Czynniki konkurencyjności handlowej miast

Pełen tekst

(1)Krzysztof P. Wojdacki K.t.cI •• H•• cllu II ..tytucll Ryakowych. Czynniki konkurencyjności handlowej nliast 1. Wprowadzenie Problem konkurencyjności stał się w ostatnich latach jednym z podstawowych zagadnień badawczych nauk ekonomicznych. Wynika to z faktu, że postępujące współzawodnictwo ekonomiczne uaktywnia coraz silniej rozwijające się procesy konkurencyjności. Można zatem przyjąć wstępną tezę, że immanentną cechą współ czesnej gospodarki rynkowej jest konkurowanie między podmiotami gospodarczymi. W coraz większym stopniu ich konkurencyjność i konkurowanie zależy nie tylko od samej przedsiębiorczości, zdolności zarządzających i zatrudnionych przez nich osób, ale od sprawności funkcjonowania terytorialnych systemów społeczno-gospodar czych (miasta, regionu) i ich umiejętności do powiększania lokalnych, regionalnych i krajowych zasobów, z których korzystają w sposób świadomy lub nieświadomy wytwórcy i konsumenci (szerzej zob. w: 120]). Procesy konkurowania dotyczą więc w coraz większym stopniu układów przestrzennych o różnej skali. Można zatem mówić o skali lokalnej, rejonowej, subregionalnej, regionalnej, ponadregionalnej, kontynentalnej, czy światowej. W pierwszym wypadku mamy do czynienia z konkurowaniem miast i gmin, a w skali wyższej - rejonowej, między układami powiatowymi. Szczebel subregionalny dotyczy konkurowania między powiatami skupionymi wokół miast, które w poprzednim podziałe administracyjnym kraju były stolicami województw, a następnie utraciły ten status. Zachowania konkurencyjne występują także między większymi obszarami, w skali regionalnej (obecnymi województwami), w skali ponadregionalnej (między grupami województw), w skali kontynentalnej (między poszczególnymi krajami)', czy wreszcie w skali światowej. 1Ciekawe informacje dotyczących konkurencji w \\I : 112. s. 22 i nast.l .. układach. krajów europejskich l.nalci. ć można.

(2) Krzy.w ol P. Wojdacki (między głównymi. obecnie biegunami wzrostu gospodarczego Stanami Zjednoczonymi i Kanadą a Japonią oraz krajami Uni i Europejskiej). Wszystkie wyróżnione układy przestrzenne charakteryzują się coraz większym poziomem złożoności, przy czym na ich współczesny poziom rozwoju oraz spełniane obecnie funkcje w hierarchicznej strukturze w znacznym stopniu wpływa proces ich historycznego rozwoju 133, s. 33 i nast.!.. 2. Istota konkurencYlnośclllllast w róinych koncepclach teoretycznych W literaturze ekonomicznej, jak i z zakresu geografii ekonomicznej, geografii osadnictwa istnieje wiele podejść i koncepcji, które wyznaczają przyjęcie odpowiednich sformułowań definicyjnych dotyczącym problemu'- Za T. Kudłaczem 116, s. 21 i nasLI można przyjąć, że, w najbardziej ogólnym ujęciu. wyróżnić można dwa typy mechanizmów konkurowania , tj.: - oparty na rynkowych regulacjach konkurowania, - oparty na interwencyjnym oddziaływaniu polityki podmiotów publicznych (głównie na instrumentach polityki rozwoju regionalnego) . T. Kudłacz pisze: "w odniesieniu do gospodarek o demokratycznych systemach społeczno-politycznych, żaden z tych mechanizmów nie może występować w czystej postaci"[ 16, s. 211 . Dlatego też większość koncepcji teoretycznych zakłada odpowiednią kombinację elementów rynkowych i interwencyjnych typów mechanizmów konkurowania'- Kombinacja ta stanowi podstawę wielu szczegóło wych koncepcji tłumaczących głównie związek między warunkami, czynnikami i obserwowalnymi efektami omawianego procesu. Wśród koncepcji wyróżnić można trzy podstawowe grupy": l) pierwotnie sformułowane oryginalne koncepcje (zwane także teoriami): - teoria lokalizacji, A. Weber, - teoria ośrodków (miejsc) centralnych, W. Christaller, - bazy ekonomicznej, W Sombart, - biegunów rozwoju. F. Perroux i JR. Bouddeville, - dyfuzji innowacji, T. Hagerstrand, - rozwoju ekonomicznego, J. Frieedman, C. Weaver, WB. Slbhr;. 2. W polskiej lil erat urze szeroki przegląd róz.nych koncepcji i modeli przedstawiono. \\I :. 15. s. 63-691· ) Interesującą argumentację na ten lemat znaleź ć m ożna In,IfI- w: [17, s. 49- 63[ . " Przyjęta klasyfikacja nie jest jedyną. Nawiązuj e ona do podziałów przedstaw ionyc h m.in.. 151 . 1161·. \\I:.

