View of Ideowa aktualność Konstytucji 3 maja

R O C Z N I K I W Y D Z I A , U NAUK PRAWNYCH I EKONOMICZNYCH KUL Tom IV, zeszyt 1 — 2008

KS. TADEUSZ GUZ

IDEOWA AKTUALNOS´C´ KONSTYTUCJI 3 MAJA

1. ZALEZHNOS´C´ LOSÓW NARODU, OJCZYZNY I PAN´STWA OD KONSTYTUCJI

Istot Ja kazHdego prawodawstwa stanowionego jest jego konstytucja. Od jej ksztaWtu zalezHy istota prawa danego pan´stwa i jego narodu lub spoWecznos´ci, bowiem ona jest jak Jas´ „racjonalizacj Ja” lub „ucieles´nieniem idei podporz Jadko-wania porz Jadku politycznego jakiejs´ spoWecznos´ci pod prawo”1 _oraz

uregu-lowania tegozH porz Jadku wi JazH Jac Ja kazHdego obywatela pan´stwa moc Ja tego pra-wa, o ile jest ono zgodne z obiektywnym prawem naturalnym. Tak Ja s´wiado-mos´c´ prawnicz Ja mieli politycy I Rzeczypospolitej, którzy w swoim, niestety „ostatnim sWowie”2 Konstytucji uchwalonej w dniu 3 maja 1791 r. podkres´li-li, „izH los nas wszystkich od ugruntowania i wydoskonalenia konstytucji narodowej jedynie zawisW”. Tak, konstytucja pan´stwa reguluje fundamentalnie caWy wymiar prawny bytu narodowego i spoWecznego, st Jad jakzHe aktualny jest tamten odruch rozumu polskiej polityki w kierunku ustanowienia takiej kon-stytucji, która gwarantowaWaby prawa kazHdego czWowieka. Norwid nazywa tak Ja

Ks. dr hab. TADEUSZ GUZ, prof. KUL b Katedra Filozofii Prawa WydziaWu

Za-miejscowego Nauk Prawnych i Ekonomicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana PawWa II w Tomaszowie Lubelskim; adres do korespondencji: ul. Lwowska 80, 22-600 Toma-szów Lubelski; e-mail: tguz@kul.lublin.pl

1 _{U. K. P r e u s s, Verfassung, w: Historisches Wörterbuch der Philosophie, Hrsg.} J. Ritter, K. Gründer, G. Gabriel, t. XI, Darmstadt 2001, kol. 636.

2_{J a n P a w e W II, Sami sobie przywróceni, „L’Osservatore Romano” 1991, nr 6 (133),} s. 18.

postaweJ „zbiorowym Obowi Jazkiem”3, który kazHdy naród i kazHda spoWecznos´c´ podejmuj Ja inspirowani swoj Ja osobist Ja odpowiedzialnos´ci Ja za b jak formuWuje tekst tejzHe Konstytucji b „dobro powszechne, dla ugruntowania wolnos´ci, dla ocalenia Ojczyzny naszej i jej granic”, oraz odpowiedzialnos´ci Ja „zabezpiecze-nia swojej wolnos´ci i swojego bytu”4.

CzyzH polska polityka obecnych dni ponownie nie staje przed tym samym dylematem zabezpieczenia lub osWabienia polskiej racji stanu, polskiej niepod-legWos´ci, decyduj Jac m.in. o zHyciu i s´mierci tych najbardziej bezbronnych, bo jeszcze nienarodzonych Polaków? CzyzH nie nalezHy dokonac´ ponownego rachun-ku sumienia z tej odpowiedzialnos´ci osobistej i narodowej, by wkrótce nie byWo za póz´no, by wielu nienarodzonych Polaków nie utraciWo swojego jakzHe mWodego i delikatnego bytu, i to juzH w Wonie matki, czyli w Wonie najbardziej ojczystego serca ludzkiego? Wiek XXI pokazuje, zHe w prawie i w polityce decyduje sieJ dzisiaj suwerennos´c´ bytu ludzkiego. CzyzH nie stac´ naszych pokolen´ prawników i polityków na porównywaln Ja „dojrzaWos´c´” wspomnianego dokumentu z kon´ca XVIII wieku o podobnym wymiarze „prawdy i m Jadros´ci”, by prawem ogarn Jac´ kazHd Ja istoteJ ludzk Ja, zabezpieczyc´ jej przez transcendentnego Boga StwórceJ zagwarantowan Ja suwerenn Ja bytowos´c´ oraz pozwolic´ jej sieJ urodzic´?

