PAWE7 MALENDOWICZ
MISJA POLONIJNYCH KATOLICKICH S´RODKÓW KOMUNIKOWANIA W STANACH ZJEDNOCZONYCH
W DOBIE GLOBALIZACJI I UNIFIKUJ 9ACEGO SIE9 S´WIATA
Przedmiotem rozwazDan´ s Ga formy aktywnos´ci i misja polonijnych s´rodków komunikowania, zwi Gazanych z Kos´cioRem Rzymskokatolickim i Polskim Narodowym Katolickim Kos´cioRem w Stanach Zjednoczonych na pocz Gatku XXI wieku. Celem badan´ jest zdiagnozowanie form dziaRalnos´ci instytucji kos´cielnych w zakresie sposobów dostarczania informacji odbiorcom, jak i okres´lenie tres´ci peRnionej przez nie misji i funkcji. W prowadzonej analizie zastosowano metodeG systemow Ga, porównawcz Ga i historyczn Ga. MateriaR z´ródRo-wy stanowiRy biuletyny parafii rzymskokatolickich (kos´cielne, misyjne)1, Polskiego Narodowego Katolickiego Kos´cioRa2oraz inne rodzaje drukowanej
Dr PAWE7MALENDOWICZ, politolog, kierownik ZakRadu Edukacji Wiedzy o
SpoReczen´-stwie i Historii w Instytucie Humanistycznym Pan´stwowej WyzDszej SzkoRy Zawodowej im. Sta-nisRawa Staszica w Pile; e-mail: polonia.usa@interia.eu.
1Analizie poddane zostaRy biuletyny nasteGpuj Gacych kos´cioRów i misji na terenie Stanów Zjednoczonych: St. Hyacinth Basilica, Chicago, IL (2008-2009); Holy Trinity, Chicago, IL (2008-2009); St. Stanislaus Bishop & Martyr, Chicago, IL (2008); St. Brother Albert Polish Roman Catholic Pastoral Mission, San Jose, CA (2009); St. Florian, Hamtramck, MI (2008-2009); National Shrine of Our Lady of Czestochowa, Doylestown, PA (2005-(2008-2009); St. Hya-cinth, Detroit, Poletown, MI (2008-2009); St. Stanislaus Kostka, Brooklyn, NY (2009); St. John Cantius, Chicago, IL (2009); Pope John Paul II Polish Center, Yorba Linda, CA (2007-2009); Polska Misja Pastoralna Matki Boskiej CzeGstochowskiej, Pompano Beach, FL (2009).
2Analizie poddane zostaRy biuletyny nasteGpuj Gacych parafii Polskiego Narodowego Katolickiego Kos´cioRa na terenie Stanów Zjednoczonych: Holy Trinity, Kewanee, IL (2009); St. Joseph's, Davie, FL (2009); St. Michael the Archangel, Cedar Lake, IN (2009); Holy Name of Jesus, South Deerfield, MA (2007-2009); All Saints Cathedral, Chicago, IL (2009); Holy Family, McKeesport, PA (2009); Our Lord’s Ascension, Bethlehem, PA (2008-2009); Sacred Heart of Jesus, Canonsburg, PA (2009); St. John the Baptist, Frackville, PA (2009) oraz „Acts”, Buffalo-Pittsburgh Diocese (2007-2009).
prasy katolickiej i s´wieckiej3, a takzDe portale internetowe4, audycje radiowe i telewizyjne. Istotnym z´ródRem byRy spostrzezDenia autora poczynione podczas badan´ prowadzonych w Stanach Zjednoczonych w 2008 r. oraz literatura polska i amerykan´ska.
I. ZARYS DZIEJÓW POLSKIEJ RELIGIJNOS´CI W AMERYCE
Pierwsi polscy osadnicy przybyli na kontynent amerykan´ski na pocz Gatku XVII wieku, jednakzDe masowe procesy emigracyjne miaRy miejsce w okresach po powstaniach narodowych XIX wieku, na pocz Gatku XX wieku oraz po II wojnie s´wiatowej i po zrywie solidarnos´ciowym lat osiemdziesi Gatych mi-nionego stulecia. Polacy i Polonia w Stanach Zjednoczonych na przeRomie wieków, wedRug rózDnych danych i kryteriów obliczen´5, stanowili kilkumilio-now Ga spoRecznos´c´. Jedn Ga z instytucji j Ga jednocz Gacych byR Kos´cióR, a przede wszystkim lokalne wspólnoty parafialne. To religia, zarówno w sferze mate-rialnej (instytucjonalnej), jak i duchowej, decydowaRa o egzystencji oraz podtrzymywaniu s´wiadomos´ci narodowej imigrantów i kolejnych pokolen´
3 Analizie zostaRy poddane gazety i czasopisma wydawane w Stanach Zjednoczonych: „Katolik”, Chicago, IL (2008-2009); „The Catholic New World”, Chicago, IL (2008); „PAPA Bulletin”, Orchard Lake, MI (2004-2009); „Naród Polski”, Chicago, IL (2008-2009); „Chicago Forum”, Chicago, IL (2008-2009); „Panorama”, Chicago, IL (2008); w Kanadzie: „Michael”, Rougemont, QC (2007-2009); w Polsce: „Nasz Dziennik”, Warszawa (2007-2009), „Niedziela”, CzeGstochowa (2007-2009).
4Analizie poddano portale internetowe nasteGpuj Gacych parafii, os´rodków religijnych i histo-rycznych w Stanach Zjednoczonych: Panna Maria, TX (2009); Parafia Polska w Los Angeles, Los Angeles, CA (2009); St. Joseph’s, Denver, CO (2009); S´wieGtego Maksymiliana Kolbe, Milwaukee, WI (2009); Polish-American Liturgical Center, Orchard Lake, MI (2009); Matki Boskiej Królowej Polski i S´wieGtego Maksymiliana Kolbe, Silver Spring, MD (2009) oraz portale zawieraj Gace w.w. biuletyny parafii rzymskokatolickich; Centrala Radia Maryja, Chicago, IL (2009); Polish National Catholic Church, Scranton, PA (2009); St. Stanislaus Bishop & Martyr p Polish National Catholic Church (PNCC), Scranton, PA (2009) oraz portale zawiera-j Gace w.w. biuletyny PNCC; w Polsce: Radio Maryzawiera-ja, Torun´ (2008-2009); Polski Narodowy Ka-tolicki Kos´cióR w RP, Warszawa (2009).
5Zob. A. B a r a n, J. J ó z´ w i a k, Liczebnos´c´ Polonii Stanów Zjednoczonych Ameryki
w s´wietle polskich i amerykan´skich z´róde$ oraz odmiennych metod obliczeniowych, w: Polonia amerykan´ska. Przesz$os´c´ i wspó$czesnos´c´, red. H. Kubiak, E. Kusielewicz, T. Gromada,
Wroc-RawpWarszawapKrakówpGdan´skp7ódz´ 1988, s. 57-81. RózDnice w okres´leniu liczebnos´ci Po-lonii wynikaj Ga m.in. z odmiennos´ci w definiowaniu pojeGc´ „Polonia” i „grupa etniczna”. W ni-niejszym opracowaniu zastosowano szerok Ga definicjeG tych terminów, stosuj Gac je zamiennie i odnosz Gac je do staRych imigrantów z Polski i Amerykanów pochodzenia polskiego.
spoRecznos´ci polonijnej. WedRug Barbary Les´ zDycie kos´cielne w Ameryce toczyRo sieG w konteks´cie walk o polsk Ga parafieG, polskiego proboszcza i bisku-pa. Pierwsza polska parafia rzymskokatolicka powstaRa w Panna Maria w 1854 r., w 1885 r. powstaRo polskie Seminarium Duchowne w Detroit, w 1908 r. na stanowisko biskupa koadiutora archidiecezji chicagowskiej po-woRano duchownego polskiego pochodzenia ks. PawRa Rhode, a w 1967 r. duchowny polskiego pochodzenia, ks. Jan Król, zostaR kardynaRem6.
