Obrona pracy doktorskiej mgra Józefa Babicza

160

cenzje w y d a w n ic tw z historii n au k i i techniki; 4. O rg an iz acja n au k i — za gad ­ nienia ogólne; 5. N a u k a polska za gran icą; 6. A k ad em ie N a u k z podziałem, arty ku ły polskie o innych akadem iach; 7. B iblio te k i A k a d e m ii N a u k ; 8. B ib lio ­ g ra fie w y d a w n ic t w A k a d e m ii N a u k ; 9. Sesje A k a d e m ii N a u k (zapoczątko­ w a n a ); 10. K on gresy H isto rii N a u k i; 11. Z ja z d y n au k o w e (polskie i obce); 12. B ib lio g ra fie m iędzynarodowych z ja z d ó w i ko n g resó w (naukow ych); 13. S łu żba in form acy jn a zw iązan a z nauką.

Przystąpiono ponadto do o praco w an ia kartoteki retrospektyw n ej p u b li­ k a c ji polskich sam oistnych i niesam oistnych z historii n a u k i i techniki oraz organ izacji n au k i od 1953 r. na p od staw ie P rzew o d n ik a B ibliograficznego i B ib lio g r a fii Z a w a rto śc i Czasopism.

W śró d kartotek in form acyjnych założonych w r. 1959 zn ajd u je się kom ­ p letna kartoteka polskich bibliotek n au k ow y ch oraz kartoteka rejestrująca czasopism a polskie zagranicą.

B iblio tek a p ro je k tu je w przyszłości utw orzenie rów nież odrębnego D ziału B iblio grafic zn o-In fo rm acyjn ego, co pozw o liłoby na rozszerzenie i pogłębienie d ziałalności u słu go w ej w tym zakresie, zgodnie z p ro filem i zadan iam i B ib lio ­ teki. W szczególności p lan u je się, oprócz ko n ty n uo w an ia zaczętych prac, zo r­ gan izo w an ie centralnego katalogu n a b y tk ó w P A N oraz centralnego katalogu nau koznaw czego z pełnym w ykorzystan iem m ateriałó w zebranych z dość dużym nakładem pracy i środków, a zn ajdujących się jeszcze w O B iD N .

Z. S.

O B R O N A P R A C Y D O K T O R S K IE J M G R A J Ó Z E F A B A B I C Z A

W dniu 17 listopada 1959 r. w Instytucie G eograficznym U n iw ersytetu W ro c ła w sk ie g o odbyło się posiedzenie R ad y W y d z ia łu N a u k Przyrodniczych, pośw ięcone obronie pracy doktorskiej starszego asystenta Z a k ła d u H isto rii N a u k i i Tech niki P A N m gra Józefa B abic za Poglądy antropogeograficzne

i etnograficzne Fryd eryk a Ratzla. Prom otorem pracy b y ł prof. B o le sła w O lsz e-

wicz. W e d łu g opinii d ysk utantów p raca ta w n o s i n o w e w arto ści do historii g e o grafii i dlatego w a rto poświęcić je j nieco w ięcej uw a gi.

S k ła d a się ona z pięciu rozdziałów.

W rozdziale o charakterze biograficznym d aje autor przegląd nau kow ej i pedagogicznej działalności R atzla i charakterystykę trzech okresów jego twórczości: biologicznego, antropogeograficznego i filozoficznego.

D r u g i rozdział analizuje poglądy R atzla na przedmiot, zadania i metody an tro p ogeo grafii oraz p od staw ow e kategorie geograficzne: ruch dziejow y, śro­ dow isko geograficzne i jego poszczególne elementy (ziemia, morze, klim at), położenie i przestrzeń oraz d a je analizę sposobu ro zw iązan ia naczelnego p ro ­ blem u antropogeograficznego, jak im jest stosunek m iędzy przyrodą i człow ie­ kiem. R atzel w id zia ł go w postaci stosunku jednostronnego: przyroda-człow iek , bez u w zględn ienia zarów no w p ły w ó w człow ieka na przyrodę, ja k też i sto­ su n k ó w społeczno-ekonomicznych, przez które w p ły w ten się dokonuje. Ratzel

: V

Kronika

₁₆₁

znał p r a w a rządzące rozw ojem i rozprzestrzenieniem życia w ogóle, a nie znał p r a w społecznych, opartych na szerokiej analizie historycznej. T ra k to w an ie an trop ogeografii jak o „gałęzi biogeografi>” i p rzyczyn ow e ro z p atry w an ie czło­ w ie k a w zależności od ziem i stan ow i — zdaniem au to ra — zasadnicze k r y ­ terium p ozw alają ce uznać R atzla za zdecydow anego determ inistę.