2. KSZTA,TOWANIE SIEJ POJEJCIA „KONSTYTUCJA”

ChociazH to pojeJcie jest znane w starozHytnos´ci i s´redniowieczu jako poli-teia, to jednak wspóWczesne pojeJcie konstytucji rozwineJWo sieJ dopiero w XVII wieku jako „reakcja” na powstaj Jac Ja w tymzHe czasie koncepcjeJ wspóWczesnego pan´stwa oraz na jego „istotn Ja wWas´ciwos´c´ suwerennos´ci”. Tak tezH twórcy Konstytucji 3 maja 1791 r. pojeJli wartos´c´ Narodu i Ojczyzny, „ceni Jac” je jako wartos´ci nadrzeJdne „drozHej nad zHycie, nad szczeJs´liwos´c´ osobist Ja, egzys-tencjeJ polityczn Ja, niepodlegWos´c´ zewneJtrzn Ja i wolnos´c´ wewneJtrzn Ja narodu”. Dlatego konstytucja jest najpierw „konstytucj Ja pan´stwa” i jako taka posia-da wi JazH Jacy „charakter normy prawnej”, w przeciwien´stwie np. do jakiegos´ „manifestu politycznego, twierdzenia prawdy filozoficznej, teologicznego gWoszenia pewnos´ci” wiary lub „socjologicznego opisu relacji wWadzy”5_,

któ-rym brakuje atrybutu powinnos´ci prawnej.

3_{C. K. N o r w i d, Pisma polityczne i filozoficzne, Londyn 1957, s. 52.}

4 _{J a n P a w e W II, Teraz naucz nas byc´ wolnymi, „L’Osservatore Romano” 1991,} nr 6 (133), s. 20.

3. PRAWO NATURALNE JAKO FUNDAMENT KONSTYTUCJI

WedWug Immanuela Kanta „idea konstytucji” dotyczy porz Jadku zbudowane-go na „panowaniu prawa” i niezalezHnos´ci od jakiejkolwiek „konkretnej oso-by”. Tak tezH postanowiWa Konstytucja 3 maja: „Osoba króla jest s´wieJta i bez-pieczna od wszystkiego; nic sam przez sieJ nie czyni Jacy, za nic w odpowiedzi narodowi byc´ nie mozHe; nie samowWadc Ja, ale ojcem i gWow Ja narodu byc´ powi-nien i tym go prawo i konstytucja niniejsza byc´ uznaje i deklaruje”. W tym stwierdzeniu wyrazHa sieJ dWugowiekowa tradycja mys´lenia prawniczego Gre-ków i Rzymian, zHe u podstaw kazHdej konstytucji pan´stwa powinno stac´ prawo naturalne jako z´ródWo prawa stanowionego, którego najszlachetniejszym aktem jest wWas´nie ustawa zasadnicza nazwana konstytucj Ja a wWadca pan´stwa powi-nien byc´ strózHem jej przestrzegania, co wieJcej b „ojcem”, tzn. powipowi-nien trak-towac´ naród jako swoj Ja rodzineJ i wykazac´ sieJ odpowiednim pos´wieJceniem. Czym jest zatem prawo naturalne jako z´ródWo prawa stanowionego? Jest ono wedWug Tomasza z Akwinu „uczestnictwem rozumnego stworzenia w pra-wie pra-wiecznym”6 _{i Boskim. To znaczy, zHe kazHdy czWowiek jako czWowiek, bez}

wzgleJdu na jego pochodzenie, przynalezHnos´c´ religijn Ja i poziom wyksztaWcenia potrafi poznac´ najwyzHsze nakazy b Jadz´ zakazy tegozH prawa wpisanego w nasz Ja natureJ w momencie poczeJcia w Wonie matki. Prawo naturalne jest zatem po-wszechne, obiektywne, poniewazH niezalezHne od zHadnego czWowieka, lecz jedy-nie od Boga jako jego Stwórcy i zarazem Stwórcy naszej natury, oraz abso-lutnie obowi Jazuj Jace, czego ani zHaden czWowiek, ani zHaden sejm lub jakakol-wiek wWadza ustawodawcza nie powinni relatywizowac´. St Jad zasadnos´c´ i jednoczes´nie wielkos´c´ ducha ojców Konstytucji trzeciomajowej, wyrazHonej w invocatio Dei sWowami: „W imieJ Boga, w Trójcy S´wieJtej jedynego, Stani-sWaw August z BozHej Waski i woli Narodu Król Polski”. Tak oto król Rzeczy-pospolitej wraz z ówczesnymi parlamentarzystami polskimi wyrazHa prawdeJ o pochodzeniu prawa i odpowiadaj Jacej mu wWadzy jako zdolnos´ci czWowieka do dziaWalnos´ci na zewn Jatrz, bowiem wszelka wWadza, czyli wWas´nie ta zdol-nos´c´ dziaWania na zewn Jatrz wWasnej bytowos´ci osobowej, podobnie jak caWy byt, formaliter pochodz Ja ostatecznie od Boga, co pozostaje niezmienn Ja praw-d Ja w nurcie mys´lenia realistycznej filozofii prawa.

