Biuletyn katechetyczny

(1)

Kryspin Z. Kacprzak, Zbigniew

Marek, Stanisław Warzeszak,

Władysław Kubik

Biuletyn katechetyczny

Collectanea Theologica 57/4, 95-111

(2)

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 57 (1987) fase. IV

BIULETYN KATECHETYCZNY

Z a w a r to ś ć : I. P R Z Y G O T O W A N IE K A T E C H E T Ó W D O P R A C Y Z M Ł O D Z IE Ż Ą . D o ro czn e s p o tk a n ie w y k ła d o w c ó w k a te c h e ty k i i p e d a g o g ik i. 1. R e fe ra ty . — 2. P o d s u m o w a n ie d y s k u s ji. — II. N O W E P O D R Ę C Z N IK I. 1. Z a ło ż e n ia p o d rę c z n ik ó w . — 2. D z ia ła n ia k a te c h e ty c z n e . — 3. S t r u k t u r a p o d rę c z n ik ó w . — II I. O S O B O W A G O D N O ŚĆ C Z Ł O W IE K A S T W O R Z O N E G O „N A O B R A Z I P O D O B IE Ń S T W O B O Ż E ” . 1. C z ło w ie k s tw o rz o n y n a o b ra z i p o d o b ie ń s tw o B oże. — 2. G o d n o ść c z ło w ie k a ja k o b y tu o sobow ego. — 3. N a d p rz y ro d z o n y c h a r a k t e r lu d z k ie j g o d n o ści. ■— 4. N o w y w y m ia r lu d z k ie j g o d n o śc i w C h r y s tu s ie . — 6. Z a k o ń c z e n ie *.

I. P R Z Y G O T O W A N IE K A T E C H E T Ó W DO P R A C Y Z. M Ł O D Z IE Ż Ą

D oroczne sp o tk a n ie w y k ła d o w có w k a te c h e ty k i i p ed agogik i

O r g a n iz a c ja N a ro d ó w Z je d n o c z o n y c h o g ło siła r o k 1985 M ię d z y n a ro d o w y m R o k ie m M łodzieży. F a k t t e n o b u d z ił o g ó ln o ś w ia to w e z a in te re s o w a n ie . W y ra z e m tr o s k i o m ło d zież ze s tro n y K o śc io ła b y ł m ię d z y in n y m i a p e l a p o s to ls k i J a n a P a w ła I I Do m ł o d y c h całego św ia t a .

D y s k u s ja n a d w y b o re m p r o b le m a ty k i o m a w ia n e g o p rz e z n a s s y m p o z ju m o d b y ła się w r o k u 1985. N ie tr u d n o się w ię c d o m y ś lić p o w o d u , k tó r y s k ło n ił c z ło n k ó w k o n s u lty do z a p ro p o n o w a n ia te m a ty k i s p o tk a n ia z w ią z a n e j z k a te c h e z ą m ło d zieży . S y m p o z ju m o d b y ło się w d n ia c h 13 i 14 lu te g o 1986 r o k u w g m a c h u A k a d e m ii T e o lo g ii K a to lic k ie j w W a rs z a w ie . W y k ła d o w c y o d p o w ie d z ia ln i z a p rz y g o to w a n ie w P o ls c e p rz y s z ły c h k a te c h e tó w p o d ję li r e f le k s ję n a d s łu ż b ą , ja k ą w in n i p e łn ić w s to s u n k u do „ K o ścio ła m ło d y c h ” .

W s y m p o z ju m u c z e stn ic z y ło 47 osób. N a szczeg ó ln e p o d k re ś le n ie z a s łu g u je f a k t, że zaszczy ciło to s p o tk a n ie sw ą o b e c n o śc ią tr z e c h b is k u p ó w : m e tr o p o lita p o z n a ń s k i, a r c b p d r J e r z y S t r o b a , b p d r J a n u s z Z i m n i а к z K a to w ic i b p d r G e r a r d K u s z z O p o la. P rz e w o d n ic z ą c y k o n s u lty , ks. p ro f, d r h a b . J a n C h a r y t a ń s k i S J p o p ro s ił p rz e d s ta w ic ie li e p is k o p a tu 0 p rz e w o d n ic z e n ie litu r g ii, a ta k ż e o b ra d o m sy m p o z ju m . Z g o d n ie z tr a d y c ją n a s z y c h s p o tk a ń o tw a r c ia s y m p o z ju m d o k o n a ł r e k t o r u c z e ln i, k s. p ro f , d r h a b . R e m ig iu sz S o b a ń s k i . N a s tę p n ie z a b r a ł g ło s p rz e w o d n ic z ą c y K o m is ji E p is k o p a tu do S p r a w K a te c h iz a c ji, m e tro p o lita p o z n a ń s k i, a r c b p d r J e r z y S t r o b a . W w y s tą p ie n iu , z a ty tu ło w a n y m : W s k a 

z a n i a N a d z w y c z a j n e g o S y n o d u i w y n i k a j ą c e z n i c h w n i o s k i d la k a t e c h i z a c j i w P olsce z w ró c ił u w a g ę u c z e s tn ik ó w s p o tk a n ia n a p o tr z e b ę s ta łe j r e f le k s j i

p a s to r a ln e j w d u c h u S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o II. Z d a n ie m O jcó w S y n o d u , k tó re g o m ó w c a b y ł c z y n n y m u c z e s tn ik ie m , S o b ó r W a ty k a ń s k i I I b y ł w ie lk ą ła s k ą B o żą i d a r e m D u c h a Ś w ię te g o , a je g o u c h w a ły w ła ś c iw y m w y ra z e m 1 w y k ła d n ią n a u k i K o śc io ła z a w a r te j w P iś m ie Ś w ię ty m i T ra d y c ji. Z te g o p o w o d u w in n iś m y n ie u s ta n n ie p o n a w ia ć w y s iłk i w k ie r u n k u p o g łę b ie n ia

* R e d a k to r e m n in ie js z e g o b iu le ty n u je s t k s. W ła d y s ła w K u b i k S J, W a rs z a w a - K r a k ó w

(3)

B IU L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y

z n a jo m o śc i i w e w n ę tr z n e j a s y m ila c ji n a u k i so b o ru , czy li p r z y jm o w a n ia je j z m iło ś c ią i w p r o w a d z a n ia w życie. T rz e b a z a d b a ć o ro z p o w s z e c h n ia n ie d o k u m e n tó w so b o ro w y c h i p o so b o ro w y c h o ra z o ic h w s p ó ln e s tu d io w a n ie . N a leży d o k o n a ć r e w iz ji tr e ś c i w y k ła d ó w z z a k r e s u k a te c h e ty k i, a ta k ż e p r a k ty c z n e j d z ia ła ln o ś c i k a te c h e ty c z n e j w ła ś n ie w ś w ie tle n a u k i so b o ru .

Z a je d n o z n a jw ię k s z y c h n ie b e z p ie c z e ń s tw w r e a liz a c ji u c h w a ł so b o ru , a ta k ż e w ogóle ż y c ia re lig ijn e g o u z n a li O jc o w ie S y n o d u s z e rz ą c ą się s e k u la r y z a c ję . S k u te c z n ą p o m o c ą w p r z e c iw s ta w ia n iu się je j m oże b y ć w ła ś n ie n a u k a so b o ru o ta je m n ic y i k o m u n ii K o śc io ła , k tó r e j p o d s ta w ę s ta n o w i w e w n ę tr z n y i n a d p rz y r o d z o n y z w ią z e k z T r ó jc ą P r z e n a jś w ię ts z ą . W k a te c h e z ie tr z e b a o b ie te p r a w d y g łę b o k o ro z w a ż a ć , p o k o c h a ć i ro z b u d o w a ć .

U c z e stn ic y N a d z w y c z a jn e g o S y n o d u z d a w a li so b ie w p e łn i s p r a w ę z t r u d n o śc i, ja k ie p ię tr z ą się p rz e d K o ścio łem . Z w ró c ili u w a g ę , że n ie d a się ic h ro z w ią z a ć ś r o d k a m i czy sto d o c z e sn y m i. P o tr z e b n e są p rz e d e w s z y s tk im p o m oce n a d p rz y r o d z o n e ■—· c z e rp a n ie z ta je m n ic y z b a w c z e j o b ecn o ści B oga w K o ściele. Z a je d n ą z p rz y c z y n „ a n e m ii”, n a k tó r ą c ie r p i r e a liz a c ja u c h w a ł so b o ru , u z n a li n ie ś m ia ło ść w e w p r o w a d z a n iu jeg o n a u k i w życie, b r a k m ię d zy in n y m i o d w a ż n e g o g ło s z e n ia p r a w d y o p o w s z e c h n y m p o w o ła n iu do ś w ię to ś c i o ra z z a s a d m o r a ln o ś c i c h rz e ś c ija ń s k ie j.

O b s e rw u ją c ży cie lu d z k ie , m o ż n a z a u w a ż y ć — s tw ie r d z a li O jc o w ie S y n o d u — że ob o k s z e rz ą c e j się s e k u la r y z a c ji ró w n o c z e śn ie b u d z i się p r a g n i e n ie „ rzeczy B o ż y c h ” i ś w ia d o m e d ą ż e n ie do Ś w ię to ś c i w ś ró d lu d z i p ro s ty c h i w y k s z ta łc o n y c h o raz w ś ró d m ło d zieży . N a le ż y te d ą ż e n ia w s p ie ra ć . T rz e b a śm ia ło o k re ś la ć w y m a g a n ia w y n ik a ją c e z E w a n g e lii — z w ła sz c z a n a o d c in k u ż y c ia s e k s u a ln e g o i m a łż e ń sk ie g o . K a te c h e z a J a n a P a w ła I I je s t w ty m w zg lę d z ie n a jle p s z y m p r z y k ła d e m do n a ś la d o w a n ia .

