Vol. 16/2007 Nr 31
NEUROLOGIA
DZIECIĘCA
NEUROLOGIA
DZIECIĘCA
CHILD NEUR O LARTYKUŁ REDAKCYJNY/EDITORIAL
Zmiany niedotlenieniowo-niedokrwienne są najczęstszą przyczyną uszkodzenia mózgu w okre-sie okołoporodowym i mogą prowadzić do późniejszych zaburzeń neurologicznych, takich jak: mózgowe porażenie dziecięce, padaczka czy upośledzenie umysłowe. Wczesna diagnostyka następstw niedotlenienia okołoporodowego stanowi ważne wyzwanie współczesnej medycyny. Postęp, jaki dokonał się w zakresie diagnostyki neuroobrazowej, a w szczególności zastosowanie tomografii rezonansu magnetycznego głowy u noworodków z niedotlenieniem okołoporodowym, budzi wielkie nadzieje. Liczne publikacje wykazują, że zastosowanie rezonansu magnetycznego ma szczególną wartość w diagnostyce uszkodzenia mózgu zarówno u noworodków donoszonych, jak i wcześniaków. Określenie lokalizacji, rozległości oraz dalszej ewolucji zmian niedotlenienio-wo-niedokrwiennych u noworodków w dużym stopniu umożliwia ustalenie rokowania co do przy-szłego rozwoju dziecka. Szczególne znaczenie ma możliwość wczesnego przewidywania najcięż-szego powikłania niedotlenienia okołoporodowego, jakim jest mózgowe porażenie dziecięce. Hypoxic–ischemic lesions are the most important reason for brain injury in perinatal period. Brain damage caused by perinatal asphyxia may progresses to neurological sequele including cerebral palsy, epilepsy, mental retardation. Early diagnosis of poor outcome in asphyxiated newborns still remains a challenge in contemporary medicine. Progress in neuroimaging and the recent applica-tion of magnetic resonance imaging in newborn for detecapplica-tion of perinatal asphyxia has given new hope.There is growing consensus that this technique is of exceptional value for the detection of brain injury in term and preterm neonates. By studying the distribution, extent, and evolution of ischemic injury, conventional magnetic resonance imaing makes it largely possible to establish the prognosis for the infant with particular reference to cerebral palsy as the single most important neurological disorder directly associated with perinatal asphyxia.
Streszczenie
Słowa kluczowe: nowo-rodek, niedotlenienie okołoporodowe, tomo-grafia rezonansu mag-netycznego
Abstract
Key words: newborn, asphyxia, magnetic re-sonance imaging
Przydatność tomografi i rezonansu
magnetycznego głowy w diagnostyce
zmian niedotlenieniowo-niedokrwiennych
u noworodków
Magnetic resonance imaging for diagnosis
of hypoxic-ischemic lesions in newborns
Grażyna Hnatyszyn
Klinika Neonatologii Pomorskiej Akademii Medycznej w Szczecinie Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. M.B. Czeszyńska
Tomografia rezonansu magnetycznego (MR) jest metodą obrazową, bez której obecnie trudno wyobrazić sobie diagnostykę chorób ośrodkowego układu nerwo-wego. W ostatnich latach stosowana jest coraz częściej u noworodków, i to nie tylko donoszonych, ale również u wcześniaków, a nawet u płodów [1, 2, 3, 4].
Liczne publikacje wskazują na wyjątkową rolę ba-dania rezonansu magnetycznego w diagnostyce zmian niedotlenieniowo-niedokrwiennych powstających w czasie ciąży, porodu oraz po porodzie. Zmiany te
stano-wią najczęstszą przyczynę uszkodzenia mózgu w okre-sie okołoporodowym i mogą prowadzić do mózgowego porażenia dziecięcego (mpdz), padaczki, upośledzenia umysłowego oraz innych problemów rozwojowych [5]. Znajomość typów patomorfologicznych uszkodzenia mózgu w okresie okołoporodowym stanowi podstawę właściwej interpretacji obrazów tomografii rezonansu magnetycznego otrzymywanych u noworodków, które przebyły niedotlenienie okołoporodowe.
