TADEUSZ GUNIA, ZDZISŁAW SLIWA
WAŻNIEJSZE
ZABYTKI PRZYRODY
NIEOŻYWIONEJ
NA DOLNYM
ŚLĄSKU
D
O · ZABYTKÓW PRZYRODY NIEOZY-WIONEJ w:ystcpljących na Dolnym Sląsku i abjętych d10tycbcrr.as oahron.ą $licza się:1. Pojroyncze lub :zespobawe wystąpilenia
skali: o :rzadlko ~anyteh formach wiet:r7Jenia. 2. Wystąpienia skał wylewnych o interesują
ooj sbr:uktuTZe.
3. Jaskinie i sclhrondska podska1ne.
Wymienione mbytlkli wyst~ją w klillku obsmlracll do1nośląśk:icll. N a}liozniej jednak
spotyka się ~e na ol:marze .K.airlkanlaszy i Gór KacmlwSkich. Mmej liczne wysttwuj.ą w dro-lilcy I.Jubawllti, Idzlilkowa d: Lądka Zdroj.u.
Pierwszy z wymienionych obszarów je.!Jt zbu-dmvtaln.y pod ~ględlam .geolagirc:znym rz
.grani-tów tWI<Jmącylch cen1Jramą część Kall"lronaszy i skalł metamarfilcznyoh stano.wiącydl jego
okrrywlę. Zabytki przyl'Ody są ·tu zwiąrmne % ma-sywem ~amd.tmvym. Są 1lo cbaraikterystyczne
formy 'Wlletrren:ia 131'anitu rwystępujące ~TÓWilO
w .glównym paśmie Kalr'k<mOISZy, jalk i
w
Kotli-nie Jereniogórskiej. Powstalłle w ·procesiewie-Fonny wietrzenia granitów - tzw. ,,PłelgrZ11m11''. grań Karkonoszy
Weathering forms al granites the so called ,,Pilgrims ...
Karkonosze ridge ·
Fot. W. Czerwiński 264
:tJmenia farmy morfologilczne
'*'
,UZISileriJndKme od struktury grutu i od jego blokowej od.dziel-'IX8ci spawtodDwanej 1nTlJama :rodlzajami spękań: podłużnymi (spękania S), pqpr2'JE!IC7Jnymi. (spękania Q) i płlaSk:imi (spękania L). Nornen!kJ.altu.rę ~ !pl'eyj.ęto 1na podstalwie 1Pl'9CY H. Cloosa
(2). Tak więc grandity o s1ll"'lktU1'2'Je .porfirowej twarzą na -ogół dluże bLaki. o zaakirągLonych :klr.aJWędzi.adl, IDBI1Jarmast skały aplitowe rozpa-dają się na mde bldk!i. o a9trycll tk.rawędrziach.
Szczeliny ciOLSIOWe ułatwiają pli2lebieg prooesu wi~, W'Siklurek ~ !1:1.8Stępuje !l'WJluźnC.e nie ~ci większych bloków
Skalnym,
00doprowtadm ·W :Jrońw do pows1landia .imlowanych
skałek
o
malOWIIliJCzyoh farm.ach marfollogicz-nycll. Na niektórych powierzałmiaoh .tychska-łek rzJbudowanycll rz; gr.ani!tu o s1lruktuime porli-rowej twiOrrzJą się w procesie wlebrzema owalne
zatgłębienda oZ\Wlllle ,,misami ofiarnymi". Formy te CIPisane :IJCl.9tały jp1"ZE22 G. Berga (l) i G. Guri-cha (3). O :foml.ach 'Wiiletmenia .granitu opiszą l'6w.n.ież
w
pracy zbiorowlej H. Te.isseyre,K. &nuli.kowskd. i J. Obere (4).
