SUMMARY
In May 1977, the Second Glacitectonic Symposium was organized by the College of Engineering in Zie-lona Góra. The topics of the Syroposiurn - covered genesis of glacitectonic structures and processes con-ditioning their formation, regionalization of glacitec-tonic phenomena, detailed characteristic of local stru-ctures from the engineering-geological viewpoint, mi-ning loses resulting from the occurrence of such structures, and technical difficulties connected with building-up of disturbed areas. The relationship bet-:
ween glacitectonics and geological structure of dee-per substraturn was discussed. It was pointed out that certain state norms controlling geological-engineering works connected with building-up of the disturbed areas should be revised and changed. During the di-scussions a call was made for introducing some or-der into terminology and classification of glacitecto-nic structures with reference to their diagnostic fea-tures. The IIIrd Glacitectonic Symposium is planned for the year 1980.
PE3IOME:
B Bbrcwe:ił J.1HmeHepHoił lliKOJie B ropo,ll;e 3eJieHa I'ypa 6biJIO OpraHH30BaHO B Mae 1977 r. CHMn03eyM no BOnpacaM rJI.IIl~HTeKTOHHKH. TeMaTHKa CYlMD03HyMa OXBaTbiBaJia BOnpQCbi reHe3HCa rmii,\HTeKTOHM'IeCKHX CTpyKTyp H npol.\eCCOB 06yCJiaBJIHBai0Il{HX HX O~a30-BaHHe, patfOHHPQBaHH.Ił rJI.Iłl.\HTeKTOHH"łeCKY!X .lłBJieHHH, nO,ll;P06HOH reOJIOrO-HH::!KeHepHOH xapaKTepHCTHKH Me-CTHbiX CTpyKTyp, nOBpe::!K,ll;eHHtf Ha3eMHbiX coopy::!KeHHH B pe3yJibTaTe rOpHbiX pa60T CBSI3aHHbiX C 3THMH CTPYKTypaMH H TeXHH'IeCKHX 3aTpy,ll;HeH:Ktf npH 3a-CTpotl:Ke HapyweHHbiX patfOHOB.
PaCCMOTpeHbi CBSI3H rJI.Iłl.\HTeKTOHHKH C reoJiornąe CKHM CTpoeHHeM rJiy6oKOrO OCHOBaHHSI, a TaK::!Ke He-06XO,ll;HMOCTb H3MeHeHHSI HCKOTOpbiX rocy,ll;apCTBeHHbiX CTaH,I~apTOB B 06JiaCTH reOJIOrO-YIH::!KeHepHbiX pa60T CBSI-3aHHbiX c 3aCTpotl:Kotl: HapyweHHbiX patl:OHOB. B .IIH-cKyccHH o6pall{eHO BHJ:fMaHHe Ha He06XO,ll;HMOCTb ynop-.lł,ll;O'IeHH.Ił TepMHHOJIOr:KH H KJiaCCHcpHKal.\HH rJISII.\H-TeKTOHM'IeCKHX CTpyKTyp B CBSI3H C HX ,nHarH OCTH-ąecKHMH cBOtl:CTBaMH. CJie,ll;yiOir(HH III CHMn03HYM no rJI.Iłl.\HTeKTOHH'IeCKHM BODpaCaM 6y,ll;eT OpraHH30BaH B 1980 r.
HELENA HURCEWICZ
Uniwersytet Łódzki
MAMMUTHUS PRIMIGENIUS (BLUM.) Z OBSZARU
ŁODZKmGOW zbiorach Muzeum Zakładu Biologii Ewolucyj-nej oraz Zakładu Geologii Uniwersytetu Łódzkiego
znajdują się, dotychczas nie opisane, kości mamuta,
pochodzące z terenu obecnego województwa łódz
kiego i skierniewickiego. Są to zęby trzonowe -nr inw. 1546, 2287, 1548, 1530, miednica -nr IV-14-MPL (daw. IA-855, IX-91), łopatka nr IXg-88, uszkodzona kość udowa nr IV -19-MPL (daw. I-867) oraz
frag-menty ciosów. Materiały te. mające głównie war-tość muzealną, godne są wspomnienia, ponieważ sta-nowią uzupełnienie obrazu rozmieszczenia stanowisk mamuta w Polsce, podanego przez prof. K. Kowal-skiego (10) (ryc. 1).
