t j r
DR. E. LUBICZ N IE Z A B lT O W S K iSZCZĄ TK I M AMUTA
(E L Ł P H A S PRIM IGEN IUS BLUM.)
NA P O D H A L U
(Z DWIEMA TABLICAMI).
K R A K Ó W
n a k ł a d e m a k a d e m i i u m i e j ę t n o ś c i S K Ł A D G i Ó W N Y W K S I Ę G A R N I S P Ó Ł K I W Y D A W N I C Z E J P OL SKI EJ
1912.
-fc •* W - ' v- -V-
•V- V/iV-- v/ * ■. -- v‘; • - » xJ ^ ^
:'?T; '■••_■ ; .'■• . •' • - .-V;?-?' .. > . , '•
i®
DR. E. LUBICZ N IE Z A B fT O W SK i
SZCZĄTKI MAMUTA
(E L Ł P H A S PRIM IGENIUS BLUM.)
NA P O D H A L U
(Z DWIEMA TABLICAMI).
K R A K Ó W
NAKŁADEM AKADEMII UMIEJĘTNOŚCI
S K Ł A D G ł O W N Y W K S IĘ G A R N I S P Ó Ł K I W Y D A W N I C Z E J POL SKIEJ
1912.
O sobne o d b icie z T . X L V I. S p ra w . K om . fizy o g r.
6 i , 1 6 0 8
N
D r u k a r n ia U n iw e r s y te tu J a g ie llo ń s k ie g o pod z a rz ą d e m J ó z e fa F ilip o w sk ie g o .
S z c z ą t k i m a m u t a ( E l e p h a s p r i m i g e - n i u s Blum.) na Podhalu.
N ap isa ł
Prof. Dr. E d w a r d L u b i c z N i e z a b i t o w s k i .
(Z d w ie m a ta b lic a m i).
J a k k o lw ie k w y ży n a no w o tarsk a okazuje n a znacznych prze
strzen iach potężne złoża g lin i iłów d y lu w ia ln y c h oraz torfow isk w y ży n n y c h , , a zatem pokładów sp rz y ja ją c y c h zachow aniu szczątków zw ierzęcych, to je d n a k kości zw ierząt z epoki lodowej n ależą tu taj do rzad k o ści. J e d y n ie zęby niedźw iedzia jask in io w eg o (praw dopo
dobnie p rzy n iesio n e z T a tr) i zęby ko n i tra fiają się w żw irow iskach obydw óch D u n ajcó w , a p rzy k o p an iu torfu n iek ied y n ap o ty k an e b y w a ją ro g i łosi.
W r. 1852 (R ocznik Tow. n a u k k ra k . X X I ) w spom ina Z ej- szn er o m am ucie {Elephas prim igenius), k tó reg o „potężny z ą b “ wy- m ulił potoczek R ogoźniczek we wsi R ogoźnik. Po stronie w ęg ier
sk iej zaś w ylicza znalezienia H oernes w „Ban und Bild d e r E b en en
O e ste rre ic h s“. 1
W o statn ich czasach, zaczęto znajd o w ać p rzy stacy i ko lejo w ej w N ow ym T a rg u , n a g ru n ta c h cegielni n ależącej do p. Józefa R ajsk ieg o , b u rm istrz a now otarskiego, luźne kości m am u ta; dzięki up rzejm o ści w łaściciela otrzym ałem je do opracow ania. K ości te znajd o w an e b y w ają w w arstw ie siw ego iłu, leżącej pod pokładem żółtej g lin y d y lu w ia ln e j g ru b y m n a 3 — 4 m, a zaw ierający m często ży łk i w iw ianitu. O ile m ożna w nosić ze szczątków dotychczas zn a
lezionych, kości te należą do j e d n e g o osobnika, a rozrzucone zo stały w idocznie przez wodę, a może i przez d rap ieżn e zw ierzęta, n a znaczniejszej przestrzeni. M ożna p rzypuszczać, że o ile roboty w tej stronie będ ą dalej prow adzone, to je sz c z e więcej podobnych kości się znajdzie.