(3) C:ynniki. konkurencyjności. handlowej miast. 2) teorie wtórne, udoskonalające i rozwijające koncepcje pierwotne, głównie poprzez wprowadzenie zmian w przyjętych przez nie założeniach . Przykładem mogą być koncepcje lokalizacyjne, np. A. Lóscha 1181, E.M. Hoovera 191. czy W. Isarda 1101; 3) koncepcje łączące odrębne teorie cząstkowe. Z reguły wiążą one w większe całości teorie dotyczące odrębnych aspektów procesu konkurowania. Wiele z nich stanowi obecnie uznany sposób wyjaśniania mechanizmów omawianego procesu. Wśród nich duża część dotyczy, czy też ogniskuje się wokół problemów związanych z rozwojem spolaryzowanym, łącząc teorię lokalizacji, biegunów wzrostu oraz dyfuzji innowacji. Przykładem tego jest np. koncepcja potencjału kontaktowego G. Tórnqvista 1271, czy model przyciągania L.H. Klassena 1141. Przedstawione koncepcje zostały szeroko i wielokrotnie opisane w specjalistycznej literaturze. Skoncentrujemy się na jednej z nich, a mianowicie teorii ośrodków (miejsc) centralnych W. Christallera. Teoria ta stanowiła i stanowi podstawę wielu rozważań tak teoretycznych, jak i empirycznych. Można nawet zaryzykować tezę, że jest najczęściej wykorzystywaną teorią (koncepcją) w badaniach ekonomiczno-przestrzennych, tak w Polsce jak i za granicą (por. m.in .: 18]. 1221.1151). Teoria ośrodków centralnych była wielokrotnie prezentowana w literaturze tak z zakresu geografii ekonomicznej, geografii osadnictwa, jak i geografii handlu, nie wymaga więc szczegółowego omówienia. Godne przytoczenia są jednak te jej elementy, które pozwolą na określenie czynników determinujących atrakcyjność handlową miasta, jego rangi oraz obszaru oddziaływania rynkowego. Punktem wyjścia sformułowanej przez W. Christallera oraz rozwijanej przez innych autorów teorii miejsc (ośrodków) centralnych, są relacje zachodzące między miastem a obszarem otaczającym je (obszarem wpływu). W teorii tej stwierdza się, że przestrzeń rynkowa nie jest równomierna. Istnieją punkty w przestrzeni, które charakteryzują się koncentracją procesów rynkowych oraz że punktami tymi są z reguły jednostki miejskiej sieci osadniczej. Ośrodki te (miejsca centralne) wypełniają funkcje centralne. Pełnienie funkcji centralnych utożsamiane jest z wytwarzaniem (sprzedawaniem) dóbr i usług centralnych. Z kolei dobra i usługi centralne (czyli posługując się terminologią marketingową - produkty centralne) definiowane są jako te, które są wytwarzane i świadczone w niewielu punktach przestrzeni, a wykorzystywane (konsumowane) w wielu rozproszonych punktach. W. Christaller oraz autorzy późniejszych modyfikacji zaliczali do podstawowych usług centralnych handel detaliczny i hurtowy, usługi administracji samorządowej, usługi związane z kulturą, oświatą i edukacją oraz usługi religijne, niektóre rodzaje przemysłu, usługi sektora ochrony zdrowia oraz usługi komunikacyjne. Dobra i usługi centralne podzielone zostały na kategorie i w zależności od nich, aby mogły być wytwarzane i sprzedawane centralnie,.

