Analiza rentowności przedsiębiorstwa na przykładzie grupy kapitałowej EXBUD

Pełen tekst

(1)635. 2003. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Dorota Kuder Miêdzywydzia³owe. Studium. Doktoranckie. Analiza rentownoœci przedsiêbiorstwa na przyk³adzie grupy kapita³owej EXBUD 1. Wstêp Prowadz¹c dzia³alnoœæ gospodarcz¹ na rynku konkurencyjnym, ka¿dy przedsiêbiorca d¹¿y do pe³nego zaspokojenia potrzeb klientów oraz do maksymalizacji efektu, którym najczêœciej jest zysk. W tym celu podmiot musi w optymalny sposób wykorzystywaæ swój potencja³ gospodarczy, stosuj¹c zasadê racjonalnego dzia³ania (gospodarowania), wyra¿on¹ w stwierdzeniu: „przy danym nak³adzie œrodków otrzymaæ maksymalny stopieñ realizacji celu, albo przy danym stopniu realizacji celu u¿yæ minimalnego nak³adu œrodków”1. Zasada racjonalnego gospodarowania zwi¹zana jest bezpoœrednio z efektywnoœci¹ gospodarcz¹. Informacje na temat efektywnoœci (zarówno aktualnej, jak i prognozowanej) s¹ niezmiernie wa¿ne dla samej organizacji oraz dla szeroko pojêtego otoczenia. W celu uzyskania wiarygodnej informacji stosuje siê analizê ekonomiczn¹, która mówi o strukturze zaanga¿owanych czynników produkcji, efektywnoœci ich wykorzystania oraz o strukturze Ÿróde³ ich finansowania. Wiedza ta ma du¿e znaczenie przy podejmowaniu decyzji o stopniu i mo¿liwoœciach zewnêtrznego wspomagania finansowego przedsiêbiorstwa, informuje o jego zdolnoœciach do wygospodarowania œrodków na dzia³alnoœæ bie¿¹c¹ i na rozwój. Rentownoœæ odzwierciedla w najbardziej syntetyczny sposób efektywnoœæ gospodarowania w przedsiêbiorstwie, zaœ wskaŸniki rentownoœci mog¹ pos³u¿yæ nie tylko do oceny efektywnoœci, ale tak¿e zdolnoœci kierownictwa przedsiêbiorstwa do generowania zysków z zaanga¿owanych œrodków, lub te¿ do efektywnego lokowania nowych kapita³ów.. 1. O. Lange, Dzie³a, t. 3, Warszawa 1975, s. 384..

(2) Dorota Kuder. 134. Celem tego artyku³u jest wykazanie, ¿e rentownoœæ przedsiêbiorstwa i jej prawid³owy pomiar s¹ niezmiernie wa¿nymi elementami dla efektywnego zarz¹dzania przedsiêbiorstwem, podejmowania racjonalnych decyzji, a tym samym jej rozwoju. Studium to ma równie¿ zaprezentowaæ zasadnicze zagadnienia, dotycz¹ce analizy rentownoœci przedsiêbiorstwa.. 2. Istota rentownoœci 2.1. Uwagi wstêpne Przez pojêcie „rentownoœci” rozumie siê zjawisko osi¹gania przychodów z dzia³alnoœci gospodarczej, przewy¿szaj¹cych koszty jej prowadzenia, czyli zjawisko osi¹gania zysku2. Nadwy¿ka – tj. ró¿nica miêdzy przychodami osi¹gniêtymi z dzia³alnoœci gospodarczej a kosztami jej prowadzenia – stanowi niew¹tpliwie podstawowy przejaw rentownoœci. Rentownoœæ jest wi¹zana zazwyczaj z zyskiem, który œwiadczy bezpoœrednio o sprawnoœci finansowej przedsiêbiorstwa, natomiast deficytowoœæ – ze strat¹. WskaŸniki rentownoœci stanowi¹ stosunek osi¹gniêtego wyniku finansowego netto lub brutto do innych wielkoœci ekonomicznych, przyjêtych jako skala porównawcza, np. do obrotu lub zaanga¿owanych czynników produkcji. W ten sposób ustalone wskaŸniki rentownoœci pozwalaj¹ na bie¿¹co oceniæ efektywnoœæ gospodarowania oraz œledziæ dynamikê rentownoœci, a tym samym s¹ one przydatne do porównañ w czasie oraz w przestrzeni. Przed ustaleniem rentownoœci przedsiêbiorstwa nale¿y obliczyæ wynik finansowy. S³u¿y do tego rachunek wyników, który stanowi zestawienie z jednej strony kosztów uzyskania przychodów i strat, z drugiej zaœ – przychodów i zysków. Obliczenie ostatecznego wyniku finansowego odbywa siê poprzez porównanie tych dwóch stron wielkoœci strumieniowych. WskaŸniki rentownoœci (zwane równie¿ wskaŸnikami zyskownoœci) s¹ miar¹ oceniaj¹c¹ dzia³alnoœæ finansow¹ firmy. Informuj¹ one o szybkoœci zwrotu zaanga¿owanego w przedsiêbiorstwie kapita³u. Dziêki nim mo¿na oceniaæ zarówno przedsiêbiorstwo, jak i zdolnoœci kierownictwa przedsiêbiorstwa do generowania zysków z zaanga¿owanych œrodków. Wœród wskaŸników rentownoœci mo¿na wyró¿niæ 3 grupy: – rentownoœæ sprzeda¿y (nazywan¹ te¿ rentownoœci¹ handlow¹ lub obrotu), – rentownoœæ maj¹tku (aktywów), zwan¹ rentownoœci¹ ekonomiczn¹, – rentownoœæ zaanga¿owanych kapita³ów w³asnych, okreœlan¹ te¿ rentownoœci¹ finansow¹.. 2. T. Waœniewski, Metody analizy finansowej w przedsiêbiorstwie, PWE, Warszawa 1989, s. 107..