S y n o d p rz y p o m n ia ł ta k ż e d w ie f u n d a m e n ta ln e z a s a d y w a ż n e d la s k u te c z n e g o d z ie ła e w a n g e liz a c ji i k a te c h iz a c ji, m ia n o w ic ie , że p o słu g a sło w a s ta je się o w o c n a , je ś li o p ie r a się o św ia d e c tw o ż y c ia i je ś li p ro w a d z i do l i tu r g ii. K s ią d z a r c y b is k u p w y ra z ił w ty m k o n te k ś c ie z a n ie p o k o je n ie , że w P o l sce ju ż z a u w a ż a się n ie p o k o ją c e z ja w is k o : ilość dziec i i m ło d z ie ż y k a te c h i- z o w a n e j n ie z a w sz e o d p o w ia d a ilo śc i o b e c n y c h n a M szy św . n ie d z ie ln e j i k o rz y s ta ją c y c h z ży cia s a k r a m e n ta ln e g o . T rz e b a d la te g o p rz e m y ś le ć d o ty c h cz a so w ą d z ia ła ln o ś ć k a te c h e ty c z n ą i t a k ją k s z ta łto w a ć , a b y p r o w a d z iła do N a jś w ię ts z e j O fia r y M szy św . i s a k r a m e n tó w . Z d a n ie m m ó w cy , w ię c e j m i e j sc a w k a te c h e z ie n a le ż y p rz e z n a c z y ć n a g ło sz e n ie ta je m n ic y K rz y ż a , z w ła s z cza że w sp ó łc z e s n e g o c z ło w ie k a z je d n e j s tr o n y d rę c z ą ró ż n o r a k ie c ie r p ie n ia z e w n ę trz n e i w e w n ę trz n e , z d ru g ie j z aś p o c ią g a go p o s ta w a k o n s u m p c y jn a , k tó r a p ro w a d z i do le k c e w a ż e n ia rz e c z y w is to śc i i w a rto ś c i d u c h o w y ch . 1. R e fe ra ty M y śl p rz e w o d n ią te g o ro c z n e g o s p o tk a n ia , z g o d n ie z z a ło ż e n ia m i o r g a n iz a to ró w sy m p o z ju m , m ia ła w y z n a c z a ć s e k w e n c ja g ło sz o n y c h r e f e ra tó w .

N a k a te c h e z ę p rz y c h o d z i m ło d zież ju ż w ja k iś sp o só b u fo r m o w a n a . P r o g r a m y sz k o ln e i ś ro d o w isk o s p o łe c z n o -k u ltu ra ln e k s z t a łtu ją je j św ia d o m o ść i p o s ta w y . N a k a te c h iz a c ji s z u k a ro z w ią z a n ia sw o ic h ż y c io w y c h p ro b le m ó w . C zy z a w sz e c z y n i to z p o b u d e k czy sto r e lig ijn y c h ? J a k i e są p o z a re lig ijn e p rz y c z y n y fr e k w e n c ji? N a ja k im tle śro d o w is k o w y m p rz e b ie g a f o r m a c ja k a te c h e ty c z n a m ło d z ie ż y ? T e o ra z im p o d o b n e z a g a d n ie n ia s ta n o w iły o sn o w ę r e f e r a t u k s. d r. B o le s ła w a K l a u s a , Z a d a n i a k a t e c h e z y m ł o d z i e ż o w e j w ś w i e t l e z a ł o ż e ń p r o g r a m o w y c h p o l s k i e j s z k o ł y i d r I r e n y M i e r z w y , P o  l a k k a t o l i k — st e r e o t y p , c z y w z o r z e c p o s t ę p o w a n i a ?

Z k o le i k s. p ro f, d r h a b . J a n C h a r y t a ń s k i S J w r e f e r a c ie C ele

k a t e c h e z y m ł o d z i e ż o w e j s t a r a ł się n a k r e ś lić z a d a n ia k a te c h e z y m ło d zieżo w ej.

K a te c h e z a m u s i b o w ie m w ie d z ie ć , w ja k im k ie r u n k u m a z m ie rz a ć i co m a sta n o w ić k o n k r e tn y ow oc jego d u s z p a s te r s k ic h i w y c h o w a w c z y c h z a b ie g ó w .

(4)

B IU L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y 97 D w a n a s tę p n e r e f e r a ty , ks. d r. A n d rz e ja O f f m a ń s k i e g o , W y c h o  w a n i e m ł o d z i e ż y do u c z e s t n i c t w a w ż y c i u K o śc io ła i doc. d r h a b . J a n i n y S ł o m i ń s k i e j , M e c h a n i z m y i f u n k c j e g r u p m ł o d z i e ż o w y c h , m ia ły z w ró  cić u w a g ę n a b a rd z ie j k o n k r e tn e , p r a k ty c z n e p o s tu la ty d o ty c z ą c e k a te c h e z y m ło d z ie ż o w e j. Z d a n ie m o b o jg a r e f e r e n tó w , s p o tk a n ia k a te c h e ty c z n e m ło d y c h w in n y być d la n ic h p rz e d e w s z y s tk im m ie js c e m u r z e c z y w is tn ia n ia się K o śc io ła z a ró w n o w se n s ie w s p ó ln o to w y m , j a k i in s ty tu c jo n a ln y m . Z u w a g i n a to, że w y m ie n io n e p rz e z n a s r e f e r a t y z o s ta n ą n ie b a w e m o p u b lik o w a n e w s p e c ja ln e j p o z y c ji k s ią ż k o w e j, p o św ię c o n e j te o r ii i p r a k t y ce k a te c h e z y m ło d z ie ż o w e j, n ie b ę d z ie m y n a ty m m ie js c u o m a w ia ć sz e rz e j ic h tre śc i.

2. P o d su m o w a n ie d y sk u sji

W O g ó ln e j i n s t r u k c j i K a t e c h e t y c z n e j i D e k r e c ie o m i s y j n e j d zia ła l n o ś c i

K o śc io ła s tw ie r d z a się, że „ w ię k s z ą w a g ę tr z e b a p rz y w ią z y w a ć do p r a c y

k a te c h e ty niż do d o b o ru te k s tó w czy in n y c h p o m o c y ” (por. D C G 77 i A G 17). N a N a d z w y c z a jn y m S y n o d z ie B is k u p ó w 1985 r o k u ta k ż e zw ró c o n o u w a g ę n a ro lę „ ś w ia d k a ” w p o słu d z e S ło w a . U c z e stn ic y r e la c jo n o w a n e g o p rz e z n a s s p o tk a n ia b a rd z o często p o w ra c a li do teg o w ła ś n ie te m a tu .

Z a b ie r a ją c y głos w d y s k u s ji p y ta n ia m i i u w a g a m i u z u p e łn ia li i p o s z e r z a li p r o b le m a ty k ę p o r u s z a n ą p rz e z re f e re n tó w . W iele g ło só w d o ty c z y ło g e n e z y s te r e o ty p u „ P o la k k a to l ik ” . W s k a z y w a n o n a n ie b e z p ie c z e ń s tw a jego n ie w ła ś c iw e g o ro z u m ie n ia i sto s o w a n ia . B y ło b y n ie d o b rz e , g d y b y f u n k c jo n o w a ł w fo r m ie n ie z d r o w e j „ m e g a lo m a n ii”, z w ła sz c z a n a tle św ia d o m o śc i k r y z y so w y ch s y tu a c ji K o śc io ła w ży c iu in n y c h n a ro d ó w . P o d k re ś la n o , że w to k u k a te c h iz a c ji n a le ż a ło b y b a rd z ie j a k c e n to w a ć d ru g i czło n r e f e r a tu : „w zo rzec p o s tę p o w a n ia ”. R o z tro p n y k a te c h e ta m oże z n a le ź ć b o g a ty m a te r ia ł i l u s t r a c y jn y w h is to r ii P o ls k i, u k a z y w a ć w y c h o w a n k o m u r o k o so b o w o ści c h rz e ś c ija ń s k ie j, p r o m ie n iu ją c y w ż y c iu w ie lu w s p a n ia ły c h s y lw e te k P o la k ó w .

A u to ro w i r e f e r a tu n a te m a t celó w k a te c h e z y m ło d z ie ż o w e j p o d z ię k o w a n o za u k a z a n ie p ro b le m u n a tle ró ż n y c h k ie r u n k ó w i te n d e n c ji k a te c h e ty c z n y c h , p ro szo n o o w y ja ś n ie n ia i u z u p e łn ia n o jego w y p o w ied zi.

N a jw ię c e j je d n a k m ie js c a w d y s k u s ji z a ją ł p ro b le m r o li i o so b o w o ści k a te c h e ty , w ią ż ą c y się z tr e ś c ią r e f e r a t u n a te m a t m e c h a n iz m ó w i f u n k c ji g r u p m ło d zieżo w y ch . D y s k u s ja w y k a z a ła , że z a d a n ie f o r m a c ji o so b o w o ści k a te c h e ty ń z n a n o za p ie r w s z o rz ę d n y c z y n n ik d o b re g o „ p rz y g o to w a n ia k a te c h e tó w do p r a c y z m ło d z ie ż ą ” .

K ie ro w n ik g ru p y (k a te c h e ta ) p e łn i ró ż n o ro d n e fu n k c je . W iąż ą się o n e z c e la m i g ru p y , ze s to s u n k a m i w n ie j p a n u ją c y m i o ra z z o g ó ln y m i s y t u a c ja m i, w ja k ic h z n a jd u je się d a n a g ru p a . W y m ie n io n o p ięć fu n k c ji, k tó r e p o w in ie n s p e łn ia ć k ie r o w n ik g ru p y .

1. K ie ro w n ik g ru p y (k a te c h e ta ) m a ta k o rg a n iz o w a ć g ru p ę i je j d z ia ła ln o ść , a b y m o g ła o sią g n ą ć sw ó j cel. S a m m u s i b a rd z o d o b rz e z n a ć te n cel, tro sz c z y ć się o jeg o o sią g n ię c ie b a rd z ie j n iż in n i c z ło n k o w ie g ru p y , p r z e w i d y w a ć ró ż n e s y tu a c je , k o o rd y n o w a ć p ra c e , d o d a w a ć o d w a g i i d y n a m iz o w a ć w s z y s tk ic h je j czło n k ó w .