(4) Kr::. .\' ... 7. IO( . P. Wojdadi wymagają. w ośrodku pewnej minimalnej (progolV~j) wielkości popytu. Zróżnicowanie popytu na poszczegól ne dobra jest zależne od rodzaju sprzedawanych artykułów i ś wiadczonych u sług. Wymagana progowa wielkość popytu na dobra i usługi, w zależności od ich rodzaju, pojawiać s ię będzie w ośrodkach O różnej hierarchii . Sprzeda ż określonych dóbr i usłu g zlokalizowana będzie więc tym "wyżej", im mniejsza jest wielkość (czy też częstotliwość) popytu, dlatego każde miejsce centralne (miasto) posiadać będzie dobra i usługi oferowane przez ośrodki o mniejszym znaczeniu oraz pewien zestaw dóbr i usług odpowiadających jego poziomowi hierarchicznemu, w które zaopatrywać będzie mieszkańców własnych i ośrodków niższego poziomu. W ten naturalny sposób ukształtowana zostanie więc hierarchiczna struktura ośrodków centralnych. Hierarchia ta powoduje, a ściślej stopień wypełniania funkcji centralnych (stopień centrałności), że ośrodki charakteryzujące się koncentracją tych funkcji posiadają tzw. nadwyżkę znaczeniową w stosunku do innych mi ejscowości i przede wszystkim obszarów otaczających je. W związku z tym stanowią one miejsca realizacji popytu na dobra i usługi centralne. Obszar, dla którego ośrodek centralny jest punktem środkowym . nazywany jest obszarem uzupełniającym lub obszarem wpływów. Obszary uzupełniające ośrodków centrałnych tworzą hierarchiczną strukturę. Oznacza to, że obszary niższych szczebli stanowią część składową obszarów szczebli wyższych, a te z kolei - obszarów o wyższym miejscu w hierarchii. Należy podkreśli ć. że obszary wpływu nie są jednakowe dla wszystkich produktów centralnych, a promień oddziaływania zależy odznaczenia (centralności) oś rodka , odległośc i od konkurujących z nim ośrodków, a także od ilości, jakości i ceny produktów. Ważnym elementem teorii W. Christallera wyjaśniającym procesu konkurowania miast oraz procesów i związków gospodarczych zachodzących między ośrodkami i ich obszarami uzupełniającymi oraz między samymi ośrodkami jest odległość. W klasycznym ujęciu teorii ośrodków centralnych odległość utożsamia na była w kategoriach subiektywnych jako koszt, jaki konsument (nabywca) był skłonny ponieść, przemieszczając się do danego ośrodka centralnego. Od ległość ta determinuje zasięg rynkowy danego dobra lub usługi. Zasięg tcn rozumiany był jako największa odległość do której ludność (konsumenci, nabywcy) oddalonych miejscowości jest skłonna na poniesienie kosztów podróży w celu zaspokojenia popytu na dany produkt. W sytuacji, gdy odległość ta powięks71\ się ponad pcwną wielkość progową, konsumenci przestają zaopatrywać s ię w danym ośrodku cen .. tralnym, kierując swój popyt w innym kierunku (do innego ośrodka), gdzie koszty ponoszone w wyniku podróży są mniejsze. Tak więc każde dobro, czy usługa centralna ma wła ściwy sobie zasięg. Górna granica tego zasięgu oznacza zewnętrzną granicę zasięgu ośrodka. Określ ona jest przez tę odległość od ośrodka centralnego, poza którą dane dobro nie może być pojawienia. się.