(3) Analiza rentownoœci przedsiêbiorstwa na przyk³adzie grupy kapita³owej EXBUD. 135. 2.2. Rentownoœæ sprzeda¿y Elementem bezpoœrednim tworz¹cym zysk jest realizacja sprzeda¿y. Powstaje on w wyniku ró¿nicy zachodz¹cej miêdzy wartoœci¹ sprzeda¿y a wszelkimi kosztami, zwi¹zanymi z wytworzeniem produktu i jego sprzeda¿¹ (np. podatek)3. WskaŸniki rentownoœci sprzeda¿y stanowi¹ pierwsz¹ grupê wskaŸników rentownoœci. Ich konstrukcja opiera siê zwykle na relacji zysku do przychodów. Mog¹ one jednak byæ liczone zarówno jako rentownoœæ brutto, jak i netto, w zale¿noœci od kategorii zysku przyjmowanej do obliczeñ. WskaŸnik rentownoœci brutto mo¿e byæ obliczany jako: – relacja nadwy¿ki finansowej brutto do sprzeda¿y netto, – relacja zysku przed sp³at¹ odsetek i opodatkowaniem do sprzeda¿y, – relacja zysku przed opodatkowaniem do sprzeda¿y netto. Dwa pierwsze sposoby wykorzystywane s¹ najczêœciej w obliczaniu rentownoœci sprzeda¿y brutto w krajach wysoko rozwiniêtych. Kategorie zysku przyjête do jej obliczania pochodz¹ z rachunku wyników. W polskim rachunku wyników zysk brutto stanowi zysk przed jego opodatkowaniem i obliczany jest jako ró¿nica miêdzy przychodami ze sprzeda¿y a kosztami uzyskania przychodów, skorygowana o straty i zyski nadzwyczajne4. WskaŸnik rentownoœci sprzeda¿y brutto jest relacj¹ zysku przed opodatkowaniem i sprzeda¿y netto. Nie uwzglêdnia on wydatków finansowych, mierzy wiêc rzeczywist¹ skutecznoœæ generowania zysku poprzez ustalanie odpowiednich cen i utrzymywanie niskich kosztów. Inaczej mówi¹c, odzwierciedla politykê cen przedsiêbiorstwa oraz zysk, jaki generuje ono przez okreœlon¹ wielkoœæ sprzeda¿y. Wielkoœæ tej relacji jest niezale¿na od stopy opodatkowania zysku. Poziom wskaŸnika rentownoœci sprzeda¿y brutto zale¿y od struktury zysku generowanego z poszczególnych rodzajów dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa – od zysku osi¹ganego z dzia³alnoœci podstawowej, dzia³alnoœci finansowej, wyniku z pozosta³ej sprzeda¿y oraz od salda strat i zysków nadzwyczajnych. Dlatego przyjmuje siê ustalanie rentownoœci z dzia³alnoœci podstawowej jako relacji zysku przed opodatkowaniem, osi¹gniêtego z tej dzia³alnoœci, do przychodów netto ze sprzeda¿y wyrobów i us³ug. Chodzi o wykluczenie jednorazowego i okazjonalnego charakteru zysków z pozosta³ej dzia³alnoœci, poniewa¿ mog¹ zak³ócaæ porównywalnoœæ w czasie wskaŸników rentownoœci sprzeda¿y brutto z ³¹cznej dzia³alnoœci gospodarczej przedsiêbiorstwa. Poziom wskaŸnika rentownoœci sprzeda¿y brutto osi¹ganej z dzia³alnoœci podstawowej zale¿y od specyfiki bran¿y oraz od struktury asortymentowej wyrobów, które mog¹ przecie¿ mieæ ró¿n¹ rentownoœæ jednostkow¹. Natomiast wskaŸnik rentownoœci sprzeda¿y netto wyra¿a siê stosunkiem zysku netto do sprzeda¿y netto. Niekiedy relacja ta okreœlana jest tak¿e zwrotem „ze 3 J. Nesterak, Syntetyczna analiza rentownoœci kapita³u w oparciu o model Du Ponta, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 431, Kraków 1994, s. 53. 4 M. Sierpiñska, T. Jachna, Ocena przedsiêbiorstwa wed³ug standardów œwiatowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998, s. 103..