Natomiast materialiter wWadza jest przekazywana przez woleJ narodu czy tezH spoWeczen´stwa danego pan´stwa lub na inne sposoby: „Wszelka wWadza

6 _{Sth I-II, 91, 2: „Et talis participatio legis aeternae in rationali creatura lex naturalis} dicitur”.

spoWecznos´ci ludzkiej pocz Jatek swój bierze z woli narodu”, stwierdza Konsty-tucja trzeciomajowa. Naród jest niejako personalnym podmiotem w przekazy-waniu wWadzy pochodz Jacej od Boga. Art. 4 obecnej Konstytucji mówi o przy-nalezHnos´ci „wWadzy zwierzchniej w Rzeczypospolitej Polskiej do Narodu”7_.

Pierwszym podmiotem posiadania wWadzy w Polsce jest zatem sam naród, a sejm, prezydent i rz Jad tylko reprezentuj Ja polski naród w sprawowaniu wWa-dzy, co zostaWo juzH wyrazHone w konstytucji z 1791 r.: „Jako zas´ prawodaw-stwo sprawowane byc´ nie mozHe przez wszystkich i naród wyreJcza sieJ w tej mierze przez reprezentantów czyli posWów swoich dobrowolnie wybranych, przeto stanowimy, izH posWowie na sejmikach obrani w prawodawstwie i ogól-nych narodu potrzebach podWug niniejszej konstytucji, uwazHani byc´ maj Ja jako reprezentanci caWego narodu, beJd Jac skWadem ufnos´ci powszechnej”. S´wiatWy i m Jadry naród zdaje sobie doskonale spraweJ, zHe w aktach wyboru swoich przedstawicieli do sprawowania wWadzy w pan´stwie jest on tylko zewneJtrznym wyrazicielem Woli Boskiego WWadcy. Ta s´wiadomos´c´ polskiemu narodowi jest bardzo potrzebna. Co wieJcej, taki akt wyborów nie mozHe byc´ podjeJty emocjonalnie, lecz, uzHywaj Jac sWów Konstytucji z 1791 r., powinien byc´ pod-jeJty z „najwieJksz Ja staWos´ci Ja ducha”. Dlaczego?

4. KONSTYTUCJA JAKO OWOC DUCHA A NIE EMOCJI

Ostateczn Ja racj Ja wszelkiego bytu jest wieczny Duch Boskiego Stwórcy, a zatem byt prawa jest takzHe dzieWem rozumu. Takie przekonanie wyrazHali wielcy mys´liciele starozHytnych, s´redniowiecznych i wspóWczesnych epok mys´li ludzkiej. Prawo jako dzieWo, co podkres´la Cyceron, recta ratio, czyli „prawe-go rozumu”, nie mozHe pochodzic´ od emocji, namieJtnos´ci a tym mniej od ciaWa ludzkiego, co twierdz Ja materialistyczne teorie prawne. Materia nie mys´li, nie decyduje, nie planuje i nie porz Jadkuje, lecz jest organizowan Ja, formowan Ja przez nies´mierteln Ja, rozumn Ja i woln Ja duszeJ ludzk Ja, aby stac´ sieJ np. ciaWem czWowieka. Tak tezH caWa konstytucja powinna byc´ dzieWem ducha ludzkiego, a nie emocji, zH Jadz i namieJtnos´ci cielesnych, czego dos´wiadczy-lis´my w bolesny sposób podczas zakon´czonej niepowodzeniem nowelizacji art. 38 obecnej Konstytucji, by chroniWa prawnie kazHdy byt osoby ludzkiej „od poczeJcia azH do naturalnej s´mierci” b jak przypomniaW Polsce papiezH Po-lak w 1991 r.

7

Homer uznawaW „monarchieJ” za najlepsz Ja formeJ sprawowania wWadzy w pan´stwie, poniewazH b jak pisze w Iliadzie b „Dobrze to nie jest, gdy rz Ja-dzi zbyt wielu – niech jeden panuje. Jeden król tylko, którego Kronosa syn tajemniczy BerWem i s Jadem obdarzyW, azHeby królowaW nad nami”8_.

Dla Herodota najbardziej sprawiedliw Ja form Ja rz Jadów byWa „monarchia”, póz´niej „najlepsi”, czyli „arystokracja”, oraz „wWadza ludu” jako „demo-kracja”9_{, która posWuguj Jac sieJ zasad Ja równos´ci wszystkich przed prawem, nie}

jest mozHliwa do zrealizowania z racji braku uksztaWtowania ludu jako dosko-naWego podmiotu prawnego i moralnego.

