – minimalna wartość badanego wskaźnika (minimum value of the tested parameter). maks. – maksymalna wartość badanego wskaźnika (maximum value of the tested parameter). BMI – wskaźnik względnej masy ciała (body mass index).
HDL – cholesterol o dużejej gęstości (high-densitylipoprotein cholesterol). LDL – cholesterol o niskiej gęstości (low-densitylipoprotein cholesterol). PD – głębokość kieszonek (pocket depth).
API – aproksymalny wskaźnik płytki nazębnej (approximal plaque index).
Tabela 2. Charakterystyka i porównanie średnich wartości badanych wskaźników w grupach kobiet i mężczyzn Table 2. Characterization and comparison of average rates of searched parameters among women and men
Cecha
Characteristic (Women)Kobiety n =38
Mężczyźni (Men) n = 57
Test t x– S min. maks. x– S min. maks. P Wiek (lata) (Age – years) 62,13 15,46 25,40 89,09 63,94 12,63 35,84 89,99 0,5343 BMI 25,42 5,04 19,63 38,30 25,54 3,76 17,69 34,32 0,8908 Cholesterol (mg/dl) 184,45 47,73 88,00 312,00 163,04 41,59 85,00 275,00 0,0227 HDL (mg/dl) (HDL cholesterol) 49,74 12,03 33,00 86,00 42,05 14,20 18,00 97,00 0,0073 LDL (mg/dl) LDL cholestrol 104,97 38,30 46,00 196,00 90,09 34,19 24,00 166,00 0,0507 Czas dializoterapii
(mie-siące) (Dialysotherapy time – months) 55,32 54,48 0,12 238,8 53,52 66,48 0,12 309,84 0,8924 Liczba zębów (Teeth number) 11,79 8,96 1,00 28,00 11,88 7,21 1,00 27,00 0,9581 PD (głębokość kieszonki) (PD parameter) 3,49 0,77 2,61 5,78 3,42 0,83 1,75 6,50 0,6858 Wskaźnik API (API parmeter) 70,55 21,66 25,00 100,00 70,33 16,06 18,00 100,00 0,9550
M. Cholewa, W. Ignasiak, M. Radwan-Oczko
428
nieczność interwencji stomatologicznej w celu usu-nięcia złogów płytki nazębnej. Zarówno u kobiet, jak i mężczyzn z nadwagą analizowany wskaźnik przekraczał 70% (73,3 i 72,4%), podkreślając złą higienę jamy ustnej (tab. 1–3).
W grupach kobiet i mężczyzn z nadwagą/oty-łością czas dializoterapii był krótszy w porówna-niu do grup z prawidłowymi wartościami BMI. W grupie mężczyzn różnica czasu była statystycz-nie istotna (tab. 3)
Istotne różnice wystąpiły również w stęże-niu cholesterolu i frakcji HDL między grupą ko-biet i mężczyzn. Średnie wartości tych wskaźni-ków mieściły się w normie, lecz u kobiet stężenia cholesterolu HDL i LDL były większe niż u męż-czyzn (tab. 2).
Omówienie
Wzrastająca liczba osób z nadwagą i otyłością oraz cierpiących na tzw. choroby cywilizacyjne związane z nagromadzeniem tkanki tłuszczowej w organizmie, skłaniają do poszukiwania związ-ków przyczynowo-skutkowych problemów zdro-wotnych osób z nadwagą [1, 5, 9, 11]. Szczególnie otyłość jest poważnym zagrożeniem dla zdrowia, gdyż wraz z jej rozwojem wzrasta wskaźnik śmier-telności [27]. Nie jest jednak jednoznacznie wyja-śniona rola nadwagi i nieznacznej otyłości wśród osób dorosłych i starszych. Reid [28] w badaniach dotyczących gęstości mineralnej kości podkreśla, że nieco wyższe od normy wartości BMI przekła-dają się na bardziej korzystne wskaźniki mineral-nej gęstości kości tłumacząc, że większe obcią-żenie szkieletu masą ciała wywołuje pozytywne zmiany w metabolizmie tkanki kostnej.