(4) Dorota Kuder. 136. sprzeda¿y”, a informuje ona o udziale zysku po opodatkowaniu (zysku netto) w wartoœci sprzeda¿y, czyli stanowi mar¿ê zysku osi¹gan¹ przy sprzeda¿y. Rentownoœæ sprzeda¿y pokazuje zdolnoœæ firmy do utrzymania swoich kosztów w odpowiedniej proporcji do cen sprzeda¿y produktów. WskaŸnik ten uwa¿any jest te¿ za miarê wewnêtrznej efektywnoœci firmy. Im jest on ni¿szy, tym wiêksza wartoœæ sprzeda¿y musi byæ zrealizowana dla osi¹gniêcia okreœlonej kwoty zysku, wy¿sza wartoœæ wskaŸnika oznacza natomiast korzystniejsz¹ kondycjê finansow¹ firmy. Oznacza to, ¿e podniesienie rentownoœci netto jest to¿same ze wzrostem efektywnoœci sprzeda¿y, gdy¿ ka¿da z³otówka sprzeda¿y generuje dodatkowy zysk. Wielkoœæ wskaŸnika rentownoœci sprzeda¿y netto jest uzale¿niona od rodzaju dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa, zwykle zyskownoœæ jest ni¿sza przy wytwarzaniu wyrobów charakteryzuj¹cych siê krótkim cyklem produkcyjnym i mo¿liwoœci¹ szybkiej ich sprzeda¿y, a wy¿sz¹ mar¿¹ zyskownoœci powinny charakteryzowaæ siê d³u¿sze cykle eksploatacyjne. 2.3. Rentownoœæ maj¹tku Rentownoœæ ekonomiczn¹ (maj¹tku) stanowi¹ ilorazy procentowe wyniku finansowego oraz przeciêtnego stanu maj¹tku trwa³ego i/lub obrotowego, zaanga¿owanego w dzia³alnoœæ gospodarcz¹ przedsiêbiorstwa. Du¿¹ zalet¹ wskaŸników tej grupy jest to, ¿e uwzglêdniaj¹ one, szerzej ni¿ inne wskaŸniki rentownoœci, wp³yw na wynik finansowy efektywnoœci wykorzystania zaanga¿owanych zasobów maj¹tkowych. Rentownoœæ maj¹tku jest relacj¹ zysku netto i wartoœci aktywów ogó³em, a informuje o wielkoœci zysku netto, przypadaj¹cego na jednostkê wartoœci maj¹tku zaanga¿owanego w przedsiêbiorstwie. Do okreœlenia tego wskaŸnika u¿ywa siê powszechnie nazwy: „zwrot z maj¹tku” – ROA (Return On Assets), a wyznacza on ogóln¹ zdolnoœæ aktywów przedsiêbiorstwa do generowania zysku, czyli ukazuje, jak efektywnie firma zarz¹dza swoimi aktywami. Im wartoœæ tego wskaŸnika jest wy¿sza, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa firmy. WskaŸnik zyskownoœci aktywów jest ogólnym miernikiem podnoszenia efektywnoœci gospodarowania w przedsiêbiorstwie. Nale¿y zwróciæ uwagê na wp³yw ró¿nych czynników, okreœlaj¹cych wielkoœæ tego wskaŸnika, analizuj¹c zale¿noœæ5: zysk netto aktywa ogółem. =. zysk netto. sprzedaż netto. sprzedaż netto. aktywa ogółem. Jak widaæ z powy¿szej proporcji, rentownoœæ maj¹tku zale¿y od rentownoœci sprzeda¿y netto, czyli od wielkoœci zysku zrealizowanego przy okreœlonej sprzeda¿y oraz od szybkoœci rotacji zaanga¿owanych aktywów. Warto równie¿ zwróciæ uwagê, ¿e taka sama rentownoœæ aktywów mo¿e byæ wynikiem zupe³nie ró¿nej polityki sprzeda¿y wyrobów i us³ug. Jeœli chodzi o polity1. M. Sierpiñska, T. Jachna, op. cit., s. 105..

(5) Analiza rentownoœci przedsiêbiorstwa na przyk³adzie grupy kapita³owej EXBUD. 137. kê iloœci (niskich cen), to charakteryzuje siê ona nisk¹ zyskownoœci¹ jednostkow¹, ale odpowiednio wy¿sz¹ wielkoœci¹ sprzeda¿y. Natomiast przy polityce jakoœci (wysokich cen) odpowiednio cechuje j¹ wysoka zyskownoœæ i niska rotacja aktywów. 2.4. Rentownoœæ kapita³u w³asnego Rentownoœæ kapita³u ogólnie okreœlana jest stosunkiem zysku netto do danego rodzaju kapita³u. Rozró¿nia siê rentownoœæ kapita³ów w³asnych i rentownoœæ kapita³u udzia³owego, w zale¿noœci od statusu prawnego firmy. W przedsiêbiorstwach pañstwowych kapita³ w³asny jest sum¹ funduszu za³o¿ycielskiego i funduszu przedsiêbiorstwa. W spó³dzielniach kapita³ w³asny jest sum¹ kapita³u udzia³owego i kapita³u zasobowego (rezerwowego). W spó³kach z ograniczon¹ odpowiedzialnoœci¹ kapita³ w³asny jest sum¹ kapita³u zak³adowego i kapita³u zapasowego (rezerwa). Natomiast w spó³kach akcyjnych kapita³ w³asny jest sum¹ kapita³u akcyjnego i kapita³u zapasowego (rezerwa). Rentownoœci¹ finansow¹ interesuj¹ siê przede wszystkim akcjonariusze, pozwala ona bowiem okreœliæ stopê zysku, jak¹ przynosi im inwestycja w dane przedsiêbiorstwa. WskaŸnik rentownoœci kapita³u w³asnego oblicza siê na postawie relacji zysku netto i wartoœci kapita³u w³asnego. Im wartoœæ wskaŸnika zwrotu kapita³u jest wy¿sza, tym korzystniejsza jest sytuacja finansowa przedsiêbiorstwa, poniewa¿ wy¿sza efektywnoœæ kapita³u w³asnego daje mo¿liwoœæ uzyskania wy¿szych dywidend oraz dalszego rozwoju przedsiêbiorstwa. Podobnie jak przy wskaŸniku rentownoœci maj¹tku, wskaŸnik zwrotu kapita³u w³asnego mo¿na przedstawiæ za pomoc¹ iloczynu6: zysk netto kapitał własny. =. zysk netto. aktywa ogółem. aktywa ogółem. kapitał własny. Na wartoœæ wskaŸnika zwrotu kapita³u w³asnego wp³ywa efektywnoœæ produkcji, wyra¿ona zyskownoœci¹ aktywów, oraz efektywnoœæ finansowa wyra¿ona relacj¹ aktywów do kapita³u w³asnego. Oznacza to, ¿e rentownoœæ finansowa zale¿y od wielkoœci wygospodarowanego zysku oraz od Ÿróde³ finansowania maj¹tku, tzw. struktury finansowej. Zdarza siê jednak, ¿e zwiêkszenie sprzeda¿y i zysku przez zwiêkszenie kapita³ów w³asnych mo¿e okazaæ siê mniej rentowne ni¿ osi¹gniêcie go w wyniku wzrostu zad³u¿enia. Aby uzyskaæ dodatni efekt z tytu³u zad³u¿enia przedsiêbiorstwa, koszty uzyskania dodatkowego kapita³u (odsetki) powinny byæ ni¿sze ni¿ rentownoœæ kapita³u ca³kowitego (w³asnego i obcego). Ten dodatkowy efekt oddzia³ywania kapita³u obcego na wielkoœæ wygospodarowanego zysku okreœlany jest mianem dŸwigni finansowej.. 6. Ibidem..