Dla Platona najlepszym w mys´leniu i podczas wojny jest „jeden wWad-ca”10, st Jad król powinien sprawowac´ wWadzeJ w pan´stwie. U podstaw tej greckiej mys´li o formie sprawowania rz Jadów stoi bardzo cenna prawda, zHe o ksztaWcie prawa i polityki pan´stwa powinni decydowac´ najlepsi, czyli moca-rze ducha, przyjaciele prawdy, ludzie o wybitnej szlachetnos´ci i postawie, beJd Jacej przeciezH konkretyzacj Ja mys´li rozumu oraz odruchów serca. PrzeciezH to Duch Boski jako niebian´ski Architekt jest takzHe tym, który potrafi naj-doskonalej okres´lic´ miejsce i kazHd Ja relacjeJ czWowieka i spoWecznos´ci, maWzHen´-stwa i rodziny, osoby wzgleJdem kazHdej instytucji oraz ponadto kazHdy wymiar bytowania i dziaWania ludzi jako istot rozumnych, wolnych, dynamicznych i twórczych. Dlatego w tworzeniu konstytucji lub w procesie jej nowelizacji istnieje koniecznos´c´ odwoWania sieJ do ducha ludzkiego, a nie do emocji, wad, deformacji, które odrzuciWa wys´mienita Konstytucja trzeciomajowa i uznaWa je za „zadawnione rz Jadu naszego wady” i „przeszkody [...] namieJtnos´ci”, które uzewneJtrzniWy sieJ w takich destrukcyjnych aktach I Rzeczypospolitej, jak „liberum veto, konfederacje wszelkiego gatunku i sejmy konfederackie, jako duchowi niniejszej konstytucji przeciwne, rz Jad obalaj Jace, spoWecznos´c´ niszcz Jace” i sWusznie przez ówczesn Ja konstytucjeJ „na zawsze zniesione”. Uczucia, emocje, namieJtnos´ci nie mog Ja ze swej zmiennej, nieobliczalnej i nierzadko bardzo niszcz Jacej natury decydowac´ o ksztaWcie prawa, pan´stwa, nauki i caWej kultury ludzkiej. Wielu Polaków naszych dni ubolewa, zHe tamto dos´wiadczenie niewiele nas nauczyWo, bowiem przed kilkoma laty to namieJt-nos´ci wzieJWy góreJ nad rozumem polskiej polityki, niezdolnej zrzucic´ cieJzHkiego jarzma ideologii materialistycznej, marksistowsko-leninowskiej przy koniecz-nej nowelizacji art. 38 obowi Jazuj Jacej Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

8 _{H o m e r, Iliada, tWum. K. JezHewska, WrocWaw 1982, XIII, II, 204-206.} 9 _{Herodot, III, 80.83.}

10_{P l a t o n, Politikos, w: t e n zH e, Werke in acht Bänden, Hrsg. G. Eigler, gr. Text} v. A. Diès, tWum. F. Schleiermacher, Aufl. II, Darmstadt 1990, 311 a.

Trzeba ogromnej pracy nad duchem Polaków, by obudzic´ nasz rozum prze-pieJknie brzmi Jacym „dzwonem” prawdy, zafascynowac´ nasz Ja wolnos´c´ nie-zwykle twórczym „dzwonem” miWos´ci oraz stale na nowo podejmowac´ praceJ nad formowaniem sumien´, by precyzyjnie odczytywaWy porz Jadek prawno-moralny, podarowany nam, ludziom tego s´wiata i czasu, przez NajwyzHszego PrawodawceJ wiecznos´ci i Niebios. Nie pozwólmy naszemu rozumowi polskie-mu skarWowaciec´ w szponach faWszu i kWamstwa, nie pozwólmy polskiej mi-Wos´ci i serdecznej gos´cinnos´ci umrzec´ w przepas´ciach egoizmu, wyzysku brata przez brata, posunieJtego niekiedy azH do kainowego bestialstwa, nie pozwólmy polskiemu sumieniu, by deformowaWy go stare i mWode ideologie – zaprogra-mowane i opWacane deprawatorki sumien´ i postaw ludzkich.

5. WZOROWE RESPEKTOWANIE RELIGII RZYMSKOKATOLICKIEJ PRZEZ OJCÓW KONSTYTUCJI 3 MAJA

CzyzHby ta postawa ówczesnych polityków byWa w naszej epoce przestarza-Wa, a zatem juzH dzisiaj zdezaktualizowana? WreJcz przeciwnie, akt otwartos´ci rozumu i otwartos´ci wolnej woli twórców konstytucyjnych na religieJ rzymskokatolick Ja jest na wskros´ nowoczesny, ba, wyprzedzaj Jacy kazHd Ja formeJ tzw. nowoczesnos´ci dzisiejszej epoki, nazwanej nawet „postnowoczesn Ja”, w której „wielu autorów, dokonuj Jac niszczycielskiej krytyki wszelkich pewni-ków, zapomina o niezbeJdnych rozrózHnieniach i podwazHa nawet pewniki wia-ry”11. Dlaczego tamtem akt konstytucyjny w aspekcie relacji polityki i pra-wa do wiary w Boga zasWuguje na szczególn Ja upra-wageJ?

PoniewazH akt religijny jako akt adoracji Boga jest ze swej natury jednym z najwieJkszych aktów ludzkiego ducha, st Jad tezH ludzie naprawdeJ wielcy s Ja ludz´mi religijnymi. Takimi okazali sieJ autorzy konstytucyjnego dokumentu, który swoj Ja posteJpowos´ci Ja w aspekcie rozumienia roli i wartos´ci religii wy-przedziW inne pan´stwa i narody, jak np. os´wieceniow Ja FrancjeJ, Prusy czy RosjeJ carsk Ja.

