DOI: http://dx.do.org/10.18290/rt.2017.64.3-3
ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap
SPOWIEDZ
´ MEZCZYZN. WPROWADZENIE DO BADAN´
CONFESSION OF MAN. INTRODUCTION TO THE RESEARCH
A b s t r a c t. The issue of men’s confession is very little developed, although it is seen as an important research problem. To the contemporary conditions of living of masculinity are changing civilization and the development of various types of therapies that revealing injury, do not always help to overcome them. Interdisciplinary research confession men show that their motivation to join the sacrament of penance is the desire to meet the understanding confessor that will help them regain confidence and self-reliance. The desire to overcome the weakness underlies seek help in mastering their lusts and sins. Disparate treatment of moral problems by men lies in their willingness to quickly solve the problem, or overcoming it finds the illusory form of escape from the difficulties lived. It is important to show the theological dimension of confession, as an encounter with Christ defeated sin and death in the mystery of the cross and resurrection.
Key words: moral theology; sacrament of penance; confession of men.
Paszczyzna odmiennos´ci podejs´cia do sakramentalnej spowiedzi mezczyzn i kobiet jest istotnym zagadnieniem badawczym ukazuj acym zróznicowanie pciowe wpywaj ace na odrebne postrzeganie relacji wobec Boga, drugiego czowieka i samego siebie. Mezczyz´ni inaczej niz kobiety traktuj a wyzwania moralne i odmiennie przezywaj a swoje niedoskonaos´ci w tym zakresie. Ana-liza poszczególnych etapów rozwojowych mezczyzny w aspekcie jego troski o swoje zycie duchowe i moralne ujawnia specyficznos´c´ pci meskiej w po-dejmowaniu refleksji nad najbardziej wewnetrznymi uwarunkowaniami postaw
Prof. dr hab. ANDRZEJ DERDZIUK OFMCap Katedra Teologii Moralnej Spoecznej KUL; adres do korespondencji: Al. Kras´nicka 76, 20-718 Lublin; e-mail: aderdziu@kul.pl
zyciowych. Uszczegóowienie podstawowych trudnos´ci przezywanych przez mezczyzn w d azeniu do doskonaos´ci moralnej pozwala uj ac´ najczestsze for-my grzeszenia i ich andrologiczn a specyfike. Postawienie i weryfikacja tezy o odmiennos´ci podejs´cia mezczyzny do spowiedzi ukazuje koniecznos´c´ wy-pracowania teorii adekwatnego potraktowania meskiego penitenta ze strony spowiednika.
1. WSPÓCZESNE UWARUNKOWANIA PRZEZ YWANIA MESKOS´CI
Mezczyzna zasadniczo nie ma specyficznie meskich grzechów, gdyz obie pci maj a podobne grzeszne zachowania dotycz ace tych samych zakresów zycia moralnego1. Istotna róznica polega przede wszystkim na odmiennym podejs´ciu mezczyzny do traktowania wasnych przezyc´ i przewinien´ moral-nych, która ujawnia sie na paszczyz´nie podchodzenia do sakramentu pokuty i pojednania. Mezczyzna jest bardziej skonny do bagatelizowania swoich przezyc´ i przez to ma mniejsz a wrazliwos´c´ na popeniane grzechy.
Przedstawiciele pci meskiej w zaleznos´ci od etapu dojrzewania psychicz-nego i zawansowania w rozwoju duchowym, przejawiaj a odmienn a gotowos´c´ podjecia odpowiedzialnos´ci za swoje postepowanie. Pojawiaj ace sie problemy z zachowaniem spójnos´ci wasnych marzen´ i projektów z doznawanymi po-razkami mog a prowadzic´ mezczyzne do podjecia wewnetrznej pracy nad sob a, ale mog a tez byc´ stymulatorem do uciekania w mechanizmy obronne w posta-ci wypierania problemu i zastepowania go doraz´nymi sposobami rozadowy-wania frustracji przez grzeszne zachorozadowy-wania. Dynamika podejmowanej pracy duchowej, rozumianej jako wyzwanie i zadanie do realizacji, jest uzalezniona od wychowania rodzinnego, od napotykanych wzorców osobowych i jest uwarunkowana osobistymi predyspozycjami osoby. Waznym wyznacznikiem zachowania mezczyzny jest tez zwrócenie uwagi na zakresy jego odpowie-dzialnos´ci moralnej wynikaj ace z wieku, penionej roli spoecznej oraz osobi-stej i niepowtarzalnej historii zycia po aczonej ze zindywidualizowanym spo-sobem podchodzenia do zyciowych wyzwan´.
Wydarzenia z historii zycia mezczyzny mog a w istotny sposób modyfiko-wac´ jego podejs´cie do traktowania spowiedzi. Chodzi tu zarówno o elementy nawrócenia i przebudzenia w wierze, jak i zranienia spowodowane
skrzywdze-1Por. A. RYBICKI, W az i goebica. Meska osobowos´c´ i meska duchowos´c´, Wyd. Gaudium, Lublin 2011, s. 162-163.
niem przez inne osoby, lub tez dos´wiadczenia wasnego upadku w grzech i doznawania zniewolenia zem, od którego czowiek czuje sie uzalezniony. Wazne jest tez zwrócenie uwagi na spoeczny wymiar grzechu, okres´lony przez Jana Pawa II mianem struktur grzechu, które stwarzaj a okres´lone uwa-runkowania uatwiaj ace lub nawet skaniaj ace do popeniania za.
We wspóczesnym s´wiecie dostrzega sie narastanie kryzysu meskos´ci wyni-kaj ace z braku odpowiednich wzorców w zyciu rodzinnym i spoecznym, a jednoczes´nie powstaje bardzo wiele ksi azek zawieraj acych porady i wskaza-nia, jaki ma byc´ mezczyzna, i co winno byc´ ideaem d azen´ chopców i mo-dzien´ców. Owocem coraz wiekszej liczby pozycji z tego zakresu jest niekiedy wieksze zagubienie mezczyzn, gdyz obfitos´c´ pouczen´ nie idzie w parze z mo-zliwos´ci a prostej percepcji proponowanych dróg rozwoju, a ponadto wiele z tych publikacji jedynie wskazuje, co nalezy osi agn ac´ i jakie cechy winny charakteryzowac´ dojrzaego mezczyzne, a nie ukazuj a praktycznych dróg realizacji proponowanych ideaów. Nierzadko zdarza sie bowiem, ze ktos´ maj ac wieksz a wiedze, wykorzystuje j a do usprawiedliwiania samego siebie, lub tez czuje sie jeszcze bardziej rozdarty miedzy znanymi i podzielanymi wzniosymi ideaami a dos´wiadczan a w codziennos´ci sabos´ci a moraln a i bra-kiem odpornos´ci na pokusy.