2. K ie ro w n ik g ru p y m u s i b y ć b a rd z o ś w ia d o m y s y tu a c ji, w ja k ie j z n a j d u je się g ru p a , o rie n to w a ć się, co a k tu a l n ie się w n ie j d z ie je i p rz e w id y w a ć , co m oże je j z a g ra ż a ć . M u si ją w id z ie ć n a tle d a n e g o śro d o w is k a , s p o łe c z e ń s tw a i czasu.

3. O d k ie r o w n ik a g ru p y o c z e k u je się, a b y b a c z n ie z w ra c a ł u w a g ę n a s to s u n k i p a n u ją c e w e w n ą tr z g ru p y i n a je j sp ó jn o ść . P o w in ie n u m ie ć z m n ie j szać n a p ię c ia i ro z ła d o w y w a ć ró ż n o ro d n e k o n flik ty , u ła tw ia ć z a c h o w a n ie je d n o ś c i w g ru p ie .

4. S iłą s w o je j o so b o w o ści m a u k a z y w a ć w a rto ś c i, z a s a d y i id e e d a n e j g ru p y , być u c ie le ś n ie n ie m ty c h w a rto ś c i.

(5)

98 B IU L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y

5. K ie ro w n ik g ru p y r e p r e z e n tu je ją n a z e w n ą trz w o b ec in n y c h g r u p i in s ty tu c ji.

W to k u d y s k u s ji p y ta n o o ro lę k ie r o w n ik a g ru p y p r z y jm u ją c e j w a r to śc i sp e c y fic z n ie c h rz e ś c ija ń s k ie . M a on tro sz c z y ć się o „ b u d o w a n ie K o ś c io ła ”, ro z w ó j w e w n ę tr z n y p o szc z e g ó ln y c h c z ło n k ó w i c a łe j g ru p y , ro z w ó j r e lig ijn e j o so b o w o ści sp o łe c z n e j czło n k ó w . W in ie n w p ro w a d z a ć d u c h a r e l i g ijn e g o w śro d o w isk o . K lim a t i s ty l życia, ja k i p a n u je w e w n ą tr z g ru p y , je s t w d u ż e j m ie rz e z a le ż n y od fo r m a c ji re lig ijn e j, m o r a ln e j i p sy c h o lo g ic z n e j je j k ie r o w n ik a . M a o n p rz e d e w s z y s tk im p a m ię ta ć , że jeg o ro la je s t w tó rn a . G łó w n y m d z ia ła ją c y m je s t D u ch Ś w ię ty . T a k ie u ję c ie ro li k ie r o w n ik a w g r u p ie u ła tw ia w z a je m n e r e la c je . P o z w a la d o s trz e c w a ż n o ść jeg o fu n k c ji i je j o g ra n ic z o n o ść , p a m ię ta ć , że n ie d z ia ła sam , lecz w im ie n iu i ra z e m z D u c h e m Ś w ię ty m . D la te g o m a by ć o tw a r ty n a ta je m n ic ę d z ia ła n ia B oga w czło w ie k u . S tą d n ie w o ln o m u p e w n y c h rz e c z y n a rz u c a ć , a u to k r a ty c z n ie u c in a ć d y s k u s ji i z a m y k a ć je j g o to w y m i f o r m u łk a m i. P o w in ie n sie s trz e c in f a n t y l n y c h s te re o ty p o w y c h ro z w ią z a ń . M a go ce c h o w a ć o tw a rto ś ć w s to s u n k u do in n y c h , p rz e s trz e g a n ie z a s a d y „ n ie p rz y s p ie s z a n ia w z r o s tu ”, e m p a tia , d y s k r e c ja , u m ie ję tn o ś ć s łu c h a n ia , o d w a g a , u m ia r, sp ra w ie d liw o ś ć , c ie rp liw o ść , d a - le k o w z ro c z n o ść , k u l t u r a w e w n ę trz n a , z n a jo m o ść p sy c h o lo g ii. T a o s ta tn ia z d o l ność je s t b a rd z o p r z y d a t n a k ie r o w n ik o w i g ru p y w ro z u m ie n iu ró żn eg o r o d z a ju je j u w a r u n k o w a ń , lę k ó w , a g re s y w n y c h z a c h o w a ń p o szczeg ó ln y ch c z ło n k ó w itp ., k tó r e m u s i u m ie ć ro z ła d o w a ć i n a le ż y c ie n im i p o k ie ro w a ć .

G ru p a k a te c h e ty c z n a s ta je się „ g ru p ą ” w p ra w d z iw y m teg o sło w a z n a c z e n iu , g d y je j c z ło n k o w ie z d o b y w a ją św ia d o m o ść o k re ś lo n y c h z a d a ń (ce lów ), p e łn ią w n ie j o k re ś lo n e fu n k c je , o d c z u w a ją p o trz e b ę d a ls z y c h w z a je m n y c h in te r p e r s o n a ln y c h k o n ta k ó w p oza s a lk ą k a te c h e ty c z n ą , u s iłu ją n a w ią z a ć ró ż n o ro d n e w ię z y ze śro d o w isk ie m .

o. K r y s p i n Z. K a c p r z a k O FM , K a t o w i c e II. N O W E P O D R Ę C Z N IK I

W r o k u 1985 u d o s tę p n io n o m ło d zieży p ie rw s z y c h k la s szk ó ł p o n a d p o d s ta w o w y c h p o d rę c z n ik ; S p o t k a n i a z C h r y s t u s e m 1. L a te m zaś u b . r . w y d a n y z o sta ł p od ty m sa m y m ty tu łe m p o d rę c z n ik m e to d y c z n y 2, p rz e z n a c z o n y d la k a te c h e ty . O b ie p o z y c je u k a z a ły się n a k ła d e m A k a d e m ii T eo lo g ii K a to lic k ie j w W a rs z a w ie . O p ra c o w a ł je zesp ó ł p od k ie r u n k ie m ks. p ro f. d r. J a n a С h a - r y t a ń s k i e g o S J. P o d rę c z n ik i te d a ją p o c z ą te k n o w e j s e r ii k a te c h e ty c z n e j S p o t k a n i a z B o g ie m . Ic h a d r e s a te m je s t m ło d zież szk ó ł p o n a d p o d s ta w o  w y c h . W n ie d a le k ie j p rz y s z ło śc i m a się ta k ż e u k a z a ć p o z y c ja , k tó r a d o s t a r czy k a te c h e c ie w ię c e j te o r e ty c z n y c h w ia d o m o ś c i n a te m a t k a te c h e z y m ło dzieży.

1. Z ałożenia p od ręczn ik ów

Z a w a r ty w o b u p o d rę c z n ik a c h m a te r ia ł k a te c h e ty c z n y k o n c e n tr u ją a u to rz y w o k ó ł o soby J e z u s a C h ry s tu s a . P o p rz e z z e tk n ię c ie m ło d y c h z Je z u s e m C h ry s tu s e m u w ie lb io n y m c h c ą p ro w a d z ić m ło d zież do p rz y ję c ia sło w a B o żego, a n a s tę p n ie do d o jr z a łe j w ia ry . Z a m ie rz a ją c re a liz o w a ć te w ła ś n ie z a d a n ia , w y ty c z o n e w y ra ź n ie w a d h o r ta c ji a p o s to ls k ie j J a n a P a w ła II o k a te c h iz a c ji w n a sz y c h cza sa c h , a u to r z y p o d rę c z n ik ó w n ie p o p r z e s ta ją n a p r z y b liż a n iu m ło d y m h is to rii ży cia Je z u s a , lecz u s iłu ją d o p ro w a d z ić ic h do oso 1 S p o t k a n i a z C h r y s t u s e m M a t e r i a ł y k a t e c h e t y c z n e dla u c z n i a I k l a s y s z k ó l p o n a d p o d s t a w o w y c h , p r. zb. p od re d . k s. J. C h a r y t a ń s k i e g o SJ , ks. R. M u r a w s k i e g o SD B, k s. A. S p ł a w s k i e g o S J, W a rs z a w a 1985. 2 S p o t k a n i a z C h r y s t u s e m . P o d r ę c z n i k m e t o d y c z n y dla k a t e c h e t y , p r. zb. p o d re d . k s. J. C h a r y t a ń s k i e g o SJ, R. M u r a w s k i e g o SD B , A. S p ł a w s k i e g o S J, W a rs z a w a 1986.

(6)

b is te j w ię z i z O so b ą C h r y s tu s a ż y ją c e g o i d z ia ła ją c e g o dziś w K o ściele. E k s p o n u ją w ię c ta je m n ic ę o soby J e z u s a i J e g o m isję , a ch cąc m ło d y m u ł a tw ić d e c y z ję w ia r y u k a z u ją w z o ry osobow e, ś w ia d e c tw a in n y c h lu d z i b ą d ź p r z y ta c z a ją o d p o w ie d n ie f r a g m e n ty li te r a tu r y .

W p ro c e s ie d o jr z e w a n ia w ia ry w a ż n ą fu n k c ję o d g ry w a ją m o ty w y p o d e j m o w a n y c h d z ia ła ń , d la te g o te ż w p ro p o n o w a n y c h m a t e r i a ła c h często e k s p o n u ją a u to r z y is tn ie ją c ą od c h rz tu w ię ź z C h ry s tu s e m . W te n zaś sp o só b p o d e jm u ją k o le jn e w s k a z a n ia a d h o r ta c ji (n r 5), ja k ró w n ie ż O g ó ln e j I n s t r u k c j i

K a t e c h e t y c z n e j (n r 23), z a le c a ją c e j p ro w a d z e n ie m ło d y c h p o p rz e z k a te c h e z ę

do w sp ó ln o ty z B ogiem . W ty m te ż c e lu a u to r z y c h c ą uczy ć m ło d y c h o d k r y w a n ia n a ęo d z ie ń z n a c z e n ia czy n ó w i słó w J e z u s a C h ry s tu s a , a w o p a r c iu o ic h z ro z u m ie n ie b u d z ić p rz e ś w ia d c z e n ie , że J e z u s je s t n ie ty lk o p o s ta c ią h is to ry c z n ą , z a ło ż y c ie le m i G ło w ą K o śc io ła czy w z o re m p o s tę p o w a n ia , lecz p rz e d e w s z y s tk im N a u c z y c ie le m „ w z n a c z e n iu w y ją tk o w y m i n a sposób ty lk o J e m u w ła ś c iw y ” , k tó r y od B oga p rz y s z e d ł (A d h o rta c ja n r 8). A u to rz y m a te r ia łó w , o d w o łu ją c się do w y z n a w a n e j p rz e z K o śc ió ł w ia ry , u czą ta k ż e , że K o śció ł je s t m ie js c e m , w k tó r y m c zło w ie k d o św ia d c z a d o stę p n e g o w z n a k a c h s a k r a m e n ta ln y c h zb aw czeg o d z ia ła n ia J e z u s a C h ry s tu s a (np. je d n o s tk i 12, 18, 25).

