Ginter Dzierżon
Nieważność małżeństwa zawartego
pod wpływem warunku o
charakterze protestatywnym (kan.
1102 §§ 1-3 KPK) w świetle wyroku
Roty Rzymskiej c. Pompedda z
06.06.1997 roku
Ius Matrimoniale 10 (16), 207-216
O R Z E C Z N I C T W O
S Ą D O W E
Ius M atrimoniale 10 (16) 2005
Ks. Ginter Dzierżon
Nieważność małżeństwa zawartego pod wpływem warunku
o charakterze potestatywnym (kan. 1102 § § 1-3 KPK) w świetle
wyroku Roty Rzymskiej c. Pompedda z dnia 6.06.1997 r.
W o b o w ią z u ją c e j k o d y fik a c ji z 1983 r. w k a ta lo g u w a d z g o d y m a ł ż e ń sk ie j sw o je m ie js c e z n a la z ł ró w n ie ż w a r u n e k . A lb o w ie m w k a n . 1102 § 1 K P K U s ta w o d a w c a stw ie rd z ił, iż n ie m o ż n a w a ż n ie z a w r z e ć m a łż e ń s tw a p o d w a r u n k ie m d o ty c z ą c y m p r z y s z ło ś c i. N a to m ia s t m a łż e ń s tw o z a w a r te p o d w a r u n k ie m d o ty c z ą c y m p r z e s z ł o ś c i lu b te r a ź n ie js z o ś c i j e s t w a ż n e lu b n ie, z a l e ż n ie o d is tn ie n ia lu b n ie is tn ie n ia p r z e d m i o t u w a r u n k u (k a n . 1102 § 2 K P K ) N a le ż y je d n o c z e ś n ie stw ie rd z ić , iż o b e c n ie w T ry b u n a le R o ty R z y m skiej s p o r a d y c z n ie r o z p a tr u j e się sp ra w y z te g o ty tu łu p ra w n e g o . S tą d te ż z z a in te r e s o w a n ie m n a le ż y p rz y ją ć w y ro k c. P o m p e d d a z d n ia 6 .0 6 .1 9 9 7 r. w k tó r y m te n ż e w y b itn y a u d y to r r o ta ln y p o d ją ł a n a liz ę w p ły w u w a r u n k u p o te s ta ty w n e g o n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń s k ie j1.
1. P r z e b ie g sp ra w y
H e n r y k o r a z D ia n a , p o p ię c io le tn ie j z n a jo m o ś c i, w d n iu 10.10.1973 r. z a w a rli zw ią ze k m a łż e ń s k i w p a r a fii p o d w e z w a n ie m św. K o sm y i D a m ia n a w R z y m ie
Z a k t sp ra w y w n ik a , iż m a łż o n k o w ie p r z e z s ie d e m n a ś c i la t n ie p o d e jm o w a li k o n s tr u k ty w n e j d y sk u sji co d o z n a c z e n ia p o to m s tw a w ic h z w ią zk u . M a łż e ń s tw o to je d n a k . u le g ło r o z p a d o w i, g d y a s y s te n tk a m ę ża, k tó ry b y ł le k a r z e m z a s z ła w c ią ż ę .
W d n iu 2 9 .1 2 .1 9 9 0 r H e n r y k w n ió s ł s k a rg ę p o w o d o w ą d o T ry b u n a łu R e g io n a ln e g o L a t i u m z a s k a rż a ją c n ie w a ż n o ś ć z a w a r te g o z w ią z k u z ty
t u łu w a r u n k u p o s ta w io n e g o z je g o s tro n y c o d o m o ż liw o śc i z r o d z e n ia p o to m s tw a p r z e z ż o n ę .
T ry b u n a ł t e n d e k r e te m w d n iu 12.01.1991 r. p rz y ją ł s k a rg ę p o w o d o w ą, a n a s tę p n i e w d n iu 23.0 2 .1 9 9 1 u s ta lił z a k r e s sp o ru : czy n ie w a ż n e j e s t m a łż e ń s tw o z ty tu łu p o s ta w io n e g o p r z e z p o w o d a , le c z n ie zw ery fi- k o w a n e g o w a r u n k u c o p rz y sz ło śc i w o d n ie s ie n iu d o z r o d z e n ia p o t o m stw a. W d n iu 12.0 1 .1 9 9 3 r. tr y b u n a ł w y d a ł w y ro k z a n ie w a ż n o ś c ią m a ł ż e ń s tw a z te g o ż ty tu łu . S tr o n a p o z w a n a c z u ją c się p o k rz y w d z o n a ty m ro z s tr z y g n ię c ie m w n io s ła a p e la c ję d o tr y b u n a łu R o ty R z y m sk ie j. W d n iu 2 0 .0 6 .1 9 9 3 r. tu r n u s r o ta ln y p r z y s tą p ił d o z b a d a n ia te j sp ra w y n a d r o d z e zw yczajnej. W d n iu 6 .0 3 .1 9 9 6 r. p o d ję to j e d n a k d e c y z ję n e g a ty w n ą w te j sp ra w ie . W ó w czas to p o w ó d w n ió sł a p e la c ję d o k o le jn e g o tu r n u s u r o ta ln e g o 2. 2 . S ta n p r a w n y o r z e c z e n ia
Z a s y g n a liz o w a liś m y ju ż , iż z a s a d n ic z a tr u d n o ś ć w to c z o n e j sp ra w ie w ią ż e się z p y ta n ie m : czy k o n tr a h e n t z a w ie r a ją c m a łż e ń s tw o w y ra ził z g o d ę m a łż e ń s k ą p o d w a r u n k ie m d o ty c z ą c y m m o ż liw o śc i z r o d z e n ia p o to m s tw a z e s tr o n y p o z w a n e j? A z a te m je s t r z e c z ą z ro z u m ia łą , iż w o k ó ł te g o w ą tk u k o n c e n tr u je się k o n s tru k c ja u z a s a d n ie n ia p ra w n e g o w y ro k u . P o n e n s p o d e jm u ją c a n a li z ę te j n ie ła tw e j k w e stii n a w s tę p ie w sp o só b sy n te ty c z n y u k a z a ł d o k tr y n ę co d o p r o b le m a ty k i z g o d y m a łż e ń s k ie j w y ra ż a n e j p o d w a ru n k