Od momentu powstania parafii w Panna Maria systematycznie rosRa liczba s´wi Gatyn´, w których uzDywano jeGzyka polskiego, i które budowane byRy przez imigrantów z Polski. Najlepiej obrazuje to przykRad najwieGkszego polonijnego skupiska, jakim jest miasto Chicago. Pierwsza polska parafia powstaRa tam w 1867 r. Do roku 1900, nie licz Gac przedmies´c´ i okolicznych miasteczek, funkcjonowaRo tam juzD 16 parafii polskich. Natomiast w latach 1867-1950 liczba ta wzrosRa do 427. W caRych Stanach Zjednoczonych w latach 1854-1860 powstaRo 11 parafii, 1861-1870 – 11, 1871-1880 – 48, 1881-1890 – 92, 1891-1900 – 119, 1901-1910 – 189. Od tego czasu spadaRa liczba powstaj Ga-cych nowych parafii, choc´ jest to zrozumiaRe zwazDywszy na liczbeG kos´cioRów polskich juzD dziaRaj Gacych. W latach 1911-1920 powstaRy 82 parafie, a w la-tach 1921-1930 – 61. Na podstawie niepeRnych danych mozDna stwierdzic´, zDe na przestrzeni caRej historii duszpasterstwa polonijnego istniaRo okoRo 900 polskich parafii. Byc´ mozDe jednak nawet poRowa z nich juzD nie funkcjonuje jako parafie polskie. Wiadomo z pewnos´ci Ga, wedRug danych Centrum Litur-gicznego w Orchard Lake, zDe z mszalika „Pan z Wami” w 1998 r. korzystaRo 270 polskich parafii oraz 45 misji i innych os´rodków duszpasterskich. Znaczy to, zDe s Ga to kos´cioRy polskie, bo w nich uzDywa sieG jeGzyka polskiego, lub jeGzyka polskiego i innych jeGzyków. Ale brak jeGzyka polskiego w liturgii nie oznacza caRkowitego zatracenia polskos´ci parafii, st Gad liczba parafii polskich rzymskokatolickich jest wieGksza8.
Poza Kos´cioRem Rzymskokatolickim od ponad 100 lat dziaRa na kontynen-cie amerykan´skim, w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, oraz w Polsce, Polski Narodowy Katolicki Kos´cióR (Polish National Catholic Church, PNCC). Geneza PNCC sieGga sporów pomieGdzy polskimi wiernymi i duchownymi
6B. L e s´, Z@ycie religijne Polonii amerykan´skiej, w: Polonia amerykan´ska, s. 334. 7J. J. P a r o t, Polish Catholics in Chicago, 1850-1920. A Religious History, DeKalb 1981, s. 76-78, 233-237.
8S. F l i s, Parafie polonijne, „Orchard Lake Good News”, Fall 1998, s. 11-19, Polish-American Liturgical Center, http://www.liturgicalcenter.org/index.php?a=polonia&sub=stats &sub2=polpri&art=parafiepol&lang=pl, 17.09.2009.
w Stanach Zjednoczonych a duchownymi pochodz Gacymi z innych pan´stw, gRównie z Irlandii i Niemiec. Spór dotyczyR m.in. kwestii personalnych, zwi Ga-zanych z obsadzaniem polskich duchownych na stanowiskach kos´cielnych, spraw zwi Gazanych z obrzeGdami w jeGzyku narodowym, problemów wRasnos´cio-wych budynków sakralnych wybudowanych przez polskich imigrantów, jak i zasad „przywództwa” kos´cielnego i oporu wobec scentralizowania. Konflikty te miaRy miejsce na przeRomie XIX i XX wieku, co pod koniec pierwszej dekady XX wieku doprowadziRo do wyksztaRcenia sieG odreGbnego Kos´cioRa. Jego powstanie wi GazDe sieG s´cis´le z osob Ga ks. Franciszka Hodura z parafii w Scranton w Pensylwanii, organizatora, a nasteGpnie Pierwszego Biskupa Kos´cioRa. W Scranton do dnia dzisiejszego mies´ci sieG centrum organizacyjne PNCC. Pierwszym Biskupem jest od 2002 r. ks. Robert Nemkovich. W skRad PNCC w Stanach Zjednoczonych wchodzi 127 parafii z okoRo 25000 wier-nych. Kos´cióR ten funkcjonuje równiezD w Polsce. WspóRczes´nie, z pojedynczy-mi pojedynczy-miejscapojedynczy-mi kultu, nie odgrywa istotnej roli9.
II. TYPOLOGIA POLONIJNYCH KATOLICKICH S´RODKÓW KOMUNIKOWANIA
Na przestrzeni lat polskie parafie rzymskokatolickie, jak i caRa spoRecznos´c´ katolicka, staRy sieG elementem rozwijaj Gacego sieG dwutorowo amerykan´skiego katolickiego systemu prasowego. WedRug Barbary Les´ byRy to: ogólnoamery-kan´ski system prasy katolickiej i etniczne systemy prasy katolickiej. Z nie-wielkimi modyfikacjami przetrwaRy one po dzien´ dzisiejszy. W obydwu syste-mach uczestniczy biernie i czynnie spoRecznos´c´ polonijna, choc´ szczególne znaczenie ma system etniczny. System prasy katolickiej rozwin GaR sieG jako odpowiedz´ na ataki ze strony protestantów. Natomiast prasa etniczna broniRa katolików przed atakami zarówno protestantów, jak i dokonywanych w kato-lickiej prasie ogólnoamerykan´skiej. DbaRa o podtrzymywanie s´wiadomos´ci etnicznej imigrantów i ich potomków poprzez przekazywanie informacji z kraju pochodzenia, ale tezD informowaRa o sytuacji w grupie etnicznej, o rela-cjach z innymi grupami oraz o zDyciu i spoReczen´stwie amerykan´skim.
Odgry-9S. W l o d a r s k i, The Origin and Growth of the Polish National Catholic Church, Scranton 1974; Journeying Together in Christ. The Journey Continues. The Report of the
Polish National Catholic Roman Catholic Dialogue 1989-2002, ed. Ed. R. M. Nemkovich,
J. C. Timlin, Huntington 2003. Polish National Catholic Church, http://www.pncc.org/, 18.09. 2009. Polski Narodowy Katolicki Kos´cióR w RP, http://www.pnkk.com/, 18.09.2009.
waRa przez to istotn Ga roleG w procesie asymilacji ze zbiorowos´ci Ga katolików amerykan´skich. System katolickiej prasy etnicznej stanowiR „pomost” pozwa-laj Gacy na wR Gaczenie grup etnicznych do systemu spoRecznego katolików ame-rykan´skich i spoReczen´stwa amerykan´skiego10. Odnos´nie do rodzajów prasy kierowanej do Polonii, Zygmunt J. Stefanowicz uznaR: „Jes´li chodzi o siReG oddziaRywania, to – uwzgleGdniaj Gac takzDe pisma parafialne – prasa katolicka byRa najmocniejsza i wywieraRa najwieGkszy wpRyw na ksztaRtowanie sieG Po-lonii amerykan´skiej”11.
WspóRczes´nie procesy globalizacyjne wpRywaj Ga na przemiany w sposobach i formach aktywnos´ci instytucji religijnych. Ulega zmianie ich rola i peRnione funkcje. StaneGRy one przed nowymi wyzwaniami, wymagaj Gacymi zdefiniowa-nia ich misji w dobie unifikuj Gacego sieG s´wiata. St Gad takzDe forma docierazdefiniowa-nia do odbiorcy nie ogranicza sieG juzD do prasy drukowanej, ale obejmuje caR Ga gameG nowoczesnych s´rodków komunikowania. Ze wzgleGdu na sposób i formeG dotarcia do odbiorców oraz z´ródRo przekazu, polonijne katolickie s´rodki ko-munikowania mozDna podzielic´ na nasteGpuj Gace rodzaje:
1. Prasa drukowana
1.1. Biuletyny parafialne Kos´cioRa Rzymskokatolickiego 1.2. Biuletyny wydawane przy parafiach PNCC
1.3. Czasopisma wydawane przez hierarchów jednostek terytorial-nych rzymskokatolickich
1.4. Czasopisma wydawane przez inne jednostki organizacyjne PNCC
1.5. Czasopisma stowarzyszen´ katolickich
1.6. Gazety i czasopisma polskie, dosteGpne w Stanach Zjednoczo-nych
1.7. Czasopisma spoza Stanów Zjednoczonych, kolportowane w sku-piskach polonijnych
1.8. Gazety i czasopisma s´wieckie, wydawane przez wydawców polonijnych w Stanach Zjednoczonych, zawieraj Gace liczne tres´ci religijne
1.9. Bratniackie czasopisma zwi Gazane historycznie z wyznaniem rzymskokatolickim, o tres´ciach s´wieckich.
10 B. L e s´, Kos´ció$ w procesie asymilacji Polonii amerykan´skiej. Przemiany funkcji
polonijnych instytucji i organizacji religijnych w s´rodowisku Polonii chicagowskiej,
Wroc-RawpWarszawapKrakówp Gdan´skp7ódz´ 1981, s. 96-98.