Zdumiewaj Jace s Ja racje przemawiaj Jace za przyjeJciem „wiary s´wieJtej rzym-skiej katolickiej” za „religieJ narodow Ja”. ChodziWo o nakaz tej wiary do miWo-wania „bliz´nich naszych”, co jest istotnie argumentem koronnym dla pod-kres´lenia najgWeJbszego wymiaru tres´ci naszej wiary chrzes´cijan´skiej. ZHadna

11_{J a n P a w e W II, Fides et ratio, w: t e n zH e, DzieIa zebrane, t. I, Kraków 2006,} nr 91.

inna religia W Jacznie z judaizmem nie zna tak precyzyjnie sformuWowanego przykazania miWos´ci Boga i bliz´niego, miWos´ci bezwarunkowej i miWos´ci azH do s´mierci i poza jej granice. To dzieJki wierze chrzes´cijan´skiej refleksja nad bytem prawa zyskaWa swój niepowtarzalnie oryginalny i najgWeJbszy wymiar prawa, a mianowicie, by porz Jadek prawny mógW dopomóc osobie ludzkiej i zarazem wyj Jatkowo niepowtarzalnej ontycznie zrealizowac´ sieJ jako istota wolna i zdolna do miWos´ci.

WWas´nie ten nakaz do miWowania Boga i czWowieka sprawiW, zHe nasze pan´-stwo polskie sWynie z przykWadnego respektowania wolnos´ci religijnej od wieków, a konkretnie od wyst Japienia PawWa WWodkowica, rektora Uniwersy-tetu Jagiellon´skiego, na Soborze w Konstancji w 1414 r. z postulatem, by w nawracaniu pogan na wiareJ chrzes´cijan´sk Ja zamiast „argumentu siWy uzHywac´ siWy argumentu”. Do tej chlubnej tradycji nawi JazaWa tamta Konstytucja: „ZHe zas´ tazH sama wiara s´wieJta przykazuje nam kochac´ bliz´nich naszych, przeto wszystkim ludziom jakiegokolwiek b Jadz´ wyznania, pokój w wierze i opiekeJ rz Jadow Ja winnis´my i dlatego wszelkich obrz Jadków i religii wolnos´c´ w krajach polskich, podWug ustaw krajowych warujemy”. Do tej mys´li nawi Jazali ojcowie Soboru Watykan´skiego II, formuWuj Jac, m.in. pod silnym wpWywem ówczesne-go kardynaWa Karola WojtyWy, DeklaracjeJ o wolnos´ci religijnej12_.

Wprawdzie póz´niej pojawiWy sieJ z jednej strony sWuszne procesy oddziele-nia zewneJtrznych struktur Kos´cioWa od zewneJtrznych struktur pan´stwa, ale z drugiej to zewneJtrzne oddzielenie nie powinno byc´ rozumiane absolutys-tycznie, jakoby pomieJdzy Kos´cioWem a pan´stwem nie istniaWa zHadna wspólna pWaszczyzna, jak tezH nie powinno ono w zHadnym wzgleJdzie oznaczac´ sprzecz-nos´ci pomieJdzy Kos´cioWem a pan´stwem, co postuluje ideologia sekularyzacji, d JazH Jac do caWkowitej eliminacji wszystkiego, co transcendentne, czyli Boskie, kos´cielne i religijne13_{. Wprawdzie s Ja to rózHne porz Jadki sprawowania wWadzy}

kos´cielnej i pan´stwowej, ale wspólnym fundamentem obydwóch porz Jadków jest to samo prawo naturalne, informuj Jace nas o Boskim pochodzeniu czWo-wieka jako osoby, bytu prawa, personalnego charakteru wWadzy i zasad moral-nych, na których powinno byc´ oparte prawo stanowione w Kos´ciele i w pan´-stwie oraz postawa moralna reprezentantów kos´cielno-pan´stwowych a takzHe wszystkich ludzi.

12

Declaratio de libertate religiosa, w: Lexikon für Teologie und Kirche: Das Zweite Vatikanische Konzil, Hrsg. J. Höfer, K. Rahner, t. II, Aufl. II, FreiburgbBaselbWien 1967,

s. 703-748.

6. SZACUNEK KONSTYTUCJI WOBEC AUTORYTETÓW

Znacz Jace kultury w historii duchowej s´wiata maj Ja wiele wielkich autoryte-tów. Nie mozHna zatem zapewnic´ szybkiego rozwoju w nauce, gospodarce, polityce, sztuce czy muzyce bez wyksztaWcenia i posiadania odpowiednich autorytetów. Gdy patrzymy wstecz na nasz Ja historieJ narodow Ja, to zauwazHamy systematyczne niszczenie polskich autorytetów przez wrogów polskiego pan´-stwa i Kos´cioWa w Ojczyz´nie, co czyni sieJ zreszt Ja do dnia dzisiejszego, ale juzH innymi metodami nizH dawniej. Czyni sieJ to w celu uwstecznienia narodu w jego kulturze, dzieJki której naród nasz zHyje i rozwija sieJ dalej – wWas´nie szczególnie poprzez wybitne autorytety.