Neuropatologia i patogeneza
zmian
niedotlenieniowo-niedokrwiennych
u noworodków
W przeciwieństwie do dorosłych, u których epizod niedotlenieniowo- niedokrwienny prowadzi do rozla-nych zmian w mózgu, u dzieci uszkodzenie w konse-kwencji niedotlenienia okołoporodowego ma charakter bardziej selektywny, gdyż zarówno u noworodków do-noszonych, jak i urodzonych przedwcześnie mózg jest jeszcze niedojrzały. Rodzaj i rozległość pojawiających się zmian zależą od ciężkości niedotlenienia, rodzaju – czy było ostre, podostre, czy przewlekłe, od czasu jego trwania i od dojrzałości tkanki nerwowej [6]. Hi-poksemia, niedokrwienie mózgu oraz wewnątrzkomór-kowe zaburzenia biochemiczne związane z deficytem energetycznym pojawiają się jako rezultat niedotlenie-nia okołoporodowego i są ze sobą ściśle powiązane.
Generalnie można przyjąć, że u wcześniaków w wyniku umiarkowanego lub łagodnego niedotlenie-nia dochodzi do wybiórczego uszkodzeniedotlenie-nia istoty bia-łej, natomiast dla noworodków donoszonych bardziej charakterystyczne jest uszkodzenie istoty szarej, w pierwszym rzędzie jąder podstawy i wzgórz. W przy-padku przedłużającego się głębokiego niedotlenienia u wcześniaków dodatkowo zostaje zajęta istota szara, natomiast u noworodków urodzonych o czasie rozlane uszkodzenie neuronów prowadzi z czasem do martwi-cy wielotorbielowatej, czyli rozległego zajęcia istoty białej.
U noworodków donoszonych z encefalopatią niedo-tlenieniowo-niedokrwienną występują dwa podstawo-we typy uszkodzenia mózgowia: selektywna martwica neuronów oraz przystrzałkowe uszkodzenie mózgu, które różnią się przede wszystkim patomechanizmem powstania [7].
Częściej rozpoznawana za pomocą badań MR se-lektywna martwica neuronów powstaje w wyniku głę-bokiego, ostrego niedotlenienia. Wybiórczemu uszko-dzeniu ulegają obszary mózgu, w których w związku z intensywnym metabolizmem istnieje duże zapotrze-bowanie energetyczne, a także miejsca, w których znajdują się receptory glutaminianowe. Są to przede wszystkim: wzgórze, jądro soczewkowate, hipokamp, kora rolandyczna. W selektywnej martwicy neuronów zmiany zlokalizowane są przeważnie obustronnie, a rozległość uszkodzenia zależy od ciężkości i czasu trwania niedotlenienia [6].
Przystrzałkowe uszkodzenie mózgu związane jest z łagodnym lub umiarkowanym niedokrwieniem tkan-ki mózgowej w pasie granicznym unaczynienia i ma związek z podostrym niedotlenieniem. Polega na koro-wej martwicy neuronów, z wciągnięciem w proces
ob-umierania znajdującej się poniżej istoty białej. Zmiany zlokalizowane są obustronnie, okołostrzałkowo, prze-ważnie w okolicy ciemieniowo-potylicznej. Rozmiar uszkodzenia jest uzależniony od ciężkości niedokrwie-nia mózgu [7, 8].
Nieco odrębny problem stanowią udary mózgu u noworodków. Pomimo że nie są one bezpośrednio spo-wodowane niedotlenieniem okołoporodowym, jednak obydwa zjawiska mogą występować łącznie. U nowo-rodków donoszonych udary powstają najczęściej w ob-szarze unaczynionym przez tętnice środkową mózgu, z niejasnej przyczyny częściej po stronie lewej. Ogniska udarowe występują również u wcześniaków i mogą tworzyć się wewnątrzmacicznie. Zlokalizowane są wówczas przeważnie w obszarze unaczynionym przez tętnicę soczewkowato-prążkową [9].
