A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FOLIA LINGUISTICA 3, 1982
Z o fia Wychowaniec
ZUR ANWENDUNG DER ÜBERSETZUNG ALS LEHRTECHNIK IN EINIGEN PHASEN DES FREMDSPRACHENERWERBS
I . P l a t z d e r Ü b e rse tz u n g i n d e r D a rb ie tu n g s p h a s e
"D as Z i e l d e r D a rb ie tu n g s p h a s e i s t p a s s i v e s B ekanntm achen d e r L ern en d en m it neuem L e h r m a t e r i a l . M it H i l f e von z u g ä n g li c h e n T ec h n ik en s t r e b e n w ir d a n a c h , beim S c h ü le r E rkennungsm a t r i z e n h e r a u s z u b i ld e n , sow ohl b e z ü g lic h d e s s e m a n tis c h e n w ie auch d e s s t r u k t u r e l l e n S y stem s d e r F re m d sp ra c h e . D ie s e P h ase s o l l t e im F r o n t a l u n t e r r i c h t , b e i v e r h ä l t n is m ä ß i g k l e i n e r , a u f P e rz e p t i o n g e s t e l l t e n A k t i v i t ä t d e r S c h ü le r , denen d e r L e h r e r n eu e 4 s p r a c h l i c h e E lem en te d a r b i e t e t ( e r k l ä r t ) d u r c h g e f ü h r t w erden" . 1 . S e m a n tls le ru n g d e r L ex ik E in e s d e r G r u n d p r in z ip ie n d e r am A nfang d e r v i e r z i g e r J a h r a d e s XX. J a h r h u n d e r t s i n den USA e n ts ta n d e n e n a u d i o l i n g u a l e n Me th o d e war d i e E lim in ie r u n g d e r M u tte rs p ra c h e a u s dem A n eig nu ng s p ro z e ß d e r F re m d sp ra c h e . Das e rg a b s i c h a u s den F e s t s t e l l u n g e n , d a ß d e r F r e m d s p r a c h e n u n te r r ic h t a n a lo g zum S p ra c h e rw e rb d u rc h d a s Kind v e r l ä u f t , und daß d i e E lim in ie r u n g d e r M u tte rs p ra c h e den L ernend en a u f o p tim a le W eise v o r d e r I n t e r f e r e n z s e i n e r M u tte r s p r a c h e s c h ü t z t . Ü b e rs e tz u n g s lo s e T ech n ik en d e r E in fü h ru n g
1 W . P f e i f f e r , T e o r e ty c z n e podstaw y p r e p a r a c j i m ate r i a ł ó w g l o t to d y d a k ty c z n y c h , P oznań 1975, S . 6 8 - 6 9 .
und E r k l ä r u n g d e r L e x ik waren f ü r d i e a u d i o l i n g u a l e Methode j t y - p i s c h . 2 F . G rucza u n t e r s c h e i d e t g r u n d s ä t z l i c h d r e i A r t e n von m e t a - s p r a c h l i c h e n O p e r a ti o n e n , , m i t d e r e n H i l f e d i e B edeu tu n g n e u e r l e x i k a l i s c h e r E i n h e i t e n d e k o d i e r t w i r d : 1) d i r e k t e Angabe d e r D e s i g n a t e d e r Z e i c h e n ;
2 ) i n n e r s p r a c h l i c h e Ü b e r s e t z u n g d h . Angabe von Antonymen, Synonymen, D e f i n i t i o n e n ; 3) i n t e r s p r a c h l i c h e Ü b e r s e t z u n g d h . Angabe d e r Ä q u i v a l e n t e i n d e r M u t t e r s p r a c h e d e s L ernenden bzw. i n e i n e r a n d e r e n , f r ü h e r b e h e r r s c h t e n F r e m d s p r a c h e . F . C l o s s e t ^ s t e l l t f e s t , da(3 d i e Ü b e r s e t z u n g n u r im e n t s p r e c h e n d e n S ta d iu m d e r F r e m d s p r a c h e n e r l e r n u n g h e r a n g e z o g e n wer den d a r f . U n b e a n tw o r t e t b l e i b t j e d o c h d i e F r a g e , wann d i e s e s S ta d i u m e r r e i c h t w i r d . S e i n e s E r a c h t e n s ' i s t d i e Ü b e rs e tz u n g n u r M i t t e l zum N achweisen d e r U n t e r s c h i e d e zw ischen zwei S p ra c h e n , s i e kann auc h a l s M i t t e l z u r K o n t r o l l e d e r b e h e r r s c h t e n K en n t n i s s e g e l t e n . R. Lado^ l e h n t d i e Ü b e r s e t z u n g a b , w e l l W örter o f t n i c h t ä q u i v a l e n t s i n d . Ä h n l i c h e Meinung v e r t r i t t au c h B. 5 B i e l a jew , e i n s o w j e t i s c h e r P s y c h o l o g e , d e r m e i n t , daß " m it H i l f e d e r Ü b e r s e t z u n g d e r S in n e i n e s W ortes n u r i n solchem F a l l e e r k l ä r t werden k ann, wenn d i e beim Gebrauch von W örtern d e r Frem d- und M u t t e r s p r a c h e a u s g e d r ü c k t e n B e g r i f f e z u e i n a n d e r im V e r h ä l t n i s v ö l l i g e r Ü bereinstim m ung v e r b l e i b e n .