Zęby pochodzą z trzech stanowisk:
l. MZ dex. nr 1548 znaleziono w dolinie Bobrówki, prawego dopływu Bzury, w pobliżu stawu w okoli-cach Rogoźna, w utworach zalegających na glinie warciańskiej (9). Jest ·on jasnobrunatny, ma 6- ko-rzeni, a zębina i cement są silnie popękane. Brak śladów transportowania.
2. M8 sin. nr 1530 wydobyto z głębokości 6 m na łąkach torfiastych na północ od Ozorkowa w kie-runku Cedrowic, na wysokości 124 m npm. Jest on ciemnobrunatny, cement i zębina między płytkami uległy znacznemu wyługowaniu. W luzach tkwią zia-renka żwirku. Pozycja stratygraficzna torfów z oko-lic Ozorkowa nie jest określona. Osady datowane 2; pobliskich okolic w dolinie Bobrówki i Mrogi (7, 8) pozwalają określić wiek tego zęba na starszy od eemu, być może warciański lub jeszcze starszy.
3. Zęby M2 dex. nr 1546 i M1 sin. nr 2287 po-chodzą z terenu Łodzi. Dokładniejsze sprecyzowa-nie ich stanowiska jest obecsprecyzowa-nie niemożliwe.
Trzy fragmenty ciosów pochodzą z różnych miej-scowości. Fragment o długości 40 cm, średnicy 8 cm znaleziono na głębokości około 0,5 m w górnym od-cinku doliny Neru, przy kopaniu rowów melioracyj-nych. Stanowisko to znajduje się na wysokości 186 m npm, po prawej stronie Neru, w pobliżu wsi Stara Gadka. Jest to obszar podmokły, leżący na południe za tzw. stawem nowym, blisko szosy Rzgów -
Pa-UKD 599.61:551.793:378.4(438-191.2 Ł6dź):378.162.2:59
bianice. Powierzchnię tego terenu budują gliny sta-dium Warty. Drugi fragment o długości 12 cm i śred nicy 8 cm, przekazany muzeum w Łowiczu, znalezio-no w Kalenicach, w pobliżu stawu na rzece Bobrów-ka, na wysokości 137 m npm, w osadach kernowych żwirowo-piaszczystych. W pobliżu tego stanowiska, w Łyszkowicach - również nad Bobrówką - znale-ziono kość nadgarstka mamuciego o długości 10 cm. Wiadomo (7, 8, 9), że żwiry i. piaski Wału Doma-.
niewickiego, jak również leżące we wschodniej częś
ci Kalenic i Łyszkowic, należy wiązać z fazą
schyłkó-Ryc. 1. Rozmieszczenie Elephas (Mammuthus) primi-genius (Blum.) w Polsce.
e -
dane wg K. Kowalskiego (8), • - nowe stanowiska na obszarze łódzkim wg autorki, x - stanowiska wg G.Jakubowskiego (1972, 1973).
Ryc. 2. Fotografia zbiorcza elementów kostnych ma-muta.
leziona na terenie Łodzi, 1110 Xz. 3 - kość udowa (femur) znaleziona na terenie Łodzi, 1111 x, 4 - fragment ciosu
znajdujący Blę w muzeum w Łodzi, 1/8 x, S - zęby trzo-nowe (5a - nr 228'1, 5b - nr 1546) znalezione na terenie
1 - kość miednicza znaleziona w 1951 r. w dollnle Neru na
terenie Rudy Pabianlckiej, Łódt, 1/14 x, 2 - łopatka zna- Łodzi.
CHARAKTERYSTYKA TRZONOWCOW WEDŁUG E. W. GUENTHERA
Cechy wysokoścS szerokoś6 z~ba długość z~ba. wysokość korony szerokość korony
długość paw. żującej długość korony
kształt pow. żującej
ilość płytek płytki używane
wzór płytek
figury ścierania
figury płytek pełne figury ścierania
starte figury pofałdowane s:.~kliwa barwa szkliwa.