Tabela 3. Charakterystyka statystyczna i porównanie średnich (testy post hoc dwuczynnikowej analizy wariancji) wybranych
wskaźników w grupach kobiet i mężczyzn w odniesieniu do BMI (wartości prawdopodobieństwa p < 0,05 czcionką pogrubioną)
Table 3. Statistical characterization and comparison of the average of selected parameters (post hoc two-factor variance analysis
test) among women and men with reference to BMI (probability rates are marked in bold p < 0,05) Cecha
(Characteristic) (Women)Kobiety Mężczyźni(Men) Porównania post hoc testem NIR, prawdopodobieństwo p < 0,05 (Comparison post-hoc test NIR,
probability rates p < 0,05) norma (normal weight) n = 21 55,2% nadwaga (overweight) n = 17 44,8% norma (normal weight) n = 28 49,1% nadwaga (overweight) n = 29 50,9% norma – nadwaga (normal weight – overweight) kobiety – mężczyźni (women – men) x– S x– S x– S x– S kobiety (wo-men) męż-czyźni (men) norma (normal weight) nad waga (over-weight) Wiek (lata) (Age – years) 61,27 17,97 63,20 12,10 62,53 13,54 65,30 11,77 0,6704 0,4535 0,7544 0,6228 BMI 22,14 1,66 29,47 4,86 22,58 1,92 28,40 2,74 0,0000 0,0000 0,5900 0,2229 Cholesterol (mg/dl) 179,10 49,43 191,06 46,16 161,89 40,76 164,14 43,07 0,4115 0,8492 0,1833 0,0504 HDL (mg/dl) (HDL cholesterol) 54,48 12,82 43,88 7,95 45,43 15,05 38,79 12,75 0,0131 0,0539 0,0165 0,1972 LDL (mg/dl) (LDL cholesterol) 101,05 37,46 109,82 39,92 88,12 30,05 92,00 38,20 0,4585 0,6863 0,2184 0,1098 Czas dializotera-pii (miesiące) (Dialysotherapy time – months) 56,04 53,64 54,48 57,12 73,92 85,68 33,96 30,6 0,9377 0,0146 0,3096 0,2703 Liczba zębów (Teeth number) 13,90 10,08 9,18 6,75 12,04 7,14 11,72 7,41 0,0697 0,8819 0,4143 0,2936 PD (PD parameter) 3,35 0,67 3,67 0,86 3,51 0,87 3,33 0,80 0,2211 0,4320 0,4739 0,1899 Wskaźnik API (API parameter) 68,33 20,40 73,29 23,46 68,21 16,46 72,38 15,67 0,4146 0,3990 0,9823 0,8721
W dostępnym piśmiennictwie nie ma da-nych na temat stanu jamy ustnej i przyzębia osób z przewlekłą niewydolnością nerek w odniesieniu do wartości BMI.
Z badań własnych wynika, że osoby z pod-wyższonymi wartościami BMI miały nieco mniej-szą liczbę zębów, a wskaźnik API pokazywał duże nagromadzenie płytki nazębnej, co mogło indu-kować stan zapalny tkanek przyzębia brzeżnego. Ma to istotne znaczenie u pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek poddawanych dializotera-pii [18, 21–24].
Konopka et al. [29] oceniając stan przyzę-bia brzeżnego u osób ogólnie subiektywnie zdro-wych, nie stwierdzili istotnych różnic w stopniu zaawansowania choroby przyzębia między bami z podwyższonym wskaźnikiem BMI a oso-bami o prawidłowej masie ciała. Nie zauważono również powiązania otyłości ze zmniejszoną licz-bą zębów. Zaobserwowano natomiast istotnie gor-szą higienę związaną z obecnością płytki nazębnej i – co się z tym wiąże – większą rozległość stanu zapalnego, czego objawem było krwawienie dzią-seł w czasie sondowania w powiązaniu z większą wartością BMI.
Z kolei Al-Zahrani et al. [16] wskazali na zwią-zek między otyłością a częstością chorób przyzę-bia u młodych dorosłych osób. U osób z nadwagą stwierdzono pogłębienie kieszonek dziąsłowych, częstsze występowanie krwawienia przy zgłębni-kowaniu, większą utratę przyczepu łącznotkan-kowego oraz gorszą higienę jamy ustnej związa-ną z obecnością płytki nazębnej. Również Nishida et al. [30]. stwierdzili, że otyłość jest niezależnym czynnikiem ryzyka destrukcji zapalnej tkanek przyzębia. W badaniach Genco et al. [31], wyka-zano natomiast pozytywną zależność między BMI a stopniem utraty przyczepu łącznotkankowego.