(6) Dorota Kuder. 138. Wysokoœæ wskaŸnika rentownoœci kapita³u w³asnego zale¿y miêdzy innymi od ró¿nicy miêdzy wskaŸnikiem rentownoœci kapita³u ca³kowitego a stop¹ p³aconych odsetek za pozyskanie kapita³u obcego i od wskaŸnika struktury kapita³u, tj. udzia³u kapita³u w³asnego w kapitale ca³kowitym. Rentownoœæ kapita³u ca³kowitego (maj¹tku ogó³em) zale¿y od rentownoœci sprzeda¿y, tj. od relacji zysku netto do sprzeda¿y oraz od rotacji maj¹tku (aktywów). St¹d rentownoœæ kapita³u w³asnego roœnie tak¿e wraz ze zwiêkszaniem siê rentownoœci sprzeda¿y i rotacji kapita³u ca³kowitego. Zwi¹zek miêdzy tymi wielkoœciami mo¿na wyraziæ za pomoc¹ nastêpuj¹cego równania 7 : zysk netto kapitały własne. =. zysk netto. sprzedaż netto. pasywa ogółem. sprzedaż netto. aktywa ogółem. kapitały własne. Przedstawione powy¿ej równanie to uproszczony model Du Ponta. Jest on bardzo przydatn¹ w analizie finansowej metod¹ analizy efektywnoœci gospodarowania kapita³ami firmy. Obszerniejsze omówienie tego modelu zawarto w kolejnym punkcie pracy. Na pozytywn¹ ocenê zas³uguj¹ te przedsiêbiorstwa, w których rentownoœæ kapita³u w³asnego jest wy¿sza od rentownoœci kapita³u ca³kowitego (kapita³u w³asnego i obcego). Jednak¿e kapita³ obcy mo¿e mieæ charakter krótko- i d³ugookresowy. St¹d wskazane wydaje siê badanie, oprócz rentownoœci kapita³u w³asnego, równie¿ rentownoœci kapita³ów sta³ych. WskaŸnik rentownoœci kapita³u sta³ego, który nazywany jest te¿ wskaŸnikiem zysku z kapita³u, oblicza siê jako relacjê zysku netto, powiêkszonego o odsetki od d³ugoterminowych kredytów bankowych i po¿yczek, do kapita³u sta³ego przedsiêbiorstwa. Wielkoœæ tego wskaŸnika ukazuje potencjalne mo¿liwoœci rozwoju przedsiêbiorstwa, przez co sta³ siê on istotnym miernikiem kondycji finansowej przedsiêbiorstwa zarówno dla akcjonariuszy, kierownictwa, jak i dla instytucji finansowych.. 3. Model analizy Du Ponta Poznanie przyczynowo-skutkowych zale¿noœci, zachodz¹cych miêdzy wskaŸnikami ekonomicznymi, mo¿e prowadziæ do budowy ró¿nych uk³adów strukturalnych, u³atwiaj¹cych prowadzenie analizy podstawowych wskaŸników u¿ytecznych w procesie zarz¹dzania przedsiêbiorstwem. Takie uk³ady strukturalne nazywane s¹ piramid¹ wskaŸników, analiza zaœ przeprowadzana na podstawie uk³adów wzorcowych nosi nazwê analizy piramidalnej8.. 7. Ibidem.. 8. L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiêbiorstwie, PWE, Warszawa 1999, s. 120..

(7) Analiza rentownoœci przedsiêbiorstwa na przyk³adzie grupy kapita³owej EXBUD. 139. Model Du Ponta jest jedn¹ z popularniejszych form piramidalnej rozbudowy wskaŸników rentownoœci. Jest to model pozwalaj¹cy na kompleksowe podejœcie do analizy wskaŸnikowej. Ukazuje schemat powi¹zañ przyczynowo-skutkowych, wi¹¿¹c efektywnoœæ ekonomiczn¹ z gospodark¹ finansow¹. Nazwa modelu pochodzi od znanej amerykañskiej firmy, której kierownictwo wypracowa³o sposób analizy zale¿noœci pomiêdzy mar¿¹ zysku netto, rotacj¹ aktywów i stopniem zad³u¿enia firmy a stop¹ zysku z kapita³u w³asnego. Sposób analizy mo¿na zilustrowaæ za pomoc¹ schematu (rys. 1).. Zysk netto :. Rentowność sprzedaży netto. Sprzedaż netto. ×. :. Rotacja aktywów. Aktywa ogółem. Rentowność aktywów. : (1 – u) Zobowiązania ogółem. Kapitał ogółem. Rentowność kapitału. Struktura kapitału (u). Rys. 1. Model analizy wskaŸnikowej Du Ponta •ród³o: B. Micherda, Model analizy wskaŸnikowej Du Ponta, „¯ycie Gospodarcze” 1992, nr 15.. Model wskaŸnikowej analizy Du Ponta, dziêki swej konstrukcji ³¹czy podstawowe wskaŸniki, reprezentuj¹ce g³ówne ich grupy tematyczne. W modelu najpe³niej reprezentowane s¹ wskaŸniki rentownoœci, wskaŸniki wykorzystania maj¹tku oraz wskaŸniki wykorzystania zad³u¿enia przez najbardziej uogólnione ich formy. Nie s¹ zaœ reprezentowane w modelu wskaŸniki p³ynnoœci9. Metoda Du Ponta opiera siê na za³o¿eniu, ¿e wskaŸniki opisuj¹ce efektywnoœæ gospodarowania kapita³em firmy, pozostaj¹ce we wzajemnej wspó³zale¿noœci, tworz¹ zwarty system. Zale¿noœci te wykazuj¹, ¿e istniej¹ nastêpuj¹ce czynniki, kszta³tuj¹ce zyskownoœæ kapita³ów w³asnych: – zyskownoœæ sprzeda¿y netto, mierzona relacj¹ zysku netto do sprzeda¿y netto, która wyra¿a zdolnoœæ firmy do generowania zysku ze sprzeda¿y, – rotacja maj¹tku (aktywów) posiadanego przez przedsiêbiorstwo, mierzona relacj¹ sprzeda¿y netto do œredniej wartoœci aktywów firmy,. 9. B. Micherda, op. cit..