W ko lejn y m rozdziale om ów iona została etnografia. U ja w n ia się w niej zasada hologeicznego u jm o w a n ia zjaw isk . Zgo dn ie z nią ludzkość rozp atry ­ w a n a jest ja k o jed n a antropologiczna i k u ltu ro w a całość, a poszczególne ludy — ja k o m niej lu b w ięcej d ojrzałe je j człony. K o n cep cja etn ografii R atzla w y ro sła ja k o bezpośrednie p rzeciw staw ien ie się pan u jący m kieru nkom b ad ań : psychologicznem u i ewolucjonistycznem u. R atzel d a je koncepcję o tyle p rze ciw sta w n ą ewolucjonistycznej, że m iejsce ogólnoludzkiego schematu ro zw oju k u ltu r zajm u je przestrzenny o braz różnych k r ę g ó w ku lturow ych , w którym ew o lu cja k u ltu r u w zględn iona jest o tyle, o ile ich czasowe następ­ stw o może być udow odnione metodą geograficzną. U ję c ie lu d ó w w p rz e - strzenno-geograficznych kom pleksach przyczyniło się zdecydow anie do stw o ­ rzenia bard ziej wszechstronnego i zróżnicow anego o brazu kultur. Z n alazły w nim m iejsce czynniki nie u w zględn ione przez kieru nek ew olucjonistyczny: w ęd rów ki, regresje, zapożyczenia, w a r u n k i naturalne. T o stw orzyło podstaw ę przezwyciężenia schematyzmu i abstrakcyjn ego charak teru ówczesnej etno­ logii ewolucjonistycznej.

C zw arty rozdział pośw ięcony jest geo g ra fii politycznej. W sw y m n a tu ra li- śtycznym ujęciu trak tu je R atzel p ań stw o jak o tw ó r złożohy z „cząstki ziem i” i „cząstki ludzkości” . P a ń stw o uk azu je się tu jak o organizm bioprzestrzenny, podlegający tym sam ym p ra w o m w zrostu i ro z w o ju co inne organizm y bio lo­ giczne i tej sam ej zależności od ziemi. T a koncepcja nie d a w a ła obrazu rzeczy­ w istej treści p ań stw a i sił napędow ych jego rozw oju, a tylko w y ra ż a ła zewnętrzne jego aspekty.

W ostatnim rozdziale pracy rozp atru je autor historyczne podłoże i źródła koncepcji Ratzla, a m ianow icie: dorobek geograficzny p op rzed n ik ó w Ratzla, idee pozytyw izm u i ew olucjonizm u oraz sytuację społeczno-polityczną. Z a słu g a R atzla d la ro z w o ju n au k i p olega w e d łu g autora przede w szystkim n a tym, że p od jął on i ro zw iązał zgodnie z duchem epoki n a jb a rd z ie j palące problem y na rozległym obszarze badań. Podniósł on do przedm iotu oddzielnej dyscypliny w ie lk i p ro blem zależności d ziejó w od ziem i i tym sam ym p rzyznał człow iek o w i należne m u m iejsce w g e o g ra fii w okresie zdecydow anej p rz e w a g i geo grafii fizycznej. R atzel podniósł geo grafię polityczną ze zbio ru luźnych w iadom ości do sam odzielnej dyscypliny n au kow ej, b y ł w reszcie tw ó rcą n ow y ch założeń i metod, a n aw et now ego kieru nku w etnografii. A n tro pogeografia, etnografia i geo grafia polityczna — to trzy gałęzie nauki, w których R atzel określił w sposób n o w y i tw órczy przedmiot, zakres i m etody b a d a ń oraz opracow ał systematycznie całość należącego do nich m ateriału. Jego w k ła d do ro z w o ju tych dyscyplin jest ważnym , historycznym ogn iw em ich rozw oju.

A u to r rzucił n ow e św iatło na dorobek n au k o w y i koncepcje Ratzla. P raca jest n ap isan a niezw ykle interesująco i jasno; na p ew n o za ciek aw i history­ k ó w nauki, a przede w szystkim h istoryków geografii.