ie m . N a w ią z u ją c d o p r z e s ła n e k a n tr o p o lo g ic z n o - te o lo g ic z n y c h s tw ie r d ził o n , iż g o d n o ś ć p r z y m ie r z a m a łż e ń s k ie g o d o m a g a się a b y n u p tu - r ie n c i n ie z a w ie ra li m a łż e ń s tw a p o d w a r u n k ie m c o d o p rzy sz ło śc i. U z a le ż n ie n ie b o w ie m w a ż n o ś c i w y ra ż a n e g o k o n s e n s u o d z a is tn ie n ia o k o lic z n o ś c i p rz y sz łe j o r a z n ie p e w n e j w k o n s e k w e n c ji p ro w a d z iło b y d o p o w s ta n ia n ie p o ż ą d a n y c h n a s tę p s tw , tz n . z a w ie s z a ło b y s k u te c z n o ś ć z g o d y m a łż e ń s k ie j, a z a r a z e m u n ie m o ż liw ia ło b y o s ią g n ię c ie s a k r a m e n ta ln e j c h a r a k te r u m a łż e ń s tw a 3. S tą d te ż P ra w o d a w c a sk o d y fik o - w a ł t ę w a d ę z g o d y z a r ó w n o w k a n . 1092 K P K z 1917 r., j a k i w k a n . 1102 K P K z 1983 r., c z y n ią c ty m sa m y m n ie m o ż liw y m z a w a rc ie z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o p o d w a r u n k ie m d o ty c z ą c y m p rzy sz ło śc i.
2 Tamże, s. 467-468. 3 Tamże, s. 468.
Z a s ta n a w ia ją c się n a s tę p n i e n a d r a c ja m i p ra w n y m i p rz e m a w ia ją c y m i z a w p r o w a d z e n ie m ta k ie r o z w ią z a n ia R e d a k t o r w y ro k u w swej a r g u m e n ta c ji z je d n e j s tro n y o d w o ła ł się d o ro z w ią z a ń w y p ra c o w a n y c h w p r a w ie rz y m sk im , z d ru g ie j z a ś p o w o ła ł się n a p r z e s ła n k i te o re ty c z - n o p r a w n e o r a z p e r s o n a lis ty c z n e .
J e s t o n p r z e k o n a n y , iż U s ta w o d a w c a k o d y fik u ją c t e n ty tu ł p ra w n y n a w ią z a ł d o r e c y p o w a n e j w ś r e d n io w ie c z n y m p o r z ą d k u p r a w a k o ś c ie ln e g o d o k tr y n y p r a w a rz y m s k ie g o c o d o m o ż liw o śc i w p r o w a d z a n ia w a r u n k ó w w o d n ie s ie n iu d o k o n tr a k tó w . W s y s te m ie ty m b o w ie m fu n k c jo n o w a ły m .in . re g u ły , w m y śl k tó r y c h n ie m o ż n a b y ło d o d a ć w a r u n k u n ie ty lk o p r z y z a w ie r a n iu m a łż e ń s tw a , le c z ta k ie g o z a s tr z e ż e n ia n ie m o ż n a b y ło r ó w n ie ż p o c z y n ić p o d c z a s r e a liz a c ji w ie lu in n y c h k o n tr a k tó w 4.
R o z w ija ją c te n w ą te k M . F. P o m p e d d a tr a f n ie z a u w aż y ł, iż ro z w ią z a n ia w y p ra c o w a n e w p o r z ą d k u k a n o n ic z n y m r ó ż n ią się j e d n a k o d ty ch , k t ó r e o b o w ią z y w a ły w p r a w ie rz y m sk im . W sy s te m ie ty m b o w ie m p o ję c ie w a r u n k u w ią z a n o w y łą c z n ie z w y d a r z e n ie m p rz y sz ły m n ie p e w n y m . P ra w o d a w c a k o ś c ie ln y n a t o m ia s t w p ra w d z ie z je d n e j s tro n y n ie g o d z i się n a z a w ie ra n ie m a łż e ń s tw p o d w a r u n k ie m d o ty c z ą c y m p rz y sz ło ści ( k a n . 1102 § 1 K P K ), z d ru g ie j z a ś z e z w a la j e d n a k n a p o d ję c ie ta k w a ż k ie j życiow ej d ec y zji p o d w a r u n k ie m d o ty c z ą c y m z a ró w n o p rz e s z ło ś c i, j a k i te ra ź n ie js z o ś c i ( k a n . 1092, n. 4 K P K z 1917 r.; k a n . 1102 § 2 K P K ) 5
N a d m ie n iliś m y ju ż , iż M . F. P o m p e d d a s to i n a sta n o w is k u , iż p r z y to c z o n e r a c je n ie p o s ia d a ją c h a r a k te r u w y łą c z n e g o . U w a ż a o n , iż ta k i k o n c e p t w y n ik a p r z e d e w sz y s tk im z p r z e s ła n e k te ro r e ty c z n o p ra w n y c h o r a z p e rs o n a lis ty c z n y c h . R o z w ija ją c t ę m y śl n a w ią z a ł o n d o o p in ii w y r a ż o n e j p r z e z A . S ta n k ie w ic z a w w y ro k u z d n ia 3 0 .0 1 .1 9 9 2 r .6 O tó ż t e n ż e w y b itn y a u d y to r r o ta ln y p o d k r e ś lił, iż w p ro w a d z e n ie te g o ty tu łu d o k a ta lo g u w a d z g o d y m a łż e ń s k ie j w ią ż e się m .in . z c h ę c ią z a g w a r a n to w a n ia n u p tu r ie n to m d o s ta te c z n e j w o ln o ś c i w w y b o rz e s ta n u życia ( k a n . 21 9 K P K ); z d ru g ie j z a ś d o m a g a się te g o ró w n ie ż n a t u r a lu d z k ie j
4 Por. Glossa ad tit. V. lib. IV Decretalium Gregorii IX, De condicionibus appostis in de sponsatione vel in aliis contractibus. Czytamy tutaj: „Condicio apponi potest non solum in matrimonium, sed etiam in aliis contractibus”.
