Krzysztof Walenta
Cmentarzysko ludności kultury
wielbarskiej z okresu rzymskiego w
Brusach, stan. 11, gm. "Loco", woj.
bydgoskie
Acta Universitatis Lodziensis. Folia Archaeologica 12, 67-72
__________________ FOLIA ARCHAEOLOGICA 12, 1991_____________
Krzysztof Walenta
CMENTARZYSKO LUDNOŚCI KULTURY WIELBARSKIEJ Z OKRESU RZYMSKIEGO
W BRUSACH, STAN. 11, GM. LOCO, WOJ. BYDGOSKIE
Okolice Brus od dawna znane są jako miejsce stosunkowo inten sywnego osadnictwa p r a d z i e j o w e g o ' . Szczególnie bogate materiały pochodzą z wczesnej epoki żelaza, kiedy to omawiany teren
zamie-2
szkiwała ludność kultury pomorskiej . Z okresu rzymskiego zare jestrowano nieco mniej śladów osadnictwa. Pierwsze stanowisko z okresu rzymskiego odkryto już u schyłku XIX w. w niezbyt o d l e g łych Kosobudach, gdzie jako popielnicy użyto brązowego wiadra
im-3
portowanego z prowincji rzymskich . Mniej więcej w tym samym czasie odkryto w Brusach na stan. 8 grób popielnicowy wyposażony
4
w grzebień kościany z brązowymi nitami . W okresie międz y w o j e n nym o d kryto grób popielnicowy w Orliku^. Wymienione stanowiska zweryfikowane zostały w czasie badać powierzchniowych, a ich lo kalizacja potwierdzona przez świadków odkrycia lub osoby ich
* J. K a r n o w s k i , Starożytności bruskie, "Zabory" 1935, R. I, nr
8; 1937, R. III, nr 1-3, s. 10-12. 2
L. J. Ł u k a, 08adniotuo starożytne i wczesnośredniowieczne na te renie powiatu chojnickiego, "Pomorania Antiqua" 1974, t. V, s. 175-210; K. W a 1 e n t a, Najstarsze dzieje Brus i okolic, [w:] Dzieje Brus i okolic, Chojnice-Gdańsk 1984, s. 11-26.
^ "Amtlicher Bericht W.P.M.", 1900, s. 45-46.
4
E. B 1 u m e, Die germanischen Stürme und die Kulturen zwischen Oder und Passarge zur römische Kaiserzeit, WUrzburg 1915, t. I, s. 193, t. II,
s . 144.
^Z . R a j e w s k i , Nowe nabytki Działu Przedhistorycznego Muzeum Wielkopolskiego w Poznaniu w latach 1926-1927, "Przegląd Archeologiczny", 1928, t. IV, s. 262.
6 8 Krzysztof Walenta
znające. Nie wyjaśnione natomiast zostały okoliczności i miejsce odkrycia kolii szklanych paciorków z L u b n i 6 . Najciekawszych z n a lezisk z okolic Brus dostarczyły jednak cmentarzyska z L e ś n a 7 (Leśno stan. 1 - cmentarzysko grobów książęcych; Leśno stan. 2 - cmentarzysko k u r h a n o w e ).
Systematyczne badania omawianego mikroregionu od szeregu lat prowadzi Ekspedycja W y kopaliskowa Uniwersytetu Łódzkiego, k o n centrując prace w Leśnie. W roku 1982 do naszej Ekspedycji d o starczona została rozbita popielnica z przepalonymi kośćmi ludz kimi, odkryta przez Jana Drobirfskiego w czasie wykonywania w y k o pu kanalizacyjnego we własnym ogródku znajdującym się przy ul. Jagiellońskiej nr 1 (rys. 1).
R y s . I . P la n s y t u a c y j n y
Wkrótce po zgłoszeniu odkrycia przeprowadzono wizytację sta nowiska, nie stwierdzając we wspomnianym wykopie kanalizacyjnym żadnych śladów działalności kulturowej człowieka poza kilkoma fragmentami ceramiki i przepalonymi kośćmi ludzkimi pochodzącymi
6 Ł u k a , Osadnictwo starożytne..., s . 1 9 6 -1 9 7 .
