Geologiczna analiza zdjęć satelitarnych metodą pokryć wielokrotnych: zarys problematyki z przykładami z Polski południowej

Geologiczna analiza zdjêæ satelitarnych metod¹ pokryæ wielokrotnych:

zarys problematyki z przyk³adami z Polski po³udniowej

Pawe³ Henryk Karnkowski*, Wojciech Ozimkowski*

Multi-coverage geological interpretation of satellite images: an overview with some examples from southern Poland. Prz. Geol., 49: 1067–1072.

S u m m a r y. Geological interpretations of small-scale satellite images are scarce and this subject is almost absent in scientific publica-tions. This paper presents the multi-coverage geological interpretation of satellite images for some areas of southern Poland, where different genetic, petrologic and morphologic units occur. We believe that objectivity, simplicity and low cost, as well as quick data elaboration of the proposed methodology makes it useful in geological sciences. The data obtained from the multi-coverage geological interpretation of satellite images have a virtue of objectivity and enable to statistically evaluate the relationships between different geologic and geomorphologic phenomena.

Key words: satellite images, lineaments, southern Poland Licz¹cy blisko 100 lat termin „lineament”, wprowa-dzony przez W.H. Hobbsa w 1904 r. (Graniczny, 1989) by³ pocz¹tkowo stosowany do form czytelnych na mapach topograficznych i geologicznych, a póŸniej tak¿e na zdjê-ciach lotniczych i w materia³ach geofizycznych. Jednak szczególnie czêsto zacz¹³ byæ u¿ywany w po³owie lat sie-demdziesi¹tych XX w., po ukazaniu siê pierwszych geolo-gicznych interpretacji obrazów satelitarnych.

Zgodnie z najpopularniejsz¹ definicj¹ (O’Leary i in., 1976) lineament jest to „mo¿liwa do zinterpretowania cecha liniowa powierzchni (lub ich kompozycja) zoriento-wana w ca³oœci lub na pewnych odcinkach prostoliniowo i odzwierciedlaj¹ca prawdopodobnie pewne zjawiska w pod³o¿u” (Graniczny, 1989). Ju¿ pierwsze geologiczne, a raczej tektoniczne interpretacje obrazów satelitarnych z Landsata (Short i in., 1976 — Central Coastal Range w Kalifornii) ukazywa³y, oprócz wielu znanych i wykartowa-nych w terenie uskoków, prawie tyle samo linii okreœla-nych jako „fotolineament (uskok?) nie wykartowany na mapach geologicznych”. PóŸniejszy szybki rozwój inter-pretacji obrazów satelitarnych by³ wyraŸnie iloœciowy, a nie jakoœciowy. Wykonano ogromn¹ iloœæ map lineamen-tów dla wszystkich kontynenlineamen-tów ³¹cznie z Antarktyd¹ (Hoppe & Tessensohn, 1981), lecz zwi¹zki lineamentów z geologi¹ (tektonik¹) ca³y czas pozostawa³y niejasne. Zwy-kle pewna czêœæ lineamentów dawa³a siê identyfikowaæ ze znanymi uskokami, lecz wiêkszoœæ lineamentów nie by³a z nimi zwi¹zana. I na odwrót — tylko czêœæ skartowanych uskoków by³a czytelna na obrazach satelitarnych jako line-amenty. Ta geologiczna niejednoznacznoœæ lineamentów pozostaje nadal podstawowym problemem w ich bada-niach.

Drugim, niemniej wa¿nym, problemem jest subiekty-wizm wyznaczania przebiegu lineamentów. Najczêœciej do dziœ stosowana wizualna metoda interpretacji obrazu satelitarnego dopuszcza du¿¹ dowolnoœæ w wyznaczaniu lineamentów — dlatego interpretacje tego samego obrazu wykonywane przez ró¿nych interpretatorów mog¹ siê znacznie ró¿niæ (Middelkoop, 1990; Ozimkowski & Mar-dal, 1994). Subiektywizm interpretacji mo¿na zmniejszyæ porównuj¹c interpretacje ró¿nego typu obrazów

satelitar-nych z tego samego obszaru (np. Landsata i HCMM — Ba¿yñski i in., 1984) lub przez porównywanie interpretacji tego samego obrazu wykonanych przez ró¿nych interpreta-torów (Ozimkowski & Mardal, 1994). Niniejszy artyku³ prezentuje wstêpne wyniki interpretacji wykonanych t¹ drug¹ metod¹, nazwan¹ „metod¹ pokryæ wielokrotnych” (multi-coverage geological interpretation — Karnkowski & Ozimkowski, 1998), dla wybranych 3 obszarów testo-wych z po³udniowej Polski (ryc. 1), ró¿ni¹cych siê stylem budowy geologicznej, litologi¹ i wiekiem ska³ pod³o¿a, tektonik¹ oraz stopniem pokrycia utworami czwartorzêdo-wymi.

