Aspekt interpretacyjny i metodologiczny projektowania systemów referencyjnych zarządzania

Pełen tekst

(1)Zesz yty Naukowe nr. 727. 2007. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. Adam Stabry∏a Katedra Procesu Zarzàdzania. Aspekt interpretacyjny i metodologiczny projektowania systemów referencyjnych zarzàdzania 1. Uwagi wst´pne Celem niniejszego artyku∏u jest przedstawienie wyk∏adni istoty systemów referencyjnych w ich szczególnym ukierunkowaniu, jakim jest zarzàdzanie (dzia∏alnoÊç mened˝erska). Punktem wyjÊcia prezentowanego opracowania jest wymiar semantyczny informacji mened˝erskiej, okreÊlony przez relacje mi´dzy znakiem j´zykowym a przedmiotem odniesienia. Relacja ta jest rozbudowana i dope∏niona jeszcze o inne sk∏adowe: podmiot rozpoznajàcy, dezyderaty odbiorcy (u˝ytkownika), proces informacyjny, znaczenie referencyjne znaku j´zykowego, przekaz informacyjny. Wskazana wy˝ej relacja stanowi zasadniczy wyró˝nik semantyki referencyjnej (referencjalnej) w odró˝nieniu od innych form znaczeniowych: strukturalnej, pragmatycznej (w rozumieniu pragmatyki lingwistycznej), metaj´zykowej. Specyfika systemów referencyjnych wyra˝a si´ bowiem w przyjćiu za∏o˝enia, i˝ reprezentacjà znaczenia przedmiotu odniesienia jest percepcja rzeczywistoÊci pozaj´zykowej: przedmiotów realnych i przedmiotów myÊli. Innymi s∏owy referencja realizuje si´ poprzez proces informacyjny, zaÊ jego „wytworem” jest przekaz informacyjny. Proces informacyjny przedstawia stron´ czynnoÊciowà systemu referencyjnego, natomiast przekaz informacyjny, jako wytwór tego procesu, jest rezultatem rozpoznania jakiegoÊ fragmentu rzeczywistoÊci. Sens rezultatowy systemu referencyjnego wskazuje na funkcj´ poznawczà przekazu informacyjnego, który opracowuje si´ w formie modelu konceptualnego lub zoperacjonizowanego ujćia rzeczywistoÊci pozaj´zykowej..

(2) 6. Adam Stabry∏a. Systemy referencyjne sà podstawà projektowania systemów informatycznych, które odwzorowujà technologi´ komputerowà (rozwiàzania sprz´towo-programowe) dostosowanà do specyfiki systemów referencyjnych. Sà to wić dwie sfery projektowania, które muszà byç ÊciÊle ze sobà powiàzane, ale majà przy tym w∏asne odr´bne metodyki.. 2. Informacja mened˝erska jako przedmiot metodologii procesu zarzàdzania Pod pojćiem informacji mened˝erskiej b´dziemy rozumieç wszelkà jednostkowà lub zbiorczà wiadomoÊç, która jest w dyspozycji lub jest wykorzystywana przez kierownictwo przedsi´biorstwa (instytucji), jednostki ekonomiczno-zarzàdcze, cia∏a opiniodawczo-doradcze. Informacja mened˝erska jest wić szczególnego rodzaju potencja∏em, który stanowi czynnik warunkujàcy sprawnoÊç procesu zarzàdzania w zwiàzku z wykonywanymi w jego zakresie zadaniami planistycznymi, decyzyjnymi, nadzorczymi i in. Informacja mened˝erska jest pojćiem ogólnym, które nale˝y rozpatrywaç w dwóch podstawowych odmianach: jako zasób (sens pasywny) lub jako jej forma aktywna czyli przekaz informacyjny (strumieƒ informacji). Zasób informacji to pewien dysponowany wolumen wiadomoÊci (wiedzy), który obejmuje zarówno dane êród∏owe i wynikowe, jak i ró˝nego rodzaju projekcje. Natomiast przekaz informacyjny – w szczególnoÊci dotyczàcy procesu zarzàdzania – to informacja, którà opracowuje si´ na potrzeby okreÊlonego u˝ytkownika: przekaz ten mo˝e byç „wytworem” przetworzonym lub generowanym jako nowoÊç (twór oryginalny). Majàc na uwadze sfer´ zarzàdzania, przekaz informacyjny przygotowuje si´ w zwiàzku z przyj´tà ogólnà lub specjalnà pragmatykà. Przekaz informacyjny przyjmuje ró˝ne formy, np.: odpowiedzi (na dezyderaty), raportu, instrukcji, wiadomoÊci (powiadomienia), ale mo˝e mieç postaç imperatywnà, a wić mo˝e byç poleceniem, rozkazem, normà, przepisem. Przekaz informacyjny jest opracowany w trybie utrwalonym lub zindywidualizowanym i w sposób wyraêny jest usytuowany w relacjach zewn´trznych podmiotu i otoczenia oraz w relacjach wewn´trznych podmiotu, w∏aÊciwych dla procesów biznesowych. Do najbardziej ogólnych form informacji mened˝erskiej mo˝na zaliczyç: – wypowiedê ustnà, – wypowiedê utrwalonà graficznie (m.in. dokument prosty lub z∏o˝ony; monograficzny lub wielotematyczny). Wykaz powszechnie wyst´pujàcych rodzajów informacji mened˝erskiej mo˝e przyk∏adowo obejmowaç: – akty prawne i przepisy wewn´trzne, – dokumenty zewn´trzne i wewn´trzne, – korespondencj´ zewn´trznà i wewn´trznà, – bazy danych,.