(5) kOllk"rell cyjfloŚ{' i. handlowej miast. oferowane z tej miejscowości czy to dlatego, że dalej położone miejscowości są poza zasięgiem oddziaływania jakichkolwiek miejscowości centralnych (zasięg idealny), czy dlatego, że mogą być one taniej uzyskane w innych ośrodkach centralnych (zasięg realny). Dolna granica zasięgu - stanowiąca granicę wewnętrzną - określana jest przez wielkość progową (minimalną) zapewniającą rentowność podazy danego dobra w określonym ośrodku centralnym. Przedstawiony opis głównych założeń teorii miejsc centralnych nie jest pełny', ale wystarczający do stwierdzenia. że - ogólnie ujmując - konkurowanie miast polega na zdolności wytwarzania prLez nie dóbr i usług centralnych, a tym samym tworzeniu w stosunku do innych jednostek sieci osadniczej nadwyżki znaczeniowej. Konkurencyjność zaś traktować można jako wielkość osiągniętej nadwyżki znaczeniowej. Konkurowanie miast jest procesem dynamicznym 118, s. 41 J, dokonującym się pod wpływem zmieniających się czynników egzo- i endogenicznych. Tak przyjętym określeniom nie przeczą spotykane w literaturze przedmiotu inne sformułowania dotyczące analizowanych pojęć. B. Winiarski np. stwierdza, że wykorzystując ogólne w ekonomii określenie konkurencyjności jako zdolności do osiągania sukcesów w gospodarczej rywalizacji "konkurencję miast można traktować jako ich zdolność do tworzenia dla siebie, w stosunku do innych miast występujących w sieci miejskiej, możliwie najkorzystniejszej pozycji rangowej w rozgrywającym się między nimi współzawodnictwie o przyciąganie na swój teren cora7. to nowych impulsów rozwojowych" 128, s. 261. Bardziej szczegółową interpretację omawianych pojęć przedstawiono w pracy 1. Bieleckiego, A. Klasika oraz F. Kuźnika 12, s. 19], w której autorzy stwierdzają, że konkurencyjność rozpatrywaną w odniesieniu do obiektów przestrzennych można definiować w dwojaki sposób. Z jednej strony oznacza ona przewagę w zakresie poziomu korzyści dostarczanych przez dany obszar przedsiębiorstwom i inwestorom, z drugiej zaś strony ilustruje siłę konkurencyjną egzogenicznych sektorów gospodarczych tworzących bazę ekonomiczną tych obszarów. Cytowani autorzy wskazują również na dynamiczny i sektorowy' charakter konkurowania miast, które ich zdaniem polega na "ciągłym podejmowaniu przez miasta działań mających na celu zdystansowanie rywali i osiągnięcie przewagi w ściśle określonych dziedzinach" 12, s. 24 i nasLI. Podobnie definiuje konkurowanie i konkurencyjność miast T. Markowski stwierdzając, że rozpatrywać można te pojęcia w dwojaki sposób 119, s. 13 i nasLI . Po pierwsze, konkurencyjność miast oznacza stan trwałej przewagi, który uzyskuje Teoria la od momentu powstania miała znaczną liczbę zwolenników, jak i przeciwników. Wydaje się jednak, że prace kont y nuujące i modyfikujące jej klasyczne ujęcie oraz prace empi · ryczne potw i erd z ił y jej przydatn o ś ć do prowadzenia prac związanych z określaniem centralnosci i atrakcyjności jednostek miejskiej sieci osadniczej - por. m.in. 1151.1271. :i. to. Na sektorowy charakter konkurowania miast wskazuje. , . 1491·. także. m.in. A. Sztando w: [26,.

(6) Krzysztof P. Wojdadi. podmiot dzięki lokalizacji w danej jednostce miejskiej sieci osadniczej. Po wtóre. konkurencyjność traktować można jako ciągły proces konkurowania pośredniego i bezpośredniego między miastami. Konkurowanie pośrednie oznacza istnienie (lub tworzenie przez miasto) warunków otoczenia niezależnego od firm. które to warunki pozwalają na uzyskanie przez nie przewag konkurencyjnych. Z kolei konkurowanie bezpośrednie, zdaniem autora, oznacza rywalizację miast (jednostek samorządowych) o różnego rodzaju korzyści wynikające z przewag (np. dostęp do środków finansowych, przyciąganie zewnętrznych inwestorów, przyciąganie konsumentów, powiększanie obszarów oddziaływania itp.). Reas umując, konkurowanie miast (podobnie jak ma to miejsce w