Przyczynami powstawania udarów u noworod-ków mogą być: niedociśnienie tętnicze, niewydolność krążenia, choroby naczyniowe, zakrzepica, nadpłyt-kowość, zakażenie uogólnione. Jednak w wielu przy-padkach pojedynczych ognisk udarowych nie udaje się ustalić przyczyny [5, 7, 10].
Leukomalacja okołokomorowa jest typem uszko-dzenia mózgu najbardziej charakterystycznym dla wcześniaków urodzonych przed 32. tygodniem życia płodowego. Pomimo że na jej powstanie ma wpływ przewlekłe niedotlenienie, etiologia leukomalacji jest złożona [11]. Składa się na nią hipoperfuzja w następ-stwie hipokapni i niskiego ciśnienia systemowego krwi, działanie cytokin w przebiegu zakażenia wewnątrzma-cicznego lub noworodkowego, a także toksyczne dzia-łanie glutaminanów powstających w trakcie niedotle-nienia [12, 13, 14]. Jamy malacyjne zlokalizowane są najczęściej grzbietowo i bocznie w stosunku do trójką-tów komór bocznych. Leukomalacja okołokomorowa może również występować, chociaż znacznie rzadziej, u noworodków donoszonych, które przebyły wewnątrz-maciczne niedotlenienie, na przykład w związku ze stanem przedrzucawkowym u matki [15, 16].
Diagnostyka zmian
niedotlenieniowo-niedokrwiennych
u noworodków za pomocą
tomografi i rezonansu
magnetycznego
Tomografia rezonansu magnetycznego głowy jest techniką neuroobrazową najlepiej wykrywającą zmiany niedotlenieniowo-niedokrwienne powstające w okresie okołoporodowym. Określenie ich lokalizacji, rozległo-ści oraz dalszej ewolucji w dużym stopniu umożliwia ustalenie rokowania co do przyszłego rozwoju dziecka [7, 18, 19, 20]. Ultrasonografia przezciemieniowa u
noworodków donoszonych z niedotlenieniem okołopo-rodowym może uwidocznić tylko najcięższe zmiany w mózgowiu, a prawidłowy wynik badania ultrasonogra-ficznego nie ma znaczenia rokowniczego [7].
Obraz zmian otrzymywany w tomografii MR zale-ży nie tylko od typu uszkodzenia tkanki mózgowej, do którego doprowadziło niedotlenienie okołoporodowe, ale także od tego w jakim czasie od chwili jego wystą-pienia wykonujemy badanie.
W pierwszym tygodniu życia u noworodków dono-szonych z encefalopatią niedotlenieniowo-niedokrwien-ną badanie MR może ujawnić: obrzęk mózgu, osłabienie sygnału tylnej odnogi torebki wewnętrznej (PLIC – the
posterior limb of the internal capsule), zmienioną
inten-sywność sygnału jąder podstawy i wzgórz, zmiany w pniu mózgu, brak zróżnicowania szarej i białej istoty mózgu, wzmocnienie sygnału kory w czasie T1-zależnym [20].
Osłabienie sygnału tylnej odnogi torebki wewnętrz-nej w obrazach T2-zależnych może wystąpić już w 1–2 dniu od czasu zadziałania niedotlenienia, ale tylko u noworodków, które ukończyły 37 tydzień życia płodo-wego. Zmiana ta wyprzedza inne postacie uszkodzenia mózgu związane z niedotlenieniem i bardzo dobrze ko-reluje z zaburzonym rozwojem. Nie wykazuje jednak korelacji z jakością ani ciężkością przyszłych zabu-rzeń. Sygnał PLIC może powrócić po kilku tygodniach lub miesiącach, a stopień powrotu zależy od ciężkości niedotlenienia [19].