Da a b e r s o l c h e V e r h ä l t n i s s e s e h r s e l t e n z u s t a n d e kommen, s o l l D'an d a r a u s s c h l i e ß e n , daß S e m a n t l s i e r u n g d e r W ö rte r e i n e r Fremd s p r a c h e m i t t e l s d e r Ü b e rs e tz u n g n u r i n s p o r a d i s c h e n F ä l l e n v e r w e n d e t werden d a r f , wenn, e s w i r k l i c h v ö l l i g e Ü bereinstim m ung d e r B e g r i f f e s t a t t h a t " . W. Marton^ s o n d e r t f o l g e n d e S e m a n t i s i e r u n g s t e c h n i k e n d e r n eu e n L exik a b : л 4 • F . G r u c z a , F r e m d 3 p r a c h e n u n t e r r i c h t und Ü b e r s e t z u n g , " G l o t t o d i d a c t i c a " 1971, N r . V, S . 38. ^ F . С 1 о s s e t , D i d a k t i k d e s n e u s p r a c h l i c h e n U n t e r r i c h t s , München 1965, S . 9 4 . l> R. L a d o , Moderner S p r a c h u n t e r r i c h t , München 1971, S . 8 2 . '’ B . B i e l a j e w , Z a r y s p s y c h o l o g i i n a u c z a n i a języków o b c y c h , Warszawa 1969, S . 159. ^ W. M ^ r t o n . Dydaktyka j ę z y k a obcego w s zk o l e i r e d n i e j . P o d e j ś c i e k o g n ity w n e , Warszawa 1978, s . 118-119.
1) a n s c h a u l i c h e T e c h n ik ,
2 ) Angabe von P a ra p h ra s e n und Synonymen l n d e r F re m d s p ra c h e , 3) Angabe d e r Ä q u iv a le n te und E r k lä r u n g e n i n d e r M u tte r s p r a c h e . '
Ü b e r s e t z u n g s l o s e S e m a n t i s i e r u n g s a r t g a r a n t i e r t n i c h t d i e E l i m i n i e r u n g d e r f a l s c h e n A s s o z i a t i o n e n b e z ü g l i c h d e r B e d e u tu n g . Bei Anwendung d e r Ü b e rs e tz u n g i s t d e r L e h r e r s i c h e r , daß d a s l e x i k a l i s c h e M a t e r i a l r i c h t i g v e r s t a n d e n w u rd e . I n d e r Anfang s e t a p p e d e s F r e m d s p r a c h e n u n t e r r i c h t s b e s c h r ä n k t s i c h d e r L e h r e r a u f d i e D a r b i e t u n g d e r B edeutung e i n e s W ortes n u r im g eg e b en en K o n t e x t . A n d e re, d u r c h g eg e b en en K o n t e x t n i c h t v e r l a n g t e Bede u tu n g e n werden s p ä t e r , im Moment i h r e s A u f t r e t e n s i n n e u e n T e x t e r k l ä r t . N i c h t immer g e n ü g t e s , dem S c h ü l e r n u r e i n e i n z i g e s Ä q u i v a l e n t a n z u g e b e n . F a l l s d i e D i s t r i b u t i o n d e r Homonymie i n d e r Fremd- und M u t t e r s p r a c h e u n t e r s c h i e d l i c h 1 s t , o d e r d e r Be r e i c h b e i d e r Lexeme v e r s c h i e d e n i s t , g i b t man den L ernenden e i n p a a r E n ts p re c h u n g e n o d e r D e f i n i t i o n e n i n Form e i n e r W ortgruppe e v e n t u e l l e i n e s S a t z e s .
D ie Ü b e r s e tz u n g i n d e r S e m a n t i s l e r u n g s p h a s e b e s i t z t Ih re Vor- und N a c h t e i l e . D ie s e E r k l ä r u n g s a r t . d e s neuen W o r t s c h a t z e s i 3 t s e h r ökonom isch, d e r L e h r e r i s t s i c h e r , daß d i e L ern en d en d a s l e x i k a l i s c h e M a t e r i a l r i c h t i g v e r s t a n d e n h a b e n . D ie Ü b e r s e t z u n g s t e c h n i k i s t f ü r den L e h r e r v e r h ä l t n i s m ä ß i g l e i c h t .