wypadku przedsiębiorstw na rynku) opiera się na wykorzystywaniu istniejących lub tworzeniu nowych przewag konkurencyjnych, natomiast konkurencyjność oznacza poziom owego wykorLystania 121, s. 421. Niewątpliwie jedną z najbardziej znaczących przewag konkurencyjnych miasta jest jego atrakcyjność handlowa. W niniejszej pracy atrakcyjność handlową miasta rozumieć można, zgodnie z teorią ośrodków centralnych W. ChristaJJera 131 oraz jej póź niejszymi modyfikacjami, jako nadwyżkę znaczeniową danego ośrodka centralnego (centrum handlowego) w stosunku do innych ośrodków oraz obszaru otaCz,1jącego w dziedzinie sektora handlu.. 3. Czynniki. atrakcylnoścl. handlowol miast. Ogólnie przyjąć można, że konkurencyjność (atrakcyjność) miast jest wypadkową wielu czynników. Należy więc rozpatrywać ją w przestrzeni wielowymiarowej. Podstawowym w związku z tym problemem jest określenie, czyli identyfi kacja tych czynników oraz ich operacjonizacja. Istnieje wiele klasyfikacji czynników atrakcyjności jednostek przestrzennych (miast, regionów). I tak K. Wrana 132, s. 70 i nast.l, analizując czynniki atrakcyjności wielkich miast, wyróż nia: - czynniki związ,1ne z tworzeniem korzyści oferowanych przed siębiors twom i inwestorom oraz obecnym i przyszłym mieszkańcom, - czynniki określające siłę struktur gospodarczych, IV tym ich bazę ekono•. m/czną,. - czynniki. wyznaczające rolę. miasta w otoczeniu. Jednocześnie Autor ten wskazuje na si lne powiązanie tych czynników z realizowanymi przez dane miasto funkcjami, szczególnie funkcjami egzogenicznymi. Jest tu więc pewnego rodzaju odniesienie do teorii ośrodków centralnych oraz funkcji centralnych. Bardziej szczegółową klasyfikację prLedstawił Z. Ziolo 133, s. 34 i nast.l . .lego zdaniem wyodrębnić można cztery główne grupy czynników wpływających na konkurencyjność miast (rys. I)..

(7) ha1ldlowej miasl. Czynniki związane z warunkami i zasobami wewnęlrznymi miasta. Czynniki związane z jakością ich elementóW strukturalnych. /'. '\. Czynniki konkurencyjności. miast. Czynnik.i zwi:lzane z położeniem w sieci osadniczej i powiązaniami runkcjonalnymi. ./. Czynniki związane 'l umiejętności., tworzenia lobbingu na rzecz miasta. Rys. l. Czynniki konkurencyjności miast •. Zród ło :. opracowanie. własne. na podstawie 1331.. Pierwsza grupa czynników dotyczy jakości elementów strukturalnych (podmiotów produkcyjnych, usługowych, instytucji administracyjno-biznesowych) zlokalizowanych i działających na terenie miasta. Czynniki należące do drugiej grupy związane są z potencjalnymi możliwościami rozwoju miasta (wolne tereny. przewidywane zagospodarowanie infrastrukturalne, jakość zasobów potencjału intelektualnego oraz kwalifikacje elit zarządzających). Trzecią grupę czynników stanowią elementy związane z położeniem i funkcją danego miasta w sieci osadniczej. Elementy te wyznaczają rodzaj i zakres funkcji realizowanych przez miasto. jego położenie w systemie transportowym, warunki przyrodnicze i jakość środowiska. Ostatnia grupa czynników dotyczy tworzenia lobbingu na rzecz miasta na różnych szczeblach władzy administracyjnej, politycznej. finansowej itp. Przedstawione czynniki wpływające i wyznaczające konkurencyjność miast mają charakter ogólny lub kompleksowy. Jak wspomniano wcześniej, wielu autorów wskazuje również na sektorowy charakter konkurowania i konkurencyjności miast. Wykorzystując ogólne podejście, przedstawiona zostanie obecnie próba identyfikacji czynników dotyczących konkurencyjności handlowej. Podobnie jak poprzednio. należy wyjść od stwierdzenia. że konkurencyjność handlowa jest kategori,! złożoną, jest wypadkową oddziaływania grup czynników i w ramach tych grup - czynników szczegółowych. Czynniki te dotyczą bardzo różnorodnej działalności społeczno-gospodarczej w samym mieście oraz obszarze otaczającym go. Generalnie na atrakcyjność handlową miasta i jej poziom wpływ mają cztery grupy czynników:.