11 Z. J. S t e f a n o w i c z, Szkice z z@ycia Polonii amerykan´skiej, Warszawa 1985, s. 315.
2. Elektroniczne s´rodki komunikowania
2.1. Portale internetowe polonijnych parafii rzymskokatolickich 2.2. Portale internetowe PNCC
2.3. Newslettery publikowane w Internecie lub rozsyRane do prenu-meratorów drog Ga elektroniczn Ga
2.4. Pozaparafialne portale internetowe. 3. Radio i telewizja
3.1. Radio Maryja i Telewizja Trwam
3.2. Audycje radiowe zwi Gazane z os´rodkami katolickimi 3.3. Programy i audycje s´wieckie, zawieraj Gace tres´ci religijne. Ad. 1.1. Na przestrzeni lat wydawane byRy przy polskich kos´cioRach biule-tyny, które w wyniku stopniowej, ale w efekcie caRkowitej likwidacji analfa-betyzmu oraz zmniejszania kosztów wydania i rozwoju techniki, rozpowszech-niane byRy w spoRecznos´ciach parafialnych. WspóRczes´nie powszechne jest wydawanie przez parafie swoich organów drukowanych lub elektronicznych. Tres´ci biuletynów peRni Ga funkcjeG informacyjn Ga, z elementami ewangeliza-cyjnymi. W biuletynie parafii s´w. Jacka w Chicago znajduj Ga sieG staRe infor-macje o mszach, sakramencie spowiedzi, chrztach, s´lubach, dane personalne i adresowe. Publikowane s Ga niedzielne rozwazDania oraz wiadomos´ci o dar-czyn´cach, akcjach z udziaRem wiernych, organizacjach przykos´cielnych, pol-skiej szkole i innych inicjatywach realizowanych przez duszpasterzy i para-fian. CzeGs´c´ biuletynu publikowana jest w jeGzyku polskim, czeGs´c´ w angielskim. Podobn Ga, choc´ nieco ubozDsz Ga, struktureG ma biuletyn niedzielny wydawany przy kos´ciele S´wieGtej Trójcy i Polskiej Misji Duszpasterskiej w Chicago. RózDni go od poprzedniego wyR Gacznie polski jeGzyk publikacji. Biuletyny za-wieraj Ga zazwyczaj takzDe informacje o zRozDonych ofiarach, innych przychodach i wydatkach. DwujeGzyczny biuletyn parafii s´w. Floriana w Hamtramck publi-kuje liczne fotografie z parafialnych uroczystos´ci. Biuletyn parafii i Os´rodka Polonijnego Jana PawRa II w Yorba Linda równiezD jest dwujeGzyczny, tres´cio-wo z przewag Ga ogRoszen´ parafialnych i tekstów religijnych (komentarzy, modlitw, mys´li). Podobne cechy i struktureG zawiera pismo Narodowego Sank-tuarium Matki BozDej Jasnogórskiej w Doylestown. Tu jednak reklamowane s Ga równiezD instytucje s´wieckie. Tygodnik parafialny kos´cioRa s´w. StanisRawa Kostki w Brooklynie zawiera juzD tylko proste informacje. Znaczn Ga jego czeGs´c´ stanowi Ga ogRoszenia. Charakterystyczne, zDe na jednej stronie ukazywaRy sieG te same informacje w dwóch jeGzykach. Biuletyn parafii s´w. Jacka w Detroit jest natomiast w peRni anglojeGzyczny. Poza zwykRymi informacjami, publikuje np. ogRoszenia o sprzedazDy polskich potraw, przygotowanych przez miejsco-wego proboszcza i siostry zakonne. Natomiast biuletyn Polskiej Misji
Pasto-ralnej im. S´wieGtego Brata Alberta Chmielowskiego z San Jose publikuje przede wszystkim ogRoszenia parafialne i ogRoszenia o charakterze reklamo-wym. UzupeRniany jest takzDe przez drukowanie tekstów modlitw. Niektóre wydania wzbogacaj Ga artykuRy ewangelizacyjne. Na tym tle interesuj Gaca jest tres´c´ biuletynu wydawanego przy Polskiej Misji Pastoralnej Matki Boskiej CzeGstochowskiej w Pompano Beach. Poza licznymi informacjami i ogRosze-niami parafialnymi, modlitwami, tekstami duszpasterskimi, publikowane s Ga ogRoszenia typu „sprzedam”, „kupieG”, „dam praceG”, „szukam pracy”. CzeGs´c´ informatora stanowi Ga artykuRy i ogRoszenia o zDyciu organizacyjnym Polonii na Florydzie. ZgoRa odmienne cechy ma biuletyn wydawany przy kos´ciele, którego patronem jest St. John Cantius. Polskos´c´ kos´cioRa upamieGtnia jego historia, co widoczne jest juzD jednak tylko na s´ciennych obrazach i oRtarzu. Sam biuletyn wydawany jest w jeGzyku angielskim, a poza niekiedy pojawiaj cymi sieG informacjami o intencjach mszalnych za zmarRych o polskobrzmi Ga-cych nazwiskach, nie ma tu innych akcentów dawnej etnicznos´ci parafii.
Ad. 1.2 i 1.4. Dla funkcjonowania PNCC istotn Ga roleG ma wydawanie biule-tynów parafialnych tegozD Kos´cioRa. Pod wzgleGdem ukRadu tres´ci i struktury nie rózDni Ga sieG zasadniczo od pism wydawanych przez parafie rzymskokato-lickie, np. pisma parafii PNCC takich, jak Holy Family w McKeesport, Holy Trinity w Kewanee, Our Lord’s Ascension w Bethlehem, Sacred Heart of Jesus w Canonsburg, St. John the Baptist w Frackville, St. Joseph’s w Davie. Niektóre pisma jednak wieGcej miejsca pos´wieGcaj Ga czRonkom parafii, np. pismo All Saints Cathedral w Chicago, czy tezD kwestiom duszpasterskim, np. pismo parafii Holy Name of Jesus w South Deerfield, czy tezD pismo parafii Saint Michael the Archangel w Cedar Lake. Podobnie jest z periodykami, które nie s Ga bezpos´rednio zwi Gazane z konkretnymi parafiami, np. „Acts” p pismo die-cezji Buffalo-Pittsburgh.
ZDaden z wymienionych tytuRów nie jest publikowany w jeGzyku polskim. Niektóre natomiast, obok tytuRu pisma lub nazwy parafii, nie umieszczaRy przymiotnika „Polish”, pozostawiaj Gac nazweG „National Catholic Church” (pisma parafii: Saint Michael the Archangel w Cedar Lake, Holy Name of Jesus w South Deerfield, All Saints Cathedral w Chicago). Nie s Ga to jednak proste biuletyny parafialne o funkcjach informacyjnych.
Ad. 1.3. PrzykRadem czasopism wydawanych przez hierarchów Kos´cioRa Rzymskokatolickiego jest miesieGcznik „Katolik” (z podtytuRem „w Archidie-cezji Chicago”). Jest to pismo w wydawane w jeGzyku polskim, które „GRosi Dobr Ga NowineG wspomagaj Gac Arcybiskupa Chicago w Jego roli przewodnika, nauczyciela i ewangelizatora. Dokumentuje wiareG katolików nalezD Gacych do Kos´cioRa w Archidiecezji Chicago. SRuzDy Kos´cioRowi prezentuj Gac wiadomos´ci,
informacje i nauczanie; jest narzeGdziem ewangelizacji i odzwierciedleniem pracy duszpasterskiej kardynaRa, biskupów, duchowien´stwa i wiernych”12. Pismo redagowane jest przez Polaków i Amerykanów polskiego pochodzenia. Jego tres´c´ stanowi Ga teksty dotycz Gace takich zagadnien´, jak: aktualnos´ci z archidiecezji, duchowos´c´, zDycie katolickie, historia Polski i s´wi Gat narodo-wych, s´wieGta polonijne, sprawy i informacje ewangelizacyjne kardynaRa i bis-kupa, problemy imigracyjne, informacje z parafii, towarzystwa i zakony kato-lickie, informacje o nowych polskich duchownych, dane adresowe miejsc takich, jak polskie kos´cioRy i cmentarze, wiadomos´ci z Watykanu, komentarze do niedzielnych czytan´, zagadnienia z zakresu teologii, filozofii i etyki.
W Archidiecezji Chicago wydawane jest takzDe anglojeGzyczne pismo „The Catholic New World”. Z racji tego, zDe Polonia chicagowska stanowi spory odsetek katolików na terenie archidiecezji, czasopismo to pos´wieGca sporo miejsca równiezD sprawom zwi Gazanym z polsk Ga religijnos´ci Ga i Poloni Ga. Przy-kRadem tego mozDe byc´ wydanie z lipca 2008 r., w którym zamieszczono relacjeG z wizyty w Chicago kardynaRa StanisRawa Dziwisza. Jej autork Ga byRa Alicja PozDywio, redaktor wydan´ „Katolika”13.
Ad. 1.5. Ws´ród pism polonijnych zwi Gazanych z organizacjami katolickimi jest „PAPA Bulletin” (Polish American Priests Association z siedzib Ga w Orchard Lake). Jest to rocznik wydawany w jeGzyku angielskim (tylko sporadycznie pojawiaj Ga sieG artykuRy i padaj Ga zwroty w jeGzyku polskim). Publikowane w nim s Ga tres´ci dotycz Gace polonijnych duchownych, informacje z diecezji, religijnego zDycia Polonii, kwestii duszpasterstwa, problemów orga-nizacyjnych stowarzyszenia i duchownych polonijnych. Do nich wRas´nie jest ono adresowane.