2. D ziałan ia k a tech ety czn e

W o m a w ia n y c h m a te r i a ła c h z w ra c a u w a g ę tr o s k a o to, by m ło d y c h rz e ś c ija n in z d o b y w a ł u m ie ję tn o ś ć p o p ra w n e g o o d c z y ty w a n ia sło w a Bożego, ja k ró w n ie ż , b y się n a u c z y ł w p e łn i u c z e stn ic z y ć w s p r a w o w a n e j p rz e z K o śció ł litu r g ii. T e o b ie s p r a w y m a ją m u u ła tw ić le p sz e z ro z u m ie n ie zb aw czeg o d z ie ła J e z u s a C h ry s tu s a . D la te g o n a ró ż n e sp o so b y p rz y g o to w u je się m ło d y c h do o w ocnego c z y ta n ia P is m a Ś w ięteg o . N ie c h c ą c je d n a k u p r a w ia ć coś w r o d z a ju „ s z tu k a d la s z tu k i” , w s k a z u je się n a z w ią z e k sło w a B ożego z litu r g ią . M a się n a u w a d z e w z a je m n ą z a le żn o ść k a te c h e z y i ży cia s a k r a m e n ta ln e g o . P o w ie lo k ro ć p o d k re ś la się w m a te r ia ła c h , że w s p r a w o w a n e j litu r g ii K o ś c io ła u o b e c n ia się z b aw cze d z ia ła n ie B oga. W te n z aś sp o só b litu r g ię ob o k P is m a Ś w ię te g o c z y n i się ź ró d łe m d o b o ru tr e ś c i k a te c h e z y .

Z g o d n ie z p o s tu la te m a d h o rta c ji, że w k a te c h e z ie n ie n a le ż y p o m ija ć p ro b le m ó w ż y c ia lu d z k ie g o (n r 38) o ra z z z a le c e n ie m n a te n te m a t O g ó ln e j

I n s t r u k c j i K a t e c h e t y c z n e j (n r 49), a u to r z y p o d rę c z n ik ó w S p o t k a n i a z C h r y s  t u s e m p o r u s z a ją życiow e p ro b le m y m ło d y c h i u czą m ło d z ie ż in te r p r e to w a n ia

ic h w ś w ie tle B ożego O b ja w ie n ia . N a te j d ro d z e s t a r a j ą się n iw e lo w a ć is tn ie ją c ą d w o isto ść : c o d z ie n n e ży cie i w y z n a w a n a w ia ra .

3. Stru k tu ra p od ręczn ik ów

C a ły m a t e r i a ł k a te c h e ty c z n y o m a w ia n y c h p o d rę c z n ik ó w p o d zielo n o na g ru p y te m a ty c z n e . K a ż d e j z n ic h w y z n a c z o n o k o n k r e tn e cele i p r z y p o r z ą d k o w a n o im o d p o w ie d n i m a te r ia ł. C ele te p o d a n o w p o d rę c z n ik u m e to d y c z n y m . N o w o śc ią m a te r ia łó w są zam ie sz c z o n e p o za c e la m i o g ó ln y m i k a te c h e z y , ta k ż e cele szczeg ó ło w e p o sz c z e g ó ln y c h je j części. O m a w ia się je w e W p r o 

w a d z e n i a c h t e o l o g ic z n o - a n tr o p o lo g i c z n y c h p o d rę c z n ik a m eto d y czn eg o .

I n n y c h a r a k t e r m a p o d rę c z n ik p rz e z n a c z o n y d la u c z n ia i ró ż n i się od p o d rę c z n ik a m e to d y c z n e g o d la k a te c h e ty . R ó żn ice o m a w ia szczegółow o k s. J. C h a r y ta ń s k i w e w s tę p ie do p o d rę c z n ik a m eto d y c z n e g o . I ta k p o d rę c z n ik d la u c z n ia m a d o s ta rc z a ć m ło d y m n a jis to tn ie js z y c h e le m e n tó w z z a k re s u c h ry s to lo g ii, ż y c ia K o śc io ła i ży cia c h rz e ś c ija ń s k ie g o . Z a w ie ra o n n ie z b ę d n ą w ie d z ę , k tó r a m oże s ta w a ć się im p u ls e m do o s o b isty c h ro z w a ż a ń , p o s z u k iw a ń i d e cy zji. K s ią ż k a ta w in n a p o m a g a ć m ło d e m u c h rz e ś c ija n in o w i w b u d z e n iu i r o z w ija n iu d o jr z a łe j w ia ry . N a to m ia s t c h a r a k te r y s ty c z n ą c e c h ą p o d rę c z n ik a m e to d y c z n e g o — p rz e z n a c z o n e g o d la k a te c h e ty — je s t z w ró c e n ie w ięk szej u w a g i n a p ro c e s n a b y w a n ia p rz e z m ło d y c h z d o ln o śc i sa m o d z ie ln e g o m y ś le n ia

(7)

B I U L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y

re lig ijn e g o . P o n a d to , p rz e z p ro p o n o w a n e d z ia ła n ia , z m ie rz a się do r o z w ija n ia w m ło d z ie ż y u m ie ję tn o ś c i p o p ra w n e g o m ó w ie n ia o s p r a w a c h w ia ry . N a z a k o ń c z e n ie m o ż n a p o w ie d z ie ć , że p rz e d s ta w io n e m a te r ia ły k o n ty n u u ją m o d e l w y c h o w a n ia re lig ijn e g o z a p o c z ą tk o w a n y w s e r ia c h p o d rę c z n ik ó w : B ó g z n a m i i K a t e c h i z m R e l i g i i K a t o l i c k i e j . Z a ic h o sią g n ię c ie n a le ż y u z n a ć łą c z e n ie g łó w n y c h ź ró d e ł k a te c h e z y : P is m a Ś w ię te g o i li tu r g ii ■— r o z p a tr y w a n y c h w ś w ie tle w y p o w ie d z i d o k tr y n a ln y c h U rz ę d u N a u c z y c ie lsk ie g o K o śc io ła — z s y tu a c ja m i i p r o b le m a m i p rz e ż y w a n y m i p rz e z m ło d y c h . P ró b y r o z w ią z a n ia s p r a w lu d z k ie g o ży cia p rz y p o m o cy w y z n a w a n e j w ia r y s ta n o w ią p o d s ta w ę r e lig ijn e j fo r m a c ji m ło d zieży , o k tó r e j m ó w i a d h o r t a c ja (n r 38— 40). W a rto te ż p o d k re ś lić , że p ro p o n o w a n e d z ia ła n ia z m ie rz a ją do u tr w a l e n ia w św ia d o m o śc i m ło d zieży p rz e k o n a n ia , iż p o d s ta w ą i n o rm ą p o d e jm o w a n y c h d z ia ła ń je s t J e z u s C h ry s tu s . D la te g o a u to r z y p o d rę c z n ik ó w często i c h ę t n ie p o s łu g u ją się s tw ie rd z e n ie m , że O n w c ią ż ż y je i d z ia ła w sw o im K o ściele. Co w ię c e j, u czą, że w p o słu d z e s a k r a m e n ta ln e j K o śc io ła m a m ie js c e p ra w d z iw e s p o tk a n ie c z ło w ie k a z J e z u s e m C h ry s tu s e m . B yć m oże w ła ś n ie to d ą ż e n ie a u to r ó w do ro z b u d z e n ia w m ło d y c h p o tr z e b y ży w eg o k o n ta k t u z J e z u se m C h ry s tu s e m s ta n o w i n a jw ię k s z ą w a rto ś ć o m a w ia n y c h m a te ria łó w .

ks. Z b i g n i e w M a r e k S J , W a r s z a w a - K r a k ó w

III. O S O B O W A G O D N O ŚĆ C Z Ł O W IE K A S T W O R Z O N E G O „N A O B R A Z I P O D O B IE Ń S T W O B O Ż E ”

W ażn e m ie js c e w p rz e p o w ia d a n iu K o ścio ła z a jm u je p ro b le m g o d n o ści o so b y lu d z k ie j. M ożna p o w ied zie ć, że K o śció ł je s t sz c z e g ó ln y m o b ro ń c ą lu d z k ie j g o d n o ści. N ie je d n o k r o tn ie d a ł te m u w y r a z J a n P a w e ł II. O n też w e z w a ł c z ło n k ó w M ię d z y n a ro d o w e j K o m is ji T e o lo g ic z n e j do p o d ję c ia p ra c y b a d a w c z e j n a d g o d n o ścią i p r a w a m i osoby lu d z k ie j. W w y n ik u p ra c y te o lo g ó w u k a z a ło .się s y n te ty c z n e o p ra c o w a n ie p t. G od n o ść i p r a w a o s o b y l u d z k i e j , w k tó r y m u k a z a n o te o lo g ic z n e p o d s ta w y lu d z k ie j g o d n o ści o ra z je j ź ró d ła i p ra w d z iw e z n a c z e n ie n a g ru n c ie teo lo g ii b ib lijn e j. S p r ó b u jm y nieco d o k ła d n ie j p rz e d s ta w ić to z a g a d n ie n ie .