(3) Aspekt interpretacyjny i metodologiczny.... 7. – projekcje (prognozy, programy i plany), – rozwiàzania zadaƒ decyzyjnych, – êród∏a ustne, – arkusze analityczne i listy kontrolne, – sprawozdania, analizy, raporty, meldunki, – komentarze, recenzje, publicystyk´ fachowà, teksty naukowo-badawcze (ksi´gozbiór, czasopisma, biuletyny), – instrukcje, – notatki. Poszczególne rodzaje informacji mened˝erskiej majà w∏asnà struktur´, dostosowanà do potrzeb u˝ytkowników. Wykorzystuje si´ równie˝ rozwiàzania zunifikowane, w zwiàzku z powszechnoÊcià i obligatoryjnoÊcià okreÊlonego systemu informacyjnego (np. systemów ewidencji ksi´gowej, katalogów ISBN, systemu PESEL, informacji GUS). Warto dodaç, ˝e wa˝nym kierunkiem badaƒ w podejÊciu funkcjonalno-lingwistycznym b´dà studia nad rodzajami i gatunkami informacji mened˝erskiej (jako odpowiednikiem genologii w teorii literatury).. 3. Pojćie systemu referencyjnego zarzàdzania (SRZ) J´zykowy obraz Êwiata a rzeczywistoÊç pozaj´zykowa. Punktem wyjÊcia do zdefiniowania „referencji” i „systemu referencyjnego” jest wyjaÊnienie ró˝nicy mi´dzy j´zykowym obrazem Êwiata a rzeczywistoÊcià pozaj´zykowà. J´zyk (system j´zykowy) jest ustrukturyzowanym zasobem znaków j´zykowych i regu∏ funkcjonalnych, s∏u˝àcym do komunikowania si´ w obr´bie okreÊlonej spo∏ecznoÊci. Z jednej strony j´zyk jest tworem substancjalnym, a wić s∏ownictwem (leksykà), z drugiej zaÊ jest noÊnikiem ÊwiadomoÊci ludzkiej, sfery duchowej i psychicznej cz∏owieka, tak˝e mentalnym, emocjonalnym, aksjologicznym obrazem rzeczywistoÊci. W zbli˝ony sposób formu∏uje istot´ j´zyka na gruncie lingwistyki kulturowej J. Anusiewicz: „j´zyk mo˝e byç traktowany nie tylko jako Êrodek wyrazu i przekazu informacji – lecz tak˝e, a mo˝e przede wszystkim jako medium, twór, a zarazem proces zawierajàcy (prezentujàcy) dorobek kulturowy danej wspólnoty komunikatywnej, b´dàcy wyrazem praktyki spo∏ecznej tej wspólnoty oraz jej doÊwiadczeƒ utrwalonych i nagromadzonych w ciàgu wielu pokoleƒ” [1995, s. 12]. Dalej rozwija t´ myÊl J. Anusiewicz w nast´pujàcy sposób: „j´zyk oprócz tego jest noÊnikiem, przekaênikiem i zbiorem wszelkich wartoÊci, ocen i wartoÊciowaƒ, tudzie˝ norm post´powania, wokó∏ których koncentrujà si´ zachowania, dzia∏ania, przekonania oraz system etyczno-normatywny danej spo∏ecznoÊci, narodu” [1995, s. 12]. Poznanie rzeczywistoÊci, a wić Êwiata zewn´trznego, mo˝e odbywaç si´ poprzez bezpoÊredni wglàd lub doÊwiadczenia bàdê w sposób poÊredni, poprzez j´zykowo wyra˝onà wiedz´ o rzeczywistoÊci (jej fragmencie). W∏aÊnie.

(4) 8. Adam Stabry∏a. owe j´zykowe, poÊrednie poznanie Êwiata, jego ludzka interpretacja to j´zykowy obraz Êwiata (JOS). Stanowi on pole, b´dàce j´zykowym obszarem badaƒ i poznania – na nim mo˝na przeprowadzaç próby myÊlowe, retrospektywne i prospektywne, dokonywaç Êcis∏ych i szerokich interpretacji znaczeniowych, a tak˝e formu∏owaç nowe jakoÊciowo wypowiedzi (b´dàce rezultatem przemyÊleƒ lub zastosowania procedury operacjonizacji na wybranym wycinku wiedzy o rzeczywistoÊci). Innym ujćiem j´zykowego obrazu Êwiata jest definicja R. Grzegorczykowej. Pod pojćiem JOS rozumie ona „struktur´ pojćiowà utrwalonà (zakrzep∏à) w systemie danego j´zyka, a wić jego w∏aÊciwoÊciach gramatycznych i leksykalnych (znaczeniach wyrazów i ich ∏àczliwoÊci), realizujàcà si´, jak wszystko w j´zyku, za pomocà tekstów, wypowiedzi” [2004, s. 41]. Natomiast do sk∏adników JOS R. Grzegorczykowa zalicza: w∏aÊciwoÊci gramatyczne j´zyka, zjawiska leksykalne (cechy s∏ownictwa), w∏asnoÊci s∏owotwórcze leksemów (wyrazów), etymologi´, konotacje semantyczne, poetyckie widzenie Êwiata [2004, s. 43 i nast.]. Odnoszàc si´ do powy˝szych interpretacji j´zykowego obrazu Êwiata, nale˝y stwierdziç, ˝e mo˝na na nim eksperymentowaç, odwzorowywaç go i transformowaç na wtórne konstrukcje poznawcze. Mogà nimi byç: modele, dowody logiczne, formy narracyjne, hipotezy sytuacyjne, fabu∏a historyczna, literacka, naukowa (w tym ostatnim przypadku sà to np. problemy i zadania do rozwiàzania, przyk∏ady symulacyjne, wizje i projekcje). J´zykowy obraz Êwiata to innymi s∏owy Êwiat przedstawiony (presented world), b´dàcy pierwotnym odwzorowaniem rzeczywistoÊci; natomiast wtórne konstrukcje poznawcze to formy pochodne, których wspó∏czesnymi przyk∏adami sà wyidealizowane modele kognitywne (idealized cognitive models), sztuczna inteligencja, sztuczna rzeczywistoÊç (virtual reality), metaj´zyki, metaprogramowanie, reifikacja (reification), systemy refleksyjne (reflective systems), wszelkie transformacje symboliczne i reinterpretacje j´zykowe. Odpowiednikiem wtórnych konstrukcji poznawczych sà tzw. wtórne systemy modelujàce (secondary modelling systems), które nale˝y rozumieç jako pochodne systemy j´zykowe, powsta∏e na bazie j´zyka naturalnego lub ogólnego (jako podstawowych systemów semiotycznych). J. S∏awiƒski istot´ wtórnych systemów modelujàcych (WSM) objaÊnia nast´pujàco: „Owà pochodnoÊç pojmuje si´ dwojako: po pierwsze jako relacj´ nadbudowywania si´ WSM nad j´zykiem naturalnym; po wtóre jako ich analogicznoÊç wobec j´zyka naturalnego (sà bowiem zbudowane na jego wzór – j´zykopodobne) (...) Ka˝dy z takich systemów umo˝liwia budowanie okreÊlonych modeli Êwiata; przy czym przez model Êwiata rozumie si´ tu ca∏oÊciowy i swoiÊcie w ka˝dym przypadku ustrukturyzowany odpowiednik semiotyczny jakichÊ fragmentów czy przekrojów rzeczywistoÊci” [S∏ownik..., 2002, s. 626]. Diametralnie odmiennym bytem od j´zykowego obrazu Êwiata jest rzeczywistoÊç pozaj´zykowa: sk∏adajà si´ na nià przedmioty realne, a tak˝e (w szer-.