Ad. 1.6. Ws´ród periodyków wydawanych w Polsce, ale czytanych poza krajem, takzDe w Stanach Zjednoczonych, jest „Nasz Dziennik”. To pismo wydawane przez „Spes” SpóRka z o.o. Jego redakcja mies´ci sieG w Warszawie. Gazeta czytana jest przez sRuchaczy Radia Maryja. Innym pismem z zaintere-sowaniem odbieranym w Stanach Zjednoczonych jest tygodnik katolicki „Nie-dziela”. Jest ono wydawane przez KurieG Metropolitaln Ga w CzeGstochowie. Choc´ profil „Naszego Dziennika” i „Niedzieli” jest odmienny, to mozDna odnalez´c´ w nich publikacje zblizDone pod wzgleGdem tematycznym i pisane
12„Katolik” (Chicago, IL) 4(2009), nr 5, s. 2.
13 A. P o z y w i o, Pope John Paul II's secretary pays a visit, „The Catholic New World” (Chicago, IL) 116 (2008), nr 14, s. 14.
przez tych samych autorów, np. Jerzego Roberta Nowaka, który wysteGpuje takzDe w Telewizji Trwam i Radiu Maryja.
W marcu 2008 r. w chicagowskim Jackowie s´wieGtowano jubileusz „Nie-dzieli”, która od 5 lat w czeGs´ci przygotowywana jest dla czytelników amery-kan´skich. Podczas mszy redaktor naczelny tygodnika, ks. Ireneusz Skubis´, mówiR: „Trwa era mediów, era Internetu. Warto wieGc zadac´ sobie pytanie p jak wykorzystac´ te instrumenty do ewangelizacji? ZwRaszcza Internet. KapRani musz Ga zdawac´ sobie spraweG, zDe gdy gRosz Ga dzisiaj kazanie, to mówi Ga je do ludzi maj Gacych w gRowach ogromny szum medialny. Bp Adam Lepa mawia, zDe w takim szumie wszystko mozDe sieG zdarzyc´. «Niedziela» istnieje wieGc, by budzic´ s´wiadomos´c´ religijn Ga, duchow Ga, by uczyc´ spraw BozDych, by skRaniac´ do refleksji, do zastanowienia nad sob Ga, nad zDyciem, nad s´wiatem. By wygRu-szyc´ szum…”14.
Ad. 1.7. PrzykRadem polskojeGzycznego pisma spoza Stanów Zjednoczonych i Polski, ale dystrybuowanego w s´rodowiskach Polonii amerykan´skiej, jest „Michael” (z podtytuRem „Dla Tryumfu Niepokalanej”). Jest ono wydawane w Kanadzie w rózDnych jeGzykach. Strona tytuRowa informuje, zDe to „Pismo Patriotów Katolickich dla Królestwa Chrystusa i Maryi w duszach rodzin i narodów”, „Dla sprawiedliwos´ci spoRecznej przez EkonomieG Kredytu Spo-Recznego w zgodzie z nauk Ga Kos´cioRa Katolickiego i nie przez partie politycz-ne”15. Pismo ma charakter ewangelizacyjny i zajmuje sieG tematami zwi Gaza-nymi z problemami wspóRczesnego s´wiata i religii, np. s´wiatowe finanse, kryzys zDywnos´ciowy w Afryce, zmiany klimatyczne.
Ad. 1.8. Ws´ród gazet i czasopism s´wieckich, wydawanych przez wydaw-ców polonijnych w Stanach Zjednoczonych, zawieraj Gacych liczne tres´ci reli-gijne wymienic´ nalezDy miesieGcznik „Chicago Forum” i pismo „Panorama”. Obydwa maj Ga charakter spoReczno-kulturalny. JednakzDe drugie z nich porusza-ne zagadnienia prezentuje w konwencji powierzchownos´ci i sensacji. Proble-matyka religijna jest tu jednym z wielu tematów skRadaj Gacych sieG na tres´c´ czasopisma. Dla przykRadu, w numerze pisma z lipca i sierpnia 2008 r., obok serii artykuRów o polityce, kulturze, sprawach obyczajowych i historii, za-mieszczono artykuRy o nasteGpuj Gacych tytuRach: S´w. Ojciec Pio – na tle woju-j Yacego ateizmu, Wojna z Bogiem u podstaw globalizmu, Biskup D$ugosz s´pie-wa, tan´czy i opowiada EwangelieY16.
14Cyt. za: K. W o y n a r o w s k a, Póki my z@yjemy…, „Niedziela”. Tygodnik katolicki
online, http://www.niedziela.pl/artykul_ w_niedzieli.php?doc=nd200815&nr=24, 10.05.2009
15„Michael” (Rougemont QC, Canada) 11(2009), nr 51, s. 1. 16„Panorama” (Chicago, IL) 27(2008), nr 15, s. 6-7, 12-13, 34.
MiesieGcznik „Chicago Forum” ma odmienny charakter. Obok tematów spoRecznych i kulturalnych zajmuje sieG problematyk Ga religijnych s´wi Gat, nie-sensacyjnych problemów filozoficznych i teologicznych, promuje publikacje KsieGgarni Wydawnictw Katolickich „Z´ródRo”. Znaczn Ga jego czeGs´c´ stanowi Ga reklamy.
Analiza tres´ci obydwu czasopism pokazuje, jak rozbiezDne mog Ga byc´ sposo-by i formy uczestnictwa i aktywnos´ci w spoRecznos´ci katolickiej oraz emocjo-nalnego rozumienia tres´ci nauki Kos´cioRa. Podobnie, kiedy w Polsce w 2008 r. kolportowane byRy ulotki dyskredytuj Gace s´wieGto Halloween17, w „Chicago Forum”, w paz´dziernikowym numerze z 2008 r., opublikowany zostaR artykuR o historii i tradycji Wszystkich S´wieGtych oraz jednoczes´nie inny, wRas´nie o pochodzeniu i obrzeGdach s´wieGta Halloween18. Ich opubliko-wanie nie wykluczaRo sieG wzajemnie, przyjmuj Gac wspóRistnienie wymienio-nych s´wi Gat za naturalne, podobnie jak naturalne jest wspóRistnienie rózDwymienio-nych wyznan´ i grup etnicznych w Stanach Zjednoczonych.
Ad. 1.9. Czasopisma bratniackie, beGd Gace organami polonijnych ubezpieczal-ni, s Ga czasopismami s´wieckimi. JednakzDe organizacje i instytucje, przez które s Ga wydawane, maj Ga historyczne konotacje zwi Gazane z okres´lonym wyznaniem tej czeGs´ci spoRecznos´ci polonijnej, która tworzyRa ubezpieczalnieG. Tak jest w przypadku Zjednoczenia Polskiego Rzymskokatolickiego w Ameryce (Polish Roman Catholic Union of America). PowstaRo ono w 1873 r. ZostaRo zaRozDone przez dwóch duchownych, Teodora Gieryka i Wincentego Barzynskiego. Zjed-noczenie wydaje miesieGcznik (wczes´niej dwutygodnik) „Naród Polski”, który zawiera tylko tres´ci dotycz Gace dziaRalnos´ci bratniackiej, produktów ubezpiecze-niowych i finansów, wiadomos´ci z poszczególnych os´rodków, dziejów Polski i obchodów rocznic wydarzen´ historycznych. Pismo, którego redakcja mies´ci sieG w Chicago, wydawane jest w jeGzyku angielskim i polskim.
Ad. 2.1. Portale internetowe polonijnych parafii rzymskokatolickich peRni Ga zwykle dwojak Ga roleG. Funkcjonuj Ga jako witryny o charakterze informacyjno--historycznym lub, czeGs´ciej, wyR Gacznie informacyjnym. Ws´ród tych pierw-szych jest strona Bazyliki s´w. Jacka w Chicago (http://sthyacinthbasilica.org). Witryna informuje o postaci patrona parafii i papiezDu Janie Pawle II.
Znaj-17„Stop Halloween”, ulotka kolportowana na terenie parafii w Bydgoszczy, 26.10.2008: „W tradycji amerykan´skiej s´wieGto to wygl Gada pozornie niewinnie. Dzieci przebrane za czarow-nice, wampiry, upiory, duchy czy diabRy chodz Ga od domu do domu i otrzymuj Ga sRodycze. Jednak wszystkie te postaci w tradycji duchowos´ci chrzes´cijan´skiej zwi Gazane s Ga z osob Ga szata-na. Pozornie niewinna zabawa mozDe stanowic´ przygotowanie i otwarcie sieG na siRy ZRa”.
duj Ga sieG tam równiezD informacje o duchownych, mszach s´wieGtych i aktual-nos´ciach. Strona publikowana jest w jeGzyku angielskim, ale znajduje sieG tam równiezD odnos´nik do informacji w jeGzyku polskim. Strona kos´cioRa S´wieGtej Trójcy w Chicago (http://www.trojcowo.com), poza wiadomos´ciami o dziejach parafii, informuje o mszach, sakramentach, duszpasterzach, siostrach misjonar-kach, wspólnotach parafialnych, publikuje biuletyn i audycje radiowe. Skrom-ny i typowo informacyjSkrom-ny charakter ma witryna Parafii Polskiej w Los Ange-les (http://pan.net/kosciol), gdzie gRównymi wiadomos´ciami s Ga te, które doty-cz Ga odprawiania mszy s´wieGtych. Informacyjn Ga, ale rozbudowan Ga witryneG pro-wadzi parafia s´w. Józefa w Denver (http://www.swietyjozef.org). Poza typo-wymi wiadomos´ciami znajduj Ga sieG tam informacje o polskiej szkole prowa-dzonej przez parafieG. Podobnie witryna parafii s´w. Maksymiliana Kolbe w Milwaukee (http://www.sscmmkparish.org) zawiera informacje o aktualnos´-ciach, szkole i biuletyn niedzielny.