Obrzęk mózgu jest przejściowym następstwem ostrego niedotlenienia i można go rozpoznać za po-mocą tomografii MR w pierwszych 24–48 godzinach życia u części noworodków z umiarkowaną lub ciężką encefalopatią niedotlenieniowo-niedokrwienną.. Pre-zentacja w czasie T1-zależnym wykrywa wówczas na-stępujące zmiany: brak uwidocznienia przestrzeni ze-wnątrzmózgowych, zatarcie bruzd mózgu, zamknięcie szczeliny Sylwiusza, wąską szczelinę międzypółkulo-wą, wąskie światło rogów czołowych komór bocznych [20]. Zmiany te utrzymują się nie dłużej jak do końca pierwszego tygodnia życia. Po ustąpieniu cech obrzęku mózgu zdecydowanie lepiej uwidaczniają się dokona-ne zmiany niedotlenieniowo-niedokrwiendokona-ne. Dlatego najlepszym okresem na wykonanie badania MR u no-worodka z objawami niedotlenienia okołoporodowego jest 7–30 dzień życia, kiedy ustępuje już obrzęk, a nie ma jeszcze cech atrofii mózgu [20, 21].
U noworodków, u których w wyniku ostrego nie-dotlenienia doszło do selektywnej martwicy neuronów, tomografia rezonansu magnetycznego głowy wykony-wana w obrazach T1- i T2-zależnych wykazuje zmiany w jądrach podstawy, które według Rutherford można podzielić na łagodne, umiarkowane i ciężkie.
Zmiany łagodne są ogniskowe i występują z prawid-łowym sygnałem z tylnej odnogi torebki wewnętrznej.
Rokowanie w ich przypadku jest przeważnie dobre. Zmiany o umiarkowanym nasileniu są również ogniskowe, lecz zajmują tylno-boczną część jądra so-czewkowatego, boczną część wzgórza i zawsze prze-biegają z nieprawidłowym sygnałem PLIC. Najczęściej prowadzą do pozapiramidowej postaci mózgowego porażenia dziecięcego, przebiegającej z prawidłowym rozwojem intelektualnym. W przypadku umiarkowa-nych zmian w jądrach podstawy, pomimo obecności zaburzeń neurologicznych u dziecka, tomografia MR wykonywana po szóstym miesiącu życia może nie wy-kazać żadnej patologii. Dlatego u części pacjentów z mózgowym porażeniem dziecięcym powstałym w kon-sekwencji niedotlenienia okołoporodowego badanie MR głowy nie wykazuje odchyleń od normy. Jednak w części przypadków w wyniku uszkodzenia jąder pod-stawy powstaje stan marmurkowaty, charakteryzujący się zmniejszeniem liczby neuronów, glejozą i niepra-widłową mielinizacją. Można go rozpoznać dopiero około 8–10 miesiąca życia.
Ciężkie zmiany są rozlane, zajmują głowę jądra ogoniastego i sięgają do śródmózgowia; zawsze prze-biegają z nieprawidłowym sygnałem PLIC. Przeważnie towarzyszą im również zmiany w korze mózgu i istocie białej. Użycie odpowiednich projekcji w trakcie badania umożliwia uwidocznienie ognisk udarowych w grzbie-towej części pnia mózgu. Kiedy uraz niedotlenieniowy jest szczególnie ciężki i długotrwały, dochodzi do rozla-nego uszkodzenia mózgu. Po kilku dniach po ustąpieniu cech obrzęku mózgu w obrębie jąder podstawy i wzgórz obserwuje się znaczne wzmocnienie sygnału w obrazach T1-zależnych oraz osłabienie w obrazach T2-zależnych [20]. Po kilkunastu dniach od niedotlenienia badaniem MR można uwidocznić powstanie jam martwiczych w obrębie jąder podstawy i wzgórz a w części przypadków jeszcze w pierwszym miesiącu życia dziecka tworzą się zmiany torbielowate w obrębie istoty białej, dające obraz wielotorbielowatej martwicy mózgu [7].