2 i m . EDVVAUD L U B IC Z S lE Z A B lT O W M K i (183]
W y k o p a lisk a te są o ty le ciekaw e, że kości znalezione należą do d ro b n y ch , k tó re o w iele rzadziej się n a p o ty k a niż w ielkie.
P oniew aż dla p o zn an ia ra s i odm ian m am u ta je s t w ielce po
żądana znajom ość d o k ład n a je g o kości, a w lite ra tu rz e pod ty m w zględem istn ie ją dotąd bardzo d otkliw e b ra k i, przeto poniżej po
d a ję k ró tk i opis znalezionych okazów.
K r ę g s z y j n y s z ó s t y .
Z k rę g u tego zachow ał się ty lk o n iew ielk i odłam ek praw ego lu k u w raz z w yrostkiem staw ow ym p rzed n im i ty ln y m . P o w ie rz chnia staw ow a w y ro stk a przedniego je s t k sz ta łtu n ie re g u la rn ie k o listego i m a w śred n icy 5 0 . mm. P o w ierzch n ia staw ow a ty ln eg o w y ro stk a stawowego, eliptyczna, je s t 50 mm d łu g a i 45 mm szeroka.
P i e r w s z y k r ę g p i e r s i o w y .
K rę g ten zachow ał się niem al w całości, g d y ż ty lk o p rz e d n ia i ty ln a w arstw a trzonu odpadły, a k oniec lew ego w y ro stk a poprze
cznego i sam szczyt w y ro stk a ościstego są nieco uszkodzone. Z t r z o n u u trz y m a ła się w ięc ty lk o diafyza, podczas g d y obydw ie epifyzy, k tó re w idocznie jeszcze nie b y ły zrośnięte z trzonem (co dowodzi stosunkow o m łodego jeszcze w iek u osobnika), odpadły. Z ach o w an a część górnej ścian y trzonu liczy w osi k rę g o słu p a 38 mm, w w y m iarze poprzecznym . 100 mm. Sam a ścian a górna, le k k o ty lk o w p o śro d k u szerokości w y p u k ła i nierów na, podnosi się nieco w k ie ru n k u ku k ra w ę d z i przedniej i ty ln e j. Ś ciana p rz e d n ia je s t 125 m m w y so k a i 155 m m szeroka. Ś cian a dolna trzonu je s t po b o kach ścięta z każdej stro n y dw om a pow ierzchniam i staw ow em i dla głów ek pierw szego i dru g ieg o żebra. P ow ierzchnia za w a rta m iędzy niem i, sześeioboczna, w y p u k ła się nieco w linii środkow ej w osi kręg o słu p a. D ługość zachow anej części ścian y dolnej w ynosi w w ym iarze podłużnym 55, w w ym iarze poprzecznym 195 mm.
K raw ęd ź p rz e d n ia pom iędzy pow ierzchniam i staw ow em i d la głów ek pierw szej p a ry żeb er liczy 95 m m ; k raw ęd ź ty ln a pom iędzy po
w ierzchniam i staw ow em i dla głów ek dru g iej p a ry żeber, 110 m m ; oddalenie pom iędzy pu n k tam i, w k tó ry c h schodzą się pow ierzchnie staw ow e p rzed n ie i tylne, 138 mm. P o w ierzch n ia staw ow a dla głów ki pierw szego żebra, n e rk o w ata, o k raw ęd zi ty ln ej dosyć sil
nie łukow ato w yciętej, liczy w osi k ręg o słu p a 32, w osi poprze
cznej 53 mm. P o w ierzch n ia staw ow a dla głó w k i drugiego żebra, praw ie kolista, o w y ciętej p rzed n iej k raw ędzi, m ierzy w zdłuż 4 3 ,' w p o p rzek 53 mm. Ś cian a ty ln a , w zachow anej swej części p o ch y lona k u górze i k u przodow i, je s t w w ym iarze sag ittaln y m d łu g a na 130 mm, w w y m iarze poprzecznym szeroka n a 185 mm.