Drugim dbszalrem występowaDdla mby1ik.6w
przyrody są Góry S1nbowe. ObsZ18ir ten pod
~lędlem geologicznym należy do Rowiu
Gór-nej Nysy. Jest an. IZibudowany z seriii Skał
me-taaoorfilcz·nyoh wy.stępujących w 1pocłiobu araz z serii skał osadowych na:leżącyah dlo gómej kredy i plejsbooeiDfu. Będące pod oCłmcmą formy
wiełll"2Jenia 7JW1i.ąmme są ze Sklwłami górnej ikredy wyKsztal:oonymi w ~i pi.askowrow o blo-kowej odd!ziel'IliOIŚCi zwanych "cilosowymi" oraz z przewa.:rsbw.ia1ącymd: de marglami .zwanymi w Litera.tume ,,rp1mlerlami.". Te dwa .tYlPY skaoł są TÓimie od.ipame :na wietrz'.elrle, co ~nie
zarlJllaiCZa się w ID:lOl"fologii obszall'\1 . Gór S tmo-wych.
Zasadruczy wpływ na: powstanie
chamkte-rystymiil.ych form skiaJlnYJCh ma 1odd:Zi~
o.:.o-SOWiar p.Laakowców. SpęikaJnJe 1bldk!L
.skame
w cza-sie wieotNJenia ~a1ą się bowiem na imlo-wane skałlki, których powierzclmie w zależllllościod ,gruln9ai JZi.alm pilaskowca, jego ~wa
i wkładek lub konkrecji ilastyrclh mają 11"6żne ksz.tałty. Piaskow-Oe droil:moziJ81rniste o spoiwie krzemiJonikowym. tworzą zwyllde formy wypukłe łlllb pla61kie, natomdast ma~r.gle !lub piaskowce .gruJbozi.amDs1 ~ spoiwie i.lsstym tworzą /Qłgłę bieniia na Wlilebrzejącej: ścianie.
DUIŻy wpływ na;
powstame
m1lertesujrący:chrorm.
w.ie1meinia mdaiła dlziataln~ć eoliozna ZWiłaszczra.w
stre:łiie pery.glarcjaJłnej, drm~.ki ·ere-mu pcm:oczeg611Ile Sk.aatki !Uległy zaokr~niu, przylbilerając lllielciedy bardzo maJLowniC"lJe ksztalłty (Ili.P-.grozy.b6w,
:postaci 71Wierząt itp.).NajciekawSZle osdbliWIOŚCil skalne G6T stoło
Kairłowa (SZJCZeldniec 915 m npm., Góra Stołowa 903 m npm.) w dlmlky Bu:kovWJny K.łloddtiej (Błędne Skaiły 860 m npm) oraz IPl"ZY S'1JOSie
z Kwłowai do Raddrowa- grzyby skailne.
Wymienione· wyżej farmy wie11rzenlia wyst.ę
pwjąoe zarowno
w
Kall'lkonoszach., jalk i wGó-rach St.obawych mają rowmeż duże w.aiLory
tu-rys~e jako pUIIlikty Wlidolrowle.
Bodtdbne
formy wietrzlenoLa skałgórnokiredo-wych występują ta.kże w okoHiCy Idmowa
(CI'ZJtery sbostry), Luba.wki (Kru.czy Kamień
i Cma-ci Kamień) oraz w dkoU.cy Lwówka
(SzwajcaJria LwÓWielellm).
W~eć tu należy l'ÓWIIIiJeŻ o illlt«esują
cym zabytiku rprzyrody, jalkim jest Jasldnd.a
Ro-darchowska
w
okoli-cy Lądka Zdroju, którazo-staJła szozegółQWIO oj>isana przez W.
Walcza-ka (5).
Po.z:a wymienionymi dbietktami ;mstdy objęte
oobroną takiże melk.1ńre wystąpiJen:ia bazwltu.