Istnieje pilna potrzeba zbadania sposobu i zakresu oddziaywania rozmai-tych poradników i vademecum, które rozbudzaj a oczekiwania, a nie daj a mozliwos´ci spenienia sie mezczyzny przez zbyt wygórowane normy i nazbyt idealistyczne propozycje rozwoju2. Zanalizowana winna byc´ nade wszystko ich podstawa antropologiczna, odwouj aca sie do okres´lonej koncepcji osoby ludzkiej. Obserwuj ac proponowany w kulturze masowej idea macho, mez-czyzny twardziela, lansowany przez filmy z duz a doz a brutalnos´ci i wspiera-nych przez nagas´niane sukcesy wybitwspiera-nych sportowców, dostrzega sie narasta-j ac a frustracje ws´ród coraz wiekszej liczby mezczyzn, którzy nie umiej a sie znalez´c´ w przys´pieszaj acym bieg zyciu spoecznym, a jednoczes´nie nie potra-fi a i nie maj a atwego dostepu do znalezienia zaufanego doradcy i otwarcia swego serca na przyjecie pouczenia. Z ycie w atmosferze nieustannej rywali-zacji, okres´lanej w popularnej kulturze wys´cigiem szczurów, lub stawaniem do castingu, powoduje wzrost liczby mezczyzn spoecznie nieprzystosowanych i powieksza grupe osób czuj acych sie jako wykluczone spoecznie.
2Por. Grzechy w kratke. O spowiedzi z ojcem Piotrem Jordanem S´liwin´skim rozmawiaj a Elzbieta Kot i Dominika Kozowska, Wyd. Znak, Kraków 2008, s. 52.
Rozbudzana przez kulture wyzszych sfer moda na coaching i mentoring nie jest osi agalna dla wszystkich mezczyzn, zarówno ze wzgledu na bariery ekonomiczne i brak dostepu do wykwalifikowanej kadry, jak i na przeszkody w postaci kultury wykluczaj acej korzystanie mezczyzny twardziela z pomocy psychologa czy utrudniaj acej udawanie sie do specjalisty od rozwoju osobiste-go. Meska specyfika tego problemu polega dodatkowo na tym, ze mezczyzna jest bardziej skonny do wypierania wiedzy o wasnej sabos´ci i nieatwo poddaje sie sterowaniu zewnetrznemu. Udaj ac kogos´, kto nie potrzebuje po-mocy, wielu mezczyzn przychodzi do poradni w sytuacji kran´cowego zagro-zenia wykluczeniem spoecznym lub z powodu przerazagro-zenia mys´lami auto-destrukcyjnymi. Swoista stygmatyzacja osób potrzebuj acych specjalistycznej terapii psychologicznej, czy leczenia psychiatrycznego, sprawia, ze czesto jedyn a osob a maj ac a szanse dotrzec´ do skoatanego serca mezczyzny jest spowiednik, który ze swoim przygotowaniem pastoralnym i psychologicznym musi sprostac´ wysoko postawionym wymaganiom.
Ciekawym zagadnieniem badawczym jest wpyw propozycji coachingu i doradztwa psychologicznego na samopoczucie mezczyzn poszukuj acych figury kogos´ silnego i odpornego na stresy. Jest to tym bardziej wazne, ze wspóczesny mody czowiek styka sie z problemem braku ojca w rodzinie i przez to ma niedostatek poczucia wasnej wartos´ci, gdyz nie zazna w swoim wzrastaniu potwierdzenia swego poczucia godnos´ci przez miuj acego i nios acego autorytet ojca. Pokolenie bez ojca jest bardziej podatne na mani-pulacje, ale tez tym usilniej poszukuje wzorców zintegrowanej siy w mez-czyz´nie zapewniaj acym jednoczes´nie poczucie bezpieczen´stwa i czuos´ci3.
St ad tez rodzi sie wielka odpowiedzialnos´c´ spoeczna spowiednika staj ace-go sie powiernikiem spraw trudnych i czesto bolesnych dla mezczyzny, który chciaby je raczej ukryc´, niz wypowiadac´ na forum publicznym. W spowiedzi penitent nas´wietla bowiem negatywn a strone swego zycia i nie przychodzi sie chwalic´ ze swych sukcesów. Dla wielu mezczyzn spowiedz´ jest form a zrzuce-nia z siebie ciezaru przezytych doznan´ zwi azanych z niepowodzeniami i upadkami moralnymi oraz form a szybkiego i definitywnego rozliczenia sie ze sw a przeszos´ci a, któr a chcieliby zamkn ac´ i do niej nie wracac´. Takie podejs´cie jest typowe dla meskiej natury, w której rzeczy nie wi az a sie ze sob a wzajemnie tak s´cis´le, jak dzieje sie w odbiorze s´wiata przez kobiety. Zuda meskiego podejs´cia polega na tym, ze nie acz ac ze sob a wielu
was-3 Por. P.J. CORDES, Zagubione ojcostwo, tum. J. Koz´bia, Bernardinum, Pelplin 2005, s. 88-89.
nych zachowan´ na zasadzie przyczynowo-skutkowej, mezczyz´ni s a czesto bezbronni wobec zjawiska narastaj acych uzaleznien´, które nazywa sie tez w teologii moralnej grzechami naogowymi. Powtarzaj ac te same nieakcepto-wane zachowania, wielu mezczyzn nie potrafi uznac´ swej sabos´ci i udzi sie, ze nastepnym razem sie zmobilizuj a i nie upadn a, gdyz s a przekonani, ze maj a wystarczaj aco siln a wole4.