A. L e o n tJew und I . Z i m n ia j a 7 b e h a u p t e n : "Wenn w i r im Orga n i s i e r e n d e s U n t e r r i c h t s d i e M ö g l i c h k e i t und N o t w e n d i g k e i t , s i c h a u f d i e M u t t e r s p r a c h e zu s t ü t z e n , n i c h t b e r ü c k s i c h t i g e n , so w i r d d e r L ern en d e gew ohnheitsgem äß ohne u n s e r e H i l f e und T e i l nahme s i c h i h r e r b e d i e n e n . Wir d ü r f e n d i e M ö g l i c h k e i t e i n e r A usnutzung d i e s e r s p o n t a n e n Tendenz d e s L ern en d en n i c h t g e r i n g s c h ä t z e n und h aben au c h k e i n R e c h t d a z u " . Die vollkommen a u t o m a t i s i e r t e M u t t e r s p r a c h e i s t f ü r den Lernenden B e z u g s o b j e k t , m i t dem e r a l l e s v e r g l e i c h t . Die V e r s u c h e , d i e M u t t e r s p r a c h e a b z u l e h n e n , können k e i n e g u t e n R e s u l t a t e m i t s i c h b r i n g e n . I n d e r A n fa n g s e ta p p e s p r e c h e n f ü r d i e Ü b e r s e tz u n g i n d e r S e - m a n t i s i e r u n g s p h a s e f o l g e n d e G e s i c h ts p u n k t e s 7 A. L e o n t j e w , I . Z i m n i a j a , W ła śc iw o ś c i p s y c h o l o g i c z n e początkow ego sta d iu m opanowania j ę z y k a obcego, L^ir»! 3 P odstaw y naukowe n a u c z a n i a J ę z y k a r o s y j s k i e g o , pod r e d . S . S i a
1) U n k e n n tn i s d e r F re m d s p ra c h e , 2 ) P r i n z i p d e r Z e i t ö k o n o o i e . Der N a c h t e i l d e r Ü b e r s e t z u n g i s t e i n e a l l z u s c h n e l l e Deko d i e r u n g d e r B e d e u tu n g , was im g e w is s e n S in n e ' z u r H e r a b s e t z u n g d e r A k t i v i t ä t b e i t r a g e n - k a n n . 2 . D a r b i e t u n g d e s grammat i s c h e n M a t e r i a l s
D ie A nhänger d e r a u d i o l i n g u a l e n Methode w aren d e r Meinung, daß кап d i e Grammatik v ö l l i g a u s dem U n t e r r i c h t s p r o z e ö e l i m i n i e r e n s o l l . Die S c h ü l l e r s o l l e n f e r t i g e S t r u k t u r e n l e r n e n . Die B e h e r r s c h u n g von g ra m m a tis c h e n R eg eln würde d a r a u f E i n f l u ß h a b e n , daß man s i c h d e r F re m d sp ra c h e a u f r e f l e x i v e Weise b e d i e n t e .
" I n d e r k l a s s i s c h e n G e s t a l t d e r a u d i o l i n g u a l e n Methode l e h n t man d i e D a rle g u n g dem S c h ü l e r i r g e n d w e l c h e r M e t a s p r a c h e i n F o ra von g r a m m a t i k a l i s c h e n E r l ä u t e r u n g e n , R eg eln und T a f e l n a b . Das P ro b le m d e r D a r b i e t u n g und E r k l ä r u n g d e r g ra m m a tis c h e n E r s c h e i n ungen t r i t t h i e r a l s o n i c h t a u f . Die g ra m m a tisc h e S t r u k t u r w ird von den S c h ü l e r n m i t H i l f e von D r i l l ü b u n g e n b e h e r r s c h t . Manchen T h e o r e t i k e r n d e r a u d i o l 'i n g u a l e n Methode nac h i s t d i e B e n e r r - s c h u n g von R e g e ln s o g a r n a c h t e i l i g , w e i l bew ußte Anwendung d i e s e r R e g e ln n i c h t d i e R e d e g e w a n d th e i t zu e r r e i c h e n g e s t a t t e t " .