Część
z
nrilah jturż prrlledl dr.ugąj Wlqjrną 'UI'lJnaJnazo-staJra jako ·zabytki przyrody. Obecnie pod ochroną :majdują się następujące oibirekty:
Oza:rtowSka Slk.alła i Górar Rataj
w
powiecieja-worskim oraz Góra Grrorcbirac, Osbrzyrca i
Wil-cza Góra w rpawliJecile złotoryjskrlm.
Kryteri.a u'Zillall'lia tyelh obilEIMów
za.
zabytkiprey.rody hyqy ·ba:rdro :różne. I talk Góra
Gro-dziec 'lllZilaiiia mstała jalro obiekt c:hiian!Lany ze
wmgl.ędu na rwy~ie
na:
niej zabytkowegommlkru.. Inne odskmięciar !OkreśLono jadro
mbyt-kri na podStawie ~jąoej lll8 ndJch rzadko
spotyikalnej ~~ (Gó:m Ostrzyca koło
P.rrdbanlc.wwa) ora!Z j.ailro pu.nlklty widlakowe (CzaJrtowSlm Ska111a•).
Zabytiki
re
są il'Ó\VIllireŻ in~ z IPUilktuwidzen-ia gealragLcmego. Stanowią one bowliem
cdlekarwe formy rw~ ~taci
rbaJzaJltu,
jakie pows1Jaiły podczas ik:mepnięcia laiwy.
Po-nadto chall"aktelryzlllją się one ciekaJwym
pr.zJe-strzennym ułożeniem słurpów zależnym od
wa-runkx>w środOWiiska :knapnięcia ·lawy.
LITERATURA
l. B er g G. - Der Granit des RiesengeQirges und setne Ganggesteine. Abh. d. preuss. Geol L.A.,
N. f., H. 94. Berlin 1923.
2. C l o o s e H. - Tektonfsche Behandlung magma-tischer Erscheinungen. I Tell Das Riesengebirge in Schlesien. Berlin 1925.
3. G ii r i c h G. - Beitriige zur Naturdenkmalpfiege, B. IV. Berlin 1910.
4. Teisseyre lL, Smulikowski K., Oberc
J.:_ Regionalna Geologia Polskd, Sudety, zeszyt l. Kraków 1957.
5. W a l czak W. - Krasowe jaskinie Sudetów. "Czasopismo Geograficzne". T. XXIX. Wro-cław 1958.
Odsłonięcle poT/irów w Wielisła'Wiu Złotory,jskim.
Outcrop of porphyres in Wielisłato ?lotO'T'Jijski. Fot. M. Małachowska-Kleibero'WC'
SUMMARY
The present paper contałns generał informations about 1lhe most important monuments of inanimate nature in I.ower Sil.esia. It is based on archive ma-terials made accessible by The Curator of Inanimate Nature Monuments in the W.rocław vGivodship and on geological literature.
To the inanima.te nature monuments in Lower Si-lesia and bełing protected are classifi~d:
l. Singular and complexe outcrops of ll"OCks with rarely encountered forros of weathering.
2. Outcrops of e:ffusive· rocks witlh interesting texture.
3. Caves and rock shelters. PE310ME
HacToH~IU1 cTaT:&Jł coAeplRHT o6~e coo6~eHHH O C8MblX BalKHblX naMHTHHKax BelKHBÓft: npHpDAbl
B HmKHeA CHneaHH. .
H naMHTHHKaM. HeH<HBoA npHpoAhl, HBXOA~HMC.fl
B HmRHeA CH.neaHH H noA.neH<~HM Ylłte oxpaHe, MOlKHO npH'łHCJIHT:&:
l. 0TAeJI:&Hhle HJIH rpynnOBhle BblXOAhl CKaJI C peA-KO BCTpe'łaiO~HMHCJł cpOpMaMH BblBeTpHBaHHJI.
2. BhlcTynJieHHJł H3JIHBWHXCH nopoA c HHTepecHoA CTPYKTypoA.
3. Ile~epbl H UOACKaJI:&Hbie HHWH.