Rozległe wieloogniskowe oraz rozlane zmiany w jądrach podstawy najczęściej prowadzą do ciężkich czterokończynowych postaci mózgowego porażenia dziecięcego, odpowiadających obustronnemu niedo-władowi połowiczemu z towarzyszącymi objawami choreoatetotycznymi, z wtórnym małogłowiem, upo-śledzeniem umysłowym, objawami opuszkowymi i przeważnie z padaczką [7, 17, 20, 21, 22].
W przypadkach rozlanego uszkodzenia mózgu w kontrolnych badaniach MR wykonywanych po kilku miesiącach w obrębie jąder podstawy i wzgórz można obserwować jamki, a następnie cechy atrofii tych struk-tur. Zmianom tym często towarzyszy również zanik hi-pokampa oraz rozległe zaniki istoty białej [7, 20].
Podobnie jak u noworodków donoszonych, również u wcześniaków, które przebyły głębokie ostre
niedotle-nienie, badaniem MR można wykryć obecność zmian niedotlenieniowych w okolicy jąder podstawy, ale lo-kalizacja tych zmian będzie inna, zależna od stopnia dojrzałości ośrodkowego układu nerwowego [23].
Przystrzałkowe uszkodzenie mózgu jest znacznie rzadziej rozpoznawane niż selektywna martwica neuro-nów. W ostrej fazie niedotlenienia, w związku z obec-nością cech obrzęku, w obrębie zmienionej martwiczo kory mózgu stwierdza się początkowo obniżenie inten-sywności sygnału w obrazach T1-zależnych i jego wzrost w obrazach T2-zależnych. Po 4–7 dobie od wystąpienia niedokrwienia, po ustąpieniu cech obrzęku mózgu, ob-serwuje się wzrost intensywności sygnału kory w obra-zach T1-zależnych. Po kilku miesiącach od niedotlenie-nia pojawiają się zaniki korowe. W badaniu MR można wówczas obserwować charakterystyczną deformację zakrętów i pogłębienie bruzd odpowiadające ulegyrii [7]. W następstwie przystrzałkowego uszkodzenia móz-gu może rozwinąć się spastyczna postać mózgowego porażenia dziecięcego lub inne problemy neurologiczne, takie jak dyspraksja, zaburzenia rozwoju mowy, a także zaburzenia orientacji wzrokowo-przestrzennej, które w dalszej konsekwencji są jedną z przyczyn późniejszych problemów szkolnych [8, 23].
W diagnostyce udarów niedokrwiennych u nowo-rodków tomografia rezonansu magnetycznego jest me-todą z wyboru, przy czym podobnie jak u dorosłych, również u noworodków dyfuzyjna technika echopolar-na (DWI) jest echopolar-najlepsza w identyfikacji udaru niedo-krwiennego w ostrej fazie. Wykrywalność omawianych zmian za pomocą ultrasonografii przezciemieniowej zarówno u wcześniaków, jak i noworodków donoszo-nych jest bardzo słaba [7].
Udar noworodkowy predysponuje do występowa-nia mózgowego porażewystępowa-nia dziecięcego pod postacią niedowładu połowiczego, przeciwstronnego do og-niska uszkodzenia mózgu oraz do padaczki, w tym również do napadów zgięciowych [9, 25]. Największe zagrożenie rozwoju mpdz występuje u noworodków z rozlanymi zmianami w zajętej półkuli mózgu, w toreb-ce wewnętrznej lub w jądrach podstawy [26]. Zdecy-dowanie lepsze rokowanie jest w przypadkowo zdiag-nozowanych ognisk udarowych u dzieci, u których nie ma uchwytnych obciążeń – częściej takie zmiany są bezobjawowe [26, 27, 28].