Metoda pokryæ wielokrotnych

Ka¿dy obraz satelitarny mo¿e byæ zinterpretowany w nieco odmienny sposób przez ró¿nych interpretatorów. Z oczywistych powodów zró¿nicowanie tych indywidual-nych interpretacji roœnie w miarê pogarszania siê czytelno-œci fotointerpretacyjnej obrazu, jak to siê dzieje np. w przypadku obszarów pokrytych utworami czwartorzêdo-wymi. Gdy przeœledzenie lineamentów jest trudniejsze, wiêksza rolê gra intuicja interpretatora, bêd¹ca czynnikiem wysoce subiektywnym (ryc. 2A). Ten subiektywizm jest w metodzie pokryæ wielokrotnych minimalizowany przez na³o¿enie na siebie wielu interpretacji tego samego obrazu wykonanych przez wielu (zwykle ponad 20) indywidual-nych interpretatorów (Ozimkowski & Mardal, 1994). Na uzyskanej w ten sposób interpretacji zbiorczej lineamenty rysowane przez wiêkszoœæ interpretatorów s¹ wówczas wyraŸnie widoczne w postaci wi¹zek w przybli¿eniu rów-noleg³ych do siebie linii (ryc. 2B).

Techniczna strona metody pokryæ wielokrotnych jest bardzo prosta: zebrane interpretacje indywidualne mo¿na dygitalizowaæ, lub skanowaæ i nastêpnie wektoryzowaæ. Po korekcji geometrycznej polegaj¹cej na wpasowaniu ka¿dej z interpretacji w jeden „wzorcowy” podk³ad mo¿na bez problemów praktycznie dowoln¹ iloœæ interpretacji indywidualnych ³¹czyæ w jedn¹ interpretacjê zbiorcz¹. Powiêkszanie wybranych fragmentów lineamentów na interpretacji zbiorczej pozwala na liczenie pojedynczych lineamentów wyznaczonych przez indywidualnych inter-pretatorów, a to z kolei umo¿liwia oszacowanie czytelnoœci ka¿dego z lineamentów interpretacji zbiorczej jako procen-towego stosunku iloœci interpretatorów, którzy wyznaczyli *Wydzia³ Geologii, Uniwersytet Warszawski, ul. ¯wirki i

dany lineament do iloœci wszystkich interpretatorów, co w efekcie umo¿liwia dokonywanie klasyfikacji lineamentów wed³ug stopnia ich czytelnoœci. W klasycznych indywidu-alnych interpretacjach wyró¿nia siê zwykle najwy¿ej 2 kla-sy czytelnoœci lineamentów — wyraŸnie czytelne i prawdopodobne, podczas gdy metoda pokryæ wielokrot-nych umo¿liwia wydzielenie kilku klas ich czytelnoœci (np. 5 klas — Ozimkowski & Mardal, 1994; Karnkowski & Ozimkowski, 1999). Ma to du¿e znaczenie praktyczne: poniewa¿ lineamenty s¹ uwa¿ane za powierzchniowy prze-jaw m³odej i wspó³czesnej aktywnoœci dyslokacji w pod³o¿u (Ostaficzuk, 1981; Graniczny, 1991), wobec tego czytelnoœæ lineamentów mo¿e byæ w pewnym przybli¿eniu miar¹ stopnia aktywnoœci tych wg³êbnych dyslokacji. Taka ocena — zw³aszcza iloœciowa — mo¿e mieæ z kolei du¿e znaczenie dla wielu dzia³ów geologii stosowanej.