[1841 S ZC Z Ą T K I M AMUTA NA P O D H A L U 3 W y r o s t e k o ś c i s t y liczy w części u trz y m a n e j 280 mm, (całkow ita długość m u siała w ynosić około 310 mm). Ma on, j a k zw yczajnie, k sz ta łt p ry zm atu , opatrzonego od ty łu p ły tk im row kiem , w 2/ g dolnych lek k o ku tyłow i, w 1/ 3 górnej nieco k u przodow i skierow anego. T a ż ponad foram en vertebrale liczy on w osi k rę g o słupa 34. w osi poprzecznej 62 mm. W w ysokości 75 mm ponad sk lepieniem fo ra m e n vertebrale, w ynosi jego w y m iar przednio-tylny 30 mm, szerokość ścian y ty ln e j 22 m m , ścian y praw ej 38, lew ej 30 m m . P r z e d n i e w y r o s t k i s t a w o w e m ierzą od n asad y do p rzed n iej k raw ęd zi 38 mm. P o w ierzch n ie staw ow e ich, koliste, m a ją około 36 mm w śred n icy . N ajw ięk sze oddalenie ich k raw ęd zi ze
w n ętrzn y ch w ynosi 190 mm, o d dalenie najm n iejsze k raw ęd zi w e
w n ętrzn y ch 120 m m (najw ięk sze + 150 mm). W w ysokości 20 m m n ad p rzed n im w y ro stk iem staw ow ym na przednio-bocznej części praw ego łu k u z n a jd u je się niep raw id ło w a, guzow ata, tró jścien n a w yrosi ko stn a, około 20 mm śre d n ic y m a ją c a ; po stronie lew ej w odpow iedniem m iejscu je s t ty lk o m ała nierów ność. W y r o s t k i s t a w o w e t y l n e m ają p o w ierzch n ię staw ow ą bardzo ukośnie, od g ó ry i ty łu k u przodow i i w dół przeb ieg ającą. W y so k o ść ich w ynosi około 30 mm. P o w ierzchnie staw ow e w yrostków ty ln y c h są bardzo nieznacznie w k lęsłe, k s z ta łtu eliptycznego, lew a 30 m m w y soka i 40 szeroka, p ra w a 35 m m w y so k a i 45 szeroka. N a jw ięk sze oddalenie ich k ra w ę d z i z ew n ętrzn y ch w ynosi 170 mm, odda
len ie n ajm n iejsze k raw ęd zi w ew n ę trz n y c h 80 mm. W y r o s t k i p o p r z e c z n e m a ją około 75 m m w ysokości (w osi poprzecznej) i 110 m m długości podstaw y. O ddalenie ich szczytu od dolnej k r a w ędzi p o w ierzchni staw ow ej ty ln y c h w y ro stk ó w staw ow ych w y nosi 125 mm, od zew nętrznej kraw ęd zi pow ierzchni staw ow ej dla głó w k i dru g ieg o żeb ra 75 mm. P o w ierzch n ia p rz e d n ia w yrostków poprzecznych je s t le k k o w klęsła, ty ln a p łask a, zew nętrzna g órna w pośrodku lek k o w głębiona. O d dalenie szczytu w y ro stk a od ze
w nętrznej k ra w ę d z i p rzedniego w y ro stk a staw ow ego w ynosi 120 mm.
Szerokość w y ro stk a poprzecznego (w osi k ręgosłupa) u g ó ry w y nosi 40, w p o środku długości rów nież 40, w dole 60 mm. D olna pow ierzchnia w y ro stk a poprzecznego zajęta je s t przez pow ierzchnię staw ow ą d la sz y jk i żebra. P o w ierzch n ia ta, n ie re g u la rn ie kolista, le k k o zagłębiona, liczy w w y m iarze p rzed n io -ty ln y m 55, w po
przeczn y m 40 mm. O tw ór rd zen io w y posiada k sz ta łt tró jk ą ta ró w noram iennego, którego podstaw a lic z y 100. ram io n a 80, w yso
kość 68 mm.
