Przemys³aw Wielgat1, S³awomir Pancewicz2, Teresa Hermanowska-Szpakowicz2, Maciej Kondrusik2, Joanna Zajkowska2, Sambor Grygorczuk2, Janusz Popko3, Krzysztof Zwierz1
AKTYWNOÆ EGZOGLIKOZYDAZ LIZOSOMALNYCH W SUROWICY PACJENTÓW Z BORELIOZOWYM PRZEWLEK£YM ZAPALENIEM
STAWÓW
1Zak³ad Biochemii Farmaceutycznej AM w Bia³ymstoku
Kierownik: Krzysztof Zwierz
2Klinika Chorób Zakanych i Neuroinfekcji AM w Bia³ymstoku
Kierownik: Teresa Hermanowska-Szpakowicz
3Klinika Ortopedii Dzieciêcej DSK AM w Bia³ymstoku
Kierownik: Janusz Popko
U 18 pacjentów Kliniki Chorób Zakanych i Neuroinfekcji AMB z przewlek³ym boreliozowym zapaleniem stawów przed i po 4 tygodniach leczenia doksycyklin¹ oznaczano w surowicy aktywnoæ: N-acetylo-b-D-glukozoaminidazy (HEX), b-galaktozydazy i a-mannozydazy. Aktywnoæ HEX by³a znamiennie, a pozosta³ych enzymów nieznamiennie wy¿sza ni¿ w grupie kontrolnej (K). Po leczeniu aktywnoæ obni¿y³a siê do poziomu grupy kontrolnej z wyj¹tkiem HEX, gdzie pozosta³a nieznamiennie wy-¿sza ni¿ w K. Aktywnoæ HEX mo¿e byæ wykorzystana do oceny przebiegu i skutecznoci leczenia boreliozowego przewlek³ego zapalenia stawów. S³owa kluczowe: borelioza, przewlek³e zapalenia stawów, egzoglikozydazy lizosomalne Key words: Lyme borreliosis, chronic arthritis, lisosomal exoglycosidases
WSTÊP
Borelioza z Lyme ( krêtkowica kleszczowa, Lyme disease, Lyme borreliosis) jest prze-wlek³¹, wielouk³adow¹ chorob¹ odzwierzêc¹, przenoszon¹ przez kleszcze, wywo³an¹ przez krêtki Borrelia burgdorferi sensu stricto, B.garinii, B.afzelii. B. valaisiana okrelanych jako Borrelia burgdorferi sensu lato. Krêtki te wywo³uj¹ boreliozê u ludzi, ssaków i ptaków z tym, i¿ B.afzelii najczêciej wykrywana bywa u gryzoni, a B.garinii u ptaków (1,2). Cho-roba mo¿e powodowaæ wielosystemowe uszkodzenia ró¿nych narz¹dów i uk³adów (2,3). Najczêciej rozpoznawanymi postaciami boreliozy z Lyme s¹ rumieñ wêdruj¹cy, zapalenie stawów oraz neuroborelioza (2-5). Zapalenie stawów w nastêpstwie zaka¿enia B.burgdorferi wystêpuje zarówno we wczesnym, rozsianym, jak równie¿ w stadium prze-wlek³ym boreliozy. W USA, gdzie zaka¿enie powoduje B.burgdorferi sensu stricto, u oko³o
60% nieleczonych chorych z rumieniem wêdruj¹cym, wystêpuj¹ przemijaj¹ce objawy zapa-lenia jednego lub wielu stawów (2,6). Natomiast w Europie, gdzie czynnikiem wywo³uj¹-cym jest czêciej B. garinii i B. afzelii zapalenie stawów obserwuje siê tylko u 3% do 15% chorych (2).