D ie k o g n i t i v e . Methode l e g t e g r ö ß e r e n Wert a u f den Gramma t i k u n t e r r i c h t . Der S c h ü l e r l e r n t e i n e z i e m l i c h g r o ß e Anzahl von B © i s p i e l e n , w e lc h e d i e gege b en e g ra m m a tisc h e E r s c h e i n u n g b e t r e f f e n , d an a ch kommt e s z u r F o r m u l ie r u n g von R e g e ln und E r l ä u t e r u n g e n . Neben d e r I n d u k t i o n b e v o r z u g t man auch i n d e r k o g n i t i v e n Methode d i e g ra m m a tisc h e D e d u k tio n , d a s h e i ß t den L e r n e n den w i r d d i e R e g e l an g e g e b e n , n a c h d e r man d i e d a r g e b o t e n e E r s c h e i n u n g m i t e n t s p r e c h e n d g e w ä h l te n B e i s p i e l e n i l l u s t r i e r t .
A. N i k i e l ^ u n t e r s c h e i d e t v i e r E t a p p e n , ü b e r d i e d e r Gramma t i k u n t e r r i c h t v e r l ä u f t :
8 J . 3 m 6 1 s k a , W sp ó łcz esn e t e n d e n c j e w metodyce n a u c z a n i a języków o b c y c h , " J ę z y k i Obce w S z k o le " 1976, N r . 4, s . 19&
^ A . N i k i e l , Metodyka n a u c z a n i a j ę z y k a n i e m i e c k i e g o , Warszawa 1964, S , 122.
1 ) i n d u k t i v e V o r b e r e itu n g ,
2 ) Auf s c h r e ib e n an d e r T a f e l und E in t r ä g e n i n d i e H e f te e n t s p re c h e n d g e w ä h l te r B e i s p i e l e , •
3) A n a ly se und E rk lä r u n g d e r n eu e n E rs c h e in u n g a u f G rund von B e i s p i e l e n ,
4 ) V e ra llg e m e in e r u n g i n F o ra von R e g e ln .
D ie R eg eln w erden m e is te n s i n d e r M u tte r s p r a c h e f o r m u l i e r t , w e il e s h i e r um s c h n e l l e s und vollkom m enes V e r s te h e n d e r p r ä s e n t i e r t e n E rs c h e in u n g g e h t . Dann w ird d i e n e u e S t r u k t u r a u to m a ti s i e r t .
G ram m atische E r l ä u t e r u n g e n k e n n z e i c h n e n s i c h d a d u r c h , . daß s i e f u n k t i o n e l l e n und p r a k t i s c h e n C h a r a k t e r haben? m e i s t e n s b i l d e n s i e k e i n e n A u sg an g sp u n k t im U n t e r r i c h t s p r o z e ß , so n d e r n Zu sammenfassung und S y s t e m a t i s i e r u n g d e r f r ü h e r e i n g e f ü h r t e n g r a m m atischen P ro b le m e .
I I . P l a t z d e r % e r s e t z u n g l n d e r Automat i s i e r u ng a ph ase
“ Die S p e i c h e r u n g und F e s t i g u n g J e g l i c h e r S p r a c h e l e m e n t e , oh n e R ü c k s i c h t a u f d i e D a r b i e t u n g s t e c h n i k b i l d e t e i n e u n e r l ä ß l i c h e B edingung d e r S p r a c h e r l e r n u n g . Nach dem p a s s i v e n B e h e r r s c h e n d e s d a r g e l e g t e n S t o f f e s b e g i n n t d i e P h a s e d e r A u t o m a t i s i e r u n g s übungen, d e r e n H a u p t a u f g a b e . 1 s t , d i e f r ü h e r e r k l ä r t e n S p r a c h e l e m en te zum Bau d e r S p r a c h m a t r i z e n o d e r a n d e r s d e r S p rac hkom pe tenz zu s p e i c h e r n " 1 0 .
I n d e r Z e i t d e r Anwendung d e r a u d i o l i n g u a l e n Methode l e g t e man e i n e n g ro ß e n Wert a u f v e r s c h i e d e n a r t i g e A u t o m a t i s i e r u n g s ü bungen und D r i l l . Durch D r i l l ü b u n g e n s o l l t e n s i c h d i e Lernenden a r e f l e x i v d i e S p r e c h f e r t i g k e i t a n e i g n e n , dem P r i n z i p gemäß: " d a s S p re c h e n i s t p r i m ä r * .