Pomimo rozwoju technik obrazowych ultrasono-grafia przezciemnieniowa ze względu na jej dostęp-ność, nieinwazyjdostęp-ność, możliwość wykonywania przy-łóżkowego i wielokrotnego powtarzania od wielu lat była i nadal pozostaje kluczową metodą w diagnostyce leukomalacji okołokomorowej, podobnie jak w przy-padku zawału żylnego okołokomorowego i krwawień dokomorowych u wcześniaków. Publikacje ostatnich lat wykazały jednak, że badanie MR obrazuje
leuko-malację okołokomorową we wcześniejszym okresie i w większym zakresie niż badanie USG. Uwidacznia dodatkowo obecność krwotocznych ognisk martwi-czych [23, 29, 30].
Rozpoznając badaniem neuroobrazowym obu-stronną leukomalację okołokomorową, spodziewamy się wystąpienia u dziecka kurczowej postaci mózgowe-go porażenia dziecięcemózgowe-go o ciężkości korespondującej z rozległością zmian malacyjnych. Jeśli uszkodzeniu ulegnie ośrodek półowalny lub wieniec promienisty, może rozwinąć się spastyczność czterokończynowa, przebiegająca z zaburzeniami intelektualnymi [23, 31, 32, 33].
Stosowane już w niektórych ośrodkach na świecie seryjne badania MR głowy u wcześniaków ze skrajnie małą masą urodzeniową ciała przyczyniły się nie tylko do lepszego poznania etapów pozamacicznego dojrze-wania ośrodkowego układu nerwowego, lecz również do lepszego zrozumienia podłoża zaburzeń rozwojo-wych w tej grupie dzieci.
Dzięki tomografii rezonansu magnetycznego gło-wy w ostatnich latach opisano gło-występowanie u wcześ-niaków z bardzo małą masą urodzeniową ciała bezja-mistego rozlanego uszkodzenia istoty białej mózgu. Tomografia MR wykonywana u tych noworodków w terminie przewidywanego porodu o czasie w obrazach T2 zależnych wykazuje rozlane wzmocnienie sygna-łu istoty białej – DEHSI (diffuse and excessive high
signal intensity) [6]. Według Volpe patologia ta może
odpowiadać za późniejsze zaburzenia rozwojowe, ta-kie jak zaburzenia emocjonalne czy problemy szkolne [27]. Nadal jednak trwają badania dotyczące DEHSI. Wykonywanie tomografii MR głowy w terminie prze-widywanego porodu o czasie u wcześniaków z bardzo małą masą urodzeniową ciała nie tylko pozwala na dokładniejszą ocenę rozległości leukomalacji i ognisk udarowych, lecz również umożliwia rozpoznanie roz-lanego bezjamistego uszkodzenia istoty białej mózgu, którego nie udaje się uwidocznić w badaniu USG [1, 23, 29, 30, 35].
Podsumowanie
Tomografia rezonansu magnetycznego głowy jest badaniem dostępnym, nieinwazyjnym, możliwym do wykonania u noworodka we śnie fizjologicznym. Za-planowanie jej wykonania nie oznacza rezygnacji z ultrasonografii przezciemieniowej, która jest wyjścio-wym badaniem obrazowyjścio-wym u noworodków donoszo-nych z niedotlenieniem okołoporodowym i podstawo-wą metodą neuroobrazopodstawo-wą u wszystkich wcześniaków. Jednak badanie rezonansu magnetycznego powinno być stosowane w pierwszym miesiącu życia u wszyst-kich noworodków donoszonych, które przebyły nie-dotlenienie okołoporodowe. Wskazane również jest
wykonywanie go w terminie przewidywanego porodu o czasie u wcześniaków, które przebyły niedotlenienie
okołoporodowe i u wszystkich noworodków z bardzo małą masą urodzeniową ciała.
Pismiennictwo
[1] Inder T.E., Anderson N.J., Spencer C. et al.: White matter injury in the premature infant: a comparison between serial cranial sonographic and MR findings at term. AJNR Am. J. Neuroradiol., 2003:24, 805–809.