(8) K"zy.\'~lOf P.. Wujt/ac!.:.;. - czynniki związane z samym miastem - ośrodkiem handlowym, - czynniki związane ze strukturą sieci osadniczej danego obszaru, - czynniki związane z dostępnością komunikacyjną (przestrzenną) miasta, - czynniki związane z rozwojem społeczno-ekonomicznym obszaru. Dalsza delimitacja każdej grupy czynników pozwala na sformułowanie listy czynników szczegółowych (rys. 2). Jeżeli rozpatrzymy pierwszą z grup czynników, to posługując się terminologią teorii miejsc centralnych, można s twierdzić, że na atrakcyjność handlową miasta wpływa stopień realizacji funkcji centralnych . Innymi słowy, można mówić tu o poziomie koncentracji potencjału ludzkiego i rzeczowego w takich dziedzinach działalnośc i, jak handel detaliczny i hurtowy, usługi (w tym przede wszystkim usługi wyspecjalizowane), kultura, edukacja, ochrona zdrowia, administracja publiczna, turystyka itp. Z kolei każdą z tych funkcji , a ści ślej poziom jej realizacji , charakteryzować można poprlez liczne mierniki , np. handel detaliczny poprzez wielkość i jakość sieci pl acówek handlowych (liczba placówek, sklepów detalicznych, powierzchnia ogólna lub sprzedażowa placówek, sklepów, liczba placówek wielkopowierzchniowych), zatrudnienie w handlu detalicznym (placówkach, sklepach), wielkość sprzedaży. Czynniki związane z samym miastem. - stopień realizacji funkcji centralnych - czynniki demograficzne. Czynniki związane ze strukturą sieci osadniczej danego obs.zaru. liczba, wielkość, rodzaj, rozmieszczenie poszczególnych jednostek osadniczych, w tym przede wszystkim innych miast tego samego lub wyźszego rlędu. Atrakcyj O<k handlowa miasta. Czynniki związane z dostępnością komunikacyjną (przes trzenną) miasta. Czynniki związane z rozwojem spoleC'Lno-ekonomiC'Lnym obszaru. Rys. 2. Czynniki. -. Zródło :. atrakcyjności. opracowanie. własne.. handlowej miasta. połoien ie. komunikacyjne miasta stopień wyposażenia regionu w infra.<;lrukturę. komunikacyj ną. - rozwój komunikacji publianej i prywatnej - naturalne i sztUCZfIC prLCszkody komun ikacyjne - Clynniki demografit-'zne - czynniki ekonomiczne - czynniki psychologiczne i socjo..psychologiczne.

(9) Cz.ynniki. •. nllas!. w handlu detalicznym itp.' Jednocześnie o atrakcyjności handlowej miasta decyduje jego wielkość w sensie demograficznym8 , a więc i liczba ludności, struktura demograficzna. społeczno-zawodowa, udział ludności miejscowej w obrotach handlu detalicznego itp. Na atrakcyjność handlową miasta istotny wpływ wywiera również układ osadniczy oraz ogólnie pojęta jego struktura. Wyznacza on strukturę hierarchiczml miast i pozostałych jednostek osadniczych obszaru. strefy ciążenia obszarów rolniC7.ych. a tym samym chłonność rynków lokalnych. Do podstawowych elementów określających układ sieci osadniczej należy : liczba, wielkość, rodzaj i rozmieszczenie poszczególnych jednostek osadniczych, w tym przede wszystkim innych ośrodków miejskich tego samego lub wyższego rzędu, czyli ośrodków konkurencyjnych. Trzecią grupę czynników stanowią czynniki komunikacyjne związane z dostępnością przestrzenną miasta (ośrodka handlowego). Dostępność ta obejmuje zarówno położenie komunikacyjne miasta (główne lub boczne), stopień wyposażenia regionu w infrastrukturę komuni kacyjną, rozwój komuni kacji publ icznej i prywatnej, ale także naturalne i sztuczne przeszkody komunikacyjne (np. linie kolejowe, rzeki, góry itp.). Podstawowym miernikiem tej grupy czynników jest odległość, którą potencjalny nabywca musi pokonać, aby realizować zakupy w badanym mieście . Odległość ta empirycznie charakteryzowana może być w kategoriach: - przestrzennych (odległość lotnicza, kolejowa. drogowa), - chronologicznych (czas potrzebny na przemieszczenie się do miasta), - ekonomicznych (koszty ponoszone przy przemieszczaniu się do miasta). - społecznych (subiektywne odczuwanie odległości, którą nabywca musi pokonać do miasta)". Ostatnia grupa czynników charakteryzuje rozwój społeczno-ekonomiczny regionu (obszaru wpływu miasta). W tym wypadku lista czynników szczegóło wychjest znaczna (por. m.in.: 123], 141, 124)), dlatego też przedstawione zostaną jedynie te, które w najwyższym stopniu determinują poziom atrakcyjnośc i handlowej miasta. Niewątpliwie podstawową grupę czynników stanowią czynniki demograficzne (liczba ludności, struktura wiekowa, zawodowa, poziom bezrobocia. gęstość zaludnienia, rozwój demograficzny itp.), ekonomiczne (dochody 7 Mierniki te mogą prl.ybinać formę mierników wzglfdnych i bel.względnych . jednostkowych I synlt'tycznych, n;LI~7.t·nia. strukwry i dynamiki - szerzej n:1 temal mierników funkcji handlowych miastll m.in. w : 1291. M. W wi(.'lu pracach empirycznych potwierdzono tezę o korelacji między atrakcyjności,! handlOWi,. miasta j jego obszarem wpływu a lic zbą ludności miasta - por. m.in .: [11.161. 17J, IJOI, (321. Si'.cr/.cj na tcmat dosltpności przestrzennej (Jf<lZ odległości w różnych jL'j wymiarach znaló.ć moż na m.in. w : 113). <).