(8) 140. Dorota Kuder. – wskaŸnik struktury kapita³owo-maj¹tkowej, wyra¿onej relacj¹ aktywów firmy do kapita³u w³asnego. WskaŸnik ten okreœla wspomaganie finansowe firmy kapita³em obcym. Model Du Ponta podkreœla równorzêdnoœæ czynników: rentownoœci sprzeda¿y netto, rotacji aktywów i struktury kapita³owo-maj¹tkowej, oddzia³uj¹cych na rentownoœæ kapita³u w³asnego. Warto zauwa¿yæ, ¿e wp³yw poszczególnych czynników na rentownoœæ kapita³ów w³asnych mo¿e siê wzajemnie kompensowaæ, np. zmniejszenie rentownoœci sprzeda¿y mo¿e byæ z nadwy¿k¹ pokryte przez odpowiedni wzrost rotacji maj¹tku. Po¿¹dana sytuacja wystêpuje w przedsiêbiorstwie wówczas, gdy rentownoœæ kapita³u w³asnego jest wy¿sza od rentownoœci kapita³u ca³kowitego: kapita³u w³asnego i obcego. Metoda Du Ponta mo¿e byæ wykorzystana zarówno w analizie prowadzonej ex post, jak te¿ w ocenie wp³ywu ró¿nych strategii na efektywnoœæ dzia³ania firmy mierzon¹ korzyœciami osi¹ganymi przez akcjonariuszy10. Rentownoœæ przedsiêbiorstwa jest konsekwencj¹ przyjêtej strategii rozwoju, obejmuj¹cej: – politykê cen oraz kontrolê kosztów wyznaczaj¹cych mar¿ê zysku, – politykê inwestycji, od której zale¿y produktywnoœæ i rentownoœæ maj¹tku, – politykê finansow¹, która okreœla strukturê zad³u¿enia, umo¿liwiaj¹c¹ zwiêkszenie rentownoœci inwestycji w odniesieniu do w³aœcicieli kapita³u lub powoduj¹c¹ spadek tej rentownoœci. Przyjêcie niew³aœciwej polityki w jednym z trzech wymienionych kierunków bêdzie powodowaæ okreœlone konsekwencje finansowe dla przedsiêbiorstwa11. Wykorzystuj¹c metodê Du Ponta w badaniu wartoœci wskaŸników ró¿nych firm danej bran¿y i porównuj¹c je z odpowiednimi wskaŸnikami obliczonymi dla œredniej firmy w bran¿y, mo¿na stwierdziæ, ¿e mo¿liwe staje siê okreœlenie pozycji finansowej danej firmy w stosunku do pozosta³ych firm. Tê metodê mo¿na równie¿ wykorzystaæ w porównaniu strategii zachowania siê przedsiêbiorstw w zmiennych warunkach funkcjonowania w otoczeniu.. 4. Kszta³towanie siê rentownoœci grupy kapita³owej EXBUD w latach 1996–2000 Spó³ka akcyjna EXBUD utworzona zosta³a 28 wrzeœnia 1990 r. w wyniku komercjalizacji Przedsiêbiorstwa Eksportu Us³ug Technicznych, dzia³aj¹cego od 1977 r. By³o to pierwsze w Polsce przedsiêbiorstwo pañstwowe skomercjalizowane i sprywatyzowane w drodze kapita³owej i publicznej sprzeda¿y akcji. Zakwalifikowanie EXBUD-u do pierwszej pi¹tki prywatyzowanych w Polsce przedsiêbiorstw wyni10 J. Czekaj, Z. Dresler, Podstawy zarz¹dzania finansami firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997, s. 219. 11 M. Sierpiñska, Wykorzystanie wskaŸników rentownoœci w zarz¹dzaniu przedsiêbiorstwem, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 451, Kraków 1995, s. 83..