Dlatego Konstytucja 3 maja, nawi Jazuj Jac do kultury greckiej uznaj Jacej stan arystokracji za stan najlepszych i najszlachetniejszych ludzi, przyznaWa „stano-wi szlacheckiemu wszystkie swobody, wolnos´ci, prerogatywy pierwszen´stwa w zHyciu prywatnym i publicznym”. Przywileje te dziedziczono, poniewazH decydowaWy o nich wieJzy krwi.

Dzisiejsze spoWeczen´stwo jako demokratyczne nie ma zHadnych stanów, ale czy jest to tak do kon´ca prawd Ja? PrzeciezH wWas´nie dzisiaj mówi sieJ o „spoWe-czen´stwie opartym na wiedzy”, a wieJc czWowiek rzetelnej wiedzy staje sieJ jednym z najlepszych. To wWas´nie dzisiaj najwieJksze instytuty naukowe, tech-niczne czy gospodarcze na s´wiecie wprost „Wowi Ja” najlepsze talenty ludzkie i za poteJzHne pieni Jadze sprowadzaj Ja ich do siebie. To wWas´nie dzisiaj najsWyn-niejsze kluby sportowe kupuj Ja swoich sportowców, a pieni Jadze w konsekwen-cji decyduj Ja ostatecznie o jakos´ci sportowej ich druzHyn i zespoWów. Ludzkos´c´ nie zrezygnowaWa z klasyfikowania ludzi na najlepszych, ale zrezygnowaWa jedynie z klasycznych kryteriów oszacowania ich jakos´ci, któr Ja dzisiaj, tak zreszt Ja jak w minionych epokach, niekoniecznie gwarantuje samo pochodze-nie, lecz przede wszystkim wrodzony talent, wWasna i dobrze zorganizowana praca oraz rózHnorakie wsparcie z zewn Jatrz.

Ideologiczne niwelowanie rózHnic pomieJdzy ludz´mi, co uczyniW socjalizm lub komunizm, wychodz Jac z faWszywej przesWanki, zHe rózHnice s Ja istot Ja dra-matu historii, jak tezH równiezH faWszywe tworzenie sztucznych rózHnic pomieJdzy ludz´mi w nazizmie, kapitalizmie czy liberalizmie, gdzie najlepszymi s Ja albo czWonkowie rasy, bogaci materialnie, albo ludzie mocni b nie sWuzHy umocnie-niu bytu pan´stwowego. Warto przypomniec´, zHe dwa systemy mys´lenia w gos-podarce i polityce b skrajny kapitalizm i skrajny liberalizm doprowadziWy do zrodzenia sieJ komunistycznych i nazistowskich ideologii XIX i XX stulecia. KazHde dynamiczne i na wysokim poziomie rozwoju stoj Jace pan´stwo i jego prawo, gospodarka, nauka i caWa kultura narodowa potrzebuj Ja ludzi

utalento-wanych, rzetelnych w wykonywaniu swojego zawodu, zdyscyplinowanych w pracy oraz o wysokiej moralnos´ci.

Ale wielkie pan´stwo w aspekcie jego jakos´ci potrzebuje tezH solidarnos´ci z czWowiekiem bezbronnym, chorym, zagubionym duchowo i moralnie, bez-robotnym, bezradnym, pogr JazHonym w naWogu i zaWamanym. GWeJboka prawda tkwi w przekonaniu ludu, zHe moc Wan´cucha mierzy sieJ moc Ja najsWabszego jego ogniwa i kazHdy najmocniejszy Wan´cuch rozerwie sieJ, jes´li jest w nim choc´by jedno najsWabsze ogniwo. Solidarnos´c´ jest rysem charakterystycznym dla m Jadrych, silnych i pod kazHdym wzgleJdem stabilnych pan´stw, których twórczy „pokój” jest b jak twierdzi Jan PaweW II b „owocem solidarnos´ci”14.

7. SOLIDARNOS´C´ – WARUNKIEM SPRAWIEDLIWEGO I STABILNEGO PAN´STWA

Wydaje sieJ, izH los IV Rzeczypospolitej Polskiej rozstrzygnie sieJ na obieca-nej zreszt Ja wyborcom „solidarnos´ci”. Czym jest prawdziwa solidarnos´c´? Pa-piezH Polak uczy: „Solidarnos´c´ nie jest [...] tylko nieokres´lonym wspóWczuciem czy powierzchownym rozrzewnieniem wobec zWa dotykaj Jacego wielu osób, bliskich czy dalekich. Przeciwnie, jest to mocna i trwaWa wola angazHowania sieJ na rzecz dobra wspólnego, czyli dobra wszystkich i kazHdego”15_,

naro-dzonego i nienaronaro-dzonego, kobieteJ i meJzHczyzneJ, maWzHen´stwo i rodzineJ, bied-nego i bogatego, zdolbied-nego i niezdolbied-nego, wyksztaWcobied-nego i niewyksztaWcone-go, czWowieka wsi i miasta, po prostu kazHdeniewyksztaWcone-go, kto jest czWowiekiem.