Egzoglikozydazy lizosomalne znalaz³y zastosowanie w diagnostyce w¹troby i nerek (7). N-acetylo-b-D-glukozoaminidaza (HEX), b-galaktozydaza i a-mannozydaza nale¿¹ce do grupy glikozydaz lizosomalnych hydrolizuj¹ ³añcuchy cukrowe glikokoniugatów (gliko-lipidów, glikoprotein i glikozoaminoglikanów) (8). Pe³ni¹ kluczow¹ funkcjê w katabolizmie glikokoniugatów tkanki ³¹cznej. N-acetylo-b-D-glukozoaminidaza jest najaktywniejszym enzymem sporód glikozydaz (8). Jej obecnoæ stwierdzono w wielu narz¹dach, m.in.: ner-ce (9), w¹trobie (10), b³onie luzowej ¿o³¹dka (11), mózgu (12), i p³ynach biologicznych, m.in.: krwi (13), moczu (7), p³ynie mózgowo-rdzeniowym i p³ynie stawowym (14). Obec-noæ b-galaktozydazy i a-mannozydazy wykazano w tkankach i p³ynach biologicznych, jednak maj¹ one ni¿sz¹ aktywnoæ ni¿ N-acetylo-b-D-glukozoaminidaza (11). Wzrost ak-tywnoci HEX u chorych z dolegliwociami stawowymi stwierdzono w p³ynie stawowym w przebiegu reumatoidalnego zapalenia stawów (rzs) i urazach mechanicznych (14). Przy-puszcza siê, ¿e glikozydazy lizosomalne uczestnicz¹ w przypieszonej degradacji prote-oglikanów substancji miêdzykomórkowej tkanki ³¹cznej. W patogenezie uszkodzenia na-rz¹du ruchu w przebiegu Lyme arthritis podkrela siê szczególn¹ rolê metaloproteinaz i proteaz (15). Brak jest informacji o zachowaniu aktywnoci egzoglikozydaz lizosomal-nych w przebiegu Lyme arthritis.
Celem naszej pracy jest ocena aktywnoci egzoglikozydaz lizosomalnych w surowicy chorych z boreliozowym przewlek³ym zapaleniem stawów.
MATERIA£ I METODY
W Klinice Chorób Zakanych i Neuroinfekcji AM w Bia³ymstoku analizowano 18 cho-rych w wieku od 18 do 72 lat (x=46 lat ) z rozpoznaniem boreliozowego przewlek³ego zapalenia stawów. Rozpoznanie choroby ustalono na podstawie wywiadu epidemiologicz-nego, obrazu kliniczepidemiologicz-nego, wyników badañ biochemicznych oraz serologicznych: wykrycia w surowicy krwi przeciwcia³ przeciwko B.burgdorferi w klasie IgM i/lub dynamiki narasta-nia miana przeciwcia³ w klasie IgG testem immunoenzymatycznym ELISA, przy u¿yciu zestawu Borrelia recombinant IgM i IgG firmy Biomedica (Austria). Potwierdzenia obec-noci przeciwcia³ przeciwko B. burgdorferi w surowicy krwi dokonano metod¹ Western blot przy u¿yciu zestawów firmy Milenia blot Systems, DPC, Bierman Niemcy. Kontrolê stanowi³o 20 zdrowych pracowników s³u¿by zdrowia w wieku od 25 do 65 lat ( x=45 lat), u których w surowicy krwi nie stwierdzono przeciwcia³ przeciwko B. burgdorferii.
U wszystkich chorych przed i po zakoñczeniu 4-tygodniowego leczeniu doxycyklin¹ oznaczano w surowicy krwi aktywnoæ: N-acetylo-b-D-glukozoaminidazy (HEX), b-galak-tozydazy i a-mannozydazy. Aktywnoæ HEX oznaczono metod¹ Chattjerjee i wsp. (16) w modyfikacji Zwierza i wsp. (11). Do 50 ml badanej surowicy dodano 250 ml 0,1M buforu fosforanowo-cytrynianowego o pH 4,7 i 150 ml substratu (p-nitrofenolo-N-acetylo-b-gluko-zoaminid, Sigma, USA). Próby inkubowano przez 60 min. w 37°C. Reakcjê enzymatyczn¹ zatrzymywano dodaj¹c 1 ml 0,2M buforu boranowego, pH 9,8. Miar¹ aktywnoci HEX by³ przyrost stê¿enia p-nitrofenolu uwolnionego z substratu, mierzony spektrofotometrycznie
przy d³ugoci fali 410 nm. Aktywnoæ b-galaktozydazy i a-mannozydazy oznaczono przy u¿yciu specyficznych substratów; p-nitrofenolo-b-D-galaktopiranozydu dla b-galaktozyda-zy i p-nitrofenolo-a-D-mannopiranob-galaktozyda-zydu dla mannob-galaktozyda-zydab-galaktozyda-zy (Sigma, USA). Do 50 ml suro-wicy dodano 250 ml 0,1M buforu fosforanowo-cytrynianowego, pH 4,3 i 150 ml substratu. Próby inkubowano w temperaturze 37°C przez 60 min. Reakcjê przerywano przez dodanie 1 ml 0,2M buforu boranowego, pH 9,8. Absorbancjê uwolnionego p-nitrofenolu zmierzono przy d³ugoci fali 410 nm. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej przy u¿yciu pakietu statystycznego Statistica 6.0. W obliczeniach przyjêto poziom istotnoci p< 0,05 jako znamienny statystycznie.