(9) Analiza rentownoœci przedsiêbiorstwa na przyk³adzie grupy kapita³owej EXBUD. 141. ka³o z pozycji i kondycji finansowej podmiotu. Obecnie, g³ównym akcjonariuszem spó³ki EXBUD SA jest SKANSKA EUROPE AB z siedzib¹ w Malmö (Szwecja), która posiada 94% kapita³u akcyjnego i d¹¿y do wykupu pozosta³ych 6% akcji. Za spraw¹ g³ównego akcjonariusza EXBUD zmieni³ nazwê na EXBUD SKANSKA. EXBUD SKANSKA wraz z podmiotami zale¿nymi tworzy najwiêksz¹ w kraju grupê kapita³ow¹, dzia³aj¹c¹ w bran¿y budowlanej, a wchodz¹c¹ w sk³ad miêdzynarodowego holdingu SKANSKA EUROPE AB. Grupa kapita³owa EXBUD œwiadczy us³ugi budowlane i techniczne w kraju i za granic¹. Jest równie¿ inwestorem zastêpczym, generalnym wykonawc¹ i deweloperem w g³ównych sektorach budownictwa o najwiêkszym potencjale inwestycyjnym. Nale¿¹ do nich: – budownictwo ogólne i przemys³owe, – budownictwo energetyczne, – budownictwo drogowo-mostowe i komunikacyjne, – budownictwo in¿ynieryjne zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska. W ci¹gu ostatnich dwóch lat grupa EXBUD mia³a powa¿ne k³opoty finansowe. Wraz ze zmian¹ zarz¹du przyjêto now¹ politykê strategiczn¹. Równoczeœnie rozpoczê³y siê dzia³ania restrukturyzacyjne – sprzeda¿ spó³ek i podmiotów zale¿nych, których dzia³alnoœæ nie jest zbie¿na z g³ówn¹ domen¹ przedsiêbiorstwa, masowe zwolnienia pracowników, wprowadzenie polityki finansowania dzia³alnoœci g³ównie ze Ÿróde³ w³asnych itd. Przebadano nastêpuj¹ce aspekty rentownoœci grupy kapita³owej EXBUD, dotycz¹ce okresu ostatnich piêciu lat (1996–2000): – rentownoœæ sprzeda¿y, – rentownoœæ maj¹tku (aktywów), – rentownoœæ zaanga¿owanych kapita³ów w³asnych. WskaŸniki rentownoœci sprzeda¿y prezentuje tabela 1. Tabela 1. WskaŸniki rentownoœci sprzeda¿y (w tys. z³) Wskaźniki Wskaźnik rentowności sprzedaży brutto Wskaźnik rentowności sprzedaży netto. 1996 21471 657215 = 3%. 12213 657215 = 2%. 1997. 1998. 1999. 2000. 52248 1222194 = 4%. 67242 1692797 = 4%. 76989 2428388 = 3%. –167728 2448094 = –7%. 28213 1222194 = 2%. 39936 1692797 = 2%. 16225 2428388 = 1%. –129939 2448094 = –5%. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie sprawozdañ finansowych za poszczególne okresy..

(10) Dorota Kuder. 142. Rentownoœæ sprzeda¿y brutto zale¿y od zysku brutto, który z kolei determinowany jest przez zysk osi¹gany z dzia³alnoœci podstawowej i finansowej oraz saldo strat i zysków nadzwyczajnych. W latach 1996–1999 grupa wykazywa³a dosyæ sta³¹ rentownoœæ sprzeda¿y brutto. W ostatnim z badanych okresów (rok 2000) rentownoœæ gwa³townie spad³a, przyjmuj¹c wartoœæ ujemn¹. Je¿eli chodzi o rentownoœæ sprzeda¿y netto, to rok 2000 równie¿ charakteryzuje siê najni¿szym poziomem rentownoœci. W tym roku w³aœnie udzia³ zysku po opodatkowaniu w wartoœci sprzeda¿y (inaczej mar¿a zysku przynosz¹ca okreœlon¹ wartoœæ sprzeda¿y) przyj¹³ wartoœæ ujemn¹ (strata). Ujemna efektywnoœæ sprzeda¿y œwiadczy o tym, ¿e spó³ka musi podj¹æ dzia³ania naprawcze, by ka¿da z³otówka sprzeda¿y generowa³a w przysz³oœci dodatkowy zysk, nie zaœ stratê. Nale¿y mieæ nadziejê, ¿e k³opoty finansowe s¹ tylko przejœciowym zjawiskiem, gdy¿ trwanie spó³ki w takiej sytuacji doprowadzi j¹ szybko do bankructwa. WskaŸniki rentownoœci maj¹tku prezentuje tabela 2. Tabela 2. WskaŸnik rentownoœci maj¹tku (w tys. z³) Wskaźnik Wskaźnik rentowności majątku. 1996 12213 379628 = 3%. 1997 28213 625797 = 5%. 1998 39936 974100 = 4%. 1999 16225 1326971 = 1%. 2000 –129939 1428956 = –9%. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie sprawozdañ finansowych za poszczególne okresy.. Tabela 3. WskaŸniki rentownoœci finansowej (w tys. z³) Wskaźniki. 1996. Wskaźnik zyskowności kapitału własnego. 12213 181721. Wskaźnik rentowności kapitału stałego. 16418 218121. = 7%. = 8%. 1997. 1998. 1999. 2000. 28213 202095 = 14%. 39936 389863 = 10%. 16225 403639 = 4%. –129939 230989 = –56%. 41005 296052 = 14%. 59361 534177 = 11%. 46039 540768 = 6%. –129939 418783 = –31%. Źród³o: opracowanie w³asne na podstawie sprawozdañ finansowych za poszczególne okresy.. Ogólna zdolnoœæ aktywów grupy kapita³owej do generowania zysku ma tendencjê malej¹c¹. W 1997 r. 5 groszy zysku netto przypada³o na 1 z³otówkê zaanga¿owanego w przedsiêbiorstwie maj¹tku. W ostatnim z badanych okresów wskaŸnik ten ma ju¿ wartoœæ ujemn¹. Wi¹¿e siê to ze strat¹ przedsiêbiorstwa w roku 2000,.