(5) Aspekt interpretacyjny i metodologiczny.... 9. szym ujćiu) przedmioty myÊli. Przedmioty realne albo inaczej rzeczy to wszelkiego rodzaju obiekty materialne, a wić zasoby, produkty, procesy, jak równie˝ osoby b´dàce przedmiotem odniesienia dla znaku j´zykowego. Natomiast przedmioty myÊli to z jednej strony tzw. przedstawienia naoczne (spostrze˝enia, wyobra˝enia odtwórcze i wytwórcze), z drugiej zaÊ nienaoczne przedstawienia przedmiotów, czyli pojćia. Przedmiot odniesienia jest inaczej nazywany referentem lub dziedzinà. W praktyce sà stosowane równie˝ inne terminy, np. dziedzina badaƒ (dzia∏alnoÊci, zarzàdzania), podsystem dziedziny, obszar badaƒ, obiekt, przedmiot badania (poznania) itp. Stosownie do powy˝szej interpretacji zostanà przedstawione wybrane propozycje definicyjne referencji i poj´ç pochodnych. Referencja. 1. Referencja to relacja mi´dzy znakiem j´zykowym a przedmiotem odniesienia (dziedzinà). 2. Referencja to odniesienie wypowiedzi (tekstu, komunikatu, przekazu) do jakiegoÊ okreÊlonego fragmentu rzeczywistoÊci. 3. Referencja oznacza „wszelkie rodzaje opisów systemowych, za pomocà których dostarcza si´ dalszych informacji rozszerzajàcych dok∏adne wyszczególnienie i okreÊlenie danych elementarnych i dzia∏aƒ [McDonough 1973, s. 71]. 4. Referencja to „informacja o odniesieniu u˝ytego w zdaniu predykatu do obiektów Êwiata zewn´trznego” [Grzegorczykowa 1995, s. 121]. 5. „Modele referencyjne (czyli referencje – przyp. A.S.) majà za zadanie tworzenie ram konstrukcyjnych i metodycznych dla modelowanej z∏o˝onej rzeczywistoÊci przedsi´biorstwa. Stanowià reprezentacj´ wiedzy organizacyjnej, wyznaczajà pewnego rodzaju standardy modelowania, definiujà w postaci modeli struktury informacyjne organizacji” [Modele referencyjne..., s. 12]. W definiowaniu referencji zwraca uwag´ sprawa interpretacji „relacji”. Otó˝ relacje mi´dzy systemem znakowym (znakiem j´zykowym) a rzeczywistoÊcià pozaj´zykowà sà wyra˝one przez okreÊlone funkcje. Funkcjà ogólnà jest ewokacja, której sens sprowadza si´ do przedstawiania, identyfikacji, przywo∏ywania „stanów rzeczy” z przesz∏oÊci, jak równie˝ formu∏owania wizji i rozmaitych prospektywnych uj´ç rzeczywistoÊci pozaj´zykowej. Natomiast jako funkcje czàstkowe ewokacji mo˝na wymieniç: oznaczanie (desygnacj´), denotacj´, znaczenie (konotacj´), symbolizowanie, reprezentowanie, zast´powanie, wyra˝anie, wypowiadanie. Wszystkie te funkcje traktuje si´ jako funkcje semantyczne, choç rol´ znaczeniowà w Êcis∏ym sensie spe∏nia w zasadzie tylko konotacja. Postacie znaczenia. Ogólnie rozumiane znaczenie to w∏aÊciwoÊç znaku j´zykowego – czy szerzej przekazu informacyjnego – która wyra˝a si´ w objaÊnianiu i powiadamianiu potencjalnych adresatów o stanach i zmianach rzeczywistoÊci pozaj´zykowej. Jednak˝e termin „znaczenie” nie wyst´puje w oderwaniu od jakiegoÊ odniesienia, ale jest usytuowany w z∏o˝onym uk∏adzie relacyjnym: „podmiot – znak j´zykowy – rzeczywistoÊç pozaj´zykowa (przedmiot, dziedzi-.

(6) 10. Adam Stabry∏a. na) – adresat (odbiorca)”. W tym w∏aÊnie uk∏adzie jest uwik∏ane „znaczenie”, np. rozumiane w sensie logicznym jako „znaczenie nazwy”, ale ju˝ z psychologicznego punktu widzenia jest rodzajem myÊli. Wskazany wy˝ej uk∏ad relacyjny jest wielorakim odniesieniem dla znaku j´zykowego, a to powoduje, i˝ rozumienie kategorii znaczenia przyjmuje pewne zró˝nicowane postacie. Sà to: – znaczenie referencyjne – okreÊlone przez relacje mi´dzy znakiem j´zykowym (przekazem informacyjnym) a przedmiotem odniesienia, – znaczenie strukturalne – okreÊlone przez relacje jednego znaku j´zykowego do innego znaku (ta odmiana znaczenia realizuje si´ przez relacje syntagmatyczne i paradygmatyczne), – znaczenie metaj´zykowe – wyra˝one przez relacj´ mi´dzy j´zykiem przedmiotowym (pierwotnym), a jego wtórnà postacià; metaj´zyk jako j´zyk drugiego stopnia s∏u˝y do opisu j´zyka przedmiotowego, – znaczenie sygnifikatywne – jest zdeterminowane przez relacj´ mi´dzy znakiem j´zykowym, a odpowiadajàcà mu treÊcià pojćiowà, – znaczenie denotatywne – okreÊlone przez relacj´ znaku j´zykowego do klasy przedmiotów, – znaczenie pragmatyczne (komunikatywne) – wyra˝one przez relacj´ mi´dzy znakiem j´zykowym a nadawcà i adresatem, uczestniczàcymi w procesie komunikacyjnym, – znaczenie stylistyczne – jest to odmiana znaczenia pragmatycznego, która charakteryzuje si´ u˝yciem j´zyka w formule wyspecjalizowanej, a wić b´dàcej wyodr´bnionym sposobem i konwencjà ukszta∏towania wypowiedzi (np. znaczenie wypowiedzi w konwencji stylu naukowego, urz´dowego, mened˝erskiego). System referencyjny. Podstawà zdefiniowania systemu referencyjnego jest wyró˝nienie g∏ównych sk∏adników, które tworzà struktur´ semantycznà tego terminu. Tymi sk∏adnikami sà: (a) podmiot rozpoznajàcy, (b) relacje mi´dzy znakiem j´zykowym a przedmiotem odniesienia, (c) dezyderaty odbiorcy (u˝ytkownika), (d) proces informacyjny, (e) znaczenie referencyjne znaku j´zykowego, (f) przekaz informacyjny. Sk∏adnik (b) jest referencjà w wàskim znaczeniu, zaÊ uk∏ad: (a) → (b) → (c) stanowi referencj´ w szerokim znaczeniu. Uk∏ad „abc” jest wbudowany w organizacj´ procesu informacyjnego, tworzàc jego ramy konstrukcyjne (rys. 1). Natomiast proces informacyjny jest uk∏adem dynamicznym interakcji, skonfigurowanych ze wzgl´du na zakres funkcji identyfikacyjnej, analitycznej, projekcyjnej i komunikacyjnej..