WYNIKI
W grupie kontrolnej w surowicy wykazano redni¹ aktywnoæ heksozoaminidazy x = 11,37 pKat / 50 ml surowicy, b-galaktozydazy x = 0,83 pKat/50 ml surowicy i a-mannozyda-zy x = 0,89 pKat/50 ml surowicy.
W grupie chorych z Lyme arthritis w I badaniu przed leczeniem doxycyklin¹ aktyw-noæ HEX w surowicy wynosi³a rednio x=14,52 pKat/50 ml surowicy, i by³a znamiennie wy¿sza p< 0,05 ni¿ w surowicy osób z grupy kontrolnej (tab. I). W II badaniu, wykonanym po zakoñczeniu 4 tygodniowej antybiotykoterapii, aktywnoæ HEX uleg³a obni¿eniu, nadal jednak pozostaj¹c nieznamiennie wy¿sza (x =13,04 pKat/50 ml surowicy) ni¿ w grupie kontrolnej. W I badaniu aktywnoæ b-galaktozydazy w surowicy krwi chorych z Lyme arthritis wynosi³a rednio x=0,88 pKat/50 ml surowicy. Po leczeniu doxycyklin¹ w II badaniu jej aktywnoæ obni¿y³a siê osi¹gaj¹c redni¹ wartoæ x=0,84 pKat/50 ml surowicy.
Aktywnoæ a-mannozydazy w I badaniu przed leczeniem doxycyklin¹ wynosi³a red-nio x=0,95 pKat/50 ml surowicy. W badaniu II po 4 tygodred-niowej terapii jej aktywnoæ uleg³a obni¿eniu i wynosi³a rednio 0,84 pKat/50 ml surowicy.
DYSKUSJA
Patogeneza boreliozowego zapalenia stawów jest wieloczynnikowa, a przebieg choro-by zale¿y od liczchoro-by krêtków w zaatakowanych narz¹dach, zjadliwoci krêtka oraz odpowie-dzi immunologicznej organizmu (3, 17). Badanie histopatologiczne b³ony maziowej sta-wów w Lyme arthritis wykazuje podobne zmiany jak w innych rodzajach zapalenia stasta-wów w tym równie¿ reumatoidalnym zapaleniu stawów. Cech¹ charakterystyczn¹ Lyme arthritis, niespotykan¹ w innych stanach zapalnych s¹ widoczne z³ogi fibryny i endoartheritis oblite-rans w b³onie maziowej stawów (6). Natomiast zaburzenia immunologiczne w przebiegu tych dwóch chorób s¹ podobne. Predyspozycje do zapaleñ reumatoidalnego i przewlek³ego boreliozowego maj¹ osoby z MHC i HLA-DRA, DRB1*0401 (Dw4, Dw14) HLA DR1 (DRB10101) (3,6). W obrêbie stawów objêtych boreliozowym zapaleniem wykazano za-równo obecnoæ B.burgdorferi jak i jej materia³u genetycznego. DNA B. burgdorferi czê-ciej stwierdzano w b³onie maziowej ni¿ w p³ynie stawowym (18). Priem i wsp. (19) u chorych z nawracaj¹cym zapaleniem stawów wykazywali DNA krêtka jedynie w b³onie maziowej. Wskazuje to na mo¿liwoæ przetrwania krêtka B. burgdorferi wewn¹trz stawów, mimo leczenia antybiotykami, co w konsekwencji jest przyczyn¹ d³ugotrwa³ej stymulacji stanu zapalnego.