1. C złow iek stw o rzo n y na obraz i p o d o b ień stw o Boże

P ie r w s z y opis s tw o r z e n ia c z ło w ie k a (R dz 1, 26— 27), w y w o d z ą c y się z tr a d y c ji k a p ła ń s k ie j, p r z e d s ta w ia r o z w in ię tą r e f le k s ję a n tro p o lo g ic z n ą , w k tó r e j g o d n o ść o so b y lu d z k ie j z n a jd u je w ię k sz e d o w a rto ś c io w a n ie i g łę b sze z ro z u m ie n ie . O pis te n s ta n o w ią c y te o lo g ic z n e w y ja ś n ie n ie p o c h o d z e n ia c z ło w ie k a , p rz e d e w s z y s tk im u k a z u je n a tu r ę lu d z k ie g o b y tu , o d p o w ia d a n a p y ta n ie , k im c z ło w ie k je s t i ja k ie je s t jeg o p o w o ła n ie .

P o ję c ie c z ło w ie k a ja k o is to ty s tw o rz o n e j „ n a o b ra z B oży” w y s tę p u je w S ta r y m T e s ta m e n c ie w p ię c iu m ie js c a c h (R dz 1, 26— 27; 5, 1; 9, 6; S y r 17, 1— 4; M d r 2, 23) i w ró ż n y c h k o n te k s ta c h . O d c z y ta n ie p e łn e g o w y m ia r u t r e ści o b ra z u B ożego z a w a rte g o w c z ło w ie k u i w z n io słe g o c h a r a k t e r u jeg o o so b o w e j g o d n o śc i d o s tę p n e je s t w re z u lta c ie n ie u s ta n n e j r e f le k s ji n a d p y ta n ie m o is to tę c z ło w ie k a , o to, k im on je s t w r e la c ji do B oga, i w ja k b o g a tą s t r u k t u r ę o so b o w ą z o sta ł p rz e z N iego w y p o sa ż o n y . S tw ie r d z e n ie , że c zło w ie k (m ęż cz y z n a i n ie w ia s ta ) z o sta ł s tw o rz o n y n a „ o b ra z i p o d o b ie ń s tw o B oże”, w s k a z u je n a to, że k a ż d y c z ło w ie k je s t o b ra z e m B oga i c a łą sw o ją is to tą je s t do N iego p o d o b n y 1. „ S tw o rz y ł w ięc B óg c z ło w ie k a n a sw ó j o b ra z , n a o b ra z B oży go s tw o rz y ł: s tw o r z y ł m ę żc zy zn ę i n ie w ia s tę ” (R dz 1, 27).

1 P o r. M. F i l i p i a k , B ib l ia o c z ł o w i e k u . Z a r y s a n tr o p o lo g ii b ib l i j n e j S ta r e g o T e s t a m e n t u , L u b lin 1979, 73. U ż y te słow o n a o k re ś le n ie czło w ie k a a d a m m a z n a c z e n ie z b io ro w e (ludzie) lu b w y s tę p u je w z n a c z e n iu g a tu n k o 

(8)

B IU L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y 101 Id e ę z a w a r tą w o p o w ia d a n iu o s tw o r z e n iu c z ło w ie k a „n a o b ra z i p o d o b ie ń s tw o B o że” w y ja ś n ia p o g łę b io n a a n a liz a z a s to s o w a n y c h słó w h e b r a j s k ic h s e l e m i d e m u t . W e d łu g n ie k tó r y c h e g z e g e tó w sło w a te są sy n o n im a m i b ą d ź w y ra ż e n ia m i p o k r e w n y m i 2. Id ą c za z d a n ie m św . A u g u s ty n a i św . T o m a s z a z A k w in u n a le ż a ło b y te w y ra ż e n ia p o tr a k to w a ć ro z d z ie ln ie ja k o ró ż n e a s p e k ty te j s a m e j rz e c z y w is to ś c i3. S e n s te r m i n u s e l e m w y ra ż a się w ze w n ę tr z n y m i m a t e r i a ln y m o b ra z ie , w r e p r e z e n to w a n iu oso b y , k tó r ą w y o b ra ż a . P o ję c ie to p o d k re ś la is to tn ą re la c ję , ja k a w ią ż e teg o , k to je s t o b ra z e m , z ty m , ko g o r e p r e z e n tu j e ja k o o b raz. N a to m ia s t w y ra ż e n ie d e m u t je s t b a rd z ie j a b s tr a k c y jn e i p r z e d s ta w ia p e w n e a s p e k ty teg o , co z a w ie ra w so b ie o b r a z 4. W p o d s ta w o w y m z n a c z e n iu sło w a s e l e m n a le ż y w ię c d o p a tr y w a ć się cze goś is to tn e g o i tr w a łe g o , w s e n s ie p la s ty c z n e g o o d b ic ia z e w n ę trz n y c h cech o ry g in a łu o ra z o d b ic ia jego is to ty i b y tu , w e w n ę trz n e g o z w ią z k u w s k a z u ją c e g o n a rz e c z y w is tą o b ecn o ść w n im p ie rw o w z o ru . D z ię k i te m u c zło w ie k s tw o rz o w y m . W s k a z u ją n a to ró w n ie ż z a sto so w a n e w n a s tę p n y c h w ie rs z a c h z a im k i w lic z b ie m n o g ie j. P o r. ta k ż e :' L . К o e 1 h e r, D ie G r u n d s t e l l e d e r l m a g o - D e i - - L e h r e , G e n e s is 1, 26, w : M e n s c h als B i l d G o tte s , w y d . L. S c h e f f c z y k , D a r m s ta d t 1969, 3— 9.

2 P o r. K. L. S c h m i d t , H o m o im a g o D ei i m A l t e n u n d N e u e n T e s t a 

m e n t , w : D e r M e n s c h als B il d G o ttes , dz. cyt., 23—41; M. F i l i p i a k , dz. cyt.,

80. E g zeg eci n ie zaw sze są z g o d n i w in te r p r e ta c ji se n s u i z n a c z e n ia słó w u ż y ty c h n a o k re ś le n ie c z ło w ie k a : „ o b ra z i p o d o b ie ń s tw o B oże” . S ło w o „ o b ra z ” — s e l e m zn a c z y o d b icie, s y lw e tk a , p o d o b iz n a : p o r. J. N i e m c z y k ,

Bóg, ś w i a t i c z ł o w i e k . E l e m e n t y k o s m o - a n t r o p o l o g i i s t a r o t e s t a m e n t a l n e j , R T

9 (1967) n r 2, 76; J. S z e r u d a, G e n e s is 1— 3. P r z e k ł a d i g ł ó w n e m y ś l i reli-

g i j n o -t e o lo g i c z n e , R T 2 (1960) 31; a lb o te ż po p r o s tu o b ra z , p o są g (A m 5, 26),

czy te ż w ogóle w iz e ru n e k : p o r. J. C h m i e l , C z ł o w i e k o b r a z e m Boga. U p o d s t a w a n tr o p o lo g i i b ib l ij n e j, Z n a k 29 (1977) 365; J. W. R o s ł o n, S o t e - r i o lo g i c z n y s e n s o b r a z u B ożego w c z ł o w i e k u , C T 41 (1971) z. 3, 6— 9; t e n ż e , I d e a ż y c ia w e d ł u g p i e r w s z y c h tr z e c h r o z d z ia ł ó w K s ię g i R o d z a ju , ST V 4 (1966)

n r 2, 276. N a to m ia s t sło w o „ p o d o b ie ń s tw o ” ·— d e m u t o z n acza w z ó r, m o d el, k o p ia . P o r. J. S z e r u d a, art. cyt., 31; J. N i e m c z y k , art. cy t., 76, b ą d ź te ż w z n a c z e n iu b a rd z ie j a b s tr a k c y jn y m w y ra ż a cech y p o d o b ie ń s tw a je d n e j rz e c z y do d ru g ie j (w zór, fo r m a , m o d el, k o p ia ); p o r. J. W. R o s ł o n, Id e a ż y 

cia..., art. cyt., 276, lu b n a w e t n ie m a ró ż n ic y is to tn e j w o d n ie s ie n iu do sło w a s e l e m ; p o r. J. C h m i e l , art. cyt., 365. T w ie rd z i się ró w n ie ż , że s e l e m —-

o b ra z o d n o si się do w e w n ę trz n y c h fo r m czło w ie k a, fiz y c z n y c h g ra n ic lu d z k ie j je d n o s tk i, a d e m u t do p o d o b ie ń s tw a w w e w n ę tr z n e j isto cie, w n a tu r z e d u  c h o w e j; p o r. J. N i e m c z y k , art. cyt., 83; b ą d ź te ż „ o b ra z ” w o d n ie s ie n iu do d u c h o w e g o p o d o b ie ń s tw a c z ło w ie k a do B oga p rz e z p o s ia d a n ie ro z u m u i w o li, a „ p o d o b ie ń s tw o ” w o d n ie s ie n iu d o n a d p rz y ro d z o n e g o ży cia B ożego (R dz 5, ln ) ; p o r. J. C h m i e l , art. cyt., 365. S e l e m (w g R d z 5, 1— 3) m oże ta k ż e o k re ś la ć id e ę p rz e k a z y w a n ia ży cia i je s t o k re ś le n ie m sa m e g o życia, a d e m u t je s t o k re ś le n ie m p o d o b ie ń s tw a do S tw ó rc y , k tó r e c z ło w ie k p r z e ja w ia ja k o is to ta ży w a, ro z u m n a i w o ln a , je d n a k o g ra n ic z o n a p o ję c ie m d e m u t i n ie p o  s ia d a ją c a ży cia n a ró w n i z B ogiem , a lb o te ż s e l e m o k re ś la szczeg ó ln y ro d z a j życia n a tu r a ln e g o o trz y m a n e g o te ż od B oga, a le in n e g o ro d z a ju n iż s e l e m ; p o r. J. W. R o s ł o n, I d e a życia..., art. cyt., 284; t e n ż e , S o te r io l o g ic z n y sens..., art. cyt., 7— 17.