(7) Aspekt interpretacyjny i metodologiczny.... 11. Podmiot rozpoznajàcy Przedmiot odniesienia. referencje. • • znak j´zykowy • percepcja. dezyderaty. Odbiorca. system j´zykowy. znaczenie referencyjne znaku j´zykowego. przekaz informacyjny. J´zykowy obraz Êwiata transformacje. Modele konceptualne. •. Modele zoperacjonizowane Wtórne systemy modelujàce PROCES INFORMACYJNY. Rys. 1. Schemat systemu referencyjnego èród∏o: opracowanie w∏asne.. W procesie informacyjnym ma miejsce ponadto generowanie okreÊlonego rodzaju wytworów, mianowicie przekazów informacyjnych. Zatem system referencyjny mo˝na zdefiniowaç w ujćiu symbolicznym jako uk∏ad: {a, b, c, d, e, f}. W zwiàzku z powy˝szym definicj´ systemu referencyjnego nale˝y wyraziç w nast´pujàcy sposób: 1. W znaczeniu czynnoÊciowym system referencyjny jest procesem informacyjnym, w którym sà spe∏nione funkcje: deskrypcyjno-generatywne, komunikacji organizacyjnej i pragmatyki lingwistycznej. W szczególnoÊci ma on objaÊniç znaczenie (sens, istot´) rzeczywistoÊci pozaj´zykowej, uj´tej nast´pnie w systemie j´zykowym i w wypowiedzi jako przekaz informacyjny. System referencyjny pe∏ni wić rol´ opisowo-analitycznà, ale ponadto ma w nim miejsce generowanie przekazów informacyjnych o wielorakim przeznaczeniu, np. raportów, ekspertyz, planów, projektów decyzji. 2. W znaczeniu rezultatowym system referencyjny to model konceptualny lub zoperacjonizowany przekaz informacyjny, który wyra˝a semantycznà stro-.

(8) 12. Adam Stabry∏a. n´ (treÊç) tekstu, traktowanego jako wypowiedê utrwalonà graficznie lub przekazanà w sposób ustny. Ten sens rezultatowy mo˝na rozwinàç, definiujàc system referencyjny w nast´pujàcy sposób: 1) stanowi on formalnie i merytorycznie spójnà ca∏oÊç informacyjnà, okreÊlonà przez funkcje zastosowanego j´zyka, 2) jest odniesiony do rzeczywistoÊci pozaj´zykowej i do zasobów wiedzy (zbioru opisów faktów, wiadomoÊci), doÊwiadczenia i kluczowych kompetencji twórczych cz∏owieka (w zakresie rzeczywistoÊci pozaj´zykowej), 3) posiada sens pragmatyczny w ró˝nych aspektach u˝ycia j´zyka, m.in. takich jak: komunikowania si´, rozumienia, motywacji psychologicznej mówiàcych. System referencyjny pojmowany w sensie rezultatowym jest reprezentowany przez modele uogólnione lub modele skonkretyzowane. Sà one j´zykowymi odwzorowaniami albo transformacjami rzeczywistoÊci pozaj´zykowej: raz postrzeganej w sposób uniwersalny poprzez pojćia ogólne (uniwersalia, powszechniki), a raz w sposób egzemplifikacyjny poprzez pojćia jednostkowe. Modele–odwzorowania to przekazy informacyjne o charakterze identyfikacyjnym, zaÊ modele–transformacje to wzorce (prototypy), a wić – jak ju˝ wczeÊniej zaznaczono – konstrukcje b´dàce przekazami informacyjnymi, które spe∏niajà rol´ wtórnych systemów modelujàcych. Reasumujàc, rezultatowe rozumienie systemu referencyjnego jest konceptualnym lub zoperacjonizowanym modelem rzeczywistoÊci pozaj´zykowej, zaÊ funkcj´ poznawczà tego modelu spe∏nia przekaz informacyjny. Przekaz ten mo˝e byç komunikatem prostym (lapidarnym) lub komunikatem rozwini´tym, wyra˝ajàcym organizacj´ tekstu z∏o˝onego (rozbudowanej dokumentacji). System referencyjny zarzàdzania (SRZ). Stosownie do powy˝szej interpretacji systemu informacyjnego – jako ujćia uniwersalnego – zostanie teraz przedstawiona szczególna wyk∏adnia tego pojćia, zwiàzana ona bowiem b´dzie z zarzàdzaniem. 1. W znaczeniu czynnoÊciowym system referencyjny zarzàdzania to proces informacyjny, w którym sà spe∏nione nast´pujàce funkcje: 1) deskrypcyjno-generatywne, 2) komunikacji organizacyjnej i 3) pragmatyki lingwistycznej. Funkcje deskrypcyjno-generatywne to identyfikacja, analiza (diagnoza), rozwiàzywanie zadaƒ decyzyjnych. Tworzà one zespó∏ dzia∏aƒ wspomagajàcych informacyjnie procesy biznesowe, a wić procesy zarzàdzania i procesy wykonawcze. Funkcje te pozostajà w Êcis∏ym zwiàzku z metodologià zarzàdzania, poniewa˝ instrumenty zarzàdzania (metody, techniki, algorytmy, strategie) stanowià „zasilenie” dla bazy biznesowych procesów modu∏owych i procedur, w które w∏àczajà si´ rodzajowo zró˝nicowane procesy informacyjne. Wspomaganie informacyjne procesów biznesowych, a w szczególnoÊci procesów zarzàdzania, polega przede wszystkim na merytorycznej analizie materia∏u informacyjnego oraz przygotowaniu przekazów informacyjnych. Znaczàcà rol´ odgrywa to ostatnie zadanie, które sprowadza si´ do opracowania ró˝nego rodzaju prezentacji stanu faktycznego jakiejÊ dziedziny dzia∏alnoÊci, raportów, analiz, projektów decyzji. Wspomaganie informacyjne zarzàdzania.