Lineamenty na powierzchni terenu maj¹ pewna szero-koœæ, bêd¹c¹ wynikiem ich dyspersji nad powoduj¹cymi je nieci¹g³oœciami w pod³o¿u (Ostaficzuk, 1981). Metoda pokryæ wielokrotnych pozwala ³atwo oceniæ szerokoœæ lineamentu na podstawie szerokoœci wi¹zki wyzna-czaj¹cych go linii na interpretacji zbiorczej. W przypadku interpretacji indywidualnej wyznaczenie szerokoœci line-amentu jest bardzo trudne, a czasem wrêcz niemo¿liwe do wykonania. Pomiar szerokoœci lineamentów na interpreta-cji zbiorczej pozwala z kolei na okreœlenie jaki procent terenu jest pokryty przez lineamenty na danym obszarze (Karnkowski & Ozimkowski, 1998), zamiast ma³o

precy-zyjnego wyliczania d³ugoœci lineamentów wystêpuj¹cych na jednostce powierzchni (np. km/km2_{= km}-1_).

Obszary testowe

Elewacja radomszaczañska. Obszar testowy ma wymiary 110 x 145 km i rozci¹g³oœæ po³udnikow¹ (ryc. 1). Analizo-wano fotograficzne odbitki w skali 1: 500 000, stanowi¹ce fragment obrazu z satelity Landsat, wykonanego skanerem MSS w pasmach 4, 5 i 7 (zieleñ, czerwieñ i bliska podczer-wieñ). Ka¿dy z interpretatorów analizowa³ wszystkie 3 obrazy w tych 3 pasmach, co w po³¹czeniu z du¿¹ gêstoœci¹ lineamentów wystêpuj¹cych na obszarze elewacji radomszczañskiej (jeden z 3 obszarów o najwiêkszej gêsto-œci lineamentów w Polsce — Ba¿yñski i in., 1984), pozwo-li³o uzyskaæ czyteln¹ interpretacjê zbiorcz¹ ju¿ przy 13 indywidualnych interpretacjach (z których co prawda ka¿da z³o¿ona by³a z 3 interpretacji dla ka¿dego z pasm, co w sumie da³o 39 interpretacji).

Jeden z autorów (Karnkowski, 1980) wykona³ swego czasu klasyczn¹ indywidualn¹ interpretacjê wizualn¹ obra-zów z Landsata w skali 1 : 1 000 000 i 1: 250 000 dla obsza-ru elewacji radomszczañskiej, wykorzystuj¹c pasma 5, 6, a g³ównie 7 MSS — czyli czerwieñ i blisk¹ podczerwieñ (ryc. 2A). Przeœledzone lineamenty uk³ada³y siê na tej interpretacji w 4 g³ówne zespo³y: wyraŸnie widoczne NW–SE i NE–SW, oraz mniej czytelne WNW–ESE i N–S. Kierunek NW–SE, niew¹tpliwie zwi¹zany z osiami lara-mijskich fa³dów, w centralnej czêœci obszaru by³ wyraŸnie

paleozoik Palaeozoic perm Permian trias Triassic jura Jurassic kreda Cretaceous miocen Miocene 0 50 100 km Lublin 50° 18° 20° 22° 51° 52° 49°

B

C

POLAND

A

Ryc. 1. Lokalizacja badanych obszarów: A —– elewacja radomszczañska, B — Góry Œwiêtokrzyskie, C — polskie Karpaty wschodnie i zapadlisko przedkarpackie

Fig. 1. Location of test areas in southern Poland: A—- Radomsko elevation, B — Holy Cross Mts., C — Polish Eastern Carpathians and their foredeep

zaburzony przez kierunek WNW–ESE — bajkalski (Po¿aryski, 1972), wystêpuj¹cy zapewne w pod³o¿u pokry-wy mezozoicznej.

Interpretacja otrzymana metod¹ pokryæ wielokrotnych (ryc. 2B) jest du¿o bogatsza w szczegó³y ni¿ wspomniana interpretacja indywidualna (ryc. 2A), lecz obie posiadaj¹ liczne wspólne elementy.