Obecnie istnieje wiele zagrozen´ wynikaj acych ze stylu zycia spoeczen´-stwa, które mog a doprowadzic´ czowieka do dos´wiadczenia swej sabos´ci moralnej i poczucia przegranej w pewien sposób infekuj acych mys´lenie i od-bieraj acych rados´c´ zycia oraz odpornos´c´ na przezywane stresy. Coraz wieksza znajomos´c´ mechanizmów uzaleznien´ przez odkrycie sposobu dziaania bioche-mii mózgu i oddziaywania neurotransmiterów na zachowania czowieka, nie daje jednak automatycznie wiekszej wolnos´ci, bo chociaz czowiek wie, jak dziaa mechanizm wchodzenia w zaleznos´c´ od czynnos´ci i substancji psycho-aktywnych, to jednak nie potrafi sie temu skutecznie przeciwstawic´.
2. INTERDYSCYPLINARNY CHARAKTER BADAN´ NAD ZAGADNIENIEM SPOWIEDZI ME Z CZYZN
Spowiednictwo przynalezy do dziedziny teologii moralnej i podejmuje refleksje nie tylko nad uwarunkowaniami, w których zyje czowiek, ale tez rozwaza tres´c´ wyzwalaj acego oredzia ewangelicznego5. Teologiczny charakter badan´ z tego zakresu wskazuje na wartos´c´ dziaania zbawczego Jezusa Chry-stusa, który nie tylko daje wierz acym w Niego dobry przykad walki ze zem, ale tez udziela konkretnej duchowej pomocy w asce sakramentu pokuty i pojednania. Zmartwychwstanie Chrystusa, rozumiane jako Jego definitywne zwyciestwo nad s´mierci a, piekem i szatanem, daje chrzes´cijanom nadzieje na ontyczn a przemiane czowieka, który zyskuje now a tozsamos´c´ przez odrodze-nie w sakramencie. Egzystencjalne dos´wiadczeodrodze-nie penitenta odchodz acego od konfesjonau, który nie tylko czuje ulge zrzucenia z siebie ciezaru swoich grzechów przez ich wyznanie spowiednikowi, ale tez dos´wiadcza lekkos´ci i rados´ci kogos´, kto jest od nich wolny, nie da sie porównac´ z innymi prze-zyciami tego rodzaju. Doznania z dobrze odprawionej i przezytej spowiedzi
4Por. R. ROHR, Od mezczyzny dzikiego do mezczyzny m adrego. Refleksje na temat meskiej duchowos´ci, tum. G. Baster, WAM, Kraków 2009, s. 31-33.
5Por. J. BRAMORSKI, Wyzwalaj aca moc pokuty chrzes´cijan´skiej. Studium teologicznomoral-ne, Bernardinum, Pelplin 2004, s. 54.
maj a walor nadprzyrodzony, daj acy jednak nie tylko religijn a sankcje defini-tywnego pokonania grzechu, do którego penitent nie musi juz wracac´.
Istnieje powazna koniecznos´c´ pogebiania badan´ w zakresie psychologii, pedagogii oraz teorii komunikacji odniesionych do sakramentu pokuty i po-jednania, gdyz wraz z rozwojem mediów elektronicznych zmienia sie mental-nos´c´ osób przynalez acych do spoeczen´stwa informacyjnego i wzrastaj acych w cywilizacji obrazkowej. Mimo iz ludzie zyskuj a w coraz wiekszym stopniu poznanie wasnych przezyc´ wewnetrznych, to ich zwerbalizowanie w komuni-katywny sposób dla drugiej osoby jest coraz wiekszym problemem, miedzy innymi takze ze wzgledu na brak odpowiedniego zasobu sów wynikaj acego z niedostatku oczytania w literaturze pieknej. Jednak najwazniejsz a przeszko-d a w umiejetnos´ci komunikowania siebie innym jest indywidualistyczna kon-cepcja czowieka, który pozostaje zamkniety w samym sobie i nie potrafi uznac´ w innych dopenienia wasnej egzystencji6.
Skazenie wspóczesnej antropologii redukcjonizmami sprowadzaj acymi czowieka do jednego wymiaru jego egzystencji i przede wszystkim zamyka-j ace go na wymiar transcendencji, powoduje zamkniecie osoby w ciasnym horyzoncie wasnych ograniczen´7. Spowiedz´ jest dlatego istotnym przezyciem w zyciu czowieka, bowiem ukazuje relacyjny wymiar osoby, która potwier-dza swoj a wartos´c´ i dopenia poczucie wasnego spenienia przez autentyczne i szczere wchodzenie w relacje z drug a osob a. Wymagane do tego poczucie bezpieczen´stwa i zapewnienie o nieuwarunkowanej mios´ci jest mozliwe w konteks´cie sakramentu pokuty, który, gdy jest przezywany z wiar a, umozli-wia spotkanie z nieograniczon a mios´ci a Jezusa Chrystusa, Miosiernego Zbawcy ludzkos´ci.
Ukazanie tego wydarzenia w zyciu mezczyzny musi brac´ pod uwage wiele czynników okres´laj acych sposób jego przezywania. S a to czynniki zewnetrzne i wewnetrzne. Do uwarunkowan´ zewnetrznych nalez a, miedzy innymi, wspó-czesne pr ady kulturowe i specyficzna mentalnos´c´ naszych czasów opieraj ace sie na odkryciach nauk o czowieku i sposobie modyfikowania s´wiata przez nauki spoeczne i technologie, a zwaszcza technologie informatyczne. Wazne jest dostrzezenie wpywu koncepcji antropologicznych i zaozen´ teologicznych przyjmowanych przez wspóczesnego mezczyzne, który jest jednoczes´nie intensywnie formowany przez kulture masow a. Sam sposób funkcjonowania
6 Por. G. BUSANI, Kontekst sakramentu, w: Spowiedz´, nie wiem co powiedziec´…, tum. K. Kozak, Salwator, Kraków 2010, s. 162-163.
7 Por. J. NAGÓRNY, Antropologia moralna, w: Jan Pawe II. Encyklopedia nauczania moralnego, red. J. Nagórny, K. Jezyna, Polwen, Radom 2005, s. 48.
osoby w spoecznos´ci uzalezniony jest od jej osobistej historii oraz nastawie-nia do zycia wynikaj acego z uwarunkowan´ genetycznych i rodzinnych oraz wyznawanych wierzen´ i stopnia zaangazowania w zycie spoecznos´ci s´wiec-kich i eklezjalnych. Osobiste wybory, dokonywane przez czowieka, maj a niezatarty wpyw na jego dalszy bieg zycia. Dojrzaos´c´ osoby wzrasta wraz z us´wiadomieniem sobie zakresu uwarunkowan´, którym jednostka ludzka podlega, ale nade wszystko przejawia sie w wewnetrznej wolnos´ci wpywaj a-cej na ksztat reagowania na wyzwania codziennos´ci.