CzWowiek solidarnos´ci dostrzega w drugim niepowtarzaln Ja i wyj Jatkow Ja „osobeJ”, za któr Ja przejmuje sieJ „odpowiedzialnos´c´”. Na przykWad czWowiek bogaty w talenty ducha, bogaty materialnie, bogaty swoim czWowieczen´stwem dzieli sieJ z biednym i potrzebuj Jacym tych wartos´ci, ale czWowiek biedny nie przyjmuje postawy „biernej lub niszcz Jacej tkankeJ spoWeczn Ja”, lecz na swój sposób angazHuje sieJ na rzecz „dobra wspólnego”.

W epoce bardzo systematycznego urzeczowienia czWowieka, zredukowania go do narzeJdzia i zuzHywania osoby ludzkiej na niespotykan Ja skaleJ, przekra-czaj Jac Ja dalece epokeJ niewolnictwa, „solidarnos´c´ pomaga nam dostrzec «dru-giego» – osobeJ, lud czy naród – nie jako narzeJdzie, którego zdolnos´c´ do

14_{J a n P a w e W II, Sollicitudo rei socialis, w: t e n zH e, DzieIa zebrane, t. I, nr 39.} 15_{TamzHe, nr 38.}

pracy czy odpornos´c´ fizyczn Ja mozHna tanim kosztem wykorzystac´, a potem, gdy przestaje byc´ uzHyteczny, odrzucic´, ale jako podobnego nam', jako «po-moc» (por. Rdz 2, 18. 20), czyni Jac go na równi z sob Ja uczestnikiem «uczty zHycia», na któr Ja Bóg zaprasza jednako wszystkich ludzi. St Jad wazHnos´c´ budze-nia sumiebudze-nia religijnego” o proweniencji chrzes´cijan´skiej.

Solidarnos´c´, do której zacheJcali takzHe ojcowie Konstytucji trzeciomajowej, „zmierza do przekroczenia samej siebie, do nabrania wymiarów specyficznie chrzes´cijan´skich caWkowitej bezinteresownos´ci, przebaczenia i pojednania. Wówczas bliz´ni jest nie tylko istot Ja ludzk Ja, z jej prawami i podstawow Ja równos´ci Ja wobec wszystkich, ale staje sieJ zOywym obrazem Boga Ojca, od-kupionym krwi Ja Jezusa Chrystusa i poddanym staWemu dziaWaniu Ducha S´wieJ-tego. Winien byc´ przeto kochany, nawet jes´li jest wrogiem, t Ja sam Ja miWos´ci Ja, jak Ja miWuje go Bóg; trzeba byc´ gotowym do poniesienia dla niego ofiary nawet najwyzHszej” b podsumowuje sWowian´ski PapiezH.

„Solidarnos´c´” opiera sieJ na fundamencie prawdy, „zHe dobra stworzone s Ja przeznaczone dla wszystkich. To, co wytwarza przemysW, przerabiaj Jac surowce nakWadem pracy, winno w równy sposób sWuzHyc´ dobru wszystkich”. Producent jest przeciezH przetwarzaczem dóbr ziemi, a te z kolei pochodz Ja przeciezH od Boga i s Ja darowane dla wszystkich.

W wymiarze mieJdzynarodowym solidarnos´c´ uniemozHliwia tworzenie sieJ wszelkich „imperializmów”, poniewazH wWas´nie solidarnos´c´ przypomina o rów-nej godnos´ci od momentu poczeJcia w Wonie matki kazHdego czWowieka oraz o równej godnos´ci bytowej kazHdego narodu i ludu. Dlatego pan´stwa szanuj Jace solidarnos´c´ jako zasadeJ s Ja odpowiedzialne za inne, choc´by byWy najmniejsze.

Dopiero na kanwie cnoty solidarnos´ci mozHliwa jest najbardziej godna czWo-wieka jako osoby „wspóIpraca” jako „akt wIas´ciwy solidarnos´ci mieJdzy jed-nostkami i narodami”16_.

DzieJkuj Jac naszym praojcom za tak wielki akt ducha, polityki i prawa z 1791 r., dzieJkujemy równiezH wielu wspóWczesnym politykom IV Rzeczy-pospolitej Polskiej za ich zaangazHowanie dla dobra wspólnego Polski i Pola-ków, zacheJcaj Jac ich jednoczes´nie i zHycz Jac im odwagi oraz wytrwaWos´ci w sWuzHbie dla dobra wspólnego Polaków, by doprowadzic´ ksztaWt obecnie jeszcze nie w peWni solidarnej Konstytucji III Rzeczypospolitej z kazHdym czWowiekiem do Konstytucji konsekwentnie solidarnej na miareJ zaproponowa-nego solidarzaproponowa-nego pan´stwa IV Rzeczypospolitej Polskiej.