Porównuj¹c obraz uzyskany metod¹ pokryæ wielokrot-nych z budow¹ geologiczn¹ terenu (ryc. 3) mo¿na przede wszystkim zauwa¿yæ, ¿e gêstoœæ wystêpowania lineamen-tów nie zale¿y od wieku utworów pod³o¿a ani od ich litolo-gii. Na mapach geologicznych obszary wystêpowania wzglêdnie miêkkich utworów kredowych — margli, pia-skowców, mu³owców — s¹ ca³kowicie pozbawione usko-ków (ryc. 3), podczas gdy lineamenty na tych obszarach s¹ co najmniej tak samo gêste jak na obszarze wystêpowania silniej skonsolidowanych utworów jurajskich (g³ównie wapieni). Niektóre z lineamentów mog¹ byæ korelowane z uskokami poprzecznymi wystêpuj¹cymi w utworach juraj-skich w po³udniowej czêœci analizowanego obszaru. Nie widaæ natomiast wyraŸnego zwi¹zku lineamentów z prze-biegiem (kierunkami) granic geologicznych — charakte-rystycznego dla pozosta³ych dwóch obszarów testowych. Mo¿e to byæ spowodowane wystêpowaniem na obszarze elewacji radomszczañskiej stosunkowo grubej pokrywy osadów czwartorzêdowych.

Du¿a iloœæ lineamentów NW–SE, odzwierciedlaj¹cych zapewne kierunku osi fa³dów laramijskich, jest zgodna z kierunkiem jednego z g³ównych lineamentów Polski — lineamentu Poznañ–Rzeszów (Ba¿yñski i in., 1984), prze-cinaj¹cego skoœnie œrodek badanego obszaru.

Intryguj¹cy jest kompletny brak lineamentów odpo-wiadaj¹cych uskokom obrze¿aj¹cym równole¿nikowy rów Be³chatowa, lub choæby równoleg³ych do nich (ryc. 3). Mog³o by to œwiadczyæ o braku wspó³czesnej aktywnoœci tektonicznej wzd³u¿ tych uskoków — choæ by³oby to sprzeczne z powszechnie przyjêtymi pogl¹dami (Baraniec-ka i in., 1980; Biernat, 1975), a tak¿e trudne do pogodzenia z notowanymi ca³y czas trzêsieniami ziemi na obszarze rowu (Stec & Siata, 1999). Nie mo¿na jednak wykluczyæ, ¿e wstrz¹sy te powstaj¹ w wyniku aktywnoœci uskoków poprzecznych lub skoœnych do przebiegu rowu. Obszar samego rowu Be³chatowa cechuje mniejsza gêstoœæ line-amentów — nawet tych poprzecznych do rowu — ni¿ na obszarach s¹siednich. Jest to byæ mo¿e po prostu wynik wype³nienia rowu znacznej mi¹¿szoœci nieskonsolidowany-mi osadanieskonsolidowany-mi trzeciorzêdowynieskonsolidowany-mi, oraz przykrycia stosunkowo grub¹ pokryw¹ osadów czwartorzêdowych obszarów ota-czaj¹cych rów.

Góry Œwiêtokrzyskie. Testowany obszar ma rozmiary 85 x 112 km, o rozci¹g³oœci równole¿nikowej (ryc. 1). Inter-pretowano odbitkê fotograficzn¹ obrazu w skali 1 : 500 000 wykonanego w paœmie 5 (czerwieñ) skanera MSS satelity Landsat. Zebrano wyj¹tkowo du¿¹ iloœæ indywidualnych interpretacji tego obszaru (90), dziêki czemu — oprócz otrzymania interpretacji zbiorczej metod¹ pokryæ wielo-krotnych — mo¿liwe by³o statystyczne opracowanie zarówno zró¿nicowania wyników interpretacji indywidu-alnych w ramach „populacji” interpretatorów, jak i zwi¹zków lineamentów z budow¹ geologiczn¹ i rzeŸb¹ analizowanego terenu (Ozimkowski & Mardal, 1994).

Podobnie jak w przypadku elewacji radomszczañskiej na obszarze Gór Œwiêtokrzyskich i ich obrze¿enia nie

20 km W_ar ta War ta Pil ica Czêstochowa £ódŸ

A

B

Ryc. 2. Interpretacje obrazów satelitarnych z obszaru elewacji radomszczañskiej: A — indywidualna interpretacja na (podstawie Karnkowskiego, 1980), B — interpretacja metod¹ pokryæ wielokrotnych (x13)

Fig. 2. Interpretation of satellite images from Radomsko Elevation: A — ”single-handed” interpretation (based on Karnkowski, 1980), B — multi-coverage interpretation (x13)

mo¿na by³o stwierdziæ jednoznacznego zwi¹zku czêstotli-woœci wystêpowania lineamentów (ich gêstoœci) z wiekiem ani z litologi¹ ska³ pod³o¿a (ryc. 4). Nawet w SE czêœci interpretowanego obszaru, pokrytej miêkkimi osadami mioceñskimi wype³niaj¹cymi zapadlisko przedkarpackie, lineamenty s¹ prawie tak samo czêste, jak na obszarach wystêpowania bardziej skonsolidowanych ska³.