Funkcjonowanie mezczyzny w kulturze masowej nasyca go wielorakimi wzorcami meskos´ci, które cechuj a sie dwoma biegunami wartos´ciowania roli przedstawiciela tej pci. Z jednej strony lansuje sie wzorce mezczyzny twar-dziela, który jest odporny na bodz´ce i frustracje oraz potrafi byc´ silny w obli-czu wyzwan´ i ekstremalnych trudnos´ci. Taki typ mezczyzny, okres´lany termi-nem macho, jest popularny w mediach i przedstawiany w filmach epatuj acych brutalnos´ci a i popisywaniem sie mesk a si a. Najczes´ciej jednak, nawet jes´li tego typu mezczyzna jest pogromc a bandytów oraz zdobywc a serc i cia licznych kobiet, to jednak nie potrafi on rozwi azywac´ swoich codziennych problemów, gdyz cechuje go niewrazliwos´c´ na to, co niewidzialne, subtelne i delikatne8.
Z drugiej strony ukazuje sie mezczyzne jako zniewies´ciaego przedstawiciela zbiorowos´ci osobników niesamodzielnych i skrzywdzonych przez zycie, którzy s a nieudacznikami i potrzebuj a nieustannego wsparcia. Mezczyzna, który nie panuje nad swoim zyciem, jest przewrazliwiony i odbiera bodz´ce pyn ace ze s´wiata jako zagrozenie dla swej egzystencji. Ucieczka w mechanizmy obronne w postaci alkoholu, narkotyków czy seksoholizm jest elementem nie tyle krea-cji twórców kultury, ale dos´wiadczeniem milionów rodzin stwierdzaj acych nieradzenie sobie w zyciu przez mezów, ojców, synów i braci.
Przykadów mezczyzn, umiej acych po aczyc´ sie z delikatnos´ci a, a mesk a odwage z cierpliw a wytrwaos´ci a, jest niezbyt wiele. Skupienie sie na sobie w zabieganiu o wasn a doskonaos´c´ czesto nie idzie w parze z koniecznos´ci a troski o najblizszych i przejawiania odpowiedzialnos´ci za swoje otoczenie. Egoistyczne czy egocentryczne zapatrzenie w siebie jest dzis´ wzmacniane przez indywidualizm dominuj acy w kulturze intelektualnej oraz niejako uspra-wiedliwiane w postaci mentalnos´ci szukania rozwi azania u specjalistów. Czo-wiek, zrzucaj acy odpowiedzialnos´c´ na lekarza za swoje zdrowie, przesuwaj acy
8Por. J. AUGUSTYN, Wychowanie do ojcostwa, w: Oblicza ojcostwa, red. D. Kornas-Biela, TN KUL, Lublin 2001, s. 240-241.
zadanie radzenia sobie z problemami przystosowania do trudnych sytuacji na psychologa, chciaby niekiedy obci azyc´ Boga lub ksiedza odpowiedzialnos´ci a za swoje zycie moralne.
Wazne zatem jest poddanie naukowej refleksji wzorców meskos´ci funkcjo-nuj acych w kulturze masowej i oddziaywuj acych na przecietnego mezczyzne. Odniesienie sie do rozlegej literatury z zakresu duchowos´ciowych i psycholo-gicznych podpowiedzi, jak realizowac´ swoj a przynaleznos´c´ do pci meskiej, jest kolejnym etapem badan´ maj acym na celu wyonienie wyobrazenia mez-czyzny, jakim przedstawiciel tej pci jest dzis´ karmiony i jaki obraz siebie nosi on sam w sobie. Wazne jest tez odwoanie sie do literatury pieknej promuj acej sylwetke duchow a i psychologiczn a osobników pci meskiej.
Po ukazaniu uwarunkowan´ antropologiczno-spoecznych, istotne jest wa-s´ciwe ujecie i wykorzystanie aktualnej nauki Kos´cioa o spowiedzi, zwaszcza wskazan´ dotycz acych spowiedzi mezczyzn. Potraktowanie spowiedzi jako czegos´ wiecej niz tylko elementu popularnej terapii winno prowadzic´ do wskazania na jej teologalny charakter implikuj acy wiare w nadprzyrodzony charakter Misterium Paschalnego, które jest gównym z´ródem kos´cielnej nauki o ustanowieniu sakramentu pokuty przez Chrystusa. Prezentacja nauki Kos´cioa katolickiego o koniecznos´ci wyznawania swoich przewinien´ w kon-fesjonale jest zwi azana z podejmowaniem przez Kos´ció ukazywania dramatu grzechów, które niszcz a zywotnos´c´ wspólnoty eklezjalnej i przyczyniaj a sie do degradacji godnos´ci osoby ludzkiej.
Przedmiotem naukowych dociekan´ winna byc´ kwestia specyficznych wy-kroczen´ moralnych mezczyzny, które s a najczestszym elementem oskarzania sie w konfesjonale. Chodzi zarówno o systematyke grzechów, stosowan a w teologii moralnej wedug potrójnego schematu rozróznienia teologalnego, rodzajowego i liczbowego, jak i wyróznienie okres´lonych kategorii grzeszni-ków, od których spowiednik moze sie spodziewac´ usyszenia standardowego wyliczenia popenionych wykroczen´. W rachunku sumienia stosuje sie tez potrójny kr ag odniesien´ do Boga, samego siebie i do innych osób9. Wyróz-nienie kategorii wiekowych oraz stanowych i zawodowych bedzie pomocne w rozróznieniu i osobnym potraktowaniu róznych kategorii penitentów i ich sabos´ci w zakresie zachowywania wskazan´ moralnych.
W tym wymiarze nalezy uwzglednic´ badania socjologiczne i was´ciwe podejs´cie psychologiczne oraz nauczanie teologiczne, zwaszcza teologii
mo-9Por. Z. SOBOLEWSKI, Pojednajcie sie z Bogiem. Teologicznomoralne i pastoralne aspekty sakramentu pokuty i pojednania, Bernardinum, Pelplin 2015, s. 207-209.
ralnej, teologii duchowos´ci oraz teologii pastoralnej. Przydatnym moze byc´ odwoanie sie do dos´wiadczen´ róznych ruchów i wspólnot eklezjalnych uka-zuj ace, w jaki sposób przejawia sie tam praktyka sakramentalnej spowiedzi mezczyzn. Zbudowanie w oparciu o te dane okres´lonej struktury duchowego traktowania spowiedzi przez mezczyzne moze byc´ istotnym elementem opisu penitencjalnej duchowos´ci mezczyzny, d az acego do osobowej wielkos´ci przez powazne potraktowanie duchowej pracy nad sob a.