5 Zob. S. Thomas, Supplementum 47, 5: „Stat matrimonium stante conditione, et ea non stante non stat”; dec. c. Pompedda z 6.06.1997 r., dz. cyt., s. 470.
m iło śc i. A lb o w ie m m iło ś ć s ta n o w i w ła ś c iw e p o d ło ż e u m o ż liw ia ją c e m a łż o n k o m ic h w z a je m n e o d d a n i e 7.
N a w ią z u ją c n a s tę p n ie d o tre ś c i k a n . 1102 § 1 K P K P o n e n s s łu s z n ie z a u w aż y ł, iż z p u n k tu te o re ty c z n o p r a w n e g o p o d ję c ie d ec y zji o z a w a r c iu m a łż e ń s tw a p o d w a r u n k ie m d o ty c z ą c y m p rz y sz ło śc i p o w o d u je n ie ty lk o n ie w a ż n o ś ć w a ru n k o w e j k la u z u li, le c z je g o p r a w n y m n a s t ę p s tw e m sta je się p r z e d e w sz y s tk im n ie w a ż n o ś ć z g o d y m a łż e ń s k ie j8.
P o g łę b ia ją c t ę m yśl stw ie rd z ił o n , iż s u b s ta n c ja ln ie n ie w a ż n o ś ć tej w a d y z g o d y m a łż e ń s k ie j m o ż e p o s ia d a ć z ró ż n ic o w a n y c h a r a k te r . Je g o z d a n ie m , w a n a liz ie tej p r o b le m a ty k i n a le ż a ło b y ro z w a ż y ć o d r ę b n ie d w ie h ip o te z y d o ty c z ą c e ź r ó d e ł p o c h o d z e n ia te g o ty tu łu p ra w n e g o , a m ia n o w ic ie : 1) n ie w a ż n o ś ć z w ią z k u m a łż e ń s k ie g o z a w a r te g o p o d w a r u n k ie m c o d o p rz y sz ło śc i p rz e c iw n e g o su b s ta n c ji m a łż e ń s tw a w ypływ a z n a tu r y rzeczy. 2 ) w o d m ie n n y n a to m ia s t sp o s ó b n a le ż a ło b y p o t r a k t o w a ć k w e stię n ie w a ż n o ś c i p o d ję te j d ec y zji p o d w a r u n k ie m g o d ziw y m co d o p rzy sz ło śc i. W ty m p r z y p a d k u b o w ie m ta k o k r e ś lo n e s k u tk i p ra w n e n ie w y p ły w ają z p r a w a n a tu r a ln e g o , le c z z p r a w a p o z y ty w n e g o 9.
Z a p r e z e n t o w a n e a n a liz y sta ły się d la P o n e n s a d o s k o n a łą b a z ą d o d a lsz y c h ro z w a ż a ń . K o n ty n u u ją c sw ój w y w ó d s k u p ił o n p r z e d e w sz y st k im u w a g ę n a p r o b le m a ty c e k lu c z o w e j d la to c z o n e j sp raw y , j a k ą je s t w p ły w sp e c y fic z n e j f o rm y w a r u n k u , tz n . w a r u n k u p o te s ta ty w n e g o n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń s k ie j. N a w ią z u ją c d o o p in ii w y ra ż o n e j w w y ro k u c. S ta n k ie w ic z z d n ia 26.0 5 .1 9 8 1 r. p o d k r e ś lił o n , iż ta p o s ta ć w a r u n k u w ią ż e się śc iśle z p o d ję c ie m i w y p e łn ie n ie m p e w n e g o z o b o w ią z a n ia p r z e z d r u g ą s tr o n ę k o n t r a k t u 10. P rz y p o m n ijm y , w to c z o n e j s p ra w ie u w a g a s tr o n k o n c e n tr u je się w o k ó ł k w e stii e w e n tu a ln e g o d o łą c z e n ia d o z g o d y m a łż e ń s k ie j w a r u n k u c o d o m o ż liw o śc i z r o d z e n ia p o to m s tw a p r z e z m a łż o n k ę .
7 Tamże. Czytamy tutaj: „At non solum ex influxu traditiones romanae aut ex natura con- tractuali matrimonii vel consensus matrimonialis efficacia iuridica condicionum quoad ma trimonium relevata est, verum etiam ex necessitate servandi libertatem in eligendo statu vi tae coniugalis (can. 219), aut ex natura amroris coniugalis, quippe qui humana simul et divi na consoscians, coniuges ad liberum et mutuum sui ipsius donum”.