3 P o r. C. S p i с q, D ie u e t l’h o m m e selo n le N o u v e a u T e s t a m e n t , P a r is 1961, 180— 181. 4 M. F i l i p i a k , dz. cyt., 80. A n a liz ę ró ż n o r a k ic h a s p e k tó w z n a c z e n ia s e l e m w S ta r y m T e s ta m e n c ie p rz e d s ta w ia C. P r ü m m , E i k o n e t d o x a a p u d P a u l u m . A n t h r o p o l o g i a e et christo lo g ia e bïblicae s p e c i m e n , R o m a e 1964, 1— 12.

(9)

1 0 2 B IU L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y

n y „ n a o b ra z B oży” p o s ia d a w sobie coś z b o sk o ści, a le w g ra n ic a c h lu d z k ie j o so b y ja k o o d w z o ro w a n ie B oga n a m ia r ę lu d z k ie g o b y t u 5. B liż sz e m u d o o k re - ś la n iu z w ią z k u , ja k i z a is tn ia ł m ię d z y o b ra z e m a jeg o p ie r w o w z o re m słu ż y p o ję c ie „ d e m u t — p o d o b ie ń s tw o ”, k tó r e u k a z u je w ie lo r a k ie a s p e k ty te g o z w ią z k u , jeg o n a tu r ę i c h a r a k t e r , ja k ró w n ie ż p e w n e o g ra n ic z e n ia oso b y lu d z k ie j w p o ró w n a n iu z o so b ą B oga.

W c z ło w ie k u , o k re ś la n y m b ib lijn ie ja k o „ o b ra z i p o d o b ie ń s tw o B o że”, n a le ż y d o p a tr y w a ć się tr e ś c i o n to lo g ic z n o -s ta ty c z n e j, w ja k im ś sto p n iu o d z w ie rc ie d la ją c e j is to tę B oga, i fu n k c jo n a ln o - d y n a m ic z n e j, w y n ik a ją c e j z p o d o b ie ń s tw a do B o g a 6. C z ło w ie k s tw o rz o n y „ n a o b ra z B o ży ” p o s ia d a w sobie p o n ie k ą d b o sk ą s t r u k t u r ę b y tu , k tó r e j n ig d y n ie m oże u tr a c ić , p o m im o n a w e t p o p e łn io n e g o g rz e c h u . O trz y m a ł b o w ie m p o d s ta w o w e u k o n s ty tu o w a n ie b y tu osobow ego i n ig d y n ie m oże p rz e s ta ć by ć ty m , k im s ta ł się w a k c ie s tw o rz e n ia . O n to lo g ic z n a s t r u k t u r a je d n o s tk i lu d z k ie j je s t ty m , co s ta n o w i s ta tu s lu d z k ie g o b y tu , jeg o o so b o w ej k o n s ty tu c ji, b ez k tó r e j c zło w ie k n ie m ó g łb y b y ć c z ło w ie k ie m a ja k o ta k i ró w n ie ż is to tą s tw o rz o n ą „n a o b ra z B o g a ”. In a c z e j n a to m ia s t p r z e d s ta w ia się s y tu a c ja z fu n k c jo n a ln o - d y n a m ic z n y m p o d o b ie ń s tw e m do B oga. C z ło w ie k z a c h o w u ją c sw ó j o n to lo g ic z n y s ta tu s m oże w w y m ia r z e e g z y s te n c ja ln y m n ie o d p o w ia d a ć w e w n ę trz n e j k o n s ty tu c ji b y tu , m oże o d rz u c ić r e la c ję , ja k a is to tn ie w ią ż e go z B o g iem , a w ię c o d rz u c ić e g z y s te n c ja ln e i fu n k c jo n a ln o - d y n a m ic z n e p o d o b ie ń s tw o do B oga. M ożliw ość r e a liz a c ji w e w n ę trz n e g o b y tu c z ło w ie k a , e g z y s te n c ja ln e g o p o tw ie r d z e n ia tego, k im c zło w ie k je s t w r e la c ji do B o g a i k im m oże sta ć się p rz e z u p o d o b n ie n ie do e g z y s te n c ji d z ia ła n ia B ożego, u z a le ż n io n a je s t od o sobow ego z a a n g a ż o w a n ia lu d z k ie g o b y tu p o w o ła n e g o do ży cia n a p o d o b ie ń s tw o S tw ó rc y . P o d o b ie ń stw o Boże w c z ło w ie k u z w ią z a n e je s t z a te m z d y n a m iz m e m ży cia B ożego, k tó re g o c zło w ie k m oże się p o z b a w ić p rz e z g rz e c h i o d z y sk a ć je n a p o w ró t w C h ry s tu s ie 7. 5 P o r. W. T r i l l i n g , S t w o r z e n i e i u p a d e k w e d ł u g R d z 1— 3, tł. E. S ch u lz, W a rs z a w a 1980, 41; H. K. S с h e 1 к 1 e, T e o lo g ia N o w e g o T e s t a  m e n t u , t. 1: S t w o r z e n i e , ś w ia t , czas, c z ł o w i e k , tł. M. L. D y le w sk i, K ra k ó w 1985, 105; K. R o m a n i u k , S t w o r z e n i e c z ł o w i e k a j a k o p r z e j a w o d w i e c z n e j d o b ro c i B o ż e j, Z N K U L 13 (1970) n r 3, 44; O. L o r e t z , S c h ö p f u n g u n d M y  thos . M e n s c h u n d W e l t n a c h d e n A n f a n g s k a p i t e l n d e r G enesis , S tu t t g a r t 1968, 66— 78. 6 M. F i l i p i a k o d rz u c a in t e r p r e ta c ję o n to lo g ic z n o -s ta ty c z n ą ja k o n ie z g o d n ą z d u c h e m B ib lii, p r z y j m u j e n a to m ia s t i n t e r p r e ta c ję f u n k c jo n a ln o - d y - n a m ic z n ą w o d n ie s ie n iu do c z ło w ie k a ja k o o b ra z u B ożego; p o r. dz. cyt., 84. N ie św ia d c z y to je d n a k , iż p e w ie n a s p e k t p ie rw s z e j in t e r p r e ta c ji n ie m ó g łb y z n ale źć m ie js c a n a g ru n c ie b ib lijn e j i n t e r p r e ta c ji c z ło w ie k a ; p o r. W. H r y n i e w i c z , C z ł o w i e k — is to ta o t w a r t a n a u c z e s t n i c t w o w B o g u , w : B y ć

c z ł o w i e k i e m , P o z n a ń 1974, 239; J. A n с h i m i u k, „ A n i o ł ó w są dzić b ę d z i e  m y ”. E l e m e n t y a n tr o p o lo g i i i a ngelo gii w p i e r w s z y m liście św . A p o s t o ł a P a w ł a do K o r y n t i a n , W a rs z a w a 1981, 34n.

7 P o r. J. W. H r y n i e w i c z , A. N o s s o 1, A n t r o p o l o g i a teologic zna, w : E n c y k l o p e d i a k a to l ic k a , t. 1, L u b lin 1985, 695— 697. P o w y ż sz a in t e r p r e t a  c ja b liż sz a je s t s e m ic k ie m u u jm o w a n iu c z ło w ie k a ja k o in te g r a ln e j je d n o s tk i b y to w e j, p r z e ja w ia ją c e j s w o ją b y to w ą k o n s ty tu c ję n a ró ż n y c h p ła sz c z y z n a c h d z ia ła n ia , z w łaszcza m o ra ln e g o i re lig ijn e g o . I n t e r p r e t a c j a ta n a w ią z u je ró w n ie ż do tr a d y c ji K o śc io ła W sch o d n ieg o , k tó r a z a k o rz e n io n a je s t w n a u c e g re c k ic h O jcó w K o ścio ła.

(10)

B IU L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y _{1 0 3}

2. G odność czło w ie k a jako bytu osobow ego

Z a ró w n o p ie rw s z y , ja k i d ru g i o p is s tw o r z e n ia c z ło w ie k a u k a z u je B oga w b lis k ie j r e la c ji do św ia ta , a p rz e d e w s z y s tk im do c z ło w ie k a . W R dz 2, 7 B óg s a m b e z p o śre d n io a n g a ż u je się w u k s z ta łto w a n ie fo r m y c z ło w ie k a i p r z e k a z a n ie m u „ tc h n ie n ia ż y c ia ” , zaś w R d z 1, 26 B óg w y p o w ia d a ja k b y u r o c z y s tą fo r m u łę : „ U c z y ń m y c z ło w ie k a n a N asz o b ra z , p o d o b n e g o N a m ”. N ie z a le ż n ie od p r z y ję te j in t e r p r e ta c ji z w ro tu „ u c z y ń m y ” 8 m o ż n a d o p a tr y w a ć się w n im d o s k o n a łe j r e la c ji m ię d z y o so b a m i, k tó r e s ta n o w ią p o d m io t s tw o rz e n ia c z ło w ie k a o ra z in te n c ji s tw o r z e n ia go n a o b ra z ty c h „ r e la c y jn y c h ” osób i n a p o d o b ie ń s tw o ic h „ re la c y jn e g o ” d z ia ła n ia . T a k w ięc c zło w ie k zo s ta ł w y p o sa ż o n y (ja k o o d z w ie rc ie d le n ie o b ra z u B ożego) w o n ty c z n ą s t r u k t u r ę b y tu re la c y jn e g o i o b d a rz o n y — n a p o d s ta w ie p o d o b ie ń s tw a do B oga ·— z d o ln o ś c ią do „ r e l a c y jn e j” a k ty w n o ś c i, k tó r ą p o w in ie n p o d ją ć i z re a liz o w a ć .