[2] Rutherford M.: The asphyxiated term infant. In: TMR of the neonatal brain. Red. Rutherford M., W.B. Saunders, Lon-don-Toronto 2002, 99–128.
[3] Scher M.S.: Feal and neonatal neurologic case histories: assessment of brain disorders in the context of fetal-maternal-placental disease. Part 1: Fetal neurologic consultations in the context of antepartum events and prenatal brain develop-ment. J. Child Neurol., 2003:18, 85–92.
[4] Scher M.S.: Fetal and neonatal neurologic case histories: assessment of brain disorders in the context of fetal-maternal-placental disease. Part 2: Neonatal neurologic consultations in the context of advers antepartum and intrapartum events. J. Child Neurol., 2003:18, 155–164.
[5] Volpe J.J.: Hypoxic-ischemic encephalopathy: neuropathology and pathogenesis. In: Neurology of the newborn. Red. Volpe J.J., W.B. Saunders, Philadelphia 1995, 279–369.
[6] Flodmark O., Barcovich A.J.: Imaging of the infant brain. In: The newborn brain. Red. Lagercranz H., Hanson M., Ev-rard P., Rodeck C. Cambridge University Press, 2002, 289–316.
[7] Triulzi F., Baldoli C., Righhini A.: Neonatal hypoxic-ischemic encephalopathy. In: Pediatric Neuroradiology. Brain. Red. Tortori-Donati P., Rossi A., Biancheri R., Springer, Berlin-Heidelberg 2005, 234–255.
[8] Campistol J., Poo P., Fernandez Alvarez E. et al.: Parasagittal cerebral injury: magnetic resonance findings. J. Child Neurol., 1999:14, 683–685.
[9] Kirton A., De Veber G.: Cerebral palsy secondary to perinatal ischemic stroke. Clin. Perinatol., 2006:33, 367–386. [10] Mercuri E., Dubowitz L., Rutherford M.A.: Cerebral infraction in the full-term infant. In: TMR of the neonatal brain.
Red. Rutherford M.A., W.B. Saunders, London-Toronto 2002, 129–154.
[11] Perlman J.M.: White matter injury in the preterm infant: an important deteTMRnation of abnormal neurodevelopment outcome. Early Hum. Dev., 1998:53, 99–120.
[12] Greisen G., Vannucci R.C.: Is periventricular leucomalacia a result of hypoxic-ischaemic injury? Hypocapnia and the preterm brain. Biol. Neonate., 2001:79, 194–200.
[13] Shalak L., Perlman J.M.: Hemorrhagic-ischemic cerebral injury in the preterm infant: current concepts. Clin. Perinatol., 2002:29, 745–763.
[14] Weindling M.: Clinical aspects of brain injury in the preterm infant. In: The newborn brain. Red. Lagercrantz H., Han-son M., Evard P., Rodeck C. Cambridge University Press, 2002, 443–478.
[15] Baud O., Daire J.L., Dalmaz Y. et al.: Gestational hypoxia induces white matter damage in neonatal rats: a new model of periventricular leukomalacia. Brain Pathol., 2004:14, 1–10.
[16] Sie L.T., van der Knaap M.S., Oosting J.: MR patterns of hypoxic-ischemic brain damage after prenatal, perinatal or postnatal asphyxia. Neuropediatrics, 2000:31, 128–136.
[17] Barcovich A.J., Hajnal B.L., Vigneron D. et al.: Prediction of neuromotor outcome in perinatal asphyxia: evaluation of MR scoring systems. AJNR Am. J. Neuroradiol., 1998:9, 143–149.
[18] Rutherford M., Pennock J., Schwieso J. et al.: Hypoxic-ischaemic encephalopathy: early and late magnetic resonance imaging findings in relation to outcome. Arch. Dis. Child Fetal Neonatal. Ed., 1996:75, F145–151.