L . J . Ł u k a , Dwa importowane naczynia z okresu rzymskiego odkryte w miejscowości Leśno pow. Chojnice, "W ia d o m o śc i A r c h e o l o g i c z n e " , 1954, t . X X I I ,
R y s . 2 . P l a n w y k o p u z r o z m i e s z c z e n i e m g r o b ó w
70 Krzysztof Walenta
najprawdopodobniej z uszkodzonego grobu. Ze względu na niewiel kie rozmiary ogródka, obsadzonego drzewami i krzewami owocowymi oraz warzywami, nie było możliwości przeprowadzenia badać w y k o paliskowych. W roku 1986 wskutek awarii instalacji kanalizacyj nej zaszła potrzeba ponownego wykonania wykopu. W czasie tych prac Jan Drobirtski odkrył następne urny. Pierwszą z nich sam wy kopał (grób 2 ), następną (grób 3) pozostawił w ziemi do przyjazdu archeologów. Zafascynowany urnami, odkrywca wyraził zgodę na w y konanie sondażu archeologicznego. Wytyczony został wykop szeroko ści 2 m" i długości 16 m, przecinający cały ogródek (rys. 2). W czasie badać odkryte zostały następne dwie popielnice oznaczone jako groby 4 i 5. W niewielkiej odległości od odkrytych grobów odsłonięto luźny bruk kamienny, którego funkcji nie ustalono. Żadnych innych śladów działalności człowieka w wykopie sondażowym nie stwierdzono. Jak informował właściciel działki, także w c z a sie kopania fundamentów pod budynek mieszkalny nie stwierdzono o- becności popielnic, natomiast w ogródku po przeciwnej stronie budynku zauważono pozostałości palenisk w postaci intensywnie czarnych, owalnych plam. W czasie budowy magistrali kanalizacyj nej biegnącej środkiem ulicy Jagiellońskiej wizytowano kilkakrot nie głębokie wykopy nie znajdując żadnych śladów działalności człowieka.
Na stanowisku nr 11 odkryto w sumie 5 grobów popielnicowych. Popielnice były wkopane na głębokość około 80 cm od powierzchni współczesnej. Jamy grobowe były bardzo słabo lub w ogóle ni e c z y telne. Nad grobami nie występowały żadne konstrukcje kamienne.
Grób 1 - uszkodzony, popielnica dostarczona we fragmentach, z otrzymanych fragmentów wyklejono popielnice (rys. 3 - 1 ) oraz fragment krawędzi drugiego naczynia, które według odkrywcy p e ł niło funkcję pokrywy. Popielnica była kształtu baniastego, z ni e wi e l k ą cylindryczną szyjką. Powierzchnia naczynia gładka, barwa
s. 175-179; M. K a n w i s z e r o w a , K. W a l e n t a , Grób książęcy z Leśna gm. Brusy na Pomorzu Wschodnim, "Prace i Materiały Muzeum Archeologi
cznego i Etnograficznego w Łodzi"^ 1982 (1985), Ser. archeologiczna, t. XXIX, s. 101-122; K. W a 1 e n t a, Wybrane zagadnienia obrządku pogrzebowego uczesnej fazy kultury wielbarskiej, [w:] Problemy kultury wielbarskiej,
szara. Materiał kostny niekompletny, nie pozwolił na określenie płci. Wiek określono na ok. 40 la t 8 .
Grób 2 - popielnica wydobyta w całości, materiał kostny ni e naruszony, Popielnica dwustożkowa, z lekko w y chyloną krawędzią. Powierzchnia naczynia w górnych partiach gładzona, poniżej n a j większej wydętości brzuśca lekko chropowacona. Barwa czarna (rys. 3 - 2 ) . Wyposażenia nie stwierdzono. Kości pochodziły od jednego osobnika, prawdopodobnie kobiety w wieku około 40 lat.