Die B e g rü n d e r d e s a u d i o l i n g u a l e n L e h r m o d e lls - C. F r i e s und R. Lado s i n d auch B e g rü n d e r d e r P a t t e r n - M e t h o d e , d i e n i c h t von g ra m m a tisc h e n R e g e ln , so n d e r n von s o l c h e n M u s t e r s ä t z e n a u s g e h t , d i e n i c h t e r k l ä r t , s o n d e r n d u r c h s t ä n d i g e s W ie d e rh o le n zu f e s t e n G ew ohnheiten a u t o m a t i s i e r t werden s o l l e n . Die N o t w e n d ig k e it d e r A u t o m a t i s i e r u n g im P ro z e ß d e r H e r a u s b il d u n g von s p r a c h l i
c h e n G ew ohnheiten r e s u l t i e r t h a u p t s a c h l i c h a u s v i e r g r u n d le g e n -■ •> -i-t den V o ra u s s e tz u n g e n : 1) A u to m a tis ie ru n g a r b e i t e t dem V e rg e s s e n e n tg e g e n , 2) A u to m a tis ie r u n g s e t z t d i e G e fa h r d e r I n t e r f e r e n z h e r a b , 3) A u to m a tis ie r u n g e r m ö g lic h t i n H i n s i c h t a u f n e u r o p h y s io lo - g i s c h e R e g e lm ä ß ig k e ite n e i n e s c h n e l l e und n a t ü r l i c h e Kommunika
t i o n ,
4 ) A u to m a tis ie r u n g b i l d e t d i e u n e r l ä ß l i c h e B eding un g d e s T r a n s f e r s .
Die A nhänger d e r k o g n i t i v e n Methode l e h n e n n i c h t e n t s c h i e d e n F e s t i g u n g s ü b u n g e n a b , s i e w erden a b e r n i c h t e r s t r a n g i g b e t r a c h
t e t , D ie T h e o r i e d e s bew ußten E r l e r n e n s d e s s p r a c h l i c h e n Kodes p o s t u l i e r t e i n e i n t e l e k t u e l l e und bew ußte E i n s t e l l u n g zum S ys
tem d e r g eg e b en en F r e m d s p r a c h e . D e sh a lb w aren manche V e r t r e t e r d i e s e r T h e o r i e d e r Meinung, daß d i e A u t o m a t i s i e r u n g s t u f e n w e i s e d u r c h den S p ra c h g e b r a u c h e r f o l g t . I n dem a u f d i e k o g n i t i v e Methode g e s t ü t z t e n U n t e r r i c h t w i r d d i e Ü b e r s e tz u n g a l s Ü b u n g s te c h n ik w e i t v e r w e n d e t . Die S c h ü l e r ü b e r s e t z e n a u s d e r M u t t e r - i n d i e F rem d sp ra ch e o d e r u m g ek eh rt S ä t z e , d e r e n f r e m d - und m u t t e r s p r a c h l i c h e S t r u k t u r e n s i c h v o n e i n a n d e r w e s e n t l i c h u n t e r s c h e i d e n . Bewußt ü b t man d i e s e s p r a c h l i c h e n E lem en te e i n , i n denen d i e I n t e r f e r e n z d e r M u t t e r s p r a c h e a u f t r e t e n k a n n . A l s Ü b u n g s te c h n ik a u f t r e t e n d e Ü b e r s e tz u n g v e r l a n g t von dem S c h ü l e r g r o ß e A k t i v i t ä t ; e r muß d i e g egebene S t r u k t u r i n d e r F re m d s p ra c h e a u s d r ü c k e n und g r o ß e A ufm erksam keit a u f d a s Aus- g a n g s - u n d Z i e l s t r u k t u r k o n t r a s t i e r e n d e E lem en t l e n k e n .
Die Ü b e r s e t z u n g s p i e l t i n d e r A u t o m a t i s ie r u n g s p h a s e noch e i n e w i c h t i g e R o l l e . Es g e h t h i e r n ä m lic h um V e r g l e i c h e n • und A n a l y s i e r e n von S ä t z e n o d e r T e x t e n , d i e sowohl i n d e r Frem d- w ie auc h i n d e r M u t t e r s p r a c h e angegeben s i n d . D i e s e F e s t i g u n g s - t e c h n i k k n ü p f t an d i e i n t e r l i n e a r e Methode, b e i d e r e i n T e x t m i t w ö r t l i c h e r Ü b e r s e t z u n g den A usgangspunkt b i l d e t . Die r i c h t i g e Ü b e r s e t z u n g f o l g t dem T ex t n a c h .
Die Ü b e r s e t z u n g s t e c h n i k w i r d auch i n d e r A u t o m a t i s i e r u n g s p h a s e v e r w e n d e t , d i e Ü b u n g ste c h n ik e n a b e r , w e lc h e z u r M
echani-11 T. W o ź n i c k i , E . Z a w a d z k a , Fazy p r o c e s u p r z y s w a j a n i a j ę z y k a o b ce g o . Warszawa 1979» S . 3 4 .
s i e r u n g dea s p r a c h l ic h e n M a t e r ia l s b e i t r a g e n , s p i e l e n i n d i e s e r P h a se dea F re m d sp ra c h e n e rw e rb s d i e p rim ä re R o l l e .