Z estaw ienie w y m iaró w (w m ilim etrach ):
W yso k o ść k rę g u ... 475 S zerokość k rę g u ... 340
4 D E . E D W A R D L U B IC Z N 1 H Z A B IT 0 W S K I [185]
W y so k o ść t r z o n u ...
Szerokość ścian y przedniej trzonu . . .
„ ' ty 1“ 6.) ' n ■ ■ ■
D łu g o ść pow. staw . dla głów ki 1-go żebra
S zerokość „ „ „ „ „
D łu g o ść pow. staw . dla głów ki 2-go żebra
Szerokość .. .. .. .. ..
D ługość pow. staw . przednich w y ro stk ó w staw ow ych
S zerokość „ „ ., „
N ajm n iejsze oddalenie ty c h pow ierzchni od siebie . D ługość pow. staw. ty ln y c h w y ro stk ó w staw ow ych
Szerokość „ „ „ „ ,,
N ajm n iejsze oddalenie ty ln y c h w yrost, staw. od siebie D ługość w y ro stk ó w poprzecznych ...
S zerokość ich n a sad ...
D ługość pow. staw ow ych n a nich położonych . . .
Szerokość ,, „ ,, ., . . .
120 155 185 32 53 43 53 36 36 120 3 0 - 3 5 4 0 - 45 80 75 110 55 40
Ż e b r o .
W tern sam em m iejscu znaleziono rów nież je d n o z dalszych żeber, b y ć może piąte lub szóste. O kaz je s t nieco uszkodzony, b ra k m u bowiem końca i k aw ałk a głów ki. D łu g o ść zachow anej części (m ierzona po obwodzie zew n ętrzn y m l uku) w ynosi 1000 mm. N a j
w iększy w y m iar poprzeczny w 1/ 3 przedniej długości w ynosi .70, p rzed n io -ty ln y 20 mm. W y m iar p o przeczny g łów ki liczy 50 m m , a śre d n ic a jej pow ierzchni staw ow ej przedniej 60 mm. Ż eb ro to je s t silnie spłaszczone w k ie ru n k u od p rzodu do ty łu , a w części górnej posiada z obydw óch stron silne w głębienia, ta k że g ru b o ść je g o w tem m iejscu je s t bardzo m ała, podobnie, j a k to w idzim y w opisie i na ry su n k u podanym przez F r. T oulę: „E in M am m utfund von W ils d o rf bei Bodenbach in B öhm en“. (Jah rb . d. k. k. Gteol. R e ic h s
a n sta lt 1908, torn 58, zeszyt 2). W 1/ 3 końcow ej d ługości tego że
b ra m ożna zauw ażyć ślad row ka, przeb ieg ająceg o od w e w n ą trz k u zew nątrz, a w ypłaszczająeego się zupełnie od połow y długości.
O s c a r p a l e p r i m u m ( t r a p e z i u m = m u l t a n g u l u m m a i u s ) d e x t r u m .