8 Dec. c. Pompedda z 6.06.1997 r., dz. cyt., s. 470. Redakto wyroku nawiązał do następują cych orzeczeń rotalnych: dec. c. Palestro z 17.12.1986 r., RRD 18 (1986), s. 730; dec. c. Boc- cafola z 27.05.1987r, RRD 79 (1987), s. 321; dec. c. Stankiewicz z 30.01.1992 r., dz. cyt., s. 14.
9 Zob. M. Pompedda, Studi di diritto matrimoniale, Milano 1993, s. 250 i 258.
10 Dec. c. Pompedda z 6.06.1997 r., dz. cyt., s. 471. Definiując tę kwestię Ponens stwier dził: „Quodsi talis circumstantia respicit obligationem ab altera parte assumendam implen- damque, condicio eiusmodi potestativa dicitur [...] ”.
P o d d a ją c sz c z e g ó ło w e j a n a liz ie to z a g a d n ie n ie M . F. P o m p e d d a stw ie rd z ił, iż w ju d y k a tu r z e r o ta ln e j w y s tę p u ją p o w a ż n e tr u d n o ś c i ł ą c z ą c e się z p r z y z n a n ie m w a lo r u p r a w n e g o ta k p o ję te j decy zji. W d o k tr y n ie b o w ie m n ie w y s tę p u je z g o d n o ś ć s ta n o w is k w te j m a te r ii. Z d a n ie m je d n y c h , w ty m p r z y p a d k u w y stą p iłb y z a w ie s z a ją c y w a r u n e k co d o p rz y sz ło śc i. W k o n s e k w e n c ji w ię c w a ż n o ś ć z a w ie ra n e g o z w ią z k u b y ła b y u z a le ż n io n a o d f a k tu p rz y s z łe g o z w ią z a n e g o z e z r o d z e n ie m p o to m s tw a . C o w ię c e j, z p u n k t u d o k tr y n a ln e g o n ie d o p rz y ję c ia s ta je się ró w n ie ż in n y s p o s ó b u ję c ia te j k w estii. To zn a cz y , p rz y to c z o n e j sy tu a cji n ie m o ż n a in te r p r e to w a ć w k a te g o r ia c h w a r u n k u r o z w ią z u ją c e g o co d o p rz y sz ło śc i. O z n a c z a ło b y to b o w ie m , iż w p r z y p a d k u g d y b y u p r a g n io n e d z ie c k o n ie n a r o d z iło b y się, to w ó w c z a s w ę z e ł m a łż e ń s k i m ó g ł b y z o s ta ć ro z w ią z a n y . T ak ie p o d e jś c ie n ie k o r e s p o n d u je p r z e c ie ż z p r y n c y p ia m i d o k tr y n y k a n o n is ty c z n e j co d o n ie ro z e rw a ln o ś c i m a ł ż e ń stw a . W re sz c ie , p r z y to c z o n ą s y tu a c ję m o ż n a b y ło b y ró w n ie ż u ją ć w f o r m ie w a r u n k u c o d o te ra ź n ie js z o ś c i. P rz y ję c ie ta k ie j o p c ji in te r p r e ta c y j n ej p r o w a d z iło b y d o n a s tę p u ją c e j k o n k lu z ji, a m ia n o w ic ie : in te r e s u ją c a n a s h ip o te z a w e ry fik o w a łb y się w m o m e n c ie w y ra ż e n ia z g o d y m a ł ż e ń s k ie j11.
W ty m m ie js c u n a le ż y je d n o c z e ś n ie z a u w aż y ć, iż w p ra w d z ie m yśl k a n . 1055 K P K s k ie ro w a n ie n a z r o d z e n ie o r a z w y c h o w a n ie p o to m s tw a j e s t je d n y m z is to tn y c h c e ló w m a łż e ń s tw a , to j e d n a k z a s p e k tu o n to lo - g ic z n e g o e fe k ty w n e g o z r o d z e n ia p o to m s tw a n ie n a le ż y u jm o w a ć w ty c h k a te g o r ia c h 12.
M a ją c n a u w a d z e ro s z c z e n ie w y s u n ię te p r z e z p o w o d a P o n e n s stw ie r dził, iż z p r a k ty k i są d o w e j w y n ik a, iż k o n tr a h e n c i s p o ra d y c z n ie u z a le ż n ia ją w a ż n o ś ć z a w ie ra n e g o z w ią z k u o d e fe k ty w n e g o z r o d z e n ia p o to m stw a C o w ięc ej, w ju r y s p r u d e n c ji r o ta ln e j z a s trz e ż e n ia ta k ie o k r e ś la się m ia n e m w a r u n k u n ie m o r a ln e g o . D o d a n ie b o w ie m d o z g o d y m a łż e ń skiej ta k r o z u m ia n e g o z a s trz e ż e n ia j e s t o b c e ro d z a jo w i lu d z k ie m u (a lie n a a b h u m a e s e n s u) o r a z a b s u r d a ln e w s e n s ie p ra k ty c z n y m 13.