(9) Aspekt interpretacyjny i metodologiczny.... 13. nie jest jego zast´powaniem, ale wià˝e si´ z coraz wi´kszà partycypacjà ju˝ nie tylko w badaniach diagnostycznych, ale i w podejmowaniu decyzji. Nie ma tu wić sytuacji wchodzenia w kompetencje kierownicze, czy wrćz przejmowania funkcji mened˝erskich, ale wzrasta rola procesów informacyjnych jako „kooperanta” z instytucjami zarzàdzania (podmiotami zarzàdzajàcymi). Merytoryczne opracowanie przekazów informacyjnych to ju˝ wyspecjalizowana praca koncepcyjna, która obejmuje czynnoÊci analityczne, planistyczne, doradcze itp. PoÊród funkcji systemu referencyjnego zarzàdzania zosta∏a wymieniona równie˝ komunikacja. Jest ona pojmowana w dwóch zasadniczych znaczeniach: po pierwsze jako komunikacja organizacyjna, po drugie jako pragmatyka lingwistyczna. Komunikacja organizacyjna to z jednej strony systematyzacja zasobów i przekazów informacyjnych, z drugiej zaÊ to struktura dynamiczna biznesowych procesów modu∏owych i procedur, w której nast´puje przekazywanie informacji1. Natomiast pragmatyka lingwistyczna to proces komunikacji mi´dzyludzkiej, reprezentowanej przez znaczenie j´zyka i wypowiedzi (tj. u˝ycia wyra˝enia w okreÊlonym kontekÊcie) w relacjach mi´dzy znakami j´zykowymi a uczestnikami procesu komunikacji: wypowiadajàcymi i odbiorcami. 2. W znaczeniu rezultatowym system referencyjny zarzàdzania to model konceptualny lub przedstawiony w formie skonkretyzowanej przekaz informacyjny, którego treÊç jest merytorycznie skorelowana z potrzebami informacyjnymi i dezyderatami u˝ytkowników. Przedmiotem odniesienia w SRZ pojmowanym rezultatowo sà ró˝ne obszary badaƒ (dziedziny dzia∏alnoÊci i ich konteksty), wyst´pujàce zarówno w przedsi´biorstwach i instytucjach, jak i w wi´kszych systemach. Generalnymi formami SRZ w omawianym tu sensie sà zasoby i przekazy informacyjne o przeznaczeniu standardowym lub ukierunkowanym na procesy biznesowe. Tu równie˝ wlicza si´ zbiory, bazy i hurtownie danych, rozmaite przekroje z∏o˝onych przekazów informacyjnych i systemów dokumentacji.. 4. Typy i rodzaje systemów referencyjnych zarzàdzania (SRZ) Podzia∏ systemów referencyjnych zarzàdzania mo˝e byç dokonywany w rozmaity sposób. Na przyk∏ad P. Mertens wyró˝nia: referencyjne modele procedur, referencyjne modele zastosowaƒ, referencyjne modele organizacyjne [Becker, Rosemann, Schütte 1999, s. 23]. Zbli˝onà typologi´ modeli referencyjnych przedstawia R. Gabryelczyk. Sà to: modele referencyjne bran˝, modele oprogramowania standardowego, modele procedur [Modele referencyjne..., s. 110]. 1 Szczególnà procedurà nale˝àcà do systematyzacji zasobów i przekazów informacyjnych jest hierarchizacja informacji. Jej istota sprowadza si´ do czynnoÊci klasyfikowania zbiorów oraz wartoÊciowania informacji, majàc na uwadze takie kryteria, jak: istotnoÊç i pilnoÊç informacji dla procesów zarzàdzania i procesów wykonawczych, stopieƒ tajnoÊci (poufnoÊci), jakoÊç i kompletnoÊç, koszt itp..

(10) 14. Adam Stabry∏a. W odmienny sposób jest uj´ta klasyfikacja referencyjnych modeli procesów organizacyjnych zawarta w standardzie COBIT (Control Objectives for Information and Related Technology). Procesy organizacyjne w ramach COBIT zosta∏y zgrupowane w czterech dziedzinach: Planowanie i organizacja (Planning and Organization) PO1. Definiowanie planu strategicznego dla IT PO2. Wyznaczanie architektury informatycznej PO3. Ustalanie kierunku technologicznego PO4. OkreÊlanie organizacji i stosunków w IT PO5. Zarzàdzanie inwestycjami IT PO6. Przedstawianie kierownictwu celów i kierunków PO7. Zarzàdzanie zasobami ludzkimi PO8. Zapewnienie zgodnoÊci z wymogami zewn´trznymi PO9. Szacowanie ryzyka PO10. Zarzàdzanie projektami PO11. Zarzàdzanie jakoÊcià Pozyskiwanie i wdro˝enie (Acquisition and Implementation) A11. Identyfikowanie rozwiàzaƒ A12. Nabywanie i utrzymywanie oprogramowania aplikacyjnego A13. Nabywanie i utrzymywanie architektury technologicznej A14. Rozwijanie i utrzymywanie procedur IT A15. Instalowanie i akredytowanie systemów A16. Zarzàdzanie zmianami Udost´pnianie i wsparcie (Delivery and Support) DS1. OkreÊlenie poziomów serwisowych DS2. Zarzàdzanie obcymi serwisami DS3. Zarzàdzanie wydajnoÊcià i przepustowoÊcià DS4. Zarzàdzanie ciàg∏oÊcià serwisów DS5. Zapewnienie bezpieczeƒstwa systemów DS6. Identyfikowanie i rozliczenie kosztów DS7. Edukowanie i szkolenie u˝ytkowników DS8. Wspomaganie i doradzanie klientom IT DS9. Zarzàdzanie konfiguracjà DS10. Zarzàdzanie problemami i incydentami DS11. Zarzàdzanie danymi Ds12. Zarzàdzanie urzàdzeniami DS13. Zarzàdzanie operacjami Monitorowanie (Monitoring) M1. Monitorowanie procesów M2. Ocenianie adekwatnoÊci kontroli wewn´trznej M3. Uzyskiwanie niezale˝nego zapewnienia M4. Otrzymywanie niezale˝nego audytu (K. Sacha, R. Cegie∏a, A. Zalewski, Instytucjonalizacja i standaryzacja audytu systemów informatycznych, http://www.e-informatyka.pl, s. 4]..