Tabela I. Aktywnoæ N-acetylo-b-D-glukozoaminidazy (HEX), a-mannozydazy i b -galaktozydazy w surowicy krwi chorych z borelioz¹ pod
posta-ci¹ przewlek³ego zapalenia stawów przed i
po leczeniu oraz w grupie kontrolnej
Table I. N-acetyl- b-D-glucosaminidase (HEX) , a -mannosidase and b -galactosidase serum activity of patients with chronic Lyme arthritis, before and after treatment #/ $ obni¿enie/ wzrost aktywnoci enzymu w surowicy krwi decrease/increase of enzyme serum activity * istotnoæ statystyczna statistic significance % DGD QL H ([ DP LQ DW LRQ Q % DGD QL H ([ DP LQ DW LR Q Q * UXS D NR QW UR OQ D &R QWU ROJ URXS Q (Q] \P (Q]\PH S .D W O VX URZLF\ VHU XP PL Q P D[ [ 6' PL Q P D[ [ 6' % DGD QL H ([ DP LQ DW LR Q YV % DGD QL H ([ DP LQ DW LR Q PL Q P D[ [ 6' %D GD QL H ([ DPL QDW LR Q YV *U XSD NR QW UROQ D &R QWUR OJU RXS %D GD QL H ([ DPLQ DW LR Q YV *U XSD NR QWU ROQD &R QWUR OJUR XS 1DF HW \O R ' JOXN R] RD PLQ L GD]D 1D FHW\ OR ' JOXF RVDP LQL GDVH +( ; pS nS nS P DQQR ]\ GD]D P DQQR VLGD VH pS nS pS J DO DN WR ]\ GD]D J DO DF WR VL GD VH pS nS nS
Dolegliwoci ze strony narz¹du ruchu u chorych z borelioz¹ z Lyme najczêciej do-tycz¹ du¿ych stawów, zw³aszcza kolanowych, nastêpnie stawów barkowych i ³okciowych. Stosunkowo czêsto zajête s¹ stawy skroniowo-¿uchwowe, natomiast do rzadkoci nale¿¹ dolegliwoci ze strony drobnych stawów d³oni i stóp. Epizody ostrego boreliozowego zapa-lenia stawów z towarzysz¹cym bolesnym obrzêkiem, rzadziej ze wzmo¿onym ociepleniem i zaczerwienieniem, najczêciej dotycz¹ce asymetrycznych, pojedynczych, du¿ych stawów, mog¹ utrzymywaæ siê kilka tygodni. Rzadko obserwuje siê symetryczne zapalenie wielosta-wowe. Choroba ma najczêciej charakter samoograniczaj¹cy siê, ale mo¿e przechodziæ w postaæ przewlek³¹ prowadz¹c¹ do trwa³ej destrukcji stawów. Dolegliwoci ze strony na-rz¹du ruchu mog¹ tak¿e objawiaæ siê przewlek³ymi, wêdruj¹cymi bólami miêni, przycze-pów i pochewek ciêgnistych. W literaturze znane s¹ opisy zapalenia miêni w przebiegu boreliozy przebiegaj¹cego ³agodnie z miejscow¹ mialgi¹ i/lub zanikami miêniowymi, jak równie¿ uogólnionymi bólami miêniowymi i znacznym os³abieniem miêni szkieletowych (3,17,20,21).
Wg Zimmermann-Górskiej (21) zapalenie stawów rozwija siê u oko³o 60% osób w okresie od kilku tygodni do 2 lat od zaka¿enia, w tym po up³ywie oko³o 6 miesiêcy u 60% osób nieleczonych i 30% leczonych. Pancewicz i wsp. (4) wykazali, i¿ w populacji 1765 osób pochodz¹cych z rejonu endemicznego wystêpowania choroby z Lyme, zmiany miê-niowo-stawowe rejestrowano u 4,9% badanych, w tym u 2,6% by³o to ostre zapalenie sta-wów. Jednak wród 418 osób z tej populacji maj¹cych w surowicy przeciwcia³a przeciwko B. Burgdorferi, dolegliwoci ze strony uk³adu ruchu zg³asza³o a¿ 20,8% badanych.