Podstawowym czynnikiem choroby przyzębia są bakterie płytki nazębnej wchodzące w interak-cje z wieloma mediatorami zapalnymi (np. CRP, TNF-α). U pacjentów z zaawansowaną chorobą przyzębia, leczonych dializami z powodu prze-wlekłej niewydolności nerek stwierdzono istotnie większe stężenie białek ostrej fazy (CRP) w porów-naniu z pacjentami bez aktywnej choroby przyzę-bia [18, 32, 33]. Komórki tkanki tłuszczowej, adi-pocyty, wytwarzają wiele substancji biologicznie aktywnych, m.in. cytokin prozapalnych (TNF-α, IL-6, IL-8), białek ostrej fazy (CRP) oraz wielu en-zymów i hormonów. Szczególnie leptyna i TNF-α mogą mieć wyraźny wpływ na rozwój chorób
przyzębia (cyt. wg [34]), dlatego można założyć, iż wraz ze znacznym wzrostem tkanki tłuszczowej w organizmie zwiększa się ryzyko wystąpienia lub nasilenia choroby przyzębia.
W badaniach własnych grupy kobiet i męż-czyzn z nadwagą/otyłością były krócej leczone dia-lizami w porównaniu do grup obu płci z prawidło-wym BMI.
Nie odnotowano różnic w odniesieniu do płci związanych z głębokością kieszonek bez względu na wartości BMI, natomiast średnia wartość API była znacznie wyższa u osób z nadwagą, przekra-czała wartość 70% i wskazywała na niedostatecz-ny poziom higieniedostatecz-ny jamy ustnej i konieczność in-terwencji stomatologicznej. Być może brak istotnie statystycznych różnic we wskaźnikach oceniają-cych stan jamy ustnej między pacjentami o należ-nej masie ciała i osób z nadwagą wynikał z fak-tu, że zdecydowana większość pacjentów mieściła się w przedziale nadwagi, a nie znacznej otyłości. Właśnie otyłość może być źródłem reakcji, które osłabiają odpowiedź organizmu na drobnoustroje wywołujące zapalenie przyzębia.
Poprawa stanu zdrowia jamy ustnej może w znacznym stopniu ograniczyć zagrożenie infek-cjami u chorych z przewlekłą niewydolnością ne-rek, a tym samym zmniejszyć wskaźnik śmiertel-ności, na co uwagę zwraca wielu badaczy [35–37]. Odpowiedź na pytanie: jakie jest powiązanie tych wskaźników i wpływ stanu jamy ustnej i uzębienia na stan ogólny – wymaga dalszych badań i analiz na większej liczbie chorych tej grupy.
W podsumowaniu należy podkreślić, że w ba-daniach własnych nie wykazano istotnych różnic w wartościach wskaźników oceniających stan ja-my ustnej zarówno w odniesieniu do wartości BMI, jak i płci. W grupie pacjentów z przewlekłą niewydolnością nerek leczonych dializami, pod-wyższoną wartość BMI stwierdzono u 47% osób, w tym 45% kobiet i 51% mężczyzn. Charakteryzo-wali się oni gorszym stanem zdrowotnym jamy ust-nej w odniesieniu do ocenianych wskaźników. Nie stwierdzono istotnych różnić między grupą kobiet i mężczyzn z podwyższonymi wartościami BMI.
Badanie periodontologiczne nie należy do ba-dań rutynowych wykonywanych u pacjentów le-czonych z powodu przewlekłej niewydolności ne-rek. Rola stomatologa w opiece nad tą grupą pa-cjentów jest bardzo istotna i powinna zmierzać do usunięcia przyczyny stanu zapalnego przyzębia u wszystkich leczonych, a w szczególności u osób z nadwagą i otyłością.
Piśmiennictwo
[1] Biela U., Pająk A., Kaczmarczyk-Chałas K., Głuszek J., Tendera M., Waśkiewicz A., Kurjata P., Wyrzykowski B.: The frequency of appearing overweight and obesity among men and women at age 20–74. The results of WOBASZ programme. Kardiol. Pol. 2005, 63, 632–635 [in Polish].