(11) Aspekt interpretacyjny i metodologiczny.... 15. Ze swej strony proponujemy – zgodnie z prezentowanà koncepcjà SRZ – podzia∏ systemów referencyjnych zarzàdzania na dwa typy: procesy informacyjne (I) i przekazy informacyjne (II). Przyk∏adowe rozwinićie tych dwóch klas przedstawia si´ nast´pujàco: I. Procesy informacyjne 01. Procesy monitorowania 02. Procesy wyszukiwawcze 03. Procesy analityczno-diagnostyczne 04. Procesy modelowania 05. Procesy informacyjno-decyzyjne 06. Procesy kontrolne 07. Procesy komunikacyjne II. Przekazy informacyjne 01. Materia∏y informacyjne (êród∏owe) 02. Modele deskrypcyjne 03. Raporty bie˝àce i sprawozdania okresowe 04. Dokumentacja wynikowa (analityczna i syntetyczna) 05. Prace studialne diagnostyczne 06. Opinie, ekspertyzy, projekty decyzji Powy˝szy podzia∏ zosta∏ dokonany na podstawie kryterium funkcyjnego, zaÊ jako szczegó∏owe rozwinićia przedmiotowe (albo inaczej rodzajowe) mogà pos∏u˝yç poni˝sze przyk∏ady. System zarzàdzania strategicznego: 01. Podsystem (modu∏): Analiza zdolnoÊci rozwojowej 02. Podsystem (modu∏): Ocena konkurencyjnoÊci 03. Podsystem (modu∏): Bilans sprawnoÊciowy 04. Podsystem (modu∏): Strategiczna karta wyników 05. Podsystem (modu∏): Planowanie strategiczne 06. Podsystem (modu∏): Controlling strategiczny System zarzàdzania finansami przedsi´biorstwa: 01. Podsystem (modu∏): SprawozdawczoÊç finansowa 02. Podsystem (modu∏): Analiza kondycji finansowej 03. Podsystem (modu∏): Analiza kosztów 04. Podsystem (modu∏): Analiza produktywnoÊci 05. Podsystem (modu∏): Alokacja Êrodków finansowych 06. Podsystem (modu∏): Polityka cenowa 07. Podsystem (modu∏): Rachunek efektywnoÊci przedsi´wzi´ç inwestycyjnych 08. Podsystem (modu∏): Rachunek kosztów docelowych 09. Podsystem (modu∏): Rachunek kosztów cyklu ˝ycia produktu 10. Podsystem (modu∏): Rachunek kosztów jakoÊci 11. Podsystem (modu∏): Planowanie finansowe 12. Podsystem (modu∏): Controlling finansowy.

(12) 16. Adam Stabry∏a. Poszczególne systemy i podsystemy (modu∏y) reprezentujà typy i okreÊlone rodzaje systemów referencyjnych zarzàdzania. Nale˝y je zatem rozpatrywaç w sposób dualny: zarówno jako procesy informacyjne (w ich poszczególnych odmianach funkcyjnych), ale tak˝e jako odpowiadajàce im wyspecyfikowane przekazy informacyjne, które przygotowuje si´ w ramach dzia∏alnoÊci informacyjnej.. 5. Systemy informacji mened˝erskiej (SIM) a systemy referencyjne zarzàdzania (SRZ) Realizacja procesów informacyjnych i generowanie przekazów informacyjnych odbywa si´ poprzez systemy informacyjne przedsi´biorstwa (instytucji). Rozwój tych systemów koncentruje si´ na dwóch g∏ównych kierunkach: – jeden jest reprezentowany przez standardowe (normatywne) systemy informacyjne, – drugi to systemy informacji mened˝erskiej, które wspomagajà procesy biznesowe. Standardowe (normatywne) systemy informacyjne to przyk∏adowo: – system statystyki GUS, – system planowania i sprawozdawczoÊci w rachunkowoÊci finansowej, – system ewidencyjno-sprawozdawczy dla potrzeb rozliczeƒ z dostawcami i klientami, – system dotyczàcy spraw podatkowo-skarbowych, – system dotyczàcy spraw celnych, – system dotyczàcy rozliczeƒ z instytucjami ubezpieczeniowymi, – system informacji bibliograficznej i bibliotecznej (np. naukowo-technicznej). Natomiast systemy informacji mened˝erskiej (SIM), ukierunkowane na wspomaganie procesów biznesowych mo˝na podzieliç w poni˝szy sposób: a) ze wzgl´du na spe∏nianà funkcj´ ogólnà: – systemy identyfikacyjne (monitorujàce), – systemy diagnostyczne, – systemy wspomagania decyzji, b) ze wzgl´du na dziedzin´ dzia∏alnoÊci (przedmiot): – SIM dla zarzàdzania strategicznego, – SIM dla zarzàdzania operacyjnego, – SIM dla zarzàdzania logistycznego, – SIM dla zarzàdzania zasobami ludzkimi, – SIM dla zarzàdzania finansami, – SIM dla zarzàdzania marketingowego itd. Oba te kierunki sk∏adajà si´ na jednà wspólnà strategi´ rozwojowà dzia∏alnoÊci informacyjnej przedsi´biorstwa. Nale˝y dà˝yç do tego, aby te dwa ró˝ne systemy pracowa∏y – na ile jest to tylko mo˝liwe – w uk∏adzie zintegrowanym, co pozwoli na znaczne oszcz´dnoÊci w kosztach eksploatacji..

(13) Aspekt interpretacyjny i metodologiczny.... 17. System informacji mened˝erskiej (SIM). 1. Cele dzia∏alnoÊci informacyjnej. 3. Konfiguracja SIM i pragmatyka. Programowanie i planowanie dzia∏alnoÊci informacyjnej Strategie informacyjne. 5. Metodyka analizy i projektowania. Zarzàdzanie informacjami. Badanie informacji mened˝erskiej. Pion Informacji. Metodyka projektowania organizacji procesów informacyjnych. Jednostki funkcjonalne i produkcyjne. Organizacja zasobów informacyjnych EfektywnoÊç dzia∏alnoÊci informacyjnej. Metodyka generowania przekazów informacyjnych. Inne jednostki: – Dzia∏ Analiz i Statystyki – Biblioteka – Archiwum. Metodyka projektowania informatycznego. Regulamin organizacyjny Normy ISO Bezpieczeƒstwo systemów Prawna ochrona informacji. Metodyka zarzàdzania projektami informatycznymi Dokumentacja SRZ Projekty informatyczne. Prawo autorskie 2. Sfera podmiotowa Podstawowy system zarzàdzajàcy i wykonawczy System zadaniowy. 4. Procesy informacyjne Funkcje deskrypcyjno-generatywne Komunikacja organizacyjna Pragmatyka lingwistyczna. Zarzàdzanie wiedzà U˝ytkownicy Potrzeby informacyjne. Rys. 2. Struktura systemu informacji mened˝erskiej (SIM) èród∏o: opracowanie w∏asne..