K ość ta posiada k sz ta łt trójścien n eg o p ry zm atu . G ó rn a je g o ściana zajęta je s t przez dw ie p ow ierzchnie staw ow e. P o w ierzch n ia w ew nętrzna, służąca do połączenia z os radiale, m n iejsza od ze
w n ętrzn ej, sk iero w an a k u tyłow i i ku w nętrzu, k sz ta łtu pół-elipty- cznego, o brzegach nieco w yniosłych, liczy w w y m ia rz e przednio- ty ln y m 30, w poprzecznym 25 mm. P o w ierzch n ia ta p rzecin a się
[186] SZC ZĄ TK I M AM UTA N A P O D H A L U 5 po stronie zew nętrznej pod kątem około 225° z p ow ierzchnią sta
w ow ą dla carpale II-u m . T a ostatnia posiada k sz ta łt rom boidu 0 k ącie ty ln y m nieco k u zew nątrz w yciągniętym i sp ad a skośnie od przodu i w ew n ątrz ku ty ło w i i n a zew nątrz. K raw ęd ź je j ty ln a liczy 50, w ew n ętrzn a 30, zew nętrzna 50 mm. W szystkie trz y są p ro sto lin ijn e, podczas g d y k raw ęd ź przednia, d łu g a na 40 m m , je s t le k k o łu k o w ato k u przodow i w y p u k łą. Sam a p ow ierzchnia je s t lekko w k lęsła w k ie ru n k u poprzecznym . Ś ciana dolna tej kości je s t w ca
łości zajęta przez niem al zupełnie p ła sk ą pow ierzchnię staw ow ą, słu żącą do p ołączenia z metacarpale I-u m . K ształtem p rzy p o m in a ta p o w ierzch n ia tró jk ą t różnoboczny o zao k rąg lo n y ch narożach.^ W y m iar je j poprzeczny w ynosi 85, p rz e d n io -ty ln y 48 mm. Ściana p rzed n ia kształtu trapezu m a w swej części w ew nętrznej dosyć silne w głębienie, nie dochodzące do podstaw y. P o w ierzch n ia jej nierów na, liczy 80 mm n ajw ięk szej w ysokości i tyleż n ajw iększej szerokości. Ś ciana zew nętrzna m a rów nież k sz ta łt trap ezu , którego k ró tsz a p odstaw a stanowi ty ln ą k ra w ę d ź P o w ierzch n ia tej ściany, w dolnej części n ierów nom iernie w y p u k ła, okazuje w części górnej 1 ty ln ej e lip ty czn ą pow ierzchnię staw ow ą dla metacarpale II-u m , BO m m długą a 30 mm szeroką, p laska, p rzeb ieg ającą od przodu i w ew nątrz k u tyłow i i na zew nątrz i p rz e c in a jąc ą się w górze i od ty łu z p o w ierzch n ią staw ow ą dla carpale II-u m . T y ln a pow ierzchnia d la os carpale I urn je s t nierów na, n ie re g u la rn ie pogięta, o liczn y ch u jśc ia c h „foram ina n u tritiv a u. Ma ona k sz ta łt pro sto k ąta, 90 m m długiego i 40 m m w ysokiego, o k raw ęd zi zew nętrznej dosyć silnie w p o śro d k u w yciętej.
W y m ia ry (w m ilim etrach):
N ajw ięk sza w ysokość ...80
„ s z e r o k o ś ć ... 80 W y m ia r p rz e d n io -ty ln y . . . . 50 Obwód poprzeczny ... 215 K o ś ć p i ę t o w a (C alcaneus = os fibulare).
Z e w n ętrzn a część tej kości je st n ie ste ty odłu p an a i dlatego n ie m ożna jej d o k ład n ie zm ierzyć. G ó rn a część trzonu, 120 mm d łu g a i 140 mm szeroka, zajęta je s t przez dw ie pow ierzchnie sta
w ow e dla połączenia z k ością skokow ą, oddzielone od siebie silnem w głębieniem . P o w i e r z c h n i a s t a w o w a w e w n ę t r z n a je s t m niej więcej tró jk ą tn a . K raw ęd ź je j przednia, p rzeb ieg ająca od przodu i zew nątrz k u ty ło w i i na w ew nątrz, liczy 65 mm. K raw ęd ź w ew n ętrzn a, 90 mm długa, biegnie od przodu k u tyłow i. P o siad a ona w 1/ 3 p rzed n iej swej długości łu k o w a te w ycięcie, a w części
6 DK. K D W A R D L U B IC Z N IR Z A B IT lA V S K I [187]
tylnej zagina aię łukow ato n a zew nątrz. K raw ęd ź zew nętrzna, około 90 m m d łu g a prosta, okazu je przy sw ym ty ln y m k o ń cu le k k ie łu k o w ate w ycięcie. P o w ierzch n ia sam a, p ła sk a w części p rzed n iej, w y p u k ła w części ty ln ej, spada pochyło k u tyłow i i n a zew nątrz.