P o g łę b ia ją c t e n w ą te k M . F. P o m p e d d a p o d k r e ś lił, iż w a r u n e k c o do p rz y sz ło śc i z a r ó w n o z a w ieszając y , ja k i ro z w ią z u ją c y z a w sz e j e s t n ie
11 Zob. Dec. c. Pompedda z 24.10.1977 r., SRRD 69 (1977), s. 443.
12 Szerzej na ten temat zob. G. Dzierżon, Niezdolność do zawarcia małżeństwa jako kate goria kanoniczna, Warszawa 2002, s. 77-81.
m o ra ln y . P o d ję c ie b o w ie m ta k ie j d ec y zji n a le ż a ło b y p o jm o w a ć w k a t e g o r ia c h g r z e c h u . Z p u n k tu p r a w n e g o z a ś n a le ż a ło b y u z n a ć g o z a n ie - d o d a n y d o p o d ję te g o a k tu (k a n . 1092, n. 1 K P K z 1917 r . ) 14. W p r z e c iw n y m ra z ie , je ś lib y c o n a jm n ie j j e d e n z k o n tr a h e n tó w p o c z y n iłb y t a k ie z a s tr z e ż e n ie w f o r m ie w a r u n k u s in e q u a n o n , o z n a c z a ło b y to w ó w czas, iż m a łż e ń s tw o b y ło b y w a ż n e lu b te ż n ie w a ż n e w z a le ż n o ś c i o d f a k tu p o c z ę c ia lu b te ż n ie p o c z ę c ia ży c ia lu d z k ie g o 15.
W m y śl f u n k c jo n u ją c y c h r o z w ią z a ń w s y s te m ie k a n o n ic z n y m n ie m o ż n a p r z y z n a ć z n a c z e n ia p r a w n e g o w a r u n k o w i d o ty c z ą c e m u p rz y sz ło ści (k a n . 1092, n . 1-3 K P K z 1917 r., k a n . 1102 § 1 K P K ). N a d m i e n iliśm y ju ż , iż w ju d y k a tu r z e r o ta ln e j is tn ie ją p r ó b y p o jm o w a n ia tej f o rm y w a r u n k u w k a te g o r ia c h w a r u n k u c o d o te ra ź n ie js z o ś c i. C o w ię ce j, w o rz e c z n ic tw ie r o ta ln y m w s k a z u je się, iż w ty m p r z y p a d k u n a l e ż a ło b y u z n a ć g o g o d z iw y lu b te ż n ie g o d z iw y w z a le ż n o ś c i o d te g o czy z o s ta ł o n d o d a n y d o z g o d y m a łż e ń s k ie j w s p o s ó b u czciw y lu b te ż d o ł ą c z o n o w s p o s ó b n ie u c z c iw y 16.
K o n ty n u u ją c sw ój w y w ó d P o n e n s p o w o ła ł się n a o p in ię u w y d a tn io n ą s e n te n c ji c. P in to z 2 3 .0 1 .1 9 7 6 r . 17 O tó ż stw ie rd z ił o n , iż p rz e c iw p o d ję c iu ta k ie j d ec y zji p r z e m a w ia ją n a s tę p u ją c e ra c je : 1) p o s ta w ie n ie k o b ie c ie ż ą d a n ia c o d o z r o d z e n ia p o to m s tw a j e s t n ic z y m in n y m ja k i n s tr u m e n ta liz a c ją . W t a k im p r z y p a d k u b o w ie m m ę ż c z y z n a tr a k to w a łb y j ą w k a te g o r ia c h ś r o d k a d o c e lu ; 2 ) a b s o lu tn a n ie z d o ln o ś ć d o z r o d z e n ia p o to m s tw a j e s t b a r d z o tr u d n a d o u d o w o d n ie n ia , p o z a p r z y p a d k ie m , g d y u k o b ie ty w y stą p iłb y b r a k n a r z ą d ó w r o d n y c h 18. D y s p o n u ją c ta k o k re ś lo n y m i z a ło ż e n ia m i d o k tr y n a ln y m i w k w estii w a r u n k u o c h a r a k te r z e p o te s ta ty w n y m R e d a k t o r w y ro k u s k o n c e n tr o w a ł n a s tę p n i e sw ą u w a g ę n a z a s a d a c h d o w o d z e n ia .
14 Tamże, s. 472-473. Redaktor wyroku powołał się na myśl zawartą w innej sentencji c. Wynen 16.02.1946 r., SRRD 38 (1946), s. 122: „Cum igitur purificatio talis conditionis cui subest procreatio numquam sine peccato fieri possest, eadem condicio de futuro sive consi deretur ut conditio suspensiva sive ut condtio resolutiva, ex natura sua semper est turpis. Profecto, purificatio huius condtionis nequit per annos perficiendo copulam coniugalem illi citam, quare talis conditio necessario apponentem impelit ad exercendam copulam, ideoque turpis est et por non adiecta habeatur”.
15 Zob. Dec. c. Staffa z 31.03.1950 r., SRRD 42 (1950), s. 207.
16 Dec. c. Pompedda z 6.06.1997 r., dz. cyt., s. 473. Ponens w swej argumentacji powołał się na następujące orzeczenia rotalne: dec. c. Lefebrve z 24.01.1970 r., SRRD 62 (1970), s. 80; dec. c. Wynen z 16.02.1946 r., dz. cyt., s. 122; dec. Heard z 16.10.1948 r. SRRD 40 (1948), s. 363.