(14) 18. Adam Stabry∏a. W procesie zarzàdzania szczególnà rol´ spe∏niajà systemy informacji mened˝erskiej. Specyfika tych systemów polega na ukierunkowaniu ich na problemy decyzyjne, organizatorskie, planistyczne, kontrolne i in., w Êcis∏ym odniesieniu do poszczególnych dziedzin dzia∏alnoÊci okreÊlonego podmiotu. Systemy informacji mened˝erskiej mo˝na zdefiniowaç w nast´pujàcy sposób: – mogà byç one odniesione do organizacji jako ca∏oÊci lub do ró˝nych dziedzin dzia∏alnoÊci (np. finansów, zasobów ludzkich, produkcji, logistyki), – ich celem ogólnym jest realizacja potrzeb informacyjnych w sferze procesu zarzàdzania, – spe∏niajà one funkcje z zakresu wspomagania merytorycznego procesu zarzàdzania, komunikacji organizacyjnej oraz pragmatyki lingwistycznej, – mogà byç specjalizowane dziedzinowo (np. w sferze finansów, zasobów ludzkich, produkcji, logistyki) lub w aspekcie instrumentalnym (przyk∏adowo SIM: Analizator Mened˝era, SIM: Controlling, SIM: Strategiczna Karta Wyników, SIM: Plan Biznesowy, SIM: Strategiczny Pomiar i Technika Raportowania „SMART”), – sà okreÊlonymi jednostkami organizacyjnymi, takimi jak np.: Pion Informacji, Dzia∏ Informacji Naukowo-Technicznej, ale systemy informacji mened˝erskiej mogà równie˝ funkcjonowaç w uk∏adzie rozproszonym, – mogà byç tak˝e zorganizowane wed∏ug formu∏y struktur macierzowych. Przedstawiony wczeÊniej podzia∏ systemów informacji mened˝erskiej zosta∏ dokonany z przedmiotowego punktu widzenia. Ka˝dy z tych systemów ma swojà wersj´ referencyjnà, a w konsekwencji tak˝e informatycznà. Systemy referencyjne zarzàdzania sà oparte na podejÊciu procesowym oraz na regu∏ach konceptualizacji i operacjonizacji. Reprezentujà one szczególne wymiary systemów informacji mened˝erskiej, jakimi sà aspekt funkcjonalny i instrumentalny, obejmujàce zarówno czynnoÊciowà, jak i rezultatowà stron´ referencji. Natomiast szerokie ujćie SIM jest konstrukcjà wielowymiarowà, okreÊlonà przez nast´pujàce aspekty: celowoÊciowy, podmiotowy, strukturalny, funkcjonalny i instrumentalny. Tym aspektom odpowiadajà charakterystyczne cz´Êci sk∏adowe SIM: – cele dzia∏alnoÊci informacyjnej, – sfera podmiotowa, – konfiguracja SIM i pragmatyka, – procesy informacyjne, – metodyka analizy i projektowania. Rozbudowanà struktur´ SIM przedstawia rys. 2. Ka˝dà z wyró˝nionych cz´Êci sk∏adowych mo˝na traktowaç jako podsystem SIM – wszystkie te podsystemy wzajemnie si´ dope∏niajà, przy czym trzy pierwsze sk∏adajà si´ na ujćie statyczne SIM, zaÊ czwarty i piàty podsystem przedstawiajà ujćie dynamiczne2. 2 Ka˝dy SIM mo˝e byç zatem widziany w sposób pe∏ny (wielowymiarowy) lub zredukowany, ograniczony do jakiegoÊ wyró˝nionego aspektu. Na przyk∏ad specyficznym rodzajem SIM jest zarzà-.

(15) Aspekt interpretacyjny i metodologiczny.... 19. 6. Organizacja procesów informacyjnych Procesy informacyjne sà okreÊlone przez nast´pujàce determinanty: – funkcje deskrypcyjno-generatywne, – komunikacj´ organizacyjnà, – pragmatyk´ lingwistycznà. Funkcje deskrypcyjno-generatywne wskazujà na zadania poznawcze, jakie powinien spe∏niaç rozbudowany SRZ. Do jego podstawowych dzia∏aƒ zalicza si´ przede wszystkim spe∏nianie funkcji identyfikacyjnej. Sk∏adajà si´ na nià nast´pujàce czynnoÊci, traktowane jako funkcje czàstkowe: – obserwacja przebiegu procesów pracy, – monitoring zak∏óceƒ i niesprawnoÊci systemu eksploatacyjnego, – pomiar parametrów wyrobów i jakoÊci us∏ug, – opracowanie charakterystyki strukturalnej i funkcjonalnej poszczególnych podsystemów przedsi´biorstwa. Obok identyfikacji w rozwini´tych systemach informacji mened˝erskiej realizuje si´ tak˝e funkcj´ analizy diagnostycznej oraz funkcj´ rozwiàzywania zadaƒ decyzyjnych. Funkcja analizy (diagnozy) jest naturalnà kontynuacjà identyfikacji i w wàskim znaczeniu sprowadza si´ do oceny stanu faktycznego jakiegoÊ obiektu lub procesu. Natomiast w szerokim ujćiu analiza diagnostyczna obejmuje przyk∏adowo nast´pujàce funkcje czàstkowe: – ocen´ stanu faktycznego danego przedmiotu badania (jest to badanie porównawcze I rz´du, które dotyczy porównania stanu faktycznego ze stanem wzorcowym), – analiz´ przyczynowà (dyskryminacj´ czynników wyst´pujàcych w danym uk∏adzie badania), – porównania dynamiczne i przestrzenne (sà to badania porównawcze II rz´du). Funkcja rozwiàzywania zadaƒ decyzyjnych sprowadza si´ do opracowania przekazów informacyjnych typu decyzyjnego. W ramach tej funkcji mo˝na wyró˝niç na przyk∏ad poni˝sze czynnoÊci: – wariantowanie (generowanie przestrzeni wyboru), – obliczanie ryzyka, – wybór racjonalnej (optymalnej) decyzji: czynnoÊç ta jest oparta na zastosowaniu okreÊlonej funkcji decyzyjnej, – opracowanie projekcji decyzji sekwencyjnych krótko- i d∏ugoterminowych. dzanie informacjami. Jest to system pracujàcy na rzecz wszystkich dzia∏alnoÊci danego podmiotu (przedsi´biorstwa, instytucji), zaÊ jego specyficzne funkcje to: ewidencjonowanie danych, gromadzenie i opracowywanie zbiorów, sterowanie procesami, monitorowanie i kontrola infrastruktury informatycznej. Wymieniony tu system mo˝e byç postrzegany tylko w aspekcie strukturalnym, ale mo˝na go rozpatrywaç we wszystkich aspektach ∏àcznie..

(16) ... .... Rys. 3. Model I funkcjonowania systemu referencyjnego zarzàdzania. èród∏o: opracowanie w∏asne.. Przekaz informacyjny. Dezyderaty wyspecyfikowane. Zbiór potencjalnych dezyderatów. PPI. koordynacja U˚YTKOWNICY. UI – uk∏ad informujàcy, PZI – podsystem zasobów informacyjnych, PPI – podsystem potrzeb informacyjnych, PW: PPI – przestrzeƒ wirtualna PPI. Struktura zasobów informacyjnych. Rodzaje zasobów informacyjnych. PZI. Matryca potrzeb informacyjnych X2. Matryca potrzeb informacyjnych X1. PW: PPI. Funkcje: – identyfikacja – analiza – rozwiàzywanie zadaƒ decyzyjnych – komunikacja dezyderaty wyspecjalizowane. UI. przekazy informacyjne. Podstawowy system zarzàdzajàcy i wykonawczy. 20. Adam Stabry∏a.