N a tle re la c y jn e g o u ję c ia a n tro p o lo g ii „ o b ra z u i p o d o b ie ń s tw a B oże g o ” u k a z u je się c zło w ie k ja k o osoba. P o d s ta w o w y se n s p o ję c ia oso b y z a w a r ty je s t w ła ś n ie w r e l a c y jn o ś c i9. D o sk o n a ły m p r z y k ła d e m o soby je s t B óg w t r y - n i t a r n e j re la c ji, k tó r a z n a la z ła w ie rn e o d w z o ro w a n ie w osobie lu d z k ie j. R e la c y jn y , a w ię c o so b o w y c h a r a k t e r lu d z k ie g o is tn ie n ia z o sta ł p o tw ie rd z o n y ju ż w m o m e n c ie , g d y m o w a je s t o s tw o r z e n iu c z ło w ie k a ja k o g a tu n k u czy te ż m ężc zy zn y i n ie w ia s ty , p o w o ła n y c h do w sp ó ln o ty osób (R dz 1, 27; 2, 7. 22). R e la c y jn o ść oso b y lu d z k ie j p o d k re ś lił a u to r tr a d y c ji ja h w is ty c z n e j u k a z u ją c sz c z e g ó ln ą o tw a rto ś ć c z ło w ie k a n a d r u g ą osobę: „ d la te g o to m ę ż c z y z n a o p u szcza o jc a sw ego i m a tk ę sw o ją i łą c z y się ze s w o ją ż o n ą ta k ściśle, że s t a ją się je d n y m c ia łe m ” (R dz 2, 24). W sp ó ln o ta osób m ężc zy zn y i n ie w ia s ty p o s ia d a z k o le i u s ta n o w io n ą p rz e z S tw ó rc ę o so b o w ą r e la c ję do ś w ia ta (R d z 1, 28— 30) i o s ta te c z n ie do B o g a (R dz 2, 15 — 3, 24). Bóg, s tw a r z a ją c c z ło w ie k a n a sw ó j o b ra z i p o d o b ie ń s tw o s tw o rz y ł go w ię c ja k o osobę, k tó r a

8 W śró d e g z e g e tó w n ie m a z g o d n o ści co do sp o s o b u in t e r p r e ta c ji teg o z w ro tu . N ie k tó rz y d o p a tr u ją się s e n s u u ż y te j liczb y m n o g ie j w p o d k re ś le n iu

p l u r a le m a i e s t a t i c u m B oga b ą d ź w szczeg ó ln ej r e f le k s ji n a d stw o rz e n ie m

d z ie ła o w y ją tk o w e j w a rto ś c i, a lb o te ż ch o d zić m oże o p o d k re ś le n ie w y ż sz o ści S tw ó rc y w s to s u n k u do s tw o rz e n ia . I n n i w id z ą w ty m w y ra ż e n iu w e z w a n ie s k ie ro w a n e do p o z o sta ły c h O sób T ró jc y Ś w ię te j, a jeszcze in n i do is to t n ie b ie s k ic h ; p o r. M. F i l i p i a k , dz. cyt., 84; A. G e 1 i n, P i s m o Ś w i ę t e

o c z ł o w i e k u , tł. D. S z u m s k a , P a r i s 1971, 25; С. J a k u b i e c , P r a d z i e je b i b l i j 

n e. Teolo gia G e n e s is 1— 11, P o z n a ń 1968, 22; J. S z e r u d a, art. cyt., 31. M o 

żn a te ż p rz y p u s z c z a ć , że B óg w ty m m o m e n c ie w e z w a ł n a n a r a d ę w sz y stk ie s w o je d o sk o n a ło śc i, a b y u k o ro n o w a ć d zieło s tw ó rc z e n a jd o s k o n a ls z y m d z ie łem , ja k im m oże by ć ty lk o czło w ie k : c a łe s tw o r z e n ie by ło d o b re , a le czło w ie k b y ł s tw o r z e n ie m b a rd z o d o b ry m (R dz 1, 31). P o r. S. Ł a c h , K s i ę g a R o 

d z a j u . W s t ę p — p r z e k ł a d z oryg in a łu . K o m e n t a r z , P o z n a ń 1962, 192; t e n ż e , P o c h o d z e n ie , s t a n i u p a d e k p i e r w s z y c h r o d z i c ó w w ś w i e t l e w s p ó ł c z e s n e j e g z e - g e z y , L u b lin 1959, 28.

9 P o ję c ie osoby w y p ro w a d z a się z g re c k ie g o źródło.słow u p r o s o p o n (pros — o tw a r ty na, w s to s u n k u do; o pa — tw a rz , oblicze, w y g ląd ). P o ję c ie to m ia ło b y o z n a c z a ć s k ie ro w a n ie k u d ru g ie m u , o tw a rto ś ć n a in n y c h . D la te g o p o ję c ie o so b y je s t n a w s k ro ś p o ję c ie m re la c y jn y m . Je sz c z e b a rd z ie j o tw a rto ś ć i t r a n s c e n d e n c ja o soby w y r a ż a n a je s t w p o ję c iu h ip o s ta sis is to tn ie z w ią z a n y m z re la c y jn y m ro z u m ie n ie m osoby. P o r. W. H r y n i e w i c z , K u i n t e g r a l n e j a nto lo g ii o s o b y l u d z k i e j , w : T a j e m n i c a c z ł o w i e k a . W o k ó ł o s o b y i m y ś l i ks. W i n c e n t e g o G r a n a ta , L u b lin 1985, 353— 357; T. W i 1 s к i, „ T a j e m n i c a o so b y ” — k l u c z do z r o z u m i e n i a siebie i Boga, C om 2 (1982) n r 2, 26—29; W. G r a n a t , P e r s o n a l i z m c h r z e ś c i j a ń s k i . T e o lo g ia o s o b y l u d z k i e j , P o z n a ń 1985, 55 n.

(11)

104 B IU L E T Y N K A T E C H E T Y C Z N Y

p o p rz e z ja k o ś ć sw y c h r e l a c ji do sa m e g o B o g a, do d ru g ie g o c z ło w ie k a i do ś w ia ta s ta je się b a rd z ie j o so b ą i ją p o tw ie r d z a 10.

S e n s s tw o r z e n ia c z ło w ie k a „ n a o b ra z B oży” w y r a ż a się w ię c w tr w a łe j s t r u k tu r z e o n to lo g ic z n e j, k tó r a s ta n o w i p o d s ta w ę b y tu re la c y jn e g o i k o n s ty tu t y w n ą z a sa d ę is tn ie n ia . P o d o b ie ń s tw o do B oga w y ra ż a n a to m ia s t r e l a c y jn y c h a r a k t e r lu d z k ie g o b y tu . G dy c zło w ie k n ie o d p o w ia d a n a w e w n ę trz n ą s t r u k t u r ę s w o je j n a tu r y , tr a c i to p o d o b ie ń s tw o b ą d ź je d e p re c jo n u je , a lb o po p r o s tu n ie w y k o r z y s tu je ja k o sz a n sy p o tw ie r d z e n ia w ła sn e g o b y tu n a m ia rę p o w o ła n ia S tw ó rc y . „ P o d o b ie ń s tw o do B o g a ” ja w i się w ięc ja k o z a d a n ie m o r a ln e , ja k o cel i p rz e z n a c z e n ie c z ło w ie k a do p e łn e j d o sk o n a ło śc i. „ O b ra z B o ż y ” p o z o s ta je zaw sz e w e z w a n ie m i p o w o ła n ie m , ja k b y z ia rn e m , k tó r e m a się ro z w in ą ć k u p e łn e m u „ p o d o b ie ń s tw u do B o g a ” . C h o c ia ż „ p o d o b ie ń s tw o ” m oże z a n ik n ą ć , to je d n a k „ o b ra z ” zaw sze p o z o sta n ie w e z w a n ie m do p e łn e j r e a l i z a c j i ll.

C z ło w ie k ja k o o so b a s tw o rz o n a „n a o b ra z i p o d o b ie ń s tw o B o że” p o s ia d a go d n o ść w p e łn i z n a n ą ty lk o B ogu, god n o ść, k tó r a o b ja w ia się w a u t e n ty c z n y c h re la c ja c h o so b o w y ch . D z ię k i te m u , że c zło w ie k je s t o so b ą „ r e l a c y j n ą ” p o s ia d a zd o ln o ść tr a n s c e n d e n c ji, m oże o tw o rz y ć się n a w a rto ś c i o so b o w e, o d d a ć się in n y m oso b o m w m iło ści; p o z o s ta je zaw sz e je d n o s tk ą d ia lo g a ln ą i w k a ż d e j r e l a c ji m oże b u d o w a ć in n y c h , s a m s ta ją c się b a rd z ie j d o sk o n a ły . M oże o ń ta k ż e p o tw ie r d z ić sw ó j oso b o w y s ta tu s o n to lo g ic z n y , w e jś ć n a p ła szczy zn ę o so b o w eg o z a a n g a ż o w a n ia i o d sło n ić p e łe n b la s k i m oc w ła s n e j g o d ności.

G o dność o soby lu d z k ie j, k tó r a w y n ik a z f a k t u s tw o r z e n ia c z ło w ie k a „ n a o b ra z i p o d o b ie ń s tw o B o że”, p r z e ja w ia się w re la c y jn y m is tn ie n iu c z ło w ie k a , a le ta k ż e w jeg o f u n k c ji re p r e z e n ta ty w n e j. W b ib lijn y c h o p is a c h s tw o r z e n ia c z ło w ie k a , p o za w ła ś c iw ą c z ło w ie k o w i „ re la c y jn o ś c ią ” z o s ta ła z a w a r ta id e a „ r e p r e z e n ta ty w n o ś c i”, k tó r a w s k a z u je n a is to tę b y tu lu d z k ie g o w s e n s ie jeg o n a tu r y i ź ró d ła je g o m ocy. C z ło w ie k z o sta ł w y p o sa ż o n y w szczeg ó ln e a t r y b u ty , k tó r e p o z w a la ją m u g o d n ie re p r e z e n to w a ć B oga n a ziem i.