Inny charakter maj Ga strony informuj Gace o wspólnocie polskiej w miejsco-wos´ci Panna Maria (http://www.pannamariatexas.com). Witryna informuje o dziaRalnos´ci Towarzystwa Historycznego, nie zas´ samej parafii, aczkolwiek dzieje tegozD miasteczka s Ga historycznie s´cis´le zwi Gazane z Kos´cioRem i ojcem Leopoldem Moczygemb Ga.
Informacje przekazywane poprzez Internet maj Ga szczególne znaczenie dla aktywnych parafian i osób zainteresowanych uczestnictwem w obrzeGdach religijnych i sakramentach s´wieGtych. Portale parafialne nie peRni Ga zazwyczaj roli ewangelizacyjnej. Do rzadkos´ci nalezD Ga te, które publikuj Ga tres´ci zwi Gazane z przesRaniem religijnym. Takie tres´ci czeGs´ciej pojawiaj Ga sieG w portalach niezwi Gazanych s´cis´le z parafiami, a innymi os´rodkami kultu religijnego.
Ad. 2.2. Podobn Ga misjeG peRni Ga portale internetowe PNCC. GRówn Ga witryn Ga Kos´cioRa jest prowadzona przez duchownych z Scranton, czyli siedziby Pierw-szego Biskupa (http://www.pncc.org). PeRni ona roleG informacyjn Ga w zakresie historii, struktury, zasad wiary oraz wiedzy o parafiach PNCC. Podobn Ga roleG peRni polska witryna tegozD Kos´cioRa (http://www.pnkk.com).
W Scranton mies´ci sieG Katedra s´w. StanisRawa Biskupa i MeGczennika (http://www.saintstanislauspncc.org). Jej witryna zawiera informacje o aktual-nos´ciach parafialnych, duchownych, organizacjach i szkole. Podobne infor-macje, zawieraj Gace ponadto biuletyn parafialny, znajduj Ga sieG na innych stro-nach PNCC, np. parafii Holy Trinity w Kewanee (http://www.kewaneepncc. com), St. Joseph’s w Davie (http://www.stjosephpncc.org), St. Michael the Archangel w Cedar Lake (http://www.stmichaelpncc.org), Holy Name of Jesus w South Deerfield (http://www.holynamedeerfield.org), All Saints Cathedral w Chicago (http://www.ascpncc.org).
Ad. 2.3. Niektóre parafie publikuj Ga biuletyny w formie drukowanej i jed-noczes´nie formie elektronicznej (pdf). Inne zas´ publikuj Ga tres´ci z biuletynów, jako czeGs´c´ informacji zawartych w portalach internetowych. Jeszcze inne umozDliwiaj Ga czytelnikom subskrybowanie drog Ga elektroniczn Ga okresowych informatorów. Do tych ostatnich nalezDy np. National Shrine of Our Lady of Czestochowa w Doylestown – Amerykan´ska CzeGstochowa (http://www.czesto-chowa.us). Newsletter ukazuje sieG w jeGzyku polskim i angielskim. Nie jest to jednak rozpowszechniona forma dotarcia do wiernych i innych zainteresowa-nych odbiorców.
Ad. 2.4. Ws´ród pozaparafialnych portali internetowych istotn Ga roleG odgry-wa Polish-American Liturgical Center z Orchard Lake (http://www.liturgical-center.org). ZostaRo ono zaRozDone w 1969 r. w celu promowania reform w liturgii po Soborze Watykan´skim II i dostarczenia materiaRów do liturgii dla wspólnoty polonijnej. PrzykRadem tego jest kolportazD licznych publikacji, ws´ród których najistotniejsz Ga jest mszalik „Pan z Wami”. Centrum publikuje pies´ni i hymny religijne w formie drukowanej, ale takzDe internetowej. Na stronach internetowych odnalez´c´ mozDna teksty i nuty pies´ni religijnych, a tak-zDe dz´wieGkowe pliki z ich melodiami. PeRni ono zatem roleG wyj Gatkow Ga dla caRej katolickiej zbiorowos´ci polonijnej w Stanach Zjednoczonych, a takzDe w innych czeGs´ciach s´wiata, wszakzDe Internet jest s´rodkiem komunikowania nieznaj Gacym granic. W tym wzgleGdzie znacznie uRatwia peRnienie misji ewan-gelizacyjnej i duszpasterskiej nie tylko na kontynencie amerykan´skim.
Ad. 3.1. Audycje Radia Maryja docieraj Ga na kontynent amerykan´ski drog Ga satelitarn Ga, internetow Ga lub poprzez emisje w Radio WPNA 1490 AM w Chicago. W mies´cie tym, przy Belmont Ave., ma swoj Ga siedzibeG Centrala Radia Maryja, której dyrektorem jest o. Zbigniew Pien´kos. Telewizja Trwam odbierana jest drog Ga satelitarn Ga, internetow Ga lub poprzez emitowanie wybra-nych programów w telewizji Polvision w Chicago. Telewizja ta nadaje na wspólnym kanale z innymi stacjami.
Audycje Radia Maryja i programy Telewizji Trwam padRy na podatny grunt, trafiaj Gac do tej czeGs´ci spoRecznos´ci polonijnej, która czuRa sieG zawie-dziona porozumieniami przy „okr GagRym stole” i kierunkami przemian lat dziewieGc´dziesi Gatych w kraju. Byli to ludzie o nastawieniu bezkompromisowo antykomunistycznym i katolicko-konserwatywnym, jednoczeni przez Kos´cióR parafialny, a nasteGpnie ideologieG i aktywnos´c´ organizacyjn Ga Radia Maryja. Poprzez tres´ci audycji, rozgRos´nia ta wypeRniRa lukeG w ideowym oddziaRywa-niu na PolonieG.
Popularnos´c´ radia i telewizji wzmacniana jest przez reklamy pojawiaj Gace sieG w prasie katolickiej, jak np. w biuletynie parafii z Brooklynu: „W czasach
mozDliwos´ci wielkich manipulacji ludz´mi, dzieGki s´rodkom, juzD nie tylko maso-wego przekazu, ale masowej manipulacji, winnis´my w imieG sRuzDby prawdzie tworzyc´ s´rodki spoRecznego komunikowania. Kupuj Gac i instaluj Gac zestaw satelitarny do odbioru «Free to Air» sRuchasz RADIO MARYJA i ogl Gadasz TV TRWAM w ci Gagu caRej doby bez zDadnych opRat miesieGcznych!! Nie zwle-kaj i zadzwon´ juzD dzisiaj. Zostan´ i Ty przyjacielem Radio Maryja i TV Trwam”19.
Relacje mieGdzy Poloni Ga a rozgRos´ni Ga maj Ga wymiar zwrotny. S´wiadczy o tym wypowiedz´ Jerzego Roberta Nowaka, publicysty Radia Maryja i Tele-wizji Trwam. Po powrocie ze Stanów Zjednoczonych, w styczniu 2008 r., skomentowaR on stosunek Polonii do krajowych s´rodków komunikowania: „W czasie rozmów tezD ci Gagle mi przypominano, izD czRonkowie Polonii w Sta-nach Zjednoczonych i Kanadzie s Ga przecieGtnie znacznie bardziej, jako caRos´c´, patriotyczni, wierz Gacy i antykomunistyczni nizD Polacy w kraju. Nie poddano ich tak mocnej, jak w Polsce, indoktrynacji TVN 24, Polsatu, «Wyborczej», «Wprost» czy «Newsweeka»”20.
Rola Radia Maryja nie ogranicza sieG tylko do peRnienia funkcji ideowych i informacyjnych, choc´ te w wymiarze politycznym niejednokrotnie budz Ga emocje, odgrywaj Ga istotn Ga roleG mobilizacyjn Ga. W sensie instytucjonalnym Radio Maryja peRni przede wszystkim roleG organizatora zDycia polonijnego. Organizuje liczne przedsieGwzieGcia (spotkania s´wi Gateczne, pielgrzymki do Amerykan´skiej CzeGstochowy, wykRady i odczyty, pikniki) i uczestniczy w akcjach oraz imprezach polonijnych i religijnych.