(10) P. Wojdach. i wydatki ludności oraz ich struktura, wielkość spożycia naturalnego itp.) oraz psychologiczne i socjopsychologiczne (preferencje i zachowania konsumentów, modele i wzorce konsumpcji itp.). Podobnie jak w wypadku czynników dotyczą cych samego ośrodka, każda z grup charakteryzowana może być przez zestaw czynników szczegółowych.. 4.. Zakończenie. Konkurowanie i konkurencyjność miast oraz większych systemów przestrzennychjest faktem i wraz z rozwojem gospodarki rynkowej będą procesami (oprócz procesów współpracy) pogłębiąjącymi się. Omawiane procesy mają charakter globalny, dotyczący całej działalności miasta, ale mają również swój aspekt sektorowy. Jednym z sektorów, który w znakomity sposób stwarza możliwości przewagi konkurencyjnej jest handel. Jeżeli przyjmiemy tak postawioną tezę, to po pierwsze należy zastanowić się nad mechanizmami konkurowania. W świetle przedstawionych różnych koncepcji teoretycznych, wydąje się, że teoria ośrodków centralnych W. Christallera (wraz z jej późniejszymi modyfikacjami) jest tą koncepcją, która wyjaśnia konkurowanie miast w aspekcie handlowym, a szerzej aspekcie przestrzennym rynku. Dokonana identyfikacja czynników determinują cych konkurencyjność miasta, w tym konkurencyjność handlową, jest z pewnością jedną z możliwych. Wydaje się jednak, że stanowić może ona punkt wyjścia do bardziej szczegółowych rozważań. Literatura. [II Bcrry B.J.L., Geography of Market Centers and Retail Distribution, Englewood Clirrs. New York 1967. [21 Bienicki J, Klasik A., Kuźnik F., Konkurencyjność wojew6dvwa katowickiego: raport syntetyczny, Akademia Ekonomiczna w Katowicach, Katowice 1996. 131 ChristalIer w., Die Zentralen Orte in Siiddeutschland, Fischer Vcrlag, Jena 1933. 141 Domański R, Przestrzenna transformacja gospodarki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1997. 151 Domański R, Podstawy planowania przestrzelInego, PWN, WarS7l1Wa 1989. 161llrewiński M., Geografia handlu, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 1992.. 171 Drcwińskiego M .. Programowanie sieci handlu i usług, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław. 1983.. 181 ElIton c., Lipsay R, An Economic rheory ofCentral Places, EJ 92,1982. 191 Hoover E.M., The LocO/ion ol Eeeonomie Activity, New York 1948. I IOll,ard W., Metody analizy regionalnej, PWN, Warszawa 1965. 1111 Kameschen D.R., McKenzic RB., Nardinclli c., Ekonomia, Fundacja Gospodarcza NSZZ Solidarność, Gdańsk 1991..