358
~ dex. 1546 Łódź ext. 170 int. 146 90 265 ext. 130 int. 120 60 205 230 owalny, plaski X 16, X7 24 16 I-IX równoległeX-XIII z przewę· żeniem Il·XIII X I słabe brunatna M2 sin. 2287 Łódź ext. 175 int. 160 91 274 ext. 130 int. 115 62 207 207 owalny, lekko wklęsły 24 17 X 17, X7 I·XI równoległe
xn.xv
z przewę· żeniem II-XV X I s la. be brunatna. M2 dex. 1458 Rogoźno ex. 140 int. 150 83 155 ext. 132 int. 128 65 105 140 M' sin. 1530 Ozorków ext. 159 int. 149 73 205słabo wydzielona, ok. 70
59 85
llO
owalny, plasko·szeroki owalny, wydłużony,
wypukły
14 11
X 14, X
lamelarne jednakowe od XII wstQgowo· ·równolegle sla.be IY·XI X I jasnoszara 16 lO x2 16 x I·III owalne XI.XII z przewę· że niem II-XII X I słabe brunatna.
3a
3b
Ryc. 3. Ząb M' dex., Rogoźno, nr 1548.
a - powierzchnia :tująca, b - powierzchnia boczna.
Ryc. 5. Ząb M1 sin., Łódź, nr 2287.
Ryc. 6. Zqb M1 dex., Łódź, nr 1546.
wą stadium Warty. Najprawdopodobniej elementy te
zostały wyerodowane z osadów tej fazy. Trzeci frag-ment ciosu - najdłuższy (po krzywiźnie 140 cm), znajdujący się w muzeum UŁ, jest wewnątrz pusty, na powierzchni popękany i ułamany z obu końców. Srednica dystalnej części wynosi około 12 cm, a pro-ksymalnej - 17 cm. Stanowisko i pozycja stratygra-ficzna nie są bliżej znane.
Ze szkieletu wewnętrznego (ryc. 2) może być
do-kładniej datowana kość miednicza, znaleziona w 1951 r. w piaskach w dolinie Neru, w pobliżu stawu
Ste-fańskiego w Rudzie Pabianickiej. Zdaniem H. Klatko-wej (9) południowa część obszaru podłódzkiego zo-stała ukształtowana w warunkach zanikającego areał nie lobu Widawki stadium Warty. Z tym' okresem, wydaje się, motna wiązać depozycję kości miedniczej. Potwierdzają ten wiek również badania palinolo-giczne torfu z pobliskich okolic, wykonane w 1954 r. i 1956 r. przez Z. Borówko-Dłużakową.
4a
4b
Ryc. 4. Zqb M' sin., Ozorków, nr 1530.
a - powierzchnia :tująea, b - powierzchnia boczna.
Pozostałe elementy kostne, tj. kość łopatkowa,
udowa i dwa zęby trzonowe (nr inw. 1546, 2287) z terenu Łodzi, autorka uznaje za chronologiczne od-powiedniki kości miedniczej. Najmłodsze stratygra-ficznie jest stanowisko w Skaratkach koło Łowicza. W. Chmielewski i H. Kubiak (2), prowadząc na tym obszarze badania, znaleźli mamucie elementy kostne w mułach piaszczystych ze żwirem, leżących między dwoma poziomami osadów peryglacjalnych zlodowa-cenia północnopolskiego (Wi.irmu).
OPIS MAMMUTHUS PRIMIGENIUS (BLUM.) 1788
Łopatka lewa jest płaska, ma szerokość 52,5 cm i wysokość 77 cm. Powierzchnia kości dobrze za-chowana, z wyjątkiem kolca łopatkowego, który jest ułamany u podstawy.
Miednica ma zachwiane wszystkie trzy elementy, brak odcinka krzyżowego kręgosłupa. Maksymalna szerokość miednicy w rejonie skrzydeł kości biodro-wej wynosi 140 cm, a wysokość całej kości miedni-czej - 115 cm, natomiast wysokość pasa biodrowe-go - 60 cm, przy szerokości 54 cm. Acetubulum, o średnicy 17 cm, jest w całości zachowane. Szwy pomiędzy kośćmi illum i pubis są zrośnięte, a oba boki miednicy rozdzielone szczelinowato.
Kość udowa prawa zachowała się prawie w ca-łości. Jej długość wynosi 100 cm, a grubość w dol-nej części - 31,25 cm. Brak nasady górnej femur, pozostała jej podstawa jest krótka; trachanter maior - zniszczony.