Ad. 3.2. Polonijne parafie i os´rodki religijne w Stanach Zjednoczonych docieraj Ga do wiernych poprzez wRasne programy radiowe. PrzykRadem tego jest „Radio Trójcowo”, nadaj Gace audycje niedzielne w stacji WPNA 1490 AM w Chicago, i beGd Gace dosteGpne w Internecie. Stanowi Ga one forum duszpaster-skie i s Ga uzupeRnieniem kazan´ wygRaszanych podczas mszy s´wieGtych. Podobn Ga roleG peRni „GRos z Amerykan´skiej CzeGstochowy”. Cotygodniowe audycje nadawane przez paulinów z Doylestown odbierane s Ga poprzez Internet, a tak-zDe za pos´rednictwem innych rozgRos´ni radiowych.
Ad. 3.3. NiemaRe znaczenie dla misji katolickich s´rodków komunikowania maj Ga rozgRos´nie s´wieckie takie, jak np. Radio Rytm z Brooklynu. W niedzielnej ramówce rozgRos´ni znajduje sieG msza s´wieGta i audycje religijne. Podobn Ga roleG
19
Radio Maryja oraz Telewizja Trwam w kaz@dym polskim domu w USA, „Saint Stanislaus
Kostka Parish Weekly” (Brooklyn, NY, USA), 6 September 2009, s. 7. 20J. R. N o w a k, Po spotkaniu z Poloni Y
a [wypowiedz´ w Radio Maryja, 16.01.2008],
odgrywa polska Telewizja Silesia (TVS). W sobotnie i niedzielne wieczory czasu amerykan´skiego telewizja emituje przesRanie Ojców Paulinów z Amery-kan´skiej CzeGstochowy oraz inne programy, np. relacje z pielgrzymki do tegozD miejsca kultu religijnego. Program ten odbierany jest drog Ga satelitarn Ga.
S´wieckie s´rodki komunikowania peRni Ga doniosR Ga roleG w upowszechnianiu wiedzy religijnej i w docieraniu z tres´ciami przesRan´ religijnych do s´wieckich ludzi Kos´cioRa.
III. FUNKCJE POLONIJNYCH KATOLICKICH S´RODKÓW KOMUNIKOWANIA A PROCESY GLOBALIZACYJNE
Prasa polonijna ksztaRtowaRa sieG od drugiej poRowy XIX wieku, choc´ jej wRas´ciwy rozwój nast GapiR w kolejnym stuleciu. PeRniRa szereg funkcji. Poma-gaRa m.in. w rozwijaniu postaw patriotycznych, przyczyniaRa sieG do rozwoju identyfikacji religijnej, przyspieszaRa procesy przemian spoRecznych, sprzyjaRa rozwojowi i krystalizacji ideologii stanowi Gacej podstaweG okres´lenia miejsca Polonii w relacjach z Polsk Ga i spoReczen´stwem amerykan´skim, pomagaRa uczyc´ dzieci jeGzyka polskiego i kultur ludowych, sprzyjaRa rozwojowi nowej kultury polonijnej, uczestniczyRa we wspóRzawodnictwie czRonków Polonii o pozycjeG spoReczn Ga21.
Funkcje peRnione wspóRczes´nie przez praseG katolick Ga s Ga odzwierciedleniem potrzeb i interesów spoRecznos´ci polonijnej, rozumianej równiezD jako grupa religijna, oraz determinantów wynikaj Gacych z procesów globalizacji i unifiku-j Gacego sieG s´wiata. NalezD Ga do nich:
p funkcja informacyjna, realizowana jako jednokierunkowy przekaz ze strony duchowien´stwa do parafian, lub jako forum wymiany informacji mieG-dzy duchownymi a parafianami i pomieGmieG-dzy parafianami,
p funkcja kulturalno-os´wiatowa, przejawiaj Gaca sieG w promowaniu polskiej kultury narodowej i etnicznej, w tym imprez kulturalnych, jeGzyka polskiego i edukacji polonijnej,
p funkcja historyczna, polegaj Gaca na sukcesywnym informowaniu o wyda-rzeniach zwi Gazanych z histori Ga Polski, o obchodach rocznic tych wydarzen´ oraz na ksztaRtowaniu opinii i historycznego s´wiatopogl Gadu uwzgleGdniaj Gacego szczególn Ga roleG Polski w dziejach s´wiata,
21H. Z n a n i e c k a - 7 o p a t a, Polscy Amerykanie. Wspó$zawodnictwo o pozycjeY
p funkcja ewangelizacyjna, realizowana poprzez publikowanie tres´ci reli-gijnych w konteks´cie mozDliwos´ci ich praktycznej realizacji w zDyciu oso-bistym,
p funkcja polityczno-ideologiczna, przejawiaj Gaca sieG w ksztaRtowaniu opinii o politycznym obliczu Polski, rzadziej Stanów Zjednoczonych, polityków i partii politycznych; funkcja ta jest s´cis´le zwi Gazana z ksztaRtowaniem umiejeGt-nos´ci interpretacji historii i kres´lenia wizji przyszRos´ci,
p funkcja eksplanacyjna, polegaj Gaca na wyjas´nianiu przyczyn i skutków procesów tocz Gacych sieG w s´wiecie wspóRczesnym, w zgodzie z zasadami religijnymi lub ideologicznymi wyznacznikami linii programowych redakcji, p funkcja integracyjna, polegaj Gaca na jednoczeniu spoRecznos´ci imigrantów i Amerykanów polskiego pochodzenia wokóR wspólnej religii i tradycji oraz identyfikacji w ramach katolicyzmu amerykan´skiego,
p funkcja adaptacyjna, uRatwiaj Gaca dostosowanie sieG spoRecznos´ci imigran-tów do warunków spoRecznych w Stanach Zjednoczonych.
Katolickie s´rodki przekazu poprzez te funkcje oddziaRuj Ga na spoRecznos´c´ polonijn Ga, ale s Ga one takzDe wynikiem procesów globalizacyjnych przeRomu stuleci. Ws´ród elementów charakteryzuj Gacych globalizacjeG s Ga: integracja i dez-integracja (fragtegracja) oraz osRabianie i wzmacnianie poczucia wRasnej od-reGbnos´ci (glokalizacja)22. Jes´li zatem spoRecznos´c´ katolicka w Stanach Zjed-noczonych ulega procesom amerykanizacyjnym, rozumianym jako osRabienie ilos´ciowej pozycji parafii etnicznych na rzecz spoReczen´stwa globalnego (cze-go przejawem jest wzrost znaczenia prasy archidiecezjalnej), to jednoczes´nie nasteGpuje nie rozwój, lecz wzmocnienie wybranych parafii etnicznych (czego przejawem jest dojrzewanie parafialnego systemu komunikowania). Ponadto, jes´li nasteGpuje osRabienie etniczno-religijnej odreGbnos´ci na rzecz ogólnospo-Recznej laickos´ci i amerykanizacji, to równoczes´nie tocz Ga sieG procesy wzmac-niania poczucia odreGbnos´ci religijnej katolików wobec wyznawców innych religii. Sprzyja temu prasa katolicka polskojeGzyczna, zarówno peRni Gaca funk-cje informacyjne, ewangelizacyjne, jak i kulturalno-os´wiatowe. Istotne jest jednak i to, zDe procesy wzmacniania poczucia odreGbnos´ci oraz integracji z grup Ga etniczn Ga przybieraj Ga czeGsto formeG symboliczn Ga, nie zas´ gReGbok Ga.
W procesach globalizacyjnych istotn Ga roleG odgrywa wspomniana integracja i dezintegracja. Ta pierwsza mozDe przejawiac´ sieG w dwóch pRaszczyznach:
22 E. P o l a k, Ekspansja komercyjnej kultury konsumpcyjnej jako jeden z przejawów
globalizacji, w: Stawiac´ pytania szukac´ odpowiedzi. KsieYga dedykowana Profesor Urszuli S´wieYtochowskiej, red. A. Chodubski, E. Polak, Sopot 2008, s. 467.