(11) konkurencyjności. handlowej miast. 1121 Klasik A., Kuźnik F., Konkurencyjny rozw6j region6w w Europie Iw:1 Konkurencyjność miasl i regionów, pod red. Z. Szymli, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 200 I. 1131 Klassen L.H .. Paelinck J.H.P., Wagenaar S.. Systemy przestrzenne, PWN, Warsl.awa 1982. 1141 Klasscn L.H .. Kilka dalszych uwag o analizie przyciqgania Iw:1 Problemy i metody ekonomiki regionalnej, pod red. A. Kuklińskiego, PWN, Warszawa 1978. 1151 Kosso P., Kosso c., Celi/rai Place Theory and Ihe Reciprocily Between Theory and Evidence, "Philosophy of Sience", December 1995, vol. 62, nr 4. 1161 Kudłacz T., Programowanie rozwoju regionalnego, PWN, Warszawa 1999. 1171 Levinson M., Nie Iylko wolny rynek. Odrodzenie aklywnej polityki gospodarczej, PWE, Warszawa 1992. 1181 Lbsch A., Gospodarka przeslrzenne. Teoria lokaliza,ji, PWN, Warszawa 1%1. 1191 Markowski T., Zarządzanie rozwojem miasl, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1999. 1201 Markowski T.. Od konkurencyjności zasob6w do konkurencyjności regionów, "Samorząd Terytorialny" 1996, nr 12. 1211 Porter M.E., Strategie konkurencji, PWE, WarszawaI992. 1221 Preston R.E., Chrisla/ler's Neglecled Conlribulion lo Ihe Sludy oJthe Evolution oj Central Places, "Progress in Human Geography" 1985, vol. 9. 123) Przeslrzenny wymiar polityki rozwoju gospodarczego, pod red. S.M. Zawadzkiego, SGH, Warszawa 19%. 1241 Swianiewicz P., Dziemianowicz w., Atrakcyjność inwestowania miast, Prace IBnGR, z. 95, Gdańsk-Warszawa 1998. 1251 Szromnik A., Metody analizy interakcji przestrzennych Iw:1 Badania przestrzenne rynku i konsumpcji. Przewodnik melOdyczny, pod red. S. Mynarskiego, PWN, Warszawa 1992. 1261 Sztando A.. Konkurencyjność gospodarcza a kreowanie dochod6w w gminnej polilyce budżetowej Iw:1 Konkurencyjność miast i regionów, pod red. Z. Szymli, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2001. 1271 Tornqvist G., Contact System and Regional Development, The Royal University of Lund, Department of Geography, Lund 1970. 1281 Winiarski B., Konkuren cyjność: kryterium wyboru, czy kierunek strategii i cel pośredni polilyki regionalnej? [w:1 Konkurencyjność region6w, pod red. M. Klamuta, Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu, Wrocław 1999. 1291 Wojdacki K.P. , Funkcje handlowe miast Polski (analiza przestrzenno-stotystyczna), Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 1999 (maszynopis). 1301 Wojdacki K.P., Obszary dominocji rynkowej wielkich miast Polski, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2000 (maszynopis). 1311 Wojdacki K.P., Atrakcyjność handlowa miast - aspekt metodologiczny, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2002 (maszynopis). 1321 Wrana K. Zarządzanie strategiczne w budowaniu konkurencyjności wielkich miast Iw:) Konkurencyjność miast i regionów, pod red. Z. Szymli, Akademia Ekonomiczna IV Krakowie, Kraków 2001. (331 Zioło Z., Konkurencyjność miast w układa ch przestrzennych Iw:1 Konkurencyjność miast i region6w, pod red. Z. Slymli, Akademia Ekonomiczna w Krakowie, Kraków 2001. t.

(12) Kr'i.y.\'';.lOf I-'. Wojdack i. The Commerclal Compelltiveness o. Cllles. The issue of competitiveness has ol' late become the main subj~ct of economic researches. This being a consequence ofthe fact that economic competitivcncss activates the intensification or competitive processes. Competitiveness and competit ion is be com ing far moredependent not only on entrepreneurship, management capabilities and on the staff employed by them but also on the emcient functioning ofsocio-economic systems (towns and regions) including their skills in increasing local. regional and national resources. from which manufacturers and consumers consciously or unconsciously benefil. Hence. competitive processes are now the concern ofmore and spatial systems of varying scopcs not excluding the competitiveness of cities. This competition can be analyzed in general terms or by sectors. The aim or the roregoing paper is, relying on the rich literature in this area, to present !he specificity of commerce as a factor of city and regional competitiveness. First, attention was paid to theoretical aspects or city competitiveness and cornpetition while factors determining the commercial attractiveness of cities were considered later..

(13)