(11) Analiza rentownoœci przedsiêbiorstwa na przyk³adzie grupy kapita³owej EXBUD. 143. a oznacza, ¿e na z³otówkê zaanga¿owanego w przedsiêbiorstwie maj¹tku przypada 9 groszy straty. Tabela 3 prezentuje wartoœæ wskaŸników rentownoœci finansowej. Rentownoœci¹ finansow¹ zainteresowani s¹ przede wszystkim akcjonariusze. Najkorzystniejsza z ich punktu widzenia sytuacja przedsiêbiorstwa mia³a miejsce w 1997 r., gdy wartoœæ wskaŸnika zyskownoœci kapita³u w³asnego by³a najwy¿sza i wynosi³a 14%, natomiast najmniej korzystna mia³a miejsce w roku 2000, kiedy to wskaŸniki by³y wartoœciami ujemnymi. Wy¿sza efektywnoœæ kapita³u w³asnego stwarza mo¿liwoœæ uzyskania wy¿szych dywidend. Jednak w przypadku EXBUD-u dywidendy, na mocy woli zgromadzenia akcjonariuszy, nie s¹ wyp³acane od kilku lat. Ca³oœæ zysku przekazywana jest na rozwój przedsiêbiorstwa. WskaŸnik rentownoœci kapita³u sta³ego ukazuje potencjalne mo¿liwoœci rozwoju przedsiêbiorstwa, które s¹ wiêksze, ni¿ wskazuje wskaŸnik rentownoœci kapita³ów w³asnych.. 5.. Podsumowanie. Informacje na temat efektywnoœci s¹ niezmiernie wa¿ne dla samej organizacji oraz dla szeroko pojêtego otoczenia. Efektywnoœæ gospodarowania w przedsiêbiorstwie odzwierciedla w najbardziej syntetycznej formie analiza rentownoœci. Jej rol¹ jest mo¿liwie najszybszy sposób dostarczania informacji o zak³óceniach zachodz¹cych w dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa, w stosunku do stanu, który jest podstaw¹ porównañ. Informacje te bêd¹ u¿yteczne tylko wówczas, gdy bêd¹ dok³adne i zostan¹ szybko otrzymane oraz skierowywane do osób najbardziej kompetentnych. Dziêki temu analiza rentownoœci dzia³ania przedsiêbiorstwa umo¿liwia zarówno opracowanie strategii rozwoju przedsiêbiorstwa, jak i podejmowanie decyzji na podstawie racjonalnych przes³anek, które pozwol¹ wyeliminowaæ ewentualne b³êdy. Analiza rentownoœci grupy kapita³owej EXBUD sugeruje, ¿e holding musi przedsiêwzi¹æ dzia³ania w celu uzyskania poprawy i stabilnoœci swej sytuacji finansowej. Niski poziom wyniku finansowego za rok 1999 oraz ujemna jego wartoœæ za ostatni badany okres, tj. za rok 2000, wskazuj¹ na problemy zwi¹zane z efektywnoœci¹ dzia³ania przedsiêbiorstwa. W³aœnie wielkoœæ zysku (straty) jest bezpoœrednim powodem niskich – a¿ do ujemnych – wartoœci wskaŸników rentownoœci. Obecnie, g³ówny akcjonariusz grupy – przedsiêbiorstwo SKANSKA – mo¿e pomóc w przetrwaniu na rynku badanemu holdingowi. Podjêto ju¿ dzia³ania restrukturyzacyjne, które powinny przynieœæ w najbli¿szym czasie pozytywny efekt. Niniejsza praca zawiera zestaw narzêdzi przydatnych do badania rentownoœci przedsiêbiorstwa. By przetrwaæ i mieæ szanse na rozwój, ka¿da jednostka gospodaruj¹ca musi dysponowaæ narzêdziem, które umo¿liwi jej trafn¹ ocenê w³asnej sytuacji oraz miejsca w stale zmieniaj¹cym siê otoczeniu. W³aœciwy dobór i interpretacja narzêdzi s³u¿¹cych tej ocenie mo¿e staæ siê podstaw¹ do podejmowania racjonalnych decyzji i tym samym mo¿e zapewniæ przedsiêbiorstwu sukces na rynku..

(12) Dorota Kuder. 144. Za³¹czniki. 1. Bilans grupy kapita³owej EXBUD Wyszczególnienie. 31 grudnia 1996 r. (tys. zł). 31 grudnia 1997 r. (tys. zł). 31 grudnia 1998 r. (tys. zł). 31 grudnia 1999 r. (tys. zł). 31 grudnia 2000 r. (tys. zł). 0. 0. 0. 0. 0. Majątek trwały Wartości niematerialne i prawne Wartość firmy z konsolidacji Rzeczowy majątek trwały Finansowy majątek trwały Należności długoterminowe. 136 326 6 001 40 117 162 2 058 11 065. 270 115 8 475 471 228 000 14 847 18 323. 438 807 19 333 12 738 338 587 39 215 28 934. 556 687 18 839 46 067 404 556 29 325 57 900. 562 078 19 508 33 779 424 110 43 363 41 318. Majątek obrotowy Zapasy Należności i roszczenia Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu Środki pieniężne. 241 250 52 305 131 572 29 125 28 248. 348 350 94 611 212 791 1 967 38 982. 523 498 154 311 313 713 5 457 50 017. 755 299 188 510 474 816 9 637 82 336. 816 115 298 326 456 072 4 412 57 305. 2 052. 7 331. 11 795. 14 985. 50 759. 379 628. 625 797. 974 100. 1 326 971. 1 428 952. AKTYWA. Rozliczenia międzyokresowe Aktywa razem. 0. 0. 0. 00. 0. Kapitał własny Kapitał akcyjny Kapitał zapasowy Kapitał rezerwowy z aktualizacji wyceny Pozostałe kapitały rezerwowe Różnice kursowe z konsolidacji Niepodzielony wynik finansowy z lat ubiegłych Wynik finansowy netto roku obrotowego. 181 721 50 000 101 756 17 231 5 500 150 (5 383) 12 468. 202 095 50 000 113 949 16 260 5 500 988 (12 814) 28 213. 389 863 75 000 259 810 16 117 5 500 1 364 (7 864) 39 936. 403 639 75 000 298 484 13 712 7 559 1 533 (8 874) 16 225. 230 989 75 000 326 452 13 262 7 559 1 199 (62 544) (129 939). Rezerwa kapitałowa z konsolidacji Kapitały własne udziałowców (akcjonariuszy) mniejszościowych Rezerwy Zobowiązania Zobowiązania długoterminowe Zobowiązania krótkoterminowe i fundusze specjalne. 4 805 17 879. 11 220 43 932. 5 981 88 400. 2 888 82 614. 871 37 950. 4 082 154 148 9 635 144 513. 7 068 322 418 31 737 290 681. 4 572 438 487 45 361 393 126. 2 789 741 843 48 838 693 005. 59 029 990 086 89 944 900 142. 16 994. 39 064. 46 797. 93 198. 110 027. 379 628. 625 797. 974 100. 1 326 971. 1 428 952. PASYWA. Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów Pasywa razem. Źród³o: Raporty roczne 1996–2000..