Zęby. Fragmenty ciosów opisano wyżej. Charakte-rystykę trzonowców wykonano tabelarycznie wg Guenthera (1954), a wymiary podano w milimetrach (ta b.).
W uzupełnieniu zestawienia należy dodać, że M• sin. nr 1530 ma proksymalną część zaokrągloną z widoczną powierzchnią "wypychania" zęba rosnącego. U M1 dex. nr 1548 natomiast ścieranie płytek było równomierne od wewnątrz i zewnątrz. Względna
wy-sokość korony i jej szerokość jest większa w części
dystalnej. Oba zęby M2 sin. nr 2287 i M2 dex. nr
1546 mają szkliwo jednakowej barwy, cement
jasno-brunatny, a stan zachowania identyczny. Uwzględnia
jąc ich morfologię, można je uznać za elementy
pochodzące od jednego osobnika. Na podstawie
spo-sobu określenia Guenthera (1959) były to zęby rosną
ce, a mamut mógł liczyć 30 lat.
LITERATURA
l. B ar a n i e ck a M. D., S ar n a ck a Z. --,...
Stra-tygrafia czwartorzędu i paleogeografia dorzecza
Widawki. Z badań czwartorzędu w Polsce, 1971,
t.
13.2. C h miel e w ski W., Ku b i ak H. - The find
of Mammoth bones at Skaratki in the Łowicz
di-strict. Folia Quaternaria, 1962, t. 9.
3. G a l o n R., Dyl i k J. - Czwartorzęd Folski
PWN, 1967.
4. G u e n t h er E. W. - Missbildung an den
Bac-kenzahnen diluvialer Elefanten. Meyniana. Kieł,
1955, Bd 4.
5. Jak u b o w ski G. - Mammathus primigenius
(Blum) from Zembrzyce (Central Poland). Pr. Muz. Ziemi, 1972, nr 20.
6. Jak u b o w ski G. - Znalezisko kości mamuta
w Warszawie. Prz. geol., 1973, nr 8-9.
7. K l aj ner t Z. - Geneza Wzgórz
Domaniew-skich i uwagi o sposobie zanikania lodowca środ
kowopolskiego. Acta geogr. Lodziensis. 1966.
8. Klajnert Z., Piechocki A. -
Górnoplej-stoceńskie osady doliny Bobrówki koło Łowicza
i ich zawartość malakologiczna. Folia
Quaterna-ria, 1972, t. 40.
9. Klatko w a H. - Paleogeografia Wyżyny Łódz
kiej i obszarów sąsiednich podczas zlodowacenia
warciańskiego. Acta geogr. Lodziensis, 1972.
10. Kowa l ski K. - Katalog ssaków
plejstoce-nu Polski. PWN, 1959.
11. Ku b i a·k H. - Słonie kopalne Folski Południo
wej. Folia Quaternaria, 1965, t. 19.
JANUSZ STOCHLAK
Uniwersytet warszawski
60-LECIE NAUCZANIA GEOLOGII NA UW I 25-LECIE ISTNIENIA
WYDZIAŁU
GEOLOGII UW
Na Uniwersytecie Warszawskim wykłady z
geolo-gii odbywają się już od 60 lat, a Wydział Geologii
tego uniwersytetu obchodził 25-lecie działalności na
niwie pracy dydaktycznej, wychowawczej i naukowej.
Z tej okazji sięgamy myślą wstecz, dokonując
pod-sumowań minionego okresu. Wśród bogatych zdarzeń
tylu lat są jednak pewne momenty, do których
wraca się ze szczególnym sentymentem. Do takich
wydarzeń należy zWykle początkowy okres
tworze-nia. Wróćmy na chwilę do niego.
Formalne początki geologii na Uniwersytecie
War-szawskim datują się na 1917 r., kiedy to 7
listo-pada odbyła się inauguracja roku akademickiego na
uniwersytecie, jako uczelni z językiem wykładowym
polskim, a wśród kierunków przyrodniczych
znala-zła się również geologia. Tradycje istnienia katedr
geologicznych w Warszawie siągają 1816 r.,
poczy-nając od Józefa Hoffmanna i Mikołaja Pawłowicza,
profesorów uniwersytetu oraz Jerżego Bogumiła
Pu-scha-Koreńskiego i Józefa Tomaszewskiego, którzy
wykładali w Akademicznej Szkole Górniczej w
War-szawie w latach 1826-1831, po jej przeniesieniu z Kielc.