I I I . P l a t z d e r Ü b e rs e tz u n g i n d e r K o n t e x t u a l i s l e r u n g s p h a s e
"D ie K o n t e x t u a li s le r u n g s p h a s e i s t e in e P h a se d e r s y n t h e t i sc h e n K om m unikationsübungen. Neben den o p tim a le n S ä tz e n t r e t e n h i e r auch im b r e i t e n Umfang E l l i p s e n , i n n a t ü r l i c h e n und s i t u a
-12 t i o n s g e b u n d e n e n D ia lo g e n a u f " . I n d e r K o n t e x t u a l i s l e r u n g s p h a s e w ir d d a s von dem S c h ü l e r a n g e e l g n e t e s p r a c h l i c h e M a t e r i a l a u f n e u e S i t u a t i o n e n ü b e r t r a g e n . A u t o m a t i s i e r t e und g e f e s t i g t e l e x i k a l i s c h e E i n h e i t e n t r e t e n im a n d e r e n , n e u e n K o n t e x t a u f , d e r von dem L e h r e r v o r g e s c h l a g e n w i r d . A. B r z e s k i 1^ b e h a u p t e t , daß e i n a u t o m a t i s c h e s R e p r o d u z ie r e n d e r g e ü b te n S t r u k t u r e n n i c h t d a s U n t e r r i c h t s z i e l d e r F re m d s p ra c h e s e i n k a n n . Das Z i e l d e r K o n t e x t u a l i s l e r u n g s p h a s e machen Kon v e r s a t i o n s ü b u n g e n a u s . S i t u a t i v e K o n t e x t u a l i s i e r u n g w ird vom Leh r e r i n Anlehnung an I l l u s t r a t i o n e n , B i l d e r , F ilm e und D ias g e s c h a f f e n . I n d i e s e r P hase angew andte Übungen t r a g e n z u r A u s a r b e i t u n g s c h n e l l e r und f e h l e r f r e i e r A p p l i k a t i o n von g e w ä h lte n und g u t g e f e s t i g t e n S a t z s t r u k t u r e n i n be s tim m te n S i t u a t i o n s b e d i n gungen b e i .
I n d e r Z e i t d e r Anwendung d e r a u d i o l i n g u a l e n Methode gab e s e i g e n t l i c h k e i n e n P l a t z f ü r K o n t e x t u a l i s l e r u n g s p h a s e , i n d e r man vom Lernenden d i e k r e a t i v e H a ltu n g v e r l a n g t e . Die V e rs u c h e , g e ü b t e S t r u k t u r e n a u f d i e Ebene d e s f r e i e n S p re c h e n s zu ü b e r t r a g e n , werden e i g e n t l i c h n i c h t r e a l i s i e r t .
Es s c h e i n t zu s e i n , daß i n d e r K o n t e x t u a l i s l e r u n g s p h a s e d i e R o l l e d e r Ü b e r s e t z u n g s e h r b e g r e n z t s e i . Es g e h t h i e r n ä m l i c h darum , daß d i e S c h ü l e r s i c h v ö l l i g d e r F re m d sp ra c h e b e d i e n e n und daß f r e m d s p r a c h l i c h e Atm osphäre i n d e r U n t e r r i c h t s s t u n d e g e s c h a f f e n w i r d . Aus d iesem Grunde g e b r a u c h t man o f t i n d e r Kon- t e x t u a l i s i e r u n g s e t a p p e v i s u e l l e H i l f s m i t t e l , d e r e n R o l l e i n Dar b i e t u n g g e g e b e n e r S p r a c h s i t u a t i o n b e s t e h t . Durch Gebrauch d e r
12 P f e i f f e r , o p . c i t . , S . 7 6 .
A. B r z e s k i , O n a u c z a n i u mówienia w Jęz yku obcym, Warszawa 1975« S. 3 2 -3 3 .
v l a u e l l e n U n t e r r i c h t e m i t t e l v e r m e id e t d e r L e h r e r z u s ä t z l i c h e E r l ä u t e r u n g e n i n d e r M u tte r s p r a c h e .
I V . P l a t z d e r Ü b e rs e tz u n g l n d e r FhaBe d e s T e s te n s
" D ie P hase d e s T e s t e n s i s t k e i n e e i g e n t l i c h e P h a s e d e s L e r n e n s , obwohl a u c h h i e r d e r S c h ü l e r neu e E lem en te b e h e r r s c h t und d a s v o r h e r g e ü b t e M a t e r i a l f e s t i g t . Das Z i e l d i e s e r P hase i s t , den B e h e r r s c h u n g s g r a d d e s gege benen S t o f f a b s c h n i t t e s f e e t z u l e g e n und e i n e e n t s p r a c h e n d e Lenkung d e s U n t e r r i c h t s p r o z e s s e s e i n z u f ü h r e n . Das i s t a l s o d a s i n f o r m i e r e n d e T e s t e n " 1^ .