U wiêkszoci chorych z boreliozowym zapaleniem stawów leczenie antybiotykami jest skuteczne. Jednak u oko³o 10% chorych, mimo antybiotykoterapii proces chorobowy prze-chodzi w postaæ przewlek³¹ (6). Obserwacje w³asne wykaza³y u 46% badanych chorych istnienie zmian w narz¹dzie ruchu, potwierdzonych badaniem radiologicznym i wynikami badañ serologicznych; mia³y one charakter przewlek³y (20).
W surowicy krwi pacjentów z Lyme arthritis przed leczeniem farmakologicznym wyka-zano znamienny wzrost aktywnoci HEX i tendencjê do wzrostu aktywnoci b-galaktozyda-zy i a-mannob-galaktozyda-zydab-galaktozyda-zy. Po leczeniu farmakologicznym aktywnoæ HEX, mimo obni¿enia siê, by³a nieznamiennie wy¿sza ni¿ w grupie kontrolnej. Aktywnoæ b-galaktozydazy i a-man-nozydazy po leczeniu osi¹gnê³a wartoci zbli¿one do grupy kontrolnej. Egzoglikozydazy lizosomalne nale¿¹ do czu³ych wskaników uszkodzenia tkanek. Analiza enzymów uczest-nicz¹cych w rozk³adzie glikoprotein i proteoglikanów wykaza³a wzrost aktywnoci glikozy-daz w ró¿nych typach uszkodzeñ stawów. Znamienny wzrost aktywnoci HEX stwierdzono w p³ynach stawowych u chorych z rzs i urazami mechanicznymi (14). Wykazano tak¿e wzrost aktywnoci b-galaktozydazy i a-mannozydazy (22, 24). Aktywnoæ HEX w surowicy grupy kontrolnej, chorych z reumatoidalnym zapaleniem stawów i osteoartroz¹ utrzymywa³a siê na podobnym poziomie, co mo¿e sugerowaæ zaanga¿owanie tych enzymów w miejscowym procesie uszkodzenia stawu. W modelu dowiadczalnym na szczurach z wywo³anym arthri-tis wykazano wzrost niektórych glikozydaz w p³ynie stawowym i surowicy. Spadek aktyw-noci uzyskano po podaniu niesteroidowych leków przeciwzapalnych (indometacyna, aspi-ryna, brufen) oraz prednizolonu (25).
Wzrost aktywnoci egzoglikozydaz lizosomalnych uzale¿niony jest od tocz¹cych siê w organizmie procesów chorobowych. W zaka¿eniach krêtkiem B. burgdorferii powik³a-nych zmianami stawowymi, wzrost aktywnoci poszczególpowik³a-nych glikozydaz mo¿e byæ
od-zwierciedleniem metabolizmu glikokoniugatów tkanki ³¹cznej. Wydzielanie N-acetylo-b-D-glukozoaminidazy stymulowane jest przez niektóre cytokiny np. IL-1b (26), których pod-wy¿szone stê¿enie w surowicy krwi obserwuje siê w przebiegu Lyme arthritis zarówno przed jak i po antybiotykoterapii. W stanach zapalnych stawów obserwuje siê zwiêkszenie iloci p³ynu stawowego i jego cinienia. Zjawisko to mo¿e byæ powodem upoledzenia przep³ywu krwi w naczyniach po³o¿onych w obrêbie stawu i wzrostu przepuszczalnoci ich cian. Klirens HEX i innych egzoglikozydaz ze stawów objêtych stanem zapalnym jest wielokierunkowy (27). Enzymy lizosomalne mog¹ wiêc przenikaæ do naczyñ krwiononych, co uwidacznia siê w podwy¿szonej aktywnoci tych enzymów w surowicy krwi chorych z Lyme arthritis.
PODSUMOWANIE I WNIOSKI
1. W surowicy krwi chorych z Lyme arthritis przed leczeniem doxycyklin¹ aktywnoæ N-acetylo-b-glukozoaminidazy (HEX) by³a znamiennie wy¿sza ni¿ w grupie kontrolnej, a po 4-tygodniowej antybiotykoterapii obni¿y³a siê, pozostaj¹c jednak nieznamiennie wy¿sza ni¿ w grupie kontrolnej.