17 Zob. Dec. c. Pinto z 23.02.1976 r., RRD 68 (1976), s. 57. 18 Dec. c. Pompedda z 6.06.1997 r., dz. cyt., s. 473.
O tó ż w s k a z a ł o n , iż w d o w o d z e n iu n a le ż a ło b y z w ró c ić sz c z e g ó ln ą u w a g ę n a z a c h o w a n ie s tr o n w c z a s ie n ie p o d e jr z a n y m . N a d m ie n iliś m y ju ż , iż u d o w o d n ie n ie n ie z d o ln o ś c i k o b ie ty d o z r o d z e n ia p o to m s tw a j e s t rz e c z ą n ie z w y k le tr u d n ą . W ju d y k tu r z e ro ta ln e j w y p ra c o w a n o j e d n a k p e w n e z a s a d y o c e n y te g o s ta n u rzeczy . P o n e n s p o w o łu ją c się n a tw ie rd z e n ia z a w a r te w w y ro k u c. S ta n k ie w icz z d n ia 24.0 5 .1 9 8 4 r. stw ie rd z ił, iż w y d a je się, ż e p o s ta w ie n ie t a k p o ję te g o w a r u n k u w y d a je się w rę c z n ie p r a w d o p o d o b n e , w c z a s ie trw a n ia d łu g o trw a łe j o r a z ż a rliw ej m iło śc i n a rz e c z e ń s k ie j. Z d ru g ie j z a ś stro n y z c a ły m n a c is k ie m p o d k r e ś lił o n , iż w y k lu cz a się ró w n ie ż d o d a n ie ta k ie g o z a s tr z e ż e n ia z w ła sz cza w ted y , g d y w s p ó ln o ta m a łż e ń s k a trw a ła p r z e z d łu g i o k r e s cz a su , p o m im o f a k tu n ie n a r o d z e n ia p o to m s tw a 19.
B io rą c n a s tę p n i e p o d u w a g ę s ta n fa k ty c z n y p r e z e n to w a n e j sp raw y M . F. P o m p e d d a tr a f n ie za u w aż y ł, iż ro z s trz y g n ię c ie d y le m a tu : czy w k o n k r e tn y m p r z y p a d k u rze c z y w iśc ie sp o ty k a m y się z p o s ta w io n y m w a r u n k ie m , czy te ż je d y n ie z in te n c ją in te r p r e ta ty w n ą n ie w y n ik a z o c e n y w y p o w ie d z i k o n tr a h e n ta . W ta k ie j sy tu a c ji b o w ie m n a le ż a ło b y w z ią ć p r z e d e w sz y stk im p o d u w a g ę s z e ro k i k o n te k s t to c z o n e j sp raw y 20.
W k o n s e k w e n c ji w ię c d o w o d z e n ie te g o f a k tu m o ż e p o s ia d a ć c h a r a k t e r b e z p o ś r e d n i lu b te ż p o ś r e d n i. D o w ó d b e z p o ś r e d n i zw ią z a n y je s t z tr e ś c ią w y p o w ie d z i s tr o n o r a z św ia d k ó w p rz y n a jm n ie j z e sły szen ia w y ra ż o n y c h w c z a s ie n ie p o d e jr z a n y m . D o w o d z e n ie p o ś r e d n ie n a to m ia s t w ią ż e się o b s e rw a c ją z a c h o w a n ia stro n y , tz n . je j r e a k c ji p o o tr z y m a n iu w ia d o m o ś c i o n ie z w e ry fik o w a n iu się p o s ta w io n e g o w a r u n k u 21. 3. S ta n f a k ty c z n y o rz e c z e n ia P o n e n s r e d a g u ją c u z a s a d n ie n ie f a k ty c z n e w y ro k u n a w s tę p ie stw ie r dził, iż w to c z ą c e j się s p ra w ie d o w o d z e n ie p o w in n o n a jp ie r w z m ie rz a ć
19 Zob. Dec. c. Stankiewicz z 24.05.1984 r., RRD 76 (1984), s. 289: „Sane improbabilis ha benda est appositio eiusmodi condicionis, si pars magno amore prosecuta est, et quidem per longum tempus relationis sponsalis, quia ardens amor nullam patitur condicionem omneque dubium, quod forte oriri posset in contrahente tum de qualitate expetita in comparte tum de fausta ac fecunda vita coniugali liberorum nativitate exornata.
Item appositionem condicionis resolutoriae de prole forte procreanda excludit quieta ac pacifica vita mariralis ad multos producta annos haud obstante defectu nativitattis prolis”.
20 Dec. c. Pompedda z 6.06.1997 r., dz. cyt., s. 474. 21 Tamże, s. 474-475.
się d o w y k a z a n ia s p o s o b u p o s ta w ie n ia w a ru n k u , a n a s tę p n i e d o u s ta le n ia je g o p r z e d m io tu . To zn a cz y , p r z e p r o w a d z o n e p o s tę p o w a n ie d o w o d o w e p o w in n o w y k az ać , iż w k o n k r e tn e j sy tu a c ji z a is tn ia ł rzeczy w isty z w ią z e k p rz y c zy n o w y p o m ię d z y k o n s e n s e m m a łż e ń s k im a o k o lic z n o śc ią r z e k o m o d o d a n ą d o z g o d y m a łż e ń s k ie j22. N a s t ę p n ie za ś w in n o o n o u s ta lić p r z e d m io t o w ej d ec y zji23.
W p r e z e n to w a n e j s p ra w ie d o w o d z e n ie z m ie r z a ło z a te m d o u s ta le n ia : czy p o w ó d rze czy w iście p o s ta w ił w a r u n e k c o d o z d o ln o ś c i o b y d w u s tr o n lu b te ż ż o n y d o z r o d z e n ia p o to m s tw a 24.
S łu s z n ie za u w a ż y ł R e d a k t o r w y ro k u , iż p o w a ż n e w ą tp liw o ś c i w tej m a te r ii p o w s ta ją z w ła sz c z a w ó w cza s, je ś li o ś w ia d c z e n ia s tr o n o r a z z e z n a n ia św ia d k ó w są s p r z e c z n e 25.