M. Cholewa, W. Ignasiak, M. Radwan-Oczko
430
[2] Chabros E., Charzewska J., Wajszczyk B., Rogalska-Niedźwiedź M., Chwojnowska Z., Fabiszewska J.: The frequency of appearing overweight and obesity among Warsaw teenagers. In: OBESITY epidemiology of 21th century. Eds.: Charzewska J., Bergman P., Kaczanowski K., Piechaczek H., AWF Warszawa 2006, 54–62 [in Polish]. [3] Chrzanowska M.: Overweight and obesity among children and teenagers from Warsaw according to the Inter-national standards. In: OBESITY epidemiology of 21th century. Eds.: Charzewska J., Bergman P., Kaczanowski K., Piechaczek H., AWF Warszawa 2006, 32–40 [in Polish].
[4] Flegal K.M., Carroll M.D., Ogden C.L., Johnson C.L.: Prevalence and trends in obesity among US adults, 1999–2000. JAMA 2002, 288, 1723–1727.
[5] James W.P.T.: The epidemiology of obesity: the size of the problem. J. Intern. Med. 2008, 263, 336–352.
[6] Janssen I., Katzmarzyk P.T., Ross R.: Body mass index, waist circumference and health risk. Evidence in sup-port of current National Institude of Healt Guidelines. Arch. Intern. Med. 2002, 162, 2074–2079.
[7] Artalejo R.F., Lopez Garcia E., Gutierrez-Fisac J.L., Banegas J.R., Lafuente Urdinguio P.J., Domin-guez R.V.: Changes in the prevalence of overweight and obesity and their risk factors in Spain, 1987–1997. Prev. Med. 2002, 34, 72–81.
[8] Schooling C.M., Lam T.H., Li Z.B., Ho S.Y., Chan W.M., Ho K.S., Tham M.K., Cowling B.J., Leung G.M.: Obesity, physical activity, and mortality in a prospective Chinese eldery cohort. Arch. Intern. Med. 2006, 166, 1498–1504.
[9] Rywik S., Piotrowski W., Pająk A., Broda G., Rywik T.: Overweight and obesity metabolic disorders randomly selected Polish population at the age of 20–74; POL-MONICA BIS*. Med. Metabol. 2003, 2, 16–24.
[10] Villareal D.T., Apovian C.M., Kushner R.F., Klein S.: Obesity in older adults: technical review and position state-ment of the America Society for Nutrition and NAASO, the Obesity Society. Am. J. Clin. Nutr. 2005, 82, 923–934. [11] Zdrojewski T., Babińska Z., Bandosz P., Kąkol M., Szpakowski P., Gnacińska M.,
Krupa-Wojciechow-ska B., Wyrzykowski B.: The connection of overweighat and obesity with higher blood pressure among selected Polish people group in 1997 and 2002. (NATPOL II, NATPOL III). Med. Metabol. 2002, 4, 32 [in Polish]. [12] Taylor E.N., Stampfer M.J., Curhan G.C.: Obesity, weight gain, and the risk of kidney stones. JAMA. 2005, 293,
455–462.
[13] Wang Y., Chen X., Song Y., Caballero B, Cheskin L.J.: Association between obesity and kidney disease: A sys-temic review and meta-analysis. Kidney Int. 2008, 73, 19–33.
[14] Perlstein M.I., Bissada N.F.: Influence of obesity and hypertension on the severity of periodontitis in rats. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 1977, 43, 707–719.
[15] Saito T., Shimazaki Y., Koga T., Tsuzuki M., Ohshima A.: Relationship between upper body obesity and peri-odontitis. J. Dent. Res. 2001, 80, 1631–1636.
[16] Al-Zhrani M.S., Bissada N.F., Borawska E.A.: Obesity and periodontal disease in young, middle aged, and old-er adults. J. Pold-eriodontol. 2003, 74, 610–615.
[17] Rahmati M.A., Craig R.G., Homel P., Kaysen G., Levin N.W.: Serum markers of periodontal disease status and inflammation in hemodialysis patients. Am. J. Kidney Dis. 2002, 40, 983–989.
[18] Ismail G., Dumitriu H.T., Dumitriu A.S., Ismail F.B.: Periodontal disease: a covert source of inflammation in chronic kidney disease patients. Int. Nephrol. 2013, 515796
[19] Borawski J., Wilczyńska-Borawska M., Stokowska W., Myśliwiec M.: The periodontal status of pre-dialysis kidney disease and maintenance dialysis patients. Nephrol. Dial. Transplant. 2007, 22, 457–464.