2. Aktywnoæ b-galaktozydazy i a-mannozydazy w surowicy krwi chorych z Lyme arthritis przed leczeniem by³a nieznamiennie wy¿sza ni¿ grupie kontrolnej. Po leczeniu doxycy-klin¹ aktywnoæ enzymów spad³a do poziomu grupy kontrolnej.
3. N-acetylo-b-D-glukozoaminidaza jest czu³ym wskanikiem enzymatycznym w przebie-gu boreliozowego przewlek³ego zapalenia stawów, co mo¿e byæ wykorzystane do oceny przebiegu i leczenia boreliozowego zapalenia stawów.
P Wielgat, S Pancewicz, T Hermanowska-Szpakowicz, M Kondrusik, M Zajkowska, S Grygorczuk, J Popko, K Zwierz
ACTIVITY OF LISOSOMAL EXOGLYCOSIDASES IN SERUM OF PATIENTS WITH CHRONIC BORRELIA ARTHRITIS.
SUMMARY
To estimate activities of lisosomal exoglycosidases in serum of patients with chronic borrelia arthritis.
Study group consisted of 18 patients aged 18-72 years (î=46) hospitalized in Department of Infectious Diseases and Neuroinfections of Medical Academy in Bia³ystok with diagnosis of chronic arthritis in course of borreliosis. Control consisted of 20 healthy volunteers (health services employ-ees) aged 25-65 years (x=45), with no detectable anti-Borrelia burgdorferi antibodies in serum. In all borreliosis patients serum activity of: N-acetylo-b-D-glucosaminidase (HEX), b-galactosidase and a-mannosidase was measured before and after 4 weeks of doxycycline treatment. Results were analy-zed with Statistica 6.0 software. P < 0,05 was considered statistically significant.
HEX activity was significantly increased in serum of Lyme arthritis patients before treatment compared to controls. It decreased after 4-week treatment, remaining insignificantly higher than in controls. b-galactosidase and a-mannosidase activities in serum of Lyme arthritis patients were insi-gnificantly higher than in controls and fell after treatment to the levels observed in control group.
N-acetylo-b-D-glucosaminidase (HEX) is sensitive enzymatic marker of Lyme arthritis. It may be used to monitor course of the disease and its efficiency of treatment.
PIMIENNICTWO
1. Pancewicz SA,Kondrusik M, Zajkowska J, Hermanowska-Szpakowicz T. Epidemiologia choroby z Lyme. Medycyna Pracy 1999;4:315-20.
2. Wang G, van Dam AP, Schwartz I, Dankert J. Molecular typing of Borrelia burgdorferi sensu lato: taxonomic, epidemiological, and clinical implications. Clin Microbiol Rev 1999;12:633-53. 3. Sigal LH. Lyme disease: A reviev of aspects of its immunology and immunopathogenesis. Ann
Rev Immunol 1997;15:63-92.
4. Pancewicz SA, Januszkiewicz A, Hermanowska-Szpakowicz T. Obecnoæ przeciwcia³ przeciwko
Borrelia burgdorferi wród mieszkañców pó³nocno-wschodniej Polski. Przegl Epidemiol 1996;
4:375-81.
5. Pancewicz SA, Januszkiewicz A, Hermanowska-Szpakowicz T. Postacie kliniczne boreliozy z Lyme w materiale w³asnym. Klinika 1997;8:420-3.
6. Akin E, Aversa J, Steere AC. Expression of adhesion molecules in synovia of patients with treat-ment-resistant Lyme arthritis. Infect Immun 2001;69:1774-80.
7. Zoch-Zwierz W. Aktywnoæ N-acetylo-ß-D-glukozoaminidazy (NAG) w surowicy krwi i moczu dzieci z nerczyc¹ lipidow¹. Pol Tyg Lek 1982;37:333-6.
8. Ostrowska L, Zwierz K, Koniusz Z, Gindzienski A. Rola, w³aciwoci i znaczenie kliniczne N-acetylo-ß-heksozoaminidazy. Post Hig Med Dow 1993;47:67-79.
9. Ellis BG, Price RG. Urinary enzyme excretion during renal papilary necrosis induced in rats with ethylenamine. Chem Biol Interact 1975;11:473-6.
10. Lityñska A.The influence of inverted illumination phases on the rythm of activity of beta-acetyl-glucosaminidase in the mouse liver. Folia Biol 1981;29:201-9.