P o d d a ją c a n a liz ie z e b r a n y m a te r ia ł d o w o d o w y n a p o c z ą tk u s tw ie r d ził o n , iż z tr e ś c i s k a rg i p o w o d o w e j w y n ik a ło , ż e p o m ię d z y s tr o n a m i w y stę p o w a ły s p r z e c z n e p o g lą d y w k w e stii p o s ia d a n ia p o to m s tw a . W z ło ż o n y m b o w ie m d o k u m e n c ie p o w ó d s k o n s ta to w a ł, iż n ie w y o b ra ż a ł o n s o b ie życia m a łż e ń s k ie g o b e z d ziec i. C o w ię c e j, z c a ły m n a c i s k ie m p o d k r e ś lił o n , iż ta k ie n a s ta w ie n ie w y n ik a ło p r z e d e w sz y stk im z p rz y ję ty c h z a s a d w y c h o w a n ia r o d z in n e g o . P o g lą d ó w p o w o d a n ie p o d z ie la ła p o z w a n a 26.
T ra fn ie z a u w a ż y ł M . F. P o m p e d d a , iż w to c z ą c e j się s p ra w ie p o w s ta ło z a s a d n ic z e p y ta n ie czy p o w ó d rze c z y w iśc ie p o s ta w ił ta k ie w y m a g a n ia w p o s ta c i w a r u n k u s in e q u a n o n ? .21
A n a liz u ją c sz c z e g ó ło w o t ę sy tu a c ję P o n e n s z a p y ta ł, czy z p u n k tu p s y c h o lo g ic z n e g o w ty m p r z y p a d k u z a is tn ia ły w a r u n k i s p rz y ja ją c e t e m u , iż s tr o n a p o w o d o w a p r z e d z a w a r c ie m m a łż e ń s tw a p o d d a w a ła w w ą tp liw o ś ć z d o ln o ś ć p o z w a n e j d o z r o d z e n ia p o to m s tw a lu b te ż czy
22 Tamże, s. 475. „[...] cardo inquisitionis in causibus matrimonialibus in quibus sermo fit de condicione consensui nuptiali adposita, vertit praeprimis in determinanda vel de tegenda vera contrahentis mente, quod nempe attinet ad nexum inter ipsum consensum matrimonialem et circumstantiam quae dicitur illi adiecta ita ut ex ea eius valor pen det”.
23 Tamże, s. 475. 24 Tamże. 25 Tamże, s. 476.
26 Tmaże. Powód stwierdzi! m.in.: „[...] l evenienza di prole; esigenza che nasceva in me sia dal tipo di educazione ricevuta in famiglia che da un mio spontaneo e direi naturale desi derio di paternità”.
w y ra ż a ła o n a w ą tp liw o ś c i c o d o te g o , iż p rz y s z ła ż o n a n ie z a a k c e p tu je p o c z ę te g o p o to m s tw a ? 28
N a le ż y za u w aż y ć, iż o ś w ia d c z e n ie p o w o d a p r z e d tr y b u n a łe m I I in s ta n c ji p o s ia d a ło p o d o b n y c h a r a k te r , tz n . tw ie rd z ił o n , iż d o łą c z y ł o n d o z g o d y m a łż e ń s k ie j w a r u n e k o c h a r a k te r z e p o te s ta ty w n y m 29.
P o n e n s r o t a l n y p o d d a j ą c s z c z e g ó ło w e j a n a liz ie z e b r a n y m a t e r i a ł d o w o d o w y s tw ie r d z ił j e d n a k , iż w p r e z e n t o w a n e j s p r a w ie n ie d o s z ło d o p o d j ę c i a ta k ie j d e c y z ji z e s tr o n y p o w o d a 30. S w ą a u g m e n ta c j ę o p a r ł o n n a n a s tę p u j ą c y c h p r z e s ł a n k a c h . T w ie r d z e n io m p o w o d a z a p r z e c z a ł a p o z w a n a . O t ó ż w sw y ch o ś w ia d c z e n ia c h s tw ie r d z iła o n a , iż je g o w y p o w ie d z i są f a łs z y w e o r a z n ie o d p o w ia d a ją m a łż e ń s k ie j rz e c z y w is to ś c i p r z e ż y w a n e j p r z e z s tro n y . O w s z e m z e z n a ł a o n a , iż z f a k t u n i e p o s i a d a n i a p o t o m s t w a d o c h o d z iło p o m ię d z y m a ł ż o n k a m i d o k o n f lik tó w , to j e d n a k z a is t n ia ły s t a n r z e c z y n ie s ta n o w ił b e z p o ś r e d n i e j p rz y c z y n y r o z p a d u ż y c ia m a łż e ń s k ie g o C o w ię c e j, p o z w a n a z c a ły m n a c is k i e m p o d k r e ś l a ł a , iż w c z a s ie n a r z e c z e ń s t w a s t r o n p o w ó d n ie p o s ta w ił ż a d n e g o w a r u n k u o c h a r a k t e r z e p o t e s t a - ty w n y m 31.
N a le ż y je d n o c z e ś n ie d o d a ć , iż ta k ie g o s ta n u rz e c z y n ie p o tw ie rd z ili r ó w n ie ż św ia d k o w ie z e z n a ją c y z a r ó w n o p r z e d tr y b u n a łe m I in sta n c ji, j a k i tr y b u n a łe m I I in s ta n c ji32.