[20] Cenzig M.I., Sumer P., Cenzig S., Yavuz U.: The effect of the duration of the dialysis in hemodialysis patients on dental and periodontal findings. Oral Dis. 2009, 15, 336–341.
[21] Franek E., Blaschyk R., Kolonko A., Mazur-Psonka L., Łangowska-Adamczyk H., Dragacz J., Kokot F., Więcek A.: The oral hygiene among hemodialysis patients with renal failure. Wiad. Lek. 2006, 59, 184–188 [in Polish]. [22] Kadiroglu K., Kadiroglu E., Sit D., Dag A., Yilmaz E.: Periodontitis is an important and occult source of
in-flammation in hemodialysis patients. Blood Purif. 2006, 24, 400–404.
[23] Chen L.P., Hsu S.P., Peng Y.S., Chiang C.K., Hung K.Y.: Periodontal disease is associated with metabolic syn-drome in hemodialysis patient. Nephrol. Dial. Transplant. 2011, 26, 4068–4073.
[24] Proctor R., Kumar N., Stein A., Moles D.: Oral and dental aspects of chronic renal failure. J. Dent. Res. 2005, 84, 199–208.
[25] Rasławska J., Dembowska E.: The chronic failure and hemodialysis and the oral condition. Dent. Med. Probl. 2011, 48, 405–411 [in Polish].
[26] Cole J.T., Bellizzi M.C., Flegal K.M., Dietz W.H.: Establishing a standard definition for child overweight and obesity worldwide: international survey. B.M.J. 2000, 320, 1–6.
[27] Faeh D., Braun J., Tarnutzer S., Bopp M.: Obesity but not overweight is associated with increased mortality risk. Eur. J. Epidemiol. 2011, 26, 647–655.
[28] Reid I.R.: Relationship between fat and bone. Osteoporos. Int. 2008, 19, 595–606.
[29] Konopka T., Matuszewska A., Chrzęszczyk D., Zawada Ł.: The BMI rates and selected medical parameters. Dent. Med. Probl. 2011, 48, 189–197 [in Polish].
[30] Nishida N., Tanaka M., Hayashi N., Nagata H., Takeshita T., Nakayama K., Morimoto K., Shizu kuishi S.: Determination of smoking and obesity as periodontitis risks using the classification and regression tree method. J. Periodontol. 2005, 76, 923–928.
[31] Genco R.J., Grossi S.G., Ho A., Nishimura F., Murayama Y.: A proposed model linking inflammation to obe-sity, diabetes, and periodontal infections. J. Periodontol. 2005, 76, 2075–2084.
[32] Franek E., Blaschyk R., Kolonko A., Mazur-Psonka L., Łangowska-Adamczyk H., Kokot F., Więcek A.: Chronic periodontitis in hemodialysis patients with chronic kidney disease is associated with elevated serum C-reac-tive protein concentration and greater intima-media thickness of the carotid artery. J. Nephrol. 2006, 19, 346–351. [33] Pejcic A., Kesic L.J., Milasin J.: C-reactive protein as a systemic marker of inflammation in periodontitis. Eur.
J. Clin. Microbiol. Infect. Dis. 2011, 30, 407–414.
[34] Gałecka-Wanatowicz D., Chomyszyn-Gajewska M.: Obesity in comparison to a periodontal tissues condi-tion – the flicking-over of all research materials. Czas. Stomatol. 2009, 62, 649–656 [in Polish].
[35] Craig R.G.: Destructive periodontal diseases, systemic inflammation, and atherosclerotic complications: the emerging role of the dental profession. J. Calif. Dent. Assoc. 2009, 37, 773–777.
[36] Jagannathachary S., Kamaraj D.: Obesity and periodontal disease. J. Indian Soc. Periodontol. 2010, 14, 96–100. [37] Craig R.G.: Interactions between chronic renal disease and periodontal disease. Oral Dis. 2008, 14, 1–7.
Adres do korespondencji:
Marta Cholewa ul. Senatorska 28A 58-316 Wałbrzych e-mail: martac@o2.pl
Praca wpłynęła do Redakcji: 18.07.2013 r. Po recenzji: 20.08.2013 r.
Zaakceptowano do druku: 26.11.2013 r. Received: 18.07.2013
Revised: 20.08.2013 Accepted: 26.11.2013