Jako ciekawostkę można podać, iż nauki
geolo-giczne "przeszły" na uniwersytet z wydziałów
le-karskich, były one głównie prowadzone w ramach
.przygotowania farmaceutów. Wśród znakomitości
naukowych tamtego -i późniejszego okresu można
wymienić Ludwika Zejsznera, profesora mineralogii,
Karola Jurkiewicza i Jana Trejdosiewicza. Historię
powstania i rozwoju pierwszych żakładów
nauko-wych, jak również chlubne karty działalności
geolo-gów zarówno w XIX w., jak i w okresie między
wojennym -'- łącznie z bohaterskimi ich postawami
w czasie okupacji - przedstawili luminarze geołogii
uniwersyteckiej, profesorowie J. Samsonowicz (9) i S. Z. Różycki (8).
Po wojnie dopiero lata 1950-1951 były znaczące
dla spraw związanych zarówno z organizacją pań
stwowej służby geologicznej jak i reorganizacji wyż
szego szkolnictwa geologicznego. Wówczas wydano
wiele uchwał i dekretów, które _stworzyły właściwe
ramy organizacji .i rozwoju tych· służb (m, iP. l, 11),
360
UKD 55:378.4(438.11 Warszawa),,1917-1977''+378.4.096:55''1952-1977''
W pierwszym etapie prac nad reorganizacją wyż
szego szkolnictwa geologicznego w kwietniu 1951 r.
powołano zespół doradczy ministra A. Rapackiego,
ówczesnego kierownika ministerstwa szkół wyższych
i nauki. W skład zespołu weszli prof. dr Z. Pazdro,
prof. dr A. Bolewski, mgr K. Guzik. Uchwała nr 611
Prezydium Rządu z dnia 18 VIII 1951 r., w sprawie
organizacji i zakresu działania służby geologicznej,
w celu skoncentrowania i racjonalnego szkolenia
kadr geologów wysoko kwalifikowanych, .zobowiąza
ła ministra szkolnictwa wyższego i nauki m. in. do
skoncentrowania szkolenia geologów, począwszy od r.
ak. 1953/54, w dwóch ośrodkach: w Uniwersytecie
Warszawskim i w AGH w Krakowie.
Dnia 22 VIII 1951 r. w skład wymienionego
ze-społu doradczego A. Rapackiego powołano
organi-zatorów ośrodków kształcenia geologów: prof. dr
S. Z. Różyckiego w Warszawie, prof. dr A.
Bolew-skiego w Krakowie, prof. dr H. Teisseyere'a we
Wro-cławiu i prof. dr Z. Fazdrę w Gdańsku. Na miejsce
zespołu doradczego ministra Rapackiego powołano
4 IX 1951 r. Komisję Geologiczną Rady Głównej. Jej
przewodniczącym został mgr K. Guzik, zastępcą
-prof. dr S. Z. Różycki, sekretarzem - prof. dr
A. Bolewski, a prof. dr Z. Pazdro i prof. dr H.
Teis-seyre weszli w jej skład jako członkowie.
Na pierwszym posiedzeniu komisji (22 IX)
przed-miotem obrad były sprawozdania organizatorów
po-szczególnych ośrodków. W Warszawie, jak podaje
A. Bolewski (1), odnotowano wówczas następujący
stan: ... "wykonano w sensie formalnym
przeniesie-nia katedr geologicznych prof. dr K. Smulikowskiego
(mineralogia i petrografia) z uniwersytetu w
Pozna-niu i prof. dr _E. Passendorfera (geologia) z
uniwer-sytetu w Toruniu. Przeprowadzono rekrutację 70
kan-dydatów na I rok studiów. Komisja ustaliła, że w
tym roku zostaną uruchomione studia na
specjal-nościach: geologia kartograficzna, geologia
straty-graficzna, paleozoologia, mikropaleontologia, minera-logia, petrografia i geochemia. Zaproponowano
prze-niesienie doc. dr W. Pożaryskiego z Państwowego
Instytutu Geologicznego do Katedry Mikropaleonto-logii".