Z d a n i e m s ę d z ie g o r o ta ln e g o z tr e ś c i z e b r a n e g o m a te r ia łu d o w o d o w e g o w y n ik a , iż r o z p a d p o ż y c ia m a łż e ń s k ie g o s tr o n n a s tą p ił z z u p e łn ie in n e j p rzy czy n y . To zn a cz y , w ią z a ł się o n z f a k te m , iż p o w ó d u trz y m y w a ł zaży ły k o n ta k t z in n ą k o b ie tą . C o w ię c e j, z te g o n ie le g a ln e g o z w ią z k u n a r o d z iło się d z ie c k o 33.
S łu s z n ie z a u w a ż y ł P o n e n s , iż w m y śl r e g u ł w y p ra c o w a n y c h w ju d y - k a t u r z e r o t a l n e j w ty m p r z y p a d k u d o w o d z e n ie t a k p o s ta w io n e g o w a r u n k u p o le g a p r z e d e w s z y s tk im n a z b a d a n i u r e a k c ji o so b y w c h w ili g d y d o w ie d z ia ła s ię o n a , iż m a łż e ń s tw ie n ie d o jd z ie d o z r o d z e n ia p o to m s tw a . J e ś li z a te m z a in te r e s o w a n a s t r o n a w c z a s ie w y s tę p o w a n ia ta k ie g o z b ie g u o k o lic z n o ś c i w d a ls z y m c ią g u ż y ła w p o
28 Tamże. 29 Tamże, s. 477. 30 Tamże, s. 478. 31 Tamże. 32 Tamże, s. 479-480. 33 Tamże, s. 481.
k o ju w ty m z w ią z k u , t o w ó w c z a s d o m n ie m u je się , iż w a r u n e k n ie z o s ta ł p o s ta w io n y 34.
Z z e b r a n y c h ś r o d k ó w d o w o d o w y c h w y n ik a , iż p o ż y c ie m a łż e ń s k ie s tr o n trw a ło 17 la t. A z a te m w ty m p r z y p a d k u n ie m o ż n a d o m n ie m y w ać , iż p o w ó d d o d a ł d o z g o d y m a łż e ń s k ie j w a r u n e k p o te s ta ty w n y w o d n ie s iie n iu d o m o ż liw o śc i z r o d z e n ia p o to m s tw a z e s tro n y p o z w a n e j35. W k o n s e k w e n c ji w ię c t u r n u s r o ta ln y ro z s trz y g n ą ł, iż z a w a rte p r z e z s tro n y m a łż e ń s tw o b y ło z w ią z k ie m w a ż n y m .
Z a p r e z e n t o w a n ą s e n te n c ję r o ta l n ą n a le ż y u z n a ć z a d o s k o n a ły w z ó r r e d a k c ji w y ro k u . s ą d o w e g o . P o n e n s w u z a s a d n ie n iu p r a w n y m s e n te n cji n ie ty lk o w m is trz o w s k i s p o s ó b z s y n te ty z o w a ł d o k tr y n ę co d o n i e w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a z a w ie r a n e g o p o d w a ru n k ie m , le c z d o k o n a ł r ó w n ie ż sz c z e g ó ło w e j a n a liz y k w e stii w p ły w u w a r u n k u p o te s ta ty w n e g o n a w a ż n o ś ć u m o w y m a łż e ń s k ie j.
Z an a liz y s ta n u fa k ty c z n e g o to c z o n e j sp raw y w ynika, iż d o o c e n y z e b r a n e g o m a te r ia łu d o w o d o w e g o n a le ż a ło p o d e jś ć w sp o só b in te g raln y . W ty m m ie jsc u n a le ż y zauw ażyć, iż a u d y to rz y r o ta ln i ro zstrz y g ają cy s p r a w ę n ie u le g li su g e stio m p o w o d a c o d o rz e k o m e g o d o d a n ia p rz e z n ie g o w a r u n k u d o zg o d y m a łż e ń sk ie j. W n ik liw a a n a liz a z e b ra n y c h ś ro d k ó w d o w o d o w y ch w yk azała, iż to n ie ta k p o ję ta decy zja sta ła się b e z p o ś re d n ią p rzy c zy n ą r o z p a d u zw iązku, le cz sz cz eg ó ln a sy tu a cja w ja k ie j z n a la z ł się p o w ó d d o p ro w a d z iła d o p o w s ta n ia n ie p o ż ą d a n y c h n a stę p stw .
La nullità del matrimonio contratto con la condizione potestativa (can. 1102 § § 1-3 CIC) alla luce della sentenza della Rota Romana c. Pompedda del 6 giugno 1997
Lattenzione della sentenza Rotale c. Pompedda del 6 giugno 1997 è stata rivolta prin- cipalmente alla c. d. condicio potestativa in riferimento alla possibilité della generazione della prole da parte della donna convenuta. Dalle particolareggiate analisi della parte in iure della medessima sentenza risulta che alla luce della giurisprudenza prevalente una tale condizione potrebbe incidere sulla validité del consenso solo se assume forma di una condizione de praesenti avente come oggetto la capacité procreativa dell’altra parte.
34 Tamże, s. 482. Czytamy tutaj: „Ad veram naturam condicionis inspiciendam perpenda tur oportet, ut constans rotalis iurisprudentia docet, et agenedi ratio seu reactio nubentis cum sciveret se forte deceptum fuisse quoad optatam circumstantiam. Inspiciendum est qu- ammaxime quomodo se gesserit contrahens ubi primum deprehendit defectum condicionis quae asseritur adiecta. Si enim consiterit coniugem, congnitio defectu qualitatis, non disces sisse, sed post istam indignationem ob acceptam deceptionem, diu et pacifice cum comparte vivere perexisse, vix et ne vix quidem admitti potest condicionis appositio vel existentia”.