Interdyscyplinarny charakter refleksji naukowej nad spowiedzi a mezczyzn musi byc´ oparty o jednorodn a metode badawcz a nadaj ac a spójnos´c´ zapropo-nowanej na kon´cu syntezy zabranych danych. Tak a spójnos´c´ zapewniaj a z jednej strony antropologia teologicznomoralna, bed aca kluczem do was´ci-wego odczytania stwierdzen´ nauk o czowieku, z drugiej zas´ strony gwaran-tem spójnos´ci metodologicznej jest traktowanie gwaran-tematu z perspektywy teolo-gicznomoralnej wskazuj ace zarówno na wymiar agapetologiczny, jak i obliga-toryjny dokonanych ustalen´. Chodzi w tym przypadku o rozpatrywanie wska-zan´ róznych autorów w perspektywie dobra i za oraz oceny proponowanych rozwi azan´ i podejmowanych dziaan´. Ponadto istotne jest tez wskazanie na zakres odpowiedzialnos´ci osób, które bed ac s´wiadome i wolne wybieraj a okres´lone zachowania i winny byc´ gotowe do ponoszenia konsekwencji doko-nywanych wyborów.
Wazn a kwesti a, stanowi ac a przedmiot rozwazan´ na temat spowiedzi mez-czyzn, jest ukazywanie specyficznej w tym konteks´cie roli spowiednika, jako kogos´, kto w imieniu Chrystusa i Kos´cioa reprezentuje trybuna miosierdzia, ale tez jest konkretnie spotkan a osob a, której reakcja oparta na wiedzy, cha-rakterze i dos´wiadczeniu ma istotne znaczenie dla percepcji i skutecznos´ci sakramentu10. W poszukiwaniu metody prezentacji tego zagadnienia winna zostac´ wzieta pod uwage formua równolegego przedstawiania paszczyzn wykroczen´ z zakresu wyznania penitenta i teologicznomoralnego wymiaru jego grzechów, jak równiez równoczesne wskazanie roli spowiednika w nale-zytym potraktowaniu i pouczeniu penitenta przychodz acego z okres´lonym problemem zycia moralnego.
Paszczyzn a badan´ w tym zakresie winno byc´ okres´lenie sposobu postepo-wania spowiednika wobec mezczyzny, który jako penitent nie oczekuje ani zbytnich pouczen´, ani tez nie od razu jest gotowy na przyjecie pyn acej z zewnetrz oceny swoich zachowan´. Umiejetnos´c´ dotarcia do serca mezczyzny wymaga biegos´ci w rozumieniu meskiej duszy i wskazania na istotne
menty zycia duchowego, które nie tylko mog a zainteresowac´ mezczyzne, ale tez s a zdolne do poruszenia jego uczuc´ i skonienia go do podjecia programu naprawczego. Warto zatem zbadac´ i usystematyzowac´ profil przygotowania fachowego, które kandydaci do kapan´stwa zdobywaj a w zakresie przygotowa-nia do posugi spowiednika, oraz wskazac´ na wielkos´c´ i rozlegos´c´ oczeki-wan´, które pod ich adresem s a kierowane.
Umiejetnos´c´ odpowiedniego potraktowania mezczyzny w konfesjonale, które unika banalizacji za, ale tez nie stanie sie tortur a dla penitenta, wyma-ga dogebnego wczucia sie spowiednika w oczekiwania penitenta i udzielenia adekwatnej odpowiedzi na jego pragnienie bycia zrozumianym i przyjetym w caej zozonos´ci jego uwarunkowan´ zycia moralnego. Spowiednik musi umiec´ ocenic´ subiektywn a sytuacje penitenta w obiektywnym s´wietle wyma-gan´ moralnych oraz znalez´c´ klucz do jego serca, dzieki czemu zostanie przy-jete pouczenie i zrozumiana intencja ksiedza zachecaj acego do powziecia postanowienia poprawy. Elementem badan´ winno byc´ zatem wskazanie zakre-su umiejetnos´ci teologicznych i pedagogicznych oraz komunikacyjnych spo-wiednika, tak by jego postawa moga byc´ przystaj aca do psychologicznych i duchowych potrzeb penitenta.
3. MOTYWY PORUSZAJ ACE ME Z CZYZN PRZYSTE PUJ ACYCH DO SPOWIEDZI
Interesuj acym zagadnieniem jest ukazanie róznych aspektów motywacji, jaka kieruje mezczyznami klekaj acymi u kratek konfesjonau. Moze sie to bowiem wydawac´ dos´c´ dziwne, ze w dobie znacz acej dziaalnos´ci mediów podwazaj acych zasadnos´c´ posugi ksiedza w konfesjonale, w Polsce tysi ace mezczyzn podejmuje trud rachunku sumienia i decyduje sie na wyznanie swoich grzechów i przewinien´ w ramach sakramentu pokuty i pojednania11. Samo zjawisko spowiedzi, powi azane z terapeutycznym wymiarem tego spot-kania, nie tumaczy popularnos´ci spowiedzi, ani nie wskazuje na wystarczaj a-ce motywy do podejmowania tej praktyki. Istotnie czowiek potrzebuje „wie-trzenia” swojego wnetrza i poszukuje bezpiecznej przestrzeni duchowej do zrzucenia ciezaru swej niekonsekwencji i niedorastania do ideaów, które sam sobie postawi i wybra. Jednak to nie wystarczy do skonienia kogos´, kto
11 Por. J. AUGUSTYN, Wprowadzenie, w: Sztuka spowiadania. Poradnik dla ksiezy, red. J. Augustyn, C. Cyran, WAM, Kraków 2005, s. 14-15.
zgodnie z kanonami wspóczesnej kultury chce byc´ samodzielny i niezalez-ny, do ujawniania komus´ obcemu, siedz acemu w specjalnym pomieszczeniu, zwanym konfesjonaem, wasnych najintymniejszych problemów oraz oskarzania sie z tego, co doskwiera w najbardziej ukrytych zak atkach sumienia.