11. Zwierz K, Gindzieñski A, G³owacka D, Porowski T. The degradation of glycoconiugates in the human gastric mucous membrane. Acta Med Hung 1981;38:145-52.
12. Khawaya JA, Selinger OZ. Neuronal N-acetyl-ß-glucosaminidase. Evidence for its biosynthesis in vitro. Bioch J 1976;158:513-27.
13. Ikonne BJU, Ellis RB. N-acetyl-beta-D-hexosaminidase component A. Different forms in human tissues and fluids. Biochem J 1973;135(3):457-62.
14. Popko J, Zalewska A, Brycka R, Macias T, Kna M, Zwierz K. Activity of N-acetyl-ß-hexosami-nidase and its isoenzymes in joint fluid from a knee with an injured interior cruciate ligament. Biol Sport 2002;19:43-9.
15. Hu LT, Eskildsen MA, Masgala C. Host metalloproteinases in Lyme arthritis. Arthritis Rheum 2001;14:1401-10.
16. Chatterjee S, Velicer LL, Sweeley CC. Glycosphingolipid glycosol hydrolases and glycosidases of synchronized human KB cells. J Biol Chem 1975;250:4972-9.
17. Steere AC, Gross D, Meyer AL, Huber BT. Autoimmune mechanism in antibiotic treatment-resistant Lyme arthritis. J Autoimmun 2001;16:263-8.
18. Jaulhac B, Chary-Valckenaere I, Sibilia J, Javier RM, Piemont Y, Kuntz JL, Monteil H, Pourel J. Detection of Borrelia burgdorferi by DNA amplification in synovial tissue samples from patients with Lyme arthritis. Arthr Rheum 1996;39:736-45.
19. Priem S, Burmester GR, Kamradt T, Wolbart K, Ritting MG, Krause A. Detection of Borrelia
burgdorferi by polymerase chain reaction in synovial membrane, but not in synovial fluid from
patients with persisting Lyme arthritis after antibiotic therapy. Ann Rheum Dis 1998;57:118-21. 20. Zajkowska J, Pancewicz S, I¿ycka A, £ukjan W, Hermanowska-Szpakowicz T. Zmiany z narz¹-dzie ruchu u osób z obecnoci¹ przeciwcia³ przeciwko Borrelia burgdorferi obserwacje w³asne. Reumatol 1997;35:129-38.
21. Zimmermann-Górska I. Zapalenie stawów w przebiegu choroby z Lyme. W: Borelioza Choroba z Lyme. Materia³y Polsko-Litewskiej Konferencji Naukowej. Poznañ 13 listopada 1993 pod red W. Kociêckiej, A. Szaradkiewicza, s 46-54.
22. Bartholomew BA, Perry AL. Alpha-mannosidase activity in synovial fluid. Acta Rheumatol Scand 1970;16 (4):304-10.
23. Illic MZ, Mandley CJ, Robinson HC, Mok MT. Mechanism of catabolism of aggrecan by aricular cartilage. Arch Biochem Biophys 1992;294(1):115-22.
24. Krishnan B, Mody DR, Ramzy I. Alpha-mannosidosis. Raport of a case with morphologic, cyto-logic and immunochistochemical considerations. Acta Cytol 1994;38(3):441-5.
25. Iusipowa NA. Hydrolytic enzymes in biological fluids and skeletal muscle of rats with adjuvant arthritis. Vopr Med Khim 1978;24(3):362-8.
26. Clarris BJ, Fraser JR, Ash P, Leizer T, Hamilton JA. Interleukin-1-beta and interleukin-1-alpha stimulate the N-acetyl-beta-glucosaminidase activity of human synovial cells. Rheumatol Int 1987; 7:271-5.
27. Wallis WJ, Simkin PA, Nelp WB. Protein traffic in human synovial effusions. Arthtitis Rheum 1987;30:57-63.
Otrzymano: 27.12.2003 r. Adres autorów
S³awomir A. Pancewicz
Klinika Chorób Zakanych i Neuroinfekcji Akademii Medycznej w Bia³ymstoku ul. ¯urawia 14, 15-540 Bia³ystok
tel. (0-85) 740 95 14, fax (0-85) 740 95 15 e-mail: neuroin@amb.edu.pl