Równie¿ nie widaæ wyraŸnych ró¿nic w gêstoœci wystêpowania lineamentów pomiêdzy obszarem trzonu paleozoicznego a mezozoicznym obrze¿eniem Gór Œwiê-tokrzyskich. Ró¿ne s¹ jednak kierunki lineamentów — w obrze¿eniu mezozoicznym przewa¿aj¹ kierunki NW–SE, podczas gdy w trzonie paleozoicznym s¹ one bardziej zbli¿one do równole¿nikowych — WNW–ESE. Przema-wiaæ to mo¿e za zwi¹zkiem lineamentów z osiami fa³dów lub równoleg³ymi do nich uskokami pod³u¿nymi — lara-mijskimi w obrze¿eniu, a waryscyjskimi w trzonie pale-ozoicznym. Spora czêœæ lineamentów w po³udniowym obrze¿eniu mezozoicznym Gór Œwiêtokrzyskich odpowia-da kuestom jurajskim.

Podobnie jak w przypadku g³ównych dyslokacji ogra-niczaj¹cych rów Be³chatowa, najwiêksza dyslokacja na badanym obszarze — uskok œwiêtokrzyski — nie ujawnia siê w postaci lineamentu. Tu jednak brak wspó³czesnej aktywnoœci dyslokacji jest bardziej prawdopodobnym tego powodem ni¿ w przypadku rowu Be³chatowa. Nie ujawnia-nie siê wielkich stref dyslokacyjnych w postaci lineamen-tów jest zreszt¹ od dawna znane; nawet na ma³oskalowych obrazach satelitarnych nie jest widoczna g³ówna strefa

dys-lokacyjna Europy — strefa Teisseyra-Tornquista (Ostaficzuk, 1995).

Karpaty i zapadlisko przedkarpackie. Do interpretacji tego obszaru wykorzystano ca³¹ scenê ze skanera MSS satelity Landsat (185 x 185 km), zarejestrowan¹ w paœmie 6 (bliska podczerwieñ) (ryc. 1). Interpretowano jej fotogra-ficzn¹ odbitkê w skali 1 : 1 000 000. Zebrano 40 interpreta-cji indywidualnych, z których nastêpnie zestawiono interpretacjê zbiorcz¹ (ryc. 5).

Obszar ten jest zró¿nicowany geologicznie: obejmuje wschodni¹ czêœæ polskich Karpat zewnêtrznych i zapadli-ska przedkarpackiego, a na pó³nocy siêga po po³udniowe obrze¿enie Gór Œwiêtokrzyskich i Roztocze, wykraczaj¹c nieco poza granice Polski na obszar Ukrainy i S³owacji.

Na obszarze Karpat zewnêtrznych ogromna wiêkszoœæ lieamentów widocznych na interpretacji zbiorczej (ryc. 5) jest równoleg³a do skib i ³usek, lub oddzielaj¹cych je nasu-niêæ. Jedynie kilka lineamentów w zachodniej czêœci anali-zowanego fragmentu Karpat mo¿e odpowiadaæ uskokom poprzecznym, czêœciowo widocznym na mapach geolo-gicznych. Brzeg nasuniêcia karpackiego praktycznie nie jest widoczny — ma on zreszt¹ zbyt urozmaicony prze-bieg, aby mo¿na go by³o wi¹zaæ z prostoliniowym z defini-cji lineamentem. Za to nieco na pó³noc od brzegu Karpat, ju¿ w obrêbie zapadliska przedkarpackiego, wyraŸnie rysuje siê równole¿nikowy lineament, byæ mo¿e genetycz-nie zwi¹zany z reakcj¹ pod³o¿a na obci¹¿agenetycz-nie nasu-waj¹cymi siê Karpatami.