ogólnoamerykan´skiej i etnicznej. Innymi sRowy, integracja mozDe dotyczyc´ caRej spoRecznos´ci katolickiej w Stanach Zjednoczonych i byc´ wynikiem procesów asymilacyjnych jednostek i grup etnicznych, ale mozDe byc´ tezD jednoczeniem sieG wRas´nie w ramach grup etniczno-religijnych, parafialnych. Choc´ przez caRy okres funkcjonowania instytucji katolickich na terenie Stanów Zjednoczonych miaRy miejsce procesy wyodreGbniania sieG i budowania parafii etnicznych, a takzDe pro-cesy przeciwne – asymilacyjne, amerykanizacyjne, to jednak ów ostatni trend wspóRczes´nie nasiliR sieG. Na przykRadzie parafii polskich mozDna stwierdzic´, zDe z tradycyjnych rodzimych dzielnic Polacy i Amerykanie polskiego pochodzenia s Ga wypierani b Gadz´ z powodów niezalezDnych (np. mieszkan´cy polskiej dzielnicy w rejonie kos´cioRa pw. s´w. StanisRawa Kostki w Chicago, kolebki Polonii, oraz kos´cioRa pw. S´wieGtej Trójcy w latach pieGc´dziesi Gatych XX wieku zmuszeni byli do przeniesienia sieG z uwagi na budoweG drogi szybkiego ruchu w kierunku centrum Chicago23, podobne zjawiska zaobserwowac´ mozDna w Nowym Jorku i innych skupiskach polonijnych, gdzie realizowane s Ga nowoczesne inwestycje budowlane), b Gadz´ tezD przez inne grupy etniczne (taka sytuacja ma miejsce choc´-by w Chicago m.in. w rejonie parafii s´w. WRadysRawa, S´wieGtej Trójcy i Bazyliki s´w. Jacka), albo w wyniku podniesienia statusu materialnego zakupuj Ga domy w rejonach przedmies´c´ miasta lub w dzielnicach zamozDniejszych (tak dzieje sieG równiezD w aglomeracji chicagowskiej, gdzie trwaj Ga procesy migracyjne z daw-nych polskich dzielnic do np. Niles i Park Ridge). Jest to jedna z przyczyn przenoszenia sieG do kos´cioRów amerykan´skich, z jeGzykiem angielskim i pras Ga zwi Gazan Ga z diecezjami i archidiecezjami. Ów wyzDszy stopien´ ogólnos´ci literatury katolickiej jest krokiem ku zatraceniu bezpos´rednich emocjonalnych kontaktów z parafi Ga i tradycj Ga narodow Ga. Pocz Gatkowo wieGzi z parafi Ga istniej Ga, utrzymywane s Ga podczas niedzielnych mszy s´wieGtych, z czasem jednak ulegaj Ga caRkowitemu zerwaniu. Dotyczy to szczególnie mRodych pokolen´ Polish Americans. Poprzez rozproszenie i atomizacjeG spoRecznos´ci polonijnej trac Ga na znaczeniu formy i tres´ci przekazywane przez katolickie polonijne s´rodki komunikowania.
JuzD w drugiej poRowie minionego stulecia Barbara Les´ zauwazDyRa, zDe gene-ralna tendencja przemian religijnos´ci katolików amerykan´skich zmierza w kie-runku:
p zmiany charakteru wiary religijnej na bardziej selektywn Ga, zinternalizo-wan Ga i prywatn Ga,
p spadku uczestnictwa w praktykach religijnych,
23G. P o t a c z a R a, Polacy na Trójcowie. Dzieje kos´cio$a pw. S´wieYtej Trójcy w
p spadku powoRan´,
p spadku liczby dzieci uczeGszczaj Gacych do katolickich szkóR, p braku akceptacji nauki Kos´cioRa w sprawach moralnos´ci,
p braku akceptacji ingerencji Kos´cioRa w sprawy ogólnospoReczne, p zaniku autorytetu Kos´cioRa w rozwi Gazywaniu wazDnych codziennych problemów parafian24.
Bior Gac pod uwageG posteGpuj Gace procesy asymilacyjne i „wtapianie” sieG spo-Recznos´ci polonijnej w spoReczen´stwo amerykan´skie, a takzDe posteGpuj Gac Ga laicy-zacjeG zDycia spoRecznego, problematykeG nowych wyzwan´ dla prasy katolickiej nalezDy uj Gac´ w konteks´cie roli ksieGzDy w parafiach polskich i amerykan´skich. Zdaniem ks. WRadysRawa Gowina, dyrektora Polskiej Misji Duszpasterskiej w Chicago, „wierni musz Ga miec´ kapRana, który ich rozumie. Kos´cióR jest ten sam, ale drogi, po których id Ga ludzie do Boga, s Ga rózDne i one s Ga naznaczone pewnymi zwyczajami”25. Jest to postawa charakteryzuj Gaca roleG kapRana w zbio-rowos´ci etnicznej, katolickiej. Akcentuje koniecznos´c´ dostosowania sieG do zwy-czajów rodzimej grupy etnicznej, a wieGc specyficznych norm, czeGsto „przywie-zionych” ze „starego kraju” i przekazanych nasteGpnemu pokoleniu.
SpoRecznos´c´ polska i polonijna w Stanach Zjednoczonych ulega nieustan-nym przemianom pod wzgleGdem jakos´ciowym i ilos´ciowym. Obok tych imi-grantów, którzy przybyli do Ameryki kon´cz Gac tam szlak II wojny s´wiatowej, mieszkaj Ga tezD i ci, którzy wiedzeG o wojnie zdobywali korzystaj Gac z literatury, a czeGsto przede wszystkim z przekazu kinowego. S Ga i ci, którzy beGd Gac potom-kami imigrantów, w sposób niedoskonaRy wRadaj Ga jeGzykiem polskim, ale czuj Ga mentalne przywi Gazanie do polskiej obyczajowos´ci religijnej. S Ga wreszcie i ci, którzy zasymilowani ze spoReczen´stwem amerykan´skim, „wtopili sieG” w spo-Recznos´c´ religijn Ga ogólnoamerykan´sk Ga, b Gadz´ ulegli procesom laicyzacji. Je-szcze inni, wyksztaRcaj Gac nowy system kulturowy, stali sieG uczestnikami pro-cesów inkulturacyjnych, w których uczestniczyRy parafie polonijne26. Na tym tle jawi sieG szczególna rola polskich duszpasterzy w zDyciu polonijnym.
24L e s´, Z@ycie religijne Polonii, s. 333. 25
Czy kos´ció$ s´w. Trójcy przez@yje ponownie renesans? Rozmowa z dyrektorem Polskiej Misji Duszpasterskiej w Chicago, ks. W$adys$awem Gowinem, S.Chr., w: W. B i a R a s i e-w i c z, W kreYgu chicagoe-wskiej Polonii. Szkice o czasach minionych i ludziach, których
przewaz@nie juz@ nie ma, Chicago 2001, s. 251.
26Zob. M. C z e r w i n´ s k a, Inkulturacyjna rola parafii polonijnej w USA na
przyk$a-dzie wybranych parafii polonijnych z Chicago, Detroit i Nowego Jorku (1867-1976), „Studia
Edward Walewander uznaR, zDe ws´ród polskich imigrantów i Polonii kan´skiej dziaRaj Ga ksieGzDa z Polski, którzy mog Ga nie rozumiec´ kultury amery-kan´skiej i historii Kos´cioRa. Tworz Ga opinie powierzchowne i maj Ga uprzedzenia do amerykan´skiego zDycia religijnego. Mog Ga dobrze sRuzDyc´ nowej emigracji, ale nie maj Ga wspólnego jeGzyka ze starszym pokoleniem. WedRug Edwarda Walewandera istnieje potrzeba specjalnego przygotowania ksieGzDy w celu wspóRpracy z duchownymi amerykan´skimi i ze s´wieckimi. Ws´ród Polonii dziaRaj Ga tezD ksieGzDa amerykan´scy polskiego pochodzenia. Maj Ga oni kRopoty z porozumiewaniem sieG z najnowsz Ga emigracj Ga i nie rozumiej Ga sensu polonij-nego duszpasterstwa. Tymczasem powinni znac´ podstawy historii Polski i jeGzyk polski, aby sprawowac´ w nim liturgieG. Powinni byc´ równiezD dosteGpni do dyspozycji wiernych w wieGkszym zakresie nizD ksieGzDa w Stanach Zjedno-czonych. Wreszcie dziaRaj Ga ksieGzDa amerykan´scy bez polskich korzeni. Kiero-wani s Ga do polskich parafii z powodu braku innych ksieGzDy lub zaniedban´ miejscowego ordynariusza. Oni równiezD powinni przygotowac´ sieG do pracy w parafii, rozumiec´ podstawowe zdania w jeGzyku polskim, poznac´ historieG i kultureG kraju. ByRby to wazDny gest szacunku wobec Polaków, a w szczegól-nos´ci tych, którzy parafieG budowali27.
PODSUMOWANIE
WspóRczes´nie ma miejsce proces ograniczania roli prasy drukowanej na rzecz Internetu. Ma on szereg aspektów. Przede wszystkim Internet staje sieG coraz popularniejszym s´rodkiem wymiany informacji. Nie wymaga „wysiRku” zwi Gazanego z koniecznos´ci Ga zakupu prasy, jest tan´szy i Ratwiejszy w odbiorze. Pozwala jednoczes´nie korzystac´ z informacji publikowanych przez rózDne redakcje. W przypadku prasy drukowanej wymagaRoby to zakupu rózDnych gazet, co zwi Gazane jest z wyzDszymi kosztami dotarcia do wiadomos´ci. W kwestii katolickich s´rodków komunikowania zalet Ga korzystania z portali parafialnych jest ich permanentnos´c´ publikacji. Biuletyny drukowane dosteGpne s Ga tylko w kos´cioRach i czeGsto tylko w czasie odprawiania mszy s´wieGtych. Internet dociera do odbiorów bez ograniczen´ czasowych, a ponadto, w zalezD-nos´ci od polityki redakcyjnej, nierzadko pozwala sieGgn Gac´ do informacji archi-walnych. Biuletyny, czeGsto w formacie pozwalaj Gacej na wydruk zblizDony do
27E. W a l e w a n d e r, Rola kap$ana polskiego ws´ród Polaków zagranic Y
a, w: Kszta$to-wanie sieY elit polonijnych, red. J. Knopek, Bydgoszcz 2003, s. 182-183.
prasy drukowanej, przechowywane s Ga na serwerach i dosteGpne s Ga niejedno-krotnie nawet w postaci archiwalnej, umozDliwiaj Gacej przeczytanie wiadomos´ci i innego typu tekstów sprzed kilku lat.