[19] Rutherford M.A., Pennock J.M., Counsell S.J. et al.: Abnormal magnetic resonance signal in the internal capsule predicts poor neurodevelopmental outcome in infants with hypoxic-ischemic encephalopathy. Pediatrics, 1998:102, 323–328. [20] Rutherford M.: The asphyxiated term infant. In: TMR of the neonatal brain. Red. Rutherford M., W.B. Saunders,
Lon-don-Toronto 2002, 99–128.
[21] Barkovich A.J., Westmark K., Partridge C. et al.: Perinatal asphyxia: MR findings in the first 10 days. AJNR Am. J. Neuroradiol., 1995:16, 427–438.
[22] Maller A.I., Hankins L.L., Yeakley J.W. et al.: Rolandic type cerebral palsy in children as a pattern of hypoxic-ischemic injury in the full-term neonate. J. Child Neurol., 1998:13, 313–321.
[23] De Vries L.S., Groenendaal F., Meiners L.C.: Ischemic lesions in the preterm brain. In: TMR of the Neonatal Brain. Red. Rutherford M.A., W.B. Saunders, London-Toronto, 2002, 155–169.
[24] Berger R., Garnier Y.: Perinatal brain injury. J. Perinat. Med., 2000:28, 261–285.
[25] Golomb M.R., Garg B.P., Williams L.S.: Outcomes of children with infantile spasms after perinatal stroke. Pediatr. Neurol., 2006:34, 291–295.
[26] Mercuri E., Dubowitz L., Rutherford M.A.: Cerebral infraction in the full-term infant. In: TMR of the neonatal brain. Red. Rutherford M.A., W.B. Saunders, London-Toronto 2002, 129–154.
[27] Estan J., Hope P.: Unilateral neonatal cerebral infarction in full term infants. Arch. Dis. Child Fetal. Neonatal. Ed., 1997:76, F88–93.
[28] Mercuri E., Rutherford M., Cowan F. et al.: Early prognostic indicators of outcome in infants with neonatal cerebral infarction: a clinical, electroencephalogram, and magnetic resonance imaging study. Pediatrics, 1999:103, 39–46. [29] Sie L.T., van der Knapp M.S., van Wezel-Meijler G. et al.: Early MR features of hypoxic-ischemic brain injury in
neo-nates with periventricular densities on sonograms. AJNR Am. J. Neuroradiol., 2000:21, 852–861.
[30] Ramenghi L.A., Mosca F., Counsell S. et al.: Magnetic resonance imaging of the brain in preterm infants. In: Pediatric Neuroradiology. Brain. Red. Tortori-Donati P., Rossi A., Biancheri R. Springer, Berlin-Heidelbrg 2005, 199-234. [31] de Vries L.S., Eken P., Dubowitz L.M.: The spectrum of leukomalacia using cranial ultrasound. Behav. Brain Res.,
1992:49, 1–6.
[32] Volpe J.J.: Brain injury in the premature infant. Neuropathology, clinical aspects, pathogenesis, prevention. In: Clinics in perinatology. Neurologic disorders in the newborn, part I. Red. Plessis A.J., W.B. Saunders Company, Philadelphia-Tokyo 1997, 567–587.
[33] Weindling M.: Clinical aspects of brain injury in the preterm infant. In: The newborn brain. Red. Lagercrantz H., Han-son M., Evard P., Cambridge University Press, 2002, 443–478.
[34] Volpe J.J.: Cerebral white matter injury of the premature infant-more common than you think. Pediatrics, 2003:112, 176–180.
[35] Hnatyszyn G.: Ocena przydatności kompleksowej diagnostyki neurologicznej w rozpoznawaniu mózgowego porażenia dziecięcego u niemowląt urodzonych przedwcześnie z objawami niedotlenienia okołoporodowego. Med. Wieku Rozw., 2005:3, 293–310.
Adres do korespondencji:
Klinika Neonatologii Pomorskiej Akademii Medycznej 71-252 Szczecin
ul. Unii Lubelskiej 1 tel/fax: (91) 425 33 27