(17) Aspekt interpretacyjny i metodologiczny.... REALIZACJA POTRZEB INFORMACYJNYCH IK-2. 21. U˚YTKOWNICY KO¡COWI. Biuro Koordynacji Informacji. Di / Dj. analiza dezyderatów ustalenie priorytetów dezyderatów i rozdzia∏ zleceƒ. zg∏oszenie dezyderatów Di / Dj. Zespo∏y zadaniowe wspó∏praca w rozwiàzywaniu zadaƒ mened˝erskich Pion Informacji IK-1. ID. gromadzenie danych, rozwiàzywanie zadaƒ decyzyjnych, opracowywanie ekspertyz. IE. opracowanie zestawieƒ b∏´dów i korekta (B – K) oraz weryfikacja dezyderatów. IS. Bazy danych. SIM B–K. nadawanie przekazów informacyjnych Pi / Uj. Pi / Uj. Systemy wspomagania decyzji Systemy eksperckie. IK-1 – Sekcja Studiów i Analiz, ID – Dzia∏ Rozwoju Informacji IE – Dzia∏ Eksploatacji, IS – Dzial Obs∏ugi Technicznej. Rys. 4. Model II funkcjonowania systemu referencyjnego zarzàdzania èród∏o: opracowanie w∏asne..

(18) 22. Adam Stabry∏a. Komunikacja organizacyjna jest uk∏adem procesów informacyjnych, odniesionych do ró˝nych dziedzin dzia∏alnoÊci firmy (tak˝e innych systemów). W zakres komunikacji organizacyjnej wchodzà m. in. takie procedury jak: – rejestracja i gromadzenie informacji, – hierarchizacja informacji, – przetwarzanie informacji, – przekazywanie informacji. Zarówno poszczególne funkcje SRZ, jak procedury komunikacji organizacyjnej sà uj´te w okreÊlonych regulaminach i instrukcjach (przewodnikach), w zwiàzku ze stosowanymi metodami i technikami badawczymi. Pragmatyka lingwistyczna obejmuje funkcje: skonfigurowania relacji komunikacyjnych (mi´dzy nadawcà a odbiorcà), okreÊlenia ról komunikacyjnych, rozumienia, motywacji psychologicznej mówiàcych, spo∏ecznego rozwijania relacji komunikacyjnych, interpretacji znaczeƒ w relacjach komunikacyjnych, uczenia si´, udost´pniania wiedzy i dzielenia si´ nià itd. Funkcjonowanie SRZ wskazuje na jego wymiar czynnoÊciowy, a wić ujćie procesowe. Jego przyk∏adem jest model I funkcjonowania systemu referencyjnego zarzàdzania (rys. 3). Procesy informacyjne sà podporzàdkowane dzia∏alnoÊci informacyjnej przedsi´biorstwa. Dzia∏alnoÊç ta podlega ciàg∏ej specjalizacji: z jednej strony nast´puje specjalizacja przedmiotowa (merytoryczna), odniesiona do analizy ró˝nego rodzaju tematyki ekonomicznej, techniczno-produkcyjnej, personalnej i in., z drugiej zaÊ ma miejsce pog∏´biona specjalizacja s∏u˝b informatycznych (projektowanie systemów, programowanie, eksploatacja, obs∏uga techniczna). Do realizacji zadaƒ szeroko rozumianego informowania powo∏uje si´ Pion Informacji przedsi´biorstwa, który grupuje zarówno jednostki merytoryczne, jak techniczne. Pion ten mo˝e byç nazywany s∏u˝bà informacyjnà, u˝ywane sà tak˝e inne nazwy (u nas i za granicà), np. Êrodek informacji, s∏u˝ba komputerowa, dzia∏ przetwarzania danych, dzia∏ EDP, MIS, IRM [O’Brien 1990, s. 48]. Innym przyk∏adem funkcjonowania SRZ jest model przedstawiony na rys. 4 (model II). Jest on ogólnà procedurà Êwiadczenia us∏ug informacyjnych przez Pion Informacji na rzecz u˝ytkowników koƒcowych (tu: stanowisk kierowniczych, organów nadzoru, jednostek zarzàdzania, cia∏ opiniodawczo-doradczych). Model ten jest uogólnionym ujćiem procesów informacyjnych, które w fazie projektowania b´dà szczegó∏owo ustrukturyzowane, stosownie do potrzeb poszczególnych u˝ytkowników koƒcowych (uwzgl´dniajàc zarazem wymogi formalizacji)..

(19) Aspekt interpretacyjny i metodologiczny.... 23. Literatura Anusiewicz J. [1995], Lingwistyka kulturowa. Zarys problematyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Wroc∏awskiego, Wroc∏aw. Becker J., Rosemann M., Schütte R. [1999], Referenzmodellierung, Physica-Verlag, Heidelberg. Grzegorczykowa R. [2004], Pojćie j´zykowego obrazu Êwiata [w:] J´zykowy obraz Êwiata, pod red. J. Bartmiƒskiego, Wydawnictwo UMC-S, Lublin. Grzegorczykowa R. [1995], Wprowadzenie do semantyki j´zykoznawczej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. S∏ownik terminów literackich [2002], M. G∏owiƒski, T. Kostkiewiczowa, A. S∏awiƒska-Okopieƒ, J. S∏awiƒski, Ossolineum, Wroc∏aw. J´zykowy obraz Êwiata [2004], pod red. J. Bartmiƒskiego, Wydawnictwo UMC-S, Lublin. McDonough A.M. [1973], Systemy scentralizowane – planowanie i kontrola, PWN, Warszawa. Modele referencyjne w zarzàdzaniu procesami biznesu [2005], pod red. T. Kasprzaka, Difin, Warszawa. O’Brien J.A. [1990], Management Information Systems – A Managerial end User Perspective, Irwin, Homewood.. Interpretational and Methodological Aspects of Designing Management Reference Systems The purpose of this article is to review the key characteristics of reference systems in their particular areas of application, i.e., management (managerial activities). The starting point of the article is the semantic dimension of managerial information, defined by the relationships between linguistic signs and the reference object. This relationship is expanded and supplemented with other components: recogniser, recipient (user) requirements, information process, referential meaning of linguistic sign, and message. The author focuses particular attention on the action and result senses of the reference system. The information process presents the action side of the reference system, while the message, as a product of this process, is the result of recognising some fragment of reality. The result sense of the reference system points to the recognition function of message, which is prepared as a conceptual model or an operational depiction of the extra-lingual reality. Reference systems are the basis for designing IT systems, which present computer technology (hardware and software solutions) adapted to the specific character of the reference systems. Thus, these are two design spheres that must be closely inter-connected, albeit having their own separate methodologies. The article covers the following issues: – managerial information as the subject of management process methodology; – the management reference system (MRS) concept; – types and kinds of management reference systems (MRS); – management information systems (MIS) and reference systems (MRS); – the organisation of information processes..

(20)