Nie da sie tez wytumaczyc´ istnienia spowiedzi opresyjnym nastawieniem Kos´cioa zmuszaj acego do spowiadania sie w okresie przeds´wi atecznym i przy okazji przyjmowania innych sakramentów, bo to przede wszystkim ka-pani, jako szafarze tego sakramentu i przedstawiciele Kos´cioa, s a czesto ofiarami licznych godzin mecz acego wysuchiwania zwierzen´ udreczonych penitentów. Jakkolwiek Kos´ció w Polsce utrzymuje tzw. kartki do spowiedzi, wyznaczaj ace koniecznos´c´ zdobycia podpisu ksiedza w konfesjonale do uzy-skania dostepu do niektórych sakramentów, to jednak to tez nie tumaczy spowiedzi mezczyzn wyznaj acych swoje grzechy w regularnej spowiedzi bed acej wyznacznikiem ich przylgniecia do nauki Ewangelii12. Popularna w Polsce spowiedz´ rekolekcyjna, odbywana w Adwencie i Wielkim Pos´cie oraz w ramach przygotowania do najwiekszych s´wi at i rocznic zycia rodzin-nego, z pewnos´ci a dla wielu katolików jest elementem praktykowanego zwy-czaju, a mimo to pozostaje waznym elementem w zyciu milionów ludzi i za-suguje na zbadanie przez naukowców.
Spowiedz´ jest tez elementem formacyjnym w niektórych ruchach i wspól-notach kos´cielnych oraz stanowi ceniony skadnik duchowej pracy nad sob a poprzez korzystanie z kierownictwa duchowego i porady kogos´ dos´wiadczone-go w prowadzeniu intensywnedos´wiadczone-go zycia religijnedos´wiadczone-go. Niekiedy spowiedz´ jest zalecana przez dos´wiadczonych terapeutów, którzy dostrzegaj a, ze problemy ich pacjentów nie lez a tylko na paszczyz´nie psychologicznej i somatycznej, ale maj a charakter duchowy i wymagaj a interwencji spowiednika lub nawet egzorcysty.
Potwierdzeniem dobroczynnego wpywu spowiedzi na intensywnos´c´ zycia katolików w spoecznos´ci Kos´cioa jest dos´wiadczenie eklezjalne w Belgii i Holandii, gdzie rezygnuj ac ze spowiedzi, sami duchowni doprowadzili do szybkiej sekularyzacji spoeczen´stwa i zerwania wiezi wiernych z Kos´cioem hierarchicznym. Papieze ostatnich dekad wskazywali niejednokrotnie na zwi a-zek spowiedzi z zywotnos´ci a wspólnot kos´cielnych13.
12Por. P.J. S´LIWIN´ SKI, Spowiedz´ nie musi bardzo bolec´, WAM, Kraków 2015, s. 24-25. 13Por. A. DERDZIUK, Wypowiedzi Stolicy Apostolskiej na temat znaczenia praktyki spowie-dzi w odnawianiu zywotnos´ci wiary Kos´cioa, „Roczniki Teologiczne” 63(2016), z. 3, s.
W istocie spowiedz´ jest swoist a styczn a duchowych potrzeb czowieka i wskazan´ duszpasterskich Kos´cioa, który widzi w tym sakramencie uprzywile-jowane narzedzie korzystania z aski Bozej i pogebiania swej duchowos´ci oraz osi agania doskonaos´ci moralnej przez wzrost w mios´ci i suzebnej dyspozycyj-nos´ci. Przystepowanie mezczyzn do spowiedzi staje sie jej szczególnym uwiary-godnieniem, bo jes´li czyni a to oni w sposób s´wiadomy i w peni dobrowolny, to istotnie potwierdzaj a wartos´c´ sakramentalnego spotkania. Spowiedz´, pozwala-j ac mezczyznom przyznac´ sie do swoich sabos´ci, jeszcze silnej przynagla ich do pragnienia bycia mocnym i prawym. Nie chodzi bowiem tylko o bezpieczne i bezbolesne oczyszczenie sie ze swoich win. W istocie w spowiedzi mez-czyzna musi zdecydowac´ sie na walke duchow a w celu przemiany swego zycia. Naukowe opracowanie fenomenu spowiedzi mezczyzn oraz wskazanie najgeb-szych motywów s´wiadomego i owocnego korzystania z sakramentu pokuty i pojednania ujawnia istote tego spotkania z Bogiem w konfesjonale i daje obraz jego autentycznej wartos´ci.
4. SPECYFIKA TRAKTOWANIA SPOWIEDZI PRZEZ ME Z CZYZN
Waznym elementem badan´ nad spowiedzi a jest prezentacja charaktery-stycznego dla mezczyzny podejs´cia do wyznawania grzechów w konfesjonale. Specyficznos´c´ podejs´cia mezczyzny do spowiedzi wynika z jego odmiennej konstrukcji duchowo-psychicznej i zasadza sie na pragmatycznos´ci oraz swoi-stej schematycznos´ci w podejs´ciu do problemów zycia wewnetrznego. Meska niechec´ do uznawania swojej grzesznos´ci nie wynika tylko z mniejszej wraz-liwos´ci sumienia, ale jest owocem bardziej intelektualistycznego podejs´cia do zycia i nieprzywi azywania uwagi do szczegóów. Mezczyzna nie wi aze w swojej percepcji róznych swoich zachowan´ i nie kojarzy róznych zdarzen´ w logicznym ci agu, co skaniaoby go do uznania swej winy.
Traktuj ac swe grzechy niejako akcydentalnie, mezczyzna nie widzi ich tak uci azliwymi, jak czesto czyni a to kobiety. Aspektowos´c´ podejs´cia do rzeczy-wistos´ci pozwala zazwyczaj mezczyz´nie nie aczyc´ ze sob a s´cis´le róznych czynów i nie postrzega on ich w s´wietle wasnego zmierzania do doskona-os´ci. Grzesznik pci meskiej uznaje, ze mu sie nie udao, ale nie ma na ogó tendencji do wyolbrzymiania problemów. Niekiedy wrecz mezczyz´ni uciekaj a od swych problemów, bo nie umiej ac sie do nich przyznac´, a bardziej jeszcze nie umiej ac sobie z nimi poradzic´, s a gotowi zrzucac´ odpowiedzialnos´c´ na innych lub widziec´ w grzechu jedynie niekorzystny zbieg sytuacji. Badanie uwarunkowan´ spowiedzi mezczyzn musi uwzglednic´ zatem zarówno zjawisko
pomniejszania, jak i chorobliwego wyolbrzymiania poczucia winy, które zda-rza sie osobom dos´wiadczaj acym skrupulatyzmu14.