D ie A p p l i k a t i o n d e r Ü b e r s e t z u n g s t e c h n i k t r i t t i n d i e s e r Pha s e n i c h t so o f t a u f wie z . B . i n d e r D a r b i e t u n g s p h a s e . D i e s e T e c h n i k w i r d beim T e s t e n d e s P r o d u z i e r e n s von g ra m m a tis c h e n S t r u k t u r e n g e b r a u c h t , wenn e s darum g e h t , daß d e r S c h ü l e r d i e v e r l a n g t e S t r u k t u r n i c h t d u rc h a n d e r e b e k a n n t e e r s e t z e n k a n n .
H. Komorowska1^ m e i n t , daß d i e T e s t s i n d en e r s t e n d r e i U n t e r r i c h t s J a h r e n e i n e r F rem d sp ra ch e k e i n e Ü b e rs e tz u n g e n t h a l t e n s o l l e n . Auf d e r O b e r s t u f e genügen e i g e n t l i c h zwei o d e r d r e i Sä t z e , d i e ü b e r s e t z t werden s o l l e n .
I n manchen T e s t s 16 s o l l d e r L e rn e n d e Ä q u i v a l e n t e d e r am h ä u f i g s t e n g e b r a u c h t e n f r e m d s p r a c h l i c h e n Wendungen a n g e b e n . Das i s t
Kein Ü b e r s e t z u n g s t e s t , s o n d e r n N a c h p rü fe n , ob s i c h d i e S c h ü l e r d i e Wendungen r i c h t i g g e m e r k t h a b e n . Wir h e l f e n dem S c h ü l e r d i e f e h l e r f r e i e A n tw o rt zu g eb e n , indem w i r e x a k t d i e Anweisungen f o r m u l i e r e n . Der H a u p t n a c h t e i l d e r Ü b e r s e t z u n g s t e c h n i k i n d e r P hase d e s T e s t e n s i s t i h r e U n g ü l t i g k e i t ( d e r S c h ü l e r kann e i n e s c h w i e r i g e S t r u k t u r d u rc h ihm b e k a n n t e , l e i c h t e r e S t r u k t u r e r s e t z e n ) . Der V o r t e i l d i e s e r T e c h n ik i s t dagegen i h r e Z w e ckm äßigkeit. D ie i n t e r s p r a c h l i c h e Ü b e r s e t z u n g a l s L e h r t e c h n i k f i n d e t i h r e Anwendung i n v e r s c h i e d e n é n Phasen d e s F re m d s p ra c h e n e rw e r b s , s i e 14 P f e i f f e r , o p . c i t . , S . 7 8 . 1^ H. К o m o r o w s к a , T e s t y w n a u c z a n i u Języków obcych, Warszawa 197^, 3 . 130. 16 B. G r u с z a , H. H a J d u k, R. T e r t e 1 , Der e r s t e S c h r i t t . K s ią ż k a n a u c z y c i e l a , Warszawa 1976, S . 5 8 .
e r f ü l l t a b e r l e d i g l i c h e i n e D i e n s t l e i s t u n g s r o l l e und w ird n i c h t a l s b e s o n d e re Z i e l f ä h i g k e i t g e m e in t.
D ie L ern en d en w erden n i c h t i n d i e Lage v e r s e t z t , g ra m m a ti s c h e R eg eln zu b e h e r r s c h e n und Ü b e rse tz u n g e n a n z u f e r t i g e n , w ie e s b e i d e r grammat i H a l i s i e r e n d e n Ü b e rse tz u n g sm e th o d e d e r F a l l w a r . D ie d i r e k t e n M ethoden ( d a r u n t e r au ch d i e a u d i o l i n g u a l e Me th o d e ) haben d a s Ü b e r s e tz u n g s p r in z ip im F r e m d s p r a c h e n u n te r r ic h t a b g e l e h n t . I n s t y t u t F i l o l o g i i G e rm a ń sk ie j U n iw e r s y te tu Ł ód zk ieg o Z o f i a Wychowaniec
0 ZASTOSOWANIU TŁUMACZENIA JAKO TECHNIKI NAUCZANIA W KILKU FAZACH PRZYSWAJANIA JÇZYKA OBCEGO
N i n i e j s z y a r t y k u ł z a w i e r a k i l k a uwag n a t e m a t z a s to s o w a n i a t ł u m a c z e n i a j a k o t e c h n i k i n a u c z a n i a w n a s t ę p u j ą c y c h f a z a c h a k w i- z y c j i J ę z y k a obce g o : 1 ) p r e z e n t a c j i , 2 ) a u t o m a t y z a c j i , 3) k o n t e k s t u a l i z a c j i , h) t e s t o w a n i a . Do n a j c z ę ś c i e j stosow anych t e c h n i k s e m a n t y z a c j i l e k s y k i z a l i c z a s i ę : 1 ) b e z p o ś r e d n i e p o d a n ie desygnatów znaków, 2) t ł u m a c z e n ie w ew nątrzjęzykowe t j . p o d a n i e synonimów, a n t o nimów, d e f i n i c j i ,
3 ) t ł u m a c z e n ie m iędzyjęzykowe t j . p o d a n i e ekw iw alentów w j ę zyku o jc z y s ty m u c z ą c e g o s i ę l u b w innym opanowanym u p r z e d n i o j ę - zyfcu obcym.