Na obszarze zapadliska przedkarpackiego najlepiej czytelne lineamenty tworz¹ wyraŸny trójk¹t, którego pod-stawê stanowi wspomniany lineament równoleg³y do brze-gu Karpat, pozosta³e zaœ boki — lineamenty przebiegaj¹ce wzd³u¿ dolin Wis³y i dolnego Sanu. Na powierzchniowych mapach geologicznych zapadliska przedkarpackiego na ogó³ nie ma uskoków tn¹cych utwory miocenu, wiêc line-amenty na tym obszarze mog¹ odzwierciedlaæ aktywnoœæ dyslokacji w pod³o¿u miocenu — np. lineament dolnego Sanu w przybli¿eniu odpowiada przebiegowi zrêbu Rysz-kowej Woli (Krzywiec, 1997). Dalej ku NE jest widoczny nieco s³abiej czytelny lineament, równoleg³y do

lineamen-10 km uskokfault Wis³a Tr Tr Tr K T J J J J T PZ T K K K K PZ TJ _T Tr Tr Tr J – jura

Jurassic PZ – paleozoikPalaeozoic Kielce

Tr – trzeciorzêd

Tertiary K – kredaCretaceous T – triasTriassic

Ryc. 4. Góry Œwiêtokrzyskie — interpretacja metod¹ pokryæ wielokrotnych na tle szkicu budowy geologicznej

Fig. 4. Holy Cross Mts. — multi-coverage interpretation against the background of the geological sketch

K2 J3 J2 J3 J2 J2 J3 J3 K2 J3 K2 J2 J3 K2 J2 J1 J3 J2 J1 T P Warta W ar ta 20 km rów be³chatowski Be³chatów graben T3 J1 J2 J1 J3 K1 J2 K1

Ryc. 3. Elewacja radomszczañska — interpretacja metod¹ pokryæ wielokrotnych na tle szkicu budowy geologicznej

Fig. 3. Radomsko Elevation — multi-coverage interpretation aga-inst the geological sketch

tu dolnego Sanu, odpowiadaj¹cy granicy geologicznej (kueœcie) pomiêdzy miêkkimi mioceñskimi utworami zapadliska przedkarpackiego (piaski, i³y) i nieco twardszy-mi ska³atwardszy-mi kredowytwardszy-mi Roztocza (margle, piaskowce, kre-da). Monotonny litologicznie obszar zapadliska jest pociêty zaskakuj¹co du¿¹ iloœci¹ mniejszych i nieco s³abiej czytelnych lineamentów. Wœród nich wyró¿niaj¹ siê 4 równoleg³e lineamenty o przebiegu WNW–ESE, wystê-puj¹ce pomiêdzy lineamentem dolnego Sanu a krawêdzi¹ Roztocza, oraz lineamenty NW–SE, na przed³u¿eniu niec-ki nidziañsniec-kiej na obszar zapadliska przedkarpacniec-kiego, które prawdopodobnie mo¿na wi¹zaæ z ruchem przesuw-czym (Krzywiec 1997).

Na obszarze objêtym analizowanym obrazem satelitar-nym znajduje siê du¿a iloœæ (ponad 150) ma³ych, lecz dobrze rozpoznanych i od dawna eksploatowanych z³ó¿ ropy (g³ównie w Karpatach) i gazu (g³ównie w zapadlisku przedkarpackim). Iloœæ ta, w po³¹czeniu ze zobiektywizo-wanym obrazem sieci lineamentów, pozwoli³a na staty-styczne przebadanie powszechnie od dawna wyra¿anej opinii o wspó³wystêpowaniu z³ó¿ wêglowodorów i line-amentów (Karnkowski & Ozimkowski, 1998). Potwier-dzi³o siê przypuszczenie, ¿e aktywne (czyli „dro¿ne”)

strefy dyslokacyjne, przejawiaj¹ce siê na powierzchni terenu jako lineamenty, s³u¿¹ za drogi migracji wêglowo-dorów. Lecz jedynie z³o¿a ropy, a w³aœciwie ponad po³owa z nich, wystêpuj¹ dok³adnie na lineamentach, lub przyle-gaj¹ do nich. Z³o¿a gazu zachowuj¹ siê wrêcz odwrotnie i nie wystêpuj¹ na lineamentach — 2/3 iloœci z³ó¿, zawie-raj¹cych ponad 87% zasobów, wystêpuje z dala od line-amentów. Prawdopodobnie wiêksza przepuszczalnoœæ w strefach lineamentów umo¿liwi³a na tym obszarze uciecz-kê gazu ziemnego do atmosfery (Karnkowski & Ozimkow-ski, 1998).