BeJd Jac dziedzicami tak znacz Jacego dokumentu prawniczego w postaci Konstytucji 3 maja oraz beJd Jac dziedzicami polskiej solidarnos´ci XX wieku, która na czele ze SWug Ja BozHym Janem PawWem II Wielkim, naszym naj-wieJkszym Rodakiem w dotychczasowych dziejach Polski, mamy narodowy obowi Jazek budzenia i wzmocniania w sumieniu Polaków i ludzkos´ci d JazHenia do cnoty solidarnos´ci. Na tym polu zadan´ w kulturze politycznej i prawnej naszych dni mamy jako Polacy szczególn Ja godnos´c´ oraz odpowiedzialnos´c´, by poczynaj Jac od budowania solidarnos´ci wewn Jatrz wWasnego serca, z otacza-j Jacymi nas bliskimi i wspóWpracownikami tworzyli w drogieotacza-j naszym sercom przestrzeni Rzeczypospolitej Polskiej i Kos´cioWa oraz tam, gdzie zHyjemy, pracujemy i cierpimy, wielkiego, wspaniaWomys´lnego i obejmuj Jacego kazHdego drugiego czWowieka ducha solidarnos´ci serc oraz zapalali s´wiat do nieustannej troski o teJ jedn Ja z najcenniejszych wartos´ci dla wszechstronnego rozwoju Polski, Unii Europejskiej i caWej ludzkos´ci. Niech ta ziemska solidarnos´c´ z Bogiem i czWowiekiem przemieni sieJ w niebian´skim gmachu sejmu wiecznego w wieczn Ja i doskonaW Ja uczteJ solidarnos´ci Boga, anioWów i ludzi Niebios.

BIBLIOGRAFIA

Declaratio de libertate religiosa, w: Lexikon für Teologie und Kirche: Das Zweite Vatikanische Konzil, Hrsg. J. Höfer, K. Rahner, t. II, Aufl. II, FreiburgbBaselbWien 1967, s. 703-748. H e i d e g g e r M., Sein und Zeit, Aufl. XVI, Tübingen 1986.

H o m e r, Iliada, tWum. K. JezHewska, WrocWaw 1982, XIII.

J a n P a w e W II, Sami sobie przywróceni, „L’Osservatore Romano”, wyd. pol., 1991, nr 6 (133), s. 18-19.

J a n P a w e W II, Teraz naucz nas byc´ wolnymi, „L’Osservatore Romano”, wyd. pol., 1991, nr 6 (133), s. 20-21.

J a n P a w e W II, Sollicitudo rei socialis, w: t e n zH e, DzieWa zebrane, t. I, Kraków 2006, s. 281-324.

J a n P a w e W II, Fides et ratio, w: t e n zH e, DzieWa zebrane, t. I, Kraków 2006, s. 673-738.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2005.

N o r w i d C. K., Pisma polityczne i filozoficzne, Londyn 1957.

P l a t o n, Politikos, w: t e n zH e, Werke in acht Bänden, Hrsg. G. Eigler, gr. Text v. A. Diès, tWum. F. Schleiermacher, Aufl. II, Darmstadt 1990, s. 403-579.

P r e u s s U. K., Verfassung, w: Historisches Wörterbuch der Philosophie, Hrsg. J. Ritter, K. Gründer, G. Gabriel, t. XI, Darmstadt 2001, kol. 636-643.

DIE AKTUALITÄT DER 3.-MAI-VERFASSUNG

Z u s a m m e n f a s s u n g

Die polnische Verfassung ist die nach der amerikanischen Verfassung am meisten demokra-tische Verfassung in der Weltgeschichte. Sie ist bis heute aktuell, weil sie hinweist erstens auf die hohe Relevanz eines Grundgesetzes für das Volk, das Vaterland und den Staat; zweitens auf einen normativ und moralisch verbindlichen Charakter des Rechts; drittens auf das Natur-recht als ihr Fundament; viertens auf ihr Selbstverständnis als Frucht der recta ratio und nicht der Gefühle bzw. Leidenschaften; fünftens auf einen natürlichen Respekt vor der Religion, in diesem Fall vor den römisch-katholischen Vorvätern; sechstens auf eine tiefe Achtung vor den Autoritäten; siebtens auf die Tugend der Solidarität als einen Faktor der Weiterentwicklung und auf die Konsequenzen eines Mangels der Solidarität als Ursache des Zerfalls des Staatsgefüges.

S(owa kluczowe: konstytucja, prawo naturalne, autorytet, solidarnos´c´. Schlüsselwörter_{: Verfassung, Naturrecht, Autorität, Solidarität.}