Ws´ród uwarunkowan´ spowiedzi mezczyzny trzeba wskazac´ na elementy zewnetrzne w postaci mentalnos´ci spoeczen´stwa i kultury teologicznej oraz praktyki poszczególnych wspólnot lokalnych. Wazne s a tez osobiste predyspo-zycje osoby oraz jej dos´wiadczenia na paszczyz´nie spowiedzi. Niekiedy spotkanie dobrego spowiednika pozwala rozwi azac´ napotykane potrzeby i ujawnia szczególne dotkniecie Boga, które czowiek wierz acy przezywa jako aske odpowiedni a do jego oczekiwan´. W innym zas´ przypadku doznanie zranienia lub tez zniechecenia przez niezyczliwego lub niekompetentnego ksiedza posuguj acego w konfesjonale moze na lata odepchn ac´ od korzystania z tego sakramentu i zamkn ac´ na aske Bozego miosierdzia15. Niekiedy u podstaw problemów ze spowiedzi a lez a zachowania penitenta, który boj ac sie konsekwencji swoich grzechów, sam dokonuje wyboru odrzucenia Boga i perspektywy Jego s adu, uwazaj ac, ze w ten sposób uniknie konfrontacji z prawd a o stanie swego sumienia. Ucieczka w mechanizmy obronne w posta-ci wypierania, oskarzania lub nawet przewrotnego tumaczenia wasnych zachowan´ moze byc´ skuteczn a przeszkod a do korzystania z owoców sakra-mentu. Podobnie tez powierzchowne i rytualistyczne traktowanie spowiedzi moze prowadzic´ do zniechecenia powtarzaj acym sie oskarzaniem sie ze swoich grzechów, które nie przynosi skutku w postaci poprawy zycia.
Istotnym warunkiem gebszego zrozumienia tajemnicy pojednania z Bo-giem i samym sob a, dokonuj acej sie w sakramentalnej pokucie, jest wiara acz aca sie z gotowos´ci a do wchodzenia w realn a wiez´ z Chrystusem Zmar-twychwstaym. Chrzes´cijan´skie Objawienie nie nalezy tylko do paszczyzny psychologii religii i socjologii zachowan´ totemicznych lub uwarunkowanych przywi azaniem do folkloru czy tez czcigodnej tradycji, ale jest wydarzeniem historiozbawczym, które opiera sie na konkretnych historycznych wydarze-niach w dziejach ludzkos´ci i staje sie elementem wyboru poszczególnej oso-by, która jest gotowa opowiedziec´ sie po stronie przyjmowanej przez siebie prawdy. Podejmowane decyzje i styl codziennego zycia, naznaczonego ufno-s´ci a w mozliwos´c´ otrzymania niebian´skiej pomocy, s a potwierdzane realnym i realistycznym dos´wiadczeniem milionów ludzi, którzy doznali, ze ich zycie ulego przemianie i zyskali zupenie nowe spojrzenie na dotychczasowe etapy swej egzystencji.
14 Por. W. JUSZCZAK, Psychoterapeutyczny aspekt sakramentu spowiedzi, Homo Dei, Kraków 2008, s. 174-175.
Intersuj acym przedmiotem badania jest tez róznorodnos´c´ przezyc´ mezczyz-ny przystepuj acego do spowiedzi w zaleznos´ci od wieku i etapu zyskanego poziomu wyksztacenia oraz zajmowanej pozycji w zyciu spoecznym. Zagad-nienie badawcze dotycz ace spowiedzi mezczyzn nie moze zatrzymac´ sie na statycznym okres´leniu przecietnej postawy wspóczesnego mezczyzny, ale winno przyj ac´ dynamiczn a forme ukazywania róznych kategorii penitentów, którzy wykonuj ac okres´lone zawody i dos´wiadczaj ac spotkan´ z róznymi oso-bami i sytuacjami, maj a odmienne problemy moralne. Stan cywilny, uwarun-kowania rodzinne oraz podejmowany rodzaj aktywnos´ci wpywaj a na zacho-wania osoby i maj a swe reperkusje w wyznawanych grzechach16.
Istotnym wyzwaniem badawczym jest spowiedz´ osób doznaj acych róznego rodzaju uzaleznien´ i zniewolen´ grzechem oraz zranionych wykorzystaniem przez inne osoby. Do kompetencji teologicznych na paszczyz´nie duchowej, a takze umiejetnos´ci psychologicznych i pedagogicznych, winna dojs´c´ u spo-wiednika takich penitentów odpowiednia wiedza z zakresu prawa kanoniczne-go i s´wieckiekanoniczne-go, która pozwoli mu na was´ciwe zachowanie w obliczu krzyw-dy lub tez stwierdzonego przestepstwa. Grzechy o wymiarze spoecznym maj a swoje szerokie reperkusje i wpywaj a na penitenta nie tylko przez dawanie zego przykadu, ale tez niekiedy powoduj a specyficzn a psychiczn a i duchow a matnie, wrecz zmuszaj ac a do grzechu. Mimo iz u podstaw kazdego grzechu lezy osobista decyzja czowieka, to jednak nalezy uwzglednic´ sytuacje ze-wnetrzn a, która staje sie stymulatorem grzechu.
Traktowanie spowiedzi w sposób odpowiedzialny i s´wiadomy wymagan´, staj acych przed mezczyzn a ceni acym sw a niezaleznos´c´ i samosterownos´c´, jest elementem uczenia sie ponoszenia konsekwencji za wasne postepowanie. Spowiedz´ jest bowiem oskarzaniem sie w konfesjonale ze swoich grzechów, które s a rozumiane jako s´wiadome i dobrowolnie wybrane postepowanie sprzeczne z normami moralnymi i zrywaj ace przymierze z Bogiem. Ostatecz-nie w spowiedzi czowiek odkrywa prawde, ze sam ponosi wine za swoje s´wiadome czyny i jest gotów skonfrontowac´ sie z prawd a o sobie. Odwaga przyznania sie do siebie wymaga mestwa i nadziei, które potrafi a poruszyc´ meskie serce w kierunku podjecia wysiku pokonania siebie i odkrycia was-nej wartos´ci, ujawniaj acej sie w zdolnos´ci podjecia wyzwania stawianego przez wydarzenia zycia.