Grób 3 - popielnica dwustożkowa, wykonana niestarannie, z kra wędzią silnie wychyloną na zewnątrz. Powierzchnia naczynia g ł a d ka, barwa szaroczarna (rys. 3 - 3). Wyposażenie grobu składało się z dwóch brązowych zapinek typu A. V 130 (rys. 3 - 4 , 6). Na jednej z zapinek zachowały się srebrne blaszki. Kolejnym zabyt kiem była brązowa sprzączka do pasa z półkolistą ramą, wykonaną ze spłaszczonego drutu (rys. 3 - 5 ) . Kości pochodziły od jedne go osobnika, prawdopodobnie m ę ż czyzny w wieku 50-65 lat.
Grób 4 - popielnica baniasta z cylindryczną szyjką. P o w ierz chnia naczynia gładka, barwa szaroczarna (rys. 3 - 11). W y p o s a żenie stanowił jedynie niewielki fragment grzebienia kościanego. Kości pochodziły od jednego osobnika - męż c z y z n y w wieku około 40 lat.
Grób 5 - popielnica baniasta z cylindryczną szyjką. P o wierz chnia naczynia gładka, barwa szaroczarna (rys. 3 - 12). W y p o s a żenie grobu stanowiły: brązowa zapinka z podwiniętą nóżką, zbli żona do typu A. VI 168 (rys. 3 - 8 ) , fragment kabłąka drugiej, identycznej zapinki (rys. 3 - 10), srebrna klamerka esowata typ B według J. Kmieciriskiego (rys. 3 - 9 ) oraz gliniany przęślik dwustożkowy (rys. 3 - 7 ) . Kości pochodziły od jednego osobnika, prawdopodobnie m ę żczyzny w wieku 50-65 lat.
Opisany materiał pozwala datowaó odkryte cmentarzysko na fazę B2-C1 okresu rzymskiego, a więc na przełom okresu wczesno- i p ó ź n o r z y m s k i e g o . Faza ta jest licznie reprezentowana w tej
czę-g
ści Pomorza. Znajduje analogie w niezbyt odległym Leśnie , jak i *9
g
A n a l i z ę a n t r o p o l o g i c z n a w y k o n a ł m gr G r z e g o r z M a z u r z Z a k ła d u A n t r o p o l o g i i U n iw e r s y t e t u Ł ó d z k ie g o ,
o
72 Krzysztof Walenta
reprezentatywnych O d r a c h * 0 . Pewnym wyróżnikiem jeat niewielka li czba grobów odkryta na stanowisku. Zwraca także uwagę fakt wy stępowania w grobach szczątków tylko osobników dorosłych. Można przypuszczać, że omawiane cmentarzysko stanowiło jeden, z elemen tów kompleksu osadniczego rozlokowanego wzdłuż brzegów doliny N i e c h w a s z c z y , rejonu dość intensywnie eksploatowanego osadniczo, na co wskazuje liczba odkrytych stanowisk i stosunkowo bogate w y posażenie grobów. Można zatem przypuszczać, że w miarę postępu badać liczba stanowisk archeologicznych będzie się zwiększać.
K r z y s z t o f W alenta
THE CEMETERY OF POPULATION OF THE CULTURE OF W IELBARK
FROM THE ROMAN P E R IO D IN BRUSY, EMPLACEMENT N0. 11, COMMUNITY LOCO,
D IS T R IC T BYDGOSZCZ
I n 1982 and 1986 y e a r ’ s i n B r u s y , J a g i e l l o i i s k a s t . 11 d u r i n g e a rt h w o rk was f o u n d in g u r n g r a v e s . The s a v e w o r k d e l i v e d th e n e x t u r n g r a v e r s . The m ost i n t e r e s t i n g g r a v e s a ro no 3 w it h 2 b ro n z e f i b u l a s w it h s i l v e r p l a t e s A. V 130 and b ro n z e b u c k le w it h s e m i c i r c u l a r fram e ad g r a v e no 5 w it h b ro n z e f i l b u l a A. V I 168, fra g m e n t o f se c o n d f i b u l a t h e same t y p e , s i l v e r c l a s p ty p e B by J . K m ie c in s k i and c l a y w h o r l. T h i s equ ipm en t i s d a te d on th e t u r n o f e a r l y and l a t e Roman P e r io d (p h a s e B2/C1 ).
10 O d r y , c m e n ta r z y sk o kurhanowe z o k r e s u rz y m s k ie g o w p o w ie c ie c h o j n i c k im , Ł ó d ź 1968.