Wnioski

1. Geologiczna analiza zdjêæ satelitarnych metod¹ pokryæ wielokrotnych jest prosta, szybka w wykonaniu oraz ma³o kosztowna i mo¿e byæ przydatna w wielu dzie-dzinach nauk o Ziemi.

2. Metoda pokryæ wielokrotnych jest du¿o bardziej obiektywna ni¿ klasyczne interpretacje pojedynczego obserwatora, a uzyskane wyniki mog¹ byæ podstaw¹ do opracowañ statystycznych badaj¹cych zale¿noœci

SLOVAKIA

20 km limit of the Flysch Carpathians

U

K

R

A

IN

E

granica nasuniêcia lub ³uski

boundary of nappe or slice oœ fa³du fold axis zasiêg Karpat fliszowych zasiêg zap_adliska

przed

karpack_iego

Ryc. 5. Polskie Karpaty Wschodnie i zapadlisko przedkarpackie — zale¿noœæ lineamentów od struktur geologicznych (uskoki w pod³o¿u miocenu zapadliska)

Fig. 5. Polish Eastern Carpathians and their foredeep — relationship between lineaments and geological structures (faults in the base-ment of miocene sedibase-ments)

fologicznymi.

3. Powszechnoœæ prostych graficznych programów komputerowych znacznie u³atwia wykonanie analizy metod¹ pokryæ wielokrotnych.

4. Proponowana metoda mo¿e byæ równie¿ wykorzy-stywana w geologii stosowanej i planowaniu przestrzen-nym.

Prezentowane wyniki zosta³y uzyskane w trakcie realizacji tematu BW-1484/9.

Literatura

BARANIECKA M.D. 1980 — Budowa geologiczna regionu be³cha-towskiego. Prz. Geol., 28: 381–390.

BA¯YÑSKI J., DOKTÓR S. & GRANICZNY M. 1984 — Mapa foto-geologiczna Polski. Wyd. Geol.

BIERNAT S. 1975 — Zagadnienia neotektoniki w rejonie Be³chatowa. [W:] Wspó³czesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce. T.1: 111-119. Wyd. Geol.

GRANICZNY M. 1989 — Mo¿liwoœci wykorzystania fotolineamen-tów do oceny sejsmicznej zagro¿enia terenu. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 365: 5–46.

GRANICZNY M. 1991 — Fotolineamenty i ich znaczenie geologicz-ne. PIG. Instrukcje i metody badañ geologicznych. Zesz., 50: 1-72. Wyd. Geol.

HOPPE V.P. & TESSENSOHN F. 1981 — Landsat-Bilder der Antark-tis. Geol. Rundschau, 70: 87–92.

KARNKOWSKI P.H. 1980 — Elewacja radomszczañska w œwietle geologicznej interpretacji zdjêæ satelitarnych. Prz. Geol., 28: 413–415.

of oil and gas fields in relation to satellite image interpretation: an example from the Polish East Carpathians and the adjacent foredeep. Jour. Petrol. Geol., 21: 213–231.

KARNKOWSKI P.H. & OZIMKOWSKI W. 1999 — Multi-coverage geological interpretation of satellite images: a case study from selected areas of Poland. International Jour. Applied Earth Observation and Geoinformation, 1: 132–145.

KRZYWIEC P. 1997 — Large-scale tectono-sedimentary Middle Mio-cece histpry of the central and Eastern polish Carpathian Foredeep Basin — results of seismic data interpretation. Prz. Geol., 45: 1039–1053.

MIDDELKOOP H. 1990 — Uncertainty in a GIS: a test for quantifying interpretation output. ITC Jour., 3: 225–232.

O’LEARY D.W., FRIEDMAN J.D. & PHON H.A. 1976 — Lineament, Linear, Lineation: Some proposed new standards for old terms. Bull. Geol. Soc. Am., 87: 1463–1469.

OSTAFICZUK S. 1981— Megalineaments as evidence of some global tectonic phenomena. Bull. de l’Acad. Polon. des Sc. Ser. Sc. Des Sc. De la Terre, 29: 143–154.