(13) Analiza rentownoœci przedsiêbiorstwa na przyk³adzie grupy kapita³owej EXBUD. 145. 2. Rachunek zysków i strat grupy kapita³owej EXBUD Wyszczególnienie I.. Przychody netto ze sprzedaży produktów, towarów, materiałów II. Koszty sprzedanych produktów, towarów iimateriałów III. Zysk (strata) brutto ze sprzedaży IV. Koszty sprzedaży V. Koszty ogólnego zarządu VI. Zysk (strata) na sprzedaży VII. Pozostałe przychody operacyjne VIII. Pozostałe koszty operacyjne IX. Zysk (strata) na działalności operacyjnej X. Przychody finansowe XI. Koszty finansowe XII. Zysk (strata) na działalności gospodarczej XIII. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych 1. Zyski nadzwyczajne 2. Straty nadzwyczajne XIV. Odpis wartości firmy z konsolidacji XV. Odpis rezerwy kapitałowej z konsolidacji XVI. Zysk (strata) brutto XVII. Obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego XVIII. Udział w zyskach (stratach) jednostek objętych konsolidacją metodą praw własności XIX. (Zysk) strata akcjonariuszy (udziałowców) mniejszościowych XX. Zysk (strata) netto. 31 grudnia 1996 r. (tys. zł). 31 grudnia 1997 r. (tys. zł). 31 grudnia 1998 r. (tys. zł). 31 grudnia 1999 r. (tys. zł). 31 grudnia 2000 r. (tys. zł). 1 222 194. 1 692 797. 2 428 388. 2 448 094. (575 074) (1 043 598). 1 433 847. 2 086 845. 2 222 186. 82 141 (7 986) (46 736) 27 420 3 227 (10 031) 20 616. 178 596 (10 247) (114 567) 53 782 20 199 (25 313) 48 668. 258 950 18 840 170 951 69 159 27 395 25 716 70 838. 341 543 29 234 232 641 79 668 57 303 50 881 86 090. 225 908 18 667 239 730 (32 489) 53 324 93 879 (73 044). 23 085 (22 381) 21 320. 36 114 (38 486) 46 299. 26 926 38 175 59 589. 36 923 60 629 62 384. 20 958 121 910 (173 996). (97) 449 (545) – 248. 1 555 2 806 (1 251) (113) 4 507. 3 244 6 923 3 679 2 266 6 675. 21 531 23 650 2 119 12 255 5 329. 15 810 25 810 9 381 12 815 3 273. 21 471 (8 128). 52 248 (22 675). 67 242 (22 040). 76 989 (50 129). (167 728) (9 223). –. 1 294. 488. 364. (645). (876). (2 654). (5 754). (10 999). 29 211. 12 466. 28 213. 39 936. 16 225. (129 939). 657 219. Źród³o: Raporty roczne 1996–1999.. Literatura Bednarski L., Analiza finansowa w przedsiêbiorstwie, PWE, Warszawa 1999. Czekaj J., Dresler Z., Podstawy zarz¹dzania finansami firm, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997. Dudycz T., Ocena efektywnoœci przedsiêbiorstw przy pomocy piramidy rentownoœci, materia³y z konferencji nt.: „Restrukturyzacja a poprawa efektywnoœci gospodarowania w przedsiêbiorstwie”, Kraków 1998. Dudycz T., Analiza finansowa, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu, Wroc³aw 2000. Duraj J., Analiza ekonomiczna przedsiêbiorstwa, PWE, Warszawa 1994. Duraj J., Podstawy ekonomiki przedsiêbiorstwa, PWE, Warszawa 2000. Micherda B., „DŸwignie” w zarz¹dzaniu finansami, „Rachunkowoœæ” 1990, Nr 9. Micherda B., Model analizy wskaŸnikowej Du Ponta, „¯ycie Gospodarcze” 1992, Nr 15. Nesterak J., Syntetyczna analiza rentownoœci kapita³u w oparciu o model Du Ponta, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 431, Kraków 1994..

(14) 146. Dorota Kuder. Ni¿yñska C., Wykorzystanie metody Du Ponta do analizy przestrzennej wyniku finansowego podmiotów gospodarczych, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu nr 682, Wroc³aw 1994. Sierpiñska M., Wykorzystanie wskaŸników rentownoœci w zarz¹dzaniu przedsiêbiorstwem, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej w Krakowie nr 451, Kraków 1995. Sierpiñska M., Jachna T., Ocena przedsiêbiorstwa wed³ug standardów œwiatowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1998. Szczepaniak S., Pomiar efektywnoœci gospodarowania i jego znaczenie w ocenie i analizie ekonomicznej dzia³alnoœci przedsiêbiorstwa, Zeszyty Naukowe Akademii Ekonomicznej we Wroc³awiu nr 682, Wroc³aw 1994. Waœniewski T., Metody analizy finansowej w przedsiêbiorstwie, PWE, Warszawa 1989.. Corporate Profitability Analysis Based on the EXBUD Capital Group The goal of this article is to demonstrate that corporate profitability and its proper measurement is an extremely important element of effective enterprise management, rational decision-making and, thus, of company development. The article is also intended to present the basic issues associated with corporate profitability analysis. The author reviews corporate profitability based on a review of the EXBUD Capital Group. The first section of the article serves as a theoretical introduction to profitability. Next, the author presents and discusses in detail the main groups of profitability indicators. She then presents the DuPont analysis model, which is one of the most popular forms of pyramid-style indicators. In the final section, the author looks at profitability for the EXBUD Capital Group from 1996 to 2000. The article demonstrates that corporate profitability analysis enables a corporate development strategy to be formulated and rational decisions based on collected and properly analysed information to be made..

(15)