16Por. J.S. PATEK, Sprawowanie sakramentu pokuty i pojednania, Paulinianum, Czesto-chowa 2001, s. 427-428.
Postrzeganie spowiedzi jedynie jako frustruj acej rzeczywistos´ci, zmuszaj a-cej czowieka do odkrywania swej najgorszej cz astki duszy przed innym czowiekiem, nie bierze pod uwage wyzwalaj acego charakteru chrzes´cijan´skiej pokuty, która odwouje sie do Misterium Paschalnego Jezusa Chrystusa17. Miosierna mios´c´ Odkupiciela nie zmusza nikogo do staniecia przed trybuna-em miosierdzia, ale wskazuje, ze czowiek nie ucieknie od prawdy o swoim zyciu, bo wybierane czyny w postaci za i grzechu prowadz a do wczes´niejszej czy póz´niejszej degradacji osobowej godnos´ci i ostatecznie wiod a do s´mierci zarówno w wymiarze ziemskim, jak i wiecznym. Pragnienie otwierania swego wnetrza w poczuciu ufnos´ci i bezpieczen´stwa jest naturaln a potrzeb a czowie-ka, wchodz acego w bliskie relacje z ludz´mi, których kocha i oczekuje od nich zrozumienia i pomocy.
*
Zebranie i uporz adkowanie materiau w zakresie danych dotycz acych zja-wiska spowiedzi mezczyzn nie kon´czy jednak pracy badawczej, gdyz nalezy d azyc´ do wskazania na wzajemne powi azania róznych faktorów i zapropono-wania systemu odniesien´, który mógby stanowic´ punkt wyjs´cia do opracowa-nia programu pedagogii penitencjalnej. Jednym z postulatów winno byc´ za-proponowanie nowego sposobu prezentowania spowiedzi, która nie moze byc´ ukazywana jedynie jako obowi azek i nakaz, ale jako oferta skierowana do wolnych ludzi poszukuj acych dróg zachowania swej nadziei na realizacje ideaów zywionych w sercu.
BIBLIOGRAFIA
AUGUSTYN J., Wprowadzenie, w: Sztuka spowiadania. Poradnik dla ksiezy, red. J. Augustyn, C. Cyran, WAM, Kraków 2005, s. 13-18.
AUGUSTYNJ., Wychowanie do ojcostwa, w: Oblicza ojcostwa, red. D. Kornas-Biela, TN KUL, Lublin 2001, s. 239-254.
BRAMORSKIJ., Wyzwalaj aca moc pokuty chrzes´cijan´skiej. Studium teologicznomoralne, Bernar-dinum, Pelplin 2004.
17Por. Z. SOBOLEWSKI, Seks, mazen´stwo i rodzina. Vademecum spowiednika, Bernardi-num, Pelplin 2013, s. 12-13.
BUSANIG., Kontekst sakramentu, w: Spowiedz´, nie wiem co powiedziec´…, tum. K. Kozak, Salwator, Kraków 2010, s. 153-168.
CORDES P.J., Zagubione ojcostwo, tum. J. Koz´bia, Bernardinum, Pelplin 2005.
DERDZIUKA., Wypowiedzi Stolicy Apostolskiej na temat znaczenia praktyki spowiedzi w od-nawianiu zywotnos´ci wiary Kos´cioa, „Roczniki Teologiczne” 63(2016), z. 3, s. 107-121. Grzechy w kratke. O spowiedzi z ojcem Piotrem Jordanem S´liwin´skim rozmawiaj a Elzbieta
Kot i Dominika Kozowska, Wyd. Znak, Kraków 2008.
JUSZCZAK W., Psychoterapeutyczny aspekt sakramentu spowiedzi, Homo Dei, Kraków 2008. NAGÓRNYJ., Antropologia moralna, w: Jan Pawe II. Encyklopedia nauczania moralnego, red.
J. Nagórny, K. Jezyna, Polwen, Radom 2005, s. 48-62.
PATEK J.S., Sprawowanie sakramentu pokuty i pojednania, Paulinianum, Czestochowa 2001. ROHRR., Od mezczyzny dzikiego do mezczyzny m adrego. Refleksje na temat meskiej
ducho-wos´ci, tum. G. Baster, WAM, Kraków 2009.
RYBICKIA., W az i goebica. Meska osobowos´c´ i meska duchowos´c´, Wyd. Gaudium, Lublin 2011.
SOBOLEWSKIZ., Pojednajcie sie z Bogiem. Teologicznomoralne i pastoralne aspekty sakramen-tu pokuty i pojednania, Bernardinum, Pelplin 2015.
SOBOLEWSKIZ., Seks, mazen´stwo i rodzina. Vademecum spowiednika, Bernardinum, Pelplin 2013.
S´LIWIN´ SKI P.J., Spowiedz´ nie musi bardzo bolec´, WAM, Kraków 2015.
SPOWIEDZ´ MEZCZYZN. WPROWADZENIE DO BADAN´
S t r e s z c z e n i e
Zagadnienie spowiedzi mezczyzn jest bardzo mao opracowane, choc´ jawi sie jako wazny problem badawczy. Do wspóczesnych uwarunkowan´ przezywania meskos´ci nalez a zmiany cywilizacyjne oraz rozwój róznego rodzaju terapii, które ujawniaj ac zranienia, nie zawsze pomagaj a je przezwyciezyc´. Interdyscyplinarne badania nad spowiedzi a mezczyzn ukazuj a, ze ich motywacj a przystepowania do sakramentu pokuty jest pragnienie spotkania z rozumiej acym spowiednikiem, który pomoze im odzyskac´ pewnos´c´ i zaufanie do samego siebie. Chec´ pokona-nia sabos´ci lezy u podstaw szukapokona-nia pomocy w opanowaniu swych poz adliwos´ci i grzechów. Odmiennos´c´ traktowania trudnos´ci moralnych przez mezczyzn polega na checi ich szybkiego rozwi azania lub pokonywaniu znalezionej zudnej formy ucieczki od przezywanych trudnos´ci. Istotne jest ukazanie teologicznego wymiaru spowiedzi jako spotkania z Chrystusem pokonuj a-cym grzech i s´mierc´ w tajemnicy krzyza i zmartwychwstania.