T łu m acz en ie ma w f a z i e s e m a n t y z a c j i l e k s y k i duże z n a c z e n i e ; pozw ala ł a t w o , szybko i j e d n o z n a c z n i e zdekodować z n a c z e n i e . Za s t o s o w a n i e t ł u m a c z e n i a j e s t w p e ł n i u z a s a d n i o n e ze w zględu na f a k t , i i j ę z y k o j c z y s t y u c z n i a s ta n o w i sy s tem o d n i e s i e n i a , po p r z e z k t ó r y d e k o d u je u c z e ń z n a c z e n i e p r e z e n t o w a * '» * ; s ł o w n i c t w a .
Metoda kog n ity w n a w p ro w a d z iła do p r e z e n t a o j . 1 w y j a ś n i a n i a m a t e r i a ł u g ra m a ty c z n e g o k o m e n ta rz w p o s t a c i r e g u ł . Gramatyka wprowadzana j e s t i n d u k c y j n i e l u b d e d u k c y j n i e , l e c z r o l a w y j a ś n i e ń w j ę z y k u o j c z y s t y m j e s t b a r d z o d u ż a . W f a z i e a u t o m a t y z a c j i c h o d z i o zmagazynowanie i u t r w a l e n i e o b j a ś n i o n y c h w c z e ś n i e j elementów J ę z y k a . W m e t o d z i e k o g n ity w n e j t ł u m a c z e n i e w y s t ę p u j e w f a z i e a u t o m a t y z a c j i j a k o ćw iczeniow a t e c h n i k a k o n t r a s t y w n a . Uczniowie tłu m a c z ą z J ę z y k a o j c z y s t e g o na obcy l u b o d w r o t n i e 2estaw y zdań, k t ó r y c h s t r u k t u r y r ó ż n i ą s i ę od s i e b i e .
V f a z i e a u t o m a t y z a c j i odgrywa t ł u m a c z e n i e J e s z c z e J e d n ą waż n ą r o l ę . Chodzi t u m ia n o w ic ie o porównywanie i a n a l i z o w a n i e zdań l u b t e k s t ó w , podanych w j ę z y k u obcym i p r z e t łu m a c z o n y c h n a j ę zyk o j c z y s t y . K o n t e k s t u a ł l z a c j a J e s t f a z ą , w k t ó r e j n a s t ę p u j e p r z e n i e s i e n i e u t r w a lo n e g o w c z e ś n i e j m a t e r i a ł u Językowego do nowych s y t u a c j i . T łu m a c z e n ie n i e z n a j d u j e w t e j f a z i e p r a w i e ż a d n eg o z a s t o s o w a n ia , c h o d z i t u bowiem o j a k n a j p e ł n i e j s z e p o s ł u g i w a n i e s i ę J ę zykiem obcym 1 w y tw o rz e n ie a t m o s f e r y o b c o j ę z y c z n e j w c z a s i e J e d n o s t k i l e k c y j n e j . Celem f a z y t e s t o w a n i a j e s t u s t a l e n i e p r z e z n a u c z y c i e l a s t o p n i a opanow ania p r z e z uczniów d a n e j p a r t i i m a t e r i a ł u i odpowied n i e do t e g o s t e r o w a n i e proc esem n a u c z a n i a . V f a z i e t e s t o w a n i a
t ł u m a c z e n i e s to s o w a n e J e s t r z a d k o , g łó w n ie tam , g d z i e i n n e meto dy k o n t r o l i opanow ania pewnych k o n s t r u k c j i g r a m a ty c z n y c h zaw iodą ( i s t n i e j e n i e b e z p i e c z e ń s t w o , ż e u c z e ń z a s t ą p i ł b y daną s t r u k t u r ę i n n y m i, ł a t w i e j s z y m i s t r u k t u r a m i ) .