OSTAFICZUK S. 1995 — Impact of Poland’s geological structure on neodynamics. Tech. Poszuk. Geol. Geosynop. Geoter., 3: 79–107. OZIMKOWSKI W. & MARDAL T. 1994 — Powtarzalnoœæ wyników wizualnej interpretacji geologicznej zdjêcia satelitarnego. Prz. Geol., 42: 272–275.

PO¯ARYSKI W. 1972 — Tektonika elewacji radomszczañskiej. Rocz. Pol. Tow. Geol., 41: 169–179.

SHORT N.M., LOWMAN P.D. Jr., FREDEN S.C. & FINCH W.A. Jr. 1976 — Mission to Earth: Landsat views the world. NASA.

STEC K. & SIATA R. 1999 — Zwi¹zek wstrz¹sów sejsmicznych z tek-tonik¹ KWB Be³chatów. [W:] M³odoalpejski rów Kleszczowa: rozwój i uwarunkowania w tektonice regionu. S³ok k. Be³chatowa,

15–16.10.1999. Wroc³aw 1999.

Nowa interpretacja profilu wiercenia Lesiów PIG-1. Przyk³ad dylematów

w chronostratygrafii osadów kenozoiku œrodkowej Polski

Jan GoŸdzik*, Ma³gorzata Wiatrak**

The new interpretation of the Lesiów PIG-1 borehole profile; an example of dilemmas in chronostratigraphy of Cenozoic sedi-ments in central Poland. Prz. Geol., 49: 1072–1077.

S u m m a r y. The Lesiów PIG-1 profile is regarded as particularly essential for the stratigraphy of Cenozoic deposits in an area covered by sheet Radom (Detailed Geological Map of Poland, scale 1 : 50,000). A broadened scope of methods applied for sediment studies, especially the analysis of quartz grain shape, revealed new important data, which resulted in lithostratigraphic reinterpretation of this profile. The upper portion of deposits previously assigned to the Tertiary, is presently ascribed to the Quaternary. The Tertiary age of the lithostratigraphic unit overlying Mastrichtian marls is questioned. More detailed studies of some lithologic features of Tertiary deposits are proposed for the more rigorous lithostratigraphic classification of Cenozoic sediments.

Key words: Cenozoic deposits, Central Poland, quartz grain roundness and frosting, heavy mineral composition, content of feldspars

Otwór wiertniczy Lesiów PIG-1 zosta³ wykonany w 1991 r. w pó³nocnej czêœci Równiny Radomskiej (ryc. 1) i uznany za istotny dla podzia³u kenozoiku na obszarze objê-tym zasiêgiem arkusza Radom Szczegó³owej mapy geolo-gicznej Polski w skali 1 : 50 000 (Jaœkowski i in., 2001b). Materia³y rdzeniowe z tego wiercenia, poza szczegó³ow¹ analiz¹ makroskopow¹, zosta³y poddane laboratoryjnym badaniom mineralogicznym i paleobotanicznym. Wszystkie te opracowania stanowi³y podstawê zasadniczego podzia³u

kenozoiku przedstawionego w objaœnieniach do mapy geo-logicznej arkusza Radom (Jaœkowski i in., 2001a).

PóŸniej z inicjatywy E. Mycielskiej-Dowgia³³o zosta³y przeprowadzone analizy kszta³tu ziarn kwarcowych z osa-dów czwartorzêdowych i ich bezpoœredniego pod³o¿a z wiercenia Lesiów PIG-1. Wyniki tej analizy nasunê³y w¹tpliwoœci do wydzieleñ jednostek litostratygraficznych i okreœlenia ich wieku podanych w objaœnieniach do mapy geologicznej (Jaœkowski i in., 2001b).

Informacje uzyskane z dodatkowych analiz da³y pod-stawy do nowej interpretacji stratygraficznej i genetycznej znacznej czêœci osadów z profilu Lesiów PIG-1. Okaza³o siê równie¿, ¿e wnioski oparte na tak wa¿nych dla straty-grafii opracowaniach paleobotanicznych nie zawsze s¹ jed-noznaczne. Dopiero zestawienie wyników ró¿nych badañ *Wydzia³ Nauk Geograficznych, Uniwersytet £ódzki

ul. Lipowa 81, 90-568 £ódŸ

**Instytut Geografii, Akademia Œwiêtokrzyska, ul. Œwiêtokrzyska 15, 25-406 Kielce