Wzrost roli elektronicznych s´rodków masowego komunikowania powoduje jednak koniecznos´c´ przedefiniowania roli prasy drukowanej. Publikowanie w prasie prostych informacji w formie wies´ci z Polski nie jest juzD pozD Gadane. Wiadomos´ci te s Ga bowiem ogólnodosteGpne, st Gad w celu zaczerpnieGcia wiedzy o „starym kraju” nie trzeba dokonywac´ zakupu gazet i czasopism, które i tak zwykle zawieraj Ga tres´ci opóz´nione w stosunku do informacji internetowych, co zwi Gazane jest z cyklem wydawniczym i procesem druku. Codzienna prasa polonijna mozDe stac´ sieG pozD Gadanym z´ródRem wiedzy o samej Polonii. Infor-macje o niej nie s Ga bowiem, poza nielicznymi wyj Gatkami (niektóre gazety i czasopisma polonijne, szczególnie bratniackie, programy emitowane w Tele-wizji Polonia, biuletyny Ministerstwa Spraw Zagranicznych, a takzDe pisma naukowe i popularnonaukowe), przedmiotem zainteresowan´ polskich s´rodków komunikowania. Wiadomos´ci o Polonii nie s Ga równiezD powszechnie przedmio-tem zainteresowania macierzystych s´rodków komunikowania kraju osiedlenia. „Sprawy polonijne” mog Ga byc´ tres´ci Ga polonijnych s´rodków komunikowania. ZblizDony kierunek ewolucji prasy polonijnej sugeruje, w odniesieniu do swo-jej redakcji, Wojciech BiaRasiewicz, redaktor naczelny najpoczytniejszej polo-nijnej gazety „Dziennik Zwi Gazkowy”, którego redakcja mies´ci sieG w Chicago: „Nas zaczyna bardziej interesowac´ to, jak zDyje Polonia w Stanach Zjednoczo-nych. ZDebys´my mieli wiadomos´ci z Florydy, z Kalifornii, ze Wschodniego WybrzezDa, zDebys´my wymieniali te informacje mieGdzy sob Ga”28.
„Wiadomos´ci polonijne” mog Ga zatem wysteGpowac´ samodzielnie, b Gadz´ wspóRistniec´ z wiadomos´ciami z kraju pochodzenia i osiedlenia oraz, w przy-padku s´rodków katolickich, tres´ciami religijnymi i zwi Gazanymi z organizacj Ga zDycia wspólnoty.
Misja wymiany informacji o samej Polonii jest wyrazem specjalizacji posteGpuj Gacej równolegle z procesami globalizacyjnymi przeRomu XX i XXI wieku. Przejawem tych procesów s Ga takzDe tres´ci biuletynów parafialnych. Te spos´ród nich, które zawieraj Ga tres´ci dotycz Gace rodzimej kultury i spraw spo-Recznych, skutecznie mog Ga zasteGpowac´ inne tytuRy prasowe. PozostaRe s Ga tylko informatorami, b Gadz´ forum wymiany informacji o spoRecznos´ci parafialnej p polonijnej i katolickiej b Gadz´ wyR Gacznie katolickiej. Wszystkie jednak maj Ga
28 Wywiad z W. BiaRasiewiczem, redaktorem naczelnym „Dziennika Zwi Gazkowego”, przeprowadzony przez P. Malendowicza, Chicago, IL, USA, 12.08.2008.
ograniczony zasieGg z uwagi na posteGpuj Gac Ga nieaktywnos´c´ religijn Ga mRodszej czeGs´ci spoRecznos´ci polonijnej lub jej zainteresowanie obrzeGdami w formie amerykan´skiej, radosnej, stosunkowo luz´nej i nieskreGpowanej konwenansami.
Prasa PNCC pod wzgleGdem strukturalnym nie odbiega od prasy rzymsko-katolickiej. Jednak jej misj Ga nie jest kultywowanie jeGzyka polskiego. S´wiad-czy o tym fakt, zDe w biuletynach uzDywany jest z reguRy jeGzyk angielski. WedRug ks. Stephena Wlodarskiego z PNCC jeGzyk ma bowiem drugorzeGdne znaczenie, a najistotniejsze jest uznanie etnicznej przeszRos´ci29. Dla ksztaRto-wania religijnej przyszRos´ci etnicznos´c´ nie stanowi jednak kwestii wazDkiej.
Prasa PNCC i Radio Maryja odgrywaj Ga istotn Ga roleG w zakresie organizacji zDycia spoRecznos´ci polonijnej. Te dwa odmienne tres´ciowo rodzaje s´rodków komunikowania opisuj Ga i promuj Ga zasady zDycia religijnego, s´cis´le powi Gazane-go z zDyciem s´wieckim. Prasa PNCC nie obejmuje jednak tematycznie kwestii szeroko rozumianej polityki. Jej funkcje ideowe odnosz Ga sieG do sfery zDycia spoRecznego w wymiarze wiary, pracy, rodziny, lokalnej spoRecznos´ci.
Elektroniczne s´rodki przekazu docieraj Ga poza parafie. Misj Ga drukowanej prasy katolickiej, biuletynowej, nie jest zatem zainteresowanie nowych czRon-ków wspólnot parafialnych. Internet natomiast jest s´rodkiem komunikowania, z którym, pomimo licznych udogodnien´, nalezDy sieG „spotkac´” z wRasnej ini-cjatywy. Portale parafialne nie „atakuj Ga” w sposób, w jaki czyni to reklama telewizyjna. Ponadto, mimo rozlegRych mozDliwos´ci, odgrywaj Ga gRównie roleG informacyjn Ga, rzadziej ewangelizacyjn Ga. Zatem, i prasa drukowana, i witryny internetowe maj Ga na celu utrzymanie obecnego stanu liczbowego czRonków parafii, wzmocnienie instytucjonalne, uRatwienie wiernym dosteGpu do „usRug” kos´cielnych i identyfikowania sieG z grup Ga parafialn Ga. JednakzDe Internet jest s´rodkiem anonimowym, zdalnym i nie wymaga bezpos´redniego uczestnictwa w mszy s´wieGtej i personalnej R Gacznos´ci z innymi wiernymi. Próby dotarcia z sakramentem spowiedzi, komuni Ga, kazaniami i innymi elementami zDycia religijnego do spoRecznos´ci parafialnej nigdy nie zast Gapi Ga aktywnos´ci osobis-tej. Pozbawione s Ga bowiem emocjonalnej sfery przezDywania doznan´ religij-nych. To one wRas´nie stanowi Ga o istocie tozDsamos´ci religijnej.
29S. W l o d a r s k i, The Origin and Growth, s. 206: „If Americans of Polish heritage, or at least those of the P.N.C.C. had been willing to learn the Polish language, there would have been no problem. However, the language could not be forced on anyone. (…) It is not the language by itself that should receive the greatest attention, but rather, its ideological, spiritual and cultural aspects. Exclusive use of the English language by Americans of Polish descent does not necessarily mean the rejection of their Polish heritage. Language is of secon-dary importance. The primary and most important issue being aware of and accepting one's ethnic background”.
THE MISSION OF THE POLISH CATHOLIC MEDIA IN THE UNITED STATES IN THE PERIOD OF GLOBALISATION AND THE UNIFYING WORLD
S u m m a r y
This paper discusses various forms of activities and the mission of the Polish media linked with the Roman Catholic Church and the Polish National Church in the United States in the beginning of the twenty-first century. Its purpose is to diagnose various forms of activities undertaken by church institutions with regard to information provided to recipients, and to define the contents of of their mission/and function.
The Poles and Polonia in the United States are recipients of parochial bulletins that make up the main form of communication within a parish. Furthermore some essential functions are fulfilled by the Internet, including Catholic radio and television broadcasting companies.
The Catholic media fullfil the following functions in the Polish communities and Polonia in America: informative, cultural and educational, historical, evangelisational, political and ideolological, explanatory, integrative, and adaptive. Some of them play a special role in the globalising world. They strengthen the ethnic community, and also hep it to integrate itself with American society.
Translated by Jan K$os S:owa kluczowe: Stany Zjednoczone, Polonia w Ameryce, katolickie s´rodki komunikowania. Key words: the United States, Polonia in America, the Catholic media.