W tr a d y c ji c h rz e ś c ija ń s k ie j w s k a z y w a n o w ie lo k r o tn ie n a ró ż n e p r e r o g a ty w y c z ło w ie k a s tw o rz o n e g o „ n a o b ra z i p o d o b ie ń s tw o B o że” , n a d a ją c e jeg o e g z y s te n c ji w z n io słą w a rto ś ć . P o d k re ś la n o ja k o is to tn e e le m e n ty ro z u m i w o lę, d u c h o w ą n a tu r ę c z ło w ie k a , p o d a tn o ś ć n a d z ia ła n ie ła s k i, n ie ś m ie r te l n o ść d u szy , zd o ln o ść p o z n a n ia B oga, u c z e s tn ic tw o w jeg o ży ciu , zd o ln o ść m o r a ln e g o d o s k o n a le n ia się i tr a n s c e n d e n c ji. S zczeg ó ln ie z aś m ą d ro ść , zd o ln o ść m iło w a n ia , tw o rz e n ie i p a n o w a n ie n a d ś w ia te m b y ły n ie z w y k ły m p r z y w ile je m w y n ik a ją c y m z u s ta n o w io n e j p rz e z S tw ó rc ę p o z y c ji c z ło w ie k a 12.

W u ję c iu b ib lijn y m g o d n o ść o soby lu d z k ie j u ja w n ia się ju ż w sa m e j p o s ta w ie B o g a w a k c ie s tw o r z e n ia cz ło w ie k a . A k t te n p o p rz e d z o n y czy to r e f le k s ją B oga, czy te ż n a r a d ą is to t n ie b ie s k ic h , d o b rz e o d d a je se n s z a m ia r u s tw o r z e n ia b a rd z o w a rto ś c io w e g o d zieła, ró żn eg o od ś w ia ta , p a n u ją c e g o n a d 10 P o r. R . l e T r o c q u e r , K i m j e s t e m ja — c z ł o w i e k ? Z a r y s a n t r o p o  logii c h r z e ś c i j a ń s k i e j , tł. O. S c h e re r, P a r is 1968, 18— 20; А. В o n o r a , C z ło  w i e k o b r a z e m В о д а w S t a r y m T e s t a m e n c i e , C om 2 (1982) n r 2, l i n ; R. R o  g o w s k i , C z ł o w i e k w o d w i e c z n y m p la n i e B o ż y m , CS 7 (1975) 30n. u P o r. M. F l i c k , Z. A 1 s z e g h y, F o n d a m e n t i di u n a a n tr o p o lo g ia teologica, F ire n z e 1970, 71— 73.

12 P o r. А. В o n o r a, art. cyt., 6— 15; W. T r i l l i n g , dz. cyt., 41— 45; W. G r a n a t , dz. cy t., 180n; M. F l i c k , Z. A l s z e g h y , dz. cyt., 65— 67;

B. Μ o n d i n, A n t r o p o l o g i a teologica. Sto r ia , probiern i, p r o s p e tti v e , A lb a 1977, 91·— 122. S zczegółow o z a g a d n ie n ie o b ra z u w tr a d y c ji c h rz e ś c ija ń s k ie j o p ra c o w a ł P. S c h w a n z , I m a g o D ei ais c h r i s to l o g is c h -a n tr o p o lo g i s c h e s P r o 

b l e m i n d e r G e s c h ic h t e d e r a l t e n K i r c h e v o n P a u lu s bis C l e m e n s v o n A l e k - s a n d r ie n , H a lle 1970, 87— 173; L. A. K r u p a , O b r a z B o ż y w c z ł o w i e k u w e d ł u g n a u k i św . A u g u s t y n a , L u b lin 1948.

(12)

n im w sp o só b ro z u m n y i w o ln y . W sz y s tk ie b y ty z o sta ły p o w o ła n e do is tn ie n ia p rz e z S ło w o B o g a, c z ło w ie k zaś z o s ta ł s tw o rz o n y p rz e z J e g o sz c z e g ó ln ie j sze i u ro c z y s te p o s ta n o w ie n ie , a w ię c o to c z o n y z o s ta ł n a d z w y c z a jn ą tr o s k ą i m iło ś c ią B oga, co te ż św ia d c z y ć m u s i o w a r to ś c i J e g o p rz e d s ię w z ię c ia . B li sk o ść B oga w a k c ie s tw o r z e n ia c z ło w ie k a w y ra z iła się z w ła sz c z a w Je g o r e l a c ji do c z ło w ie k a , k tó r ą m o ż n a o k re ś lić r e l a c ją m iło ści, a lb o w ie m z o s ta je p rz e z B oga s tw o rz o n e dzieło p o s ia d a ją c e n ie z w y k łą w a rto ś ć i b ę d ą c e p r z e d m io te m szczeg ó ln eg o z a a n g a ż o w a n ia ze s tro n y S tw ó rc y 13.

W ś w ie tle a n tr o p o lo g ii b ib lijn e j c zło w ie k o d g ry w a ja k o o so b a s p e c ja ln ą ro lę w o b ec całe g o s tw o r z e n ia , z a jm u je w y ją tk o w e m ie js c e w św iecie. M a b o w ie m n a ś la d o w a ć B oga w J e g o d z ia ła n iu i w y k o n y w a ć w ła d z ę n a d św ia te m , m a by ć ja k b y p rz e d łu ż e n ie m s tw ó rc z e g o d z ia ła n ia B oga (R dz 1, 27n; 5, 1— 3). C z ło w ie k z d o ln y do m y ś le n ia , m ó w ie n ia , d z ia ła n ia i są d z e n ia je s t w s ta n ie o p a n o w a ć p rz y ro d ę , w c h o d z ić z n ią w tw ó rc z ą re la c ję , a p rz e d e w s z y s tk im ro z w ija ć r e la c ję z B o g iem . P o d s ta w ą ty c h m o ż liw o śc i c z ło w ie k a są jeg o w e w n ę trz n e i o n to lo g ic z n e d y sp o z y c je . O so b o w a k o n s ty tu c ja c z ło w ie k a , jeg o s t a tu s o so b o w y i o n to lo g ic z n y , je s t w ła ś c iw o ś c ią je d n o s tk i lu d z k ie j s tw o r z o n e j „ n a o b ra z B o ży ” , k tó r a d z ię k i te m u s ta je się b y te m z d o ln y m do i n t e r p e r so n a ln y c h r e la c ji. B óg s tw o r z y ł c z ło w ie k a ja k o oso b ę w y p o s a ż o n ą w szcze g ó ln e m o ż liw o śc i r e la c y jn e w y n ik a ją c e z k o n s ty tu ty w n y c h z d o ln o śc i jeg o b y tu 14.

C z ło w ie k w z a m ia ra c h B oga s ta ł się o so b ą z b o g a tą s t r u k t u r ą o n to lo - g ic z n ą i n a te j p o d s ta w ie z o sta ł p rz e z N iego w e z w a n y do o so b o w y c h r e l a cji. R e la c ję m ię d z y B o g iem a c z ło w ie k ie m , ro z s z e rz o n ą n a r e la c ję do św ia ta , u z a s a d n ia tr e ś ć b ło g o s ła w ie ń s tw a Bożego. Z a p e w n ia ło o no c z ło w ie k o w i p o tę g ę i p a n o w a n ie n a d ś w ia te m o ra z p ło d n o ść (R dz 1, 28), w y ra ż a ło szczeg ó ln ą b li sk o ść i so lid a rn o ś ć B oga z c a ły m s tw o rz e n ie m . B óg z a p e w n ia ją c c z ło w ie k a : „ J a b ę d ę z t o b ą ” w y ra ż a a k t w o li d a w a n ia czegoś z sie b ie bądź', d a w a n ia sie b ie k a ż d e j oso b ie l u d z k i e j 15.

3. N adprzyrodzony ch arakter lu d zk iej godności

W a n tr o p o lo g ii b ib lijn e j c zło w ie k zaw sze p o jm o w a n y je s t in te g ra ln ie , m im o teg o m o ż n a w y ró ż n ić ja k b y d w a sp o so b y m ó w ie n ia o c zło w ie k u : w a sp e k c ie n a tu r a ln y m i n a d p rz y r o d z o n y m . Z w ią z e k c z ło w ie k a ze św ia te m , z p rz y r o d ą o ra z w s z y s tk ie jego p sy c h o fiz y c z n e i n a t u r a l n e z d o ln o śc i n a b ie r a ją w a r to ś c i n a d p rz y r o d z o n e j w b e z p o ś r e d n im o d n ie s ie n iu do B o g a i z a ż y łe j z N im p r z y ja ź n i. C z ło w ie k s tw o rz o n y „n a o b ra z B o ży ” c a ły je s t d z ie łe m B oga, łą c z n ie ze s f e r ą c ie le s n ą (R dz 9, 6), k tó r a w r a z ze s f e r ą p sy c h ic z - n o -d u c h o w ą k s z ta łt u je p o s ta w ę n a d p rz y r o d z o n y c h r e l a c ji o ra z w p ły w a n a c a ło k s z ta łt ż y c ia i d z ia ła ln o ś c i o so b y lu d z k ie j. S zczeg ó ln e z n a c z e n ie w ż y c iu o so b o w y m c z ło w ie k a p o s ia d a je g o s t r u k t u r a d u c h o w a , k tó r a czy n i go w św ie c ie b y te m tr a n s c e n d e n tn y m , z d o ln y m do p rz e k r a c z a n ia o g ra n ic z e ń d o

13 P o r. C. J a k u b i e c , P r a d z i e j e b ib lijn e , dz. cyt., 22; M. F i l i p i a k ,

dz. cyt., 71; G. v o n R a d , e ik o n , w : T h eo lo g ica l D ic ti o n a r y o f th e N e w

T e s t a m e n t , w y d . G. K itte l, tł. G. G e o ffre y , W. B ro m ile y , D. L itt, t. 2, M i

c h ig a n 1976, 391; K. H. S с h e 1 к 1 e, dz. cyt., 106; R. R o g o w s k i , art. cyt., 28η.

u P o r. J. C h m i e l , art. cyt., 365 n ; A. G e 1 i n, dz. cyt., 30; C. L o  r e t z, S c h ö p f u n g u n d M y t h o s , dz. cyt., 92— 98; P . G. D u n с k l e r , Das B il d

G o tte s i m M e n s c h e n ( G e n 1, 26—27), w : D er M e n s c h als B i l d G o ttes , dz. cyt.,

77— 78.

15 P o r. K. R o m a n i u k , S t w o r z e n i e c z ł o w i e k a ja k o p r z e j a w o d w i e c z 