P o w i e r z c h n i a s t a w o w a z e w n ę t r z n a półkolista, cięciw ą ku przodow i i n a w ew n ątrz skierow ana. D ługość tej cięciw y w ynosi 105. szerokość pow ierzchni 70 mm. Część p rz e d n ia k raw ęd zi łu k o w atej tej pow ierzchni je s t w yniesiona, poczem opada m niej w ięcej w połowie swej długości i dalej leży poziomo. Sulcus calcaneus, głę
boki na 30 mm, nie tw orzy w ty ln ej sw ej części ta k ie j szczeliny, ja k ą w idzim y m iędzy ty ln em i częściam i pow ierzchni staw ow ych w okazie staru ń sk im . S am a bró zd a je s t w części ty ln ej około 10 m m szeroka, a k u przodow i rozszerza się n a 70 m m . N ajg łęb sza je s t ona w części środkow ej, a n a przodzie p onad p o w ierzch n ią staw ow ą dla cuboideum o k azu je g ła d k ą pow ierzchnię n ie z b y t w ielk ą k sz ta łtu półkolistego. W ty ln ej trzeciej części tej b ró zd y są. w ido
c zn e trz y duże fo ra m in a nutritiva. P o w i e r z c h n i a s t a w o w a d la os cuboideum, kształtu nerkow atego, zagina się w dolnej części k u przodow i, ale nie dochodzi do k raw ęd zi trzonu, k tó ry w y su w a się przed nią na 20 mm. W y m ia r je j pop rzeczn y liczy 75, sa g itta ln y 55 mm. P o w ierzch n ia staw ow a dla strz a łk i (fibula) je s t mocno uszkodzona. P rz ed n ia k raw ęd ź w ew n ętrzn a p o w ierzchni staw ow ej d la kości skokow ej, p rzecin a się pod k ą te m w y p u k ły m z półksię- życow atą p ow ierzchnią staw ow ą dla os centrale, 25 m m w w y m ia rz e śag ittaln y m . a 55 w poprzecznym liczącą. P o w ierzch n ia ta prze
biega od ty łu i góry do przodu i dołu. N ajm n iejsze o d dalenie jej od pow ierzchni staw ow ej d la cuboideum w ynosi 12 mm. W y ro ste k piętow y je s t 85 mm długi (m ierzony po górnej pow ierzchni) i 90 szeroki.
W y m ia ry (w m ilim etrach).
D łu g o ść n ajw ię k sz a kości piętow ej . . . 220 D ługość części górnej od pow. staw . do tuber, calc. . . 60 W y m ia r poprzeczny tuberositatis c a lc a n e i... 90 N ajw ięk szy w y m iar sag ittaln y w y ro stk a piętow ego . . 140 N ajw ięk szy w y m iar trzonu w okolicy pow. staw . . . . 160 D łu g o ść ab so lu tn a w y ro stk a p i ę t o w e g o ... 100
Od p. J a n a P ietraszkiew icza, se k re ta rz a R a d y pow iatow ej w N ow ym T arg u , otrzym ałem do zbad an ia ząb trzonow y m am uta, znaleziony przed k ilk u la ty w żw iro w isk ach D u n a jc a pod L u d ź m ierzem . Ząb ten jest z tego w zględu ciekaw y, że przedstaw ia
SzUz ąTk i mAm uI 'a.n a P O b H A l . Ü
w budow ie niepraw idłow ość, polegającą n a zagięciu ty ln ej części k o ro n y (Tortuositäf), k tó ra to niepraw idłow ość b y ła ju ż zresztą opi
san a przez A. L eith A dam sa w p racy p. t. „M onograph on the B ritish fossil E le p h a n ts “, str. 121 i przez D ra H. P o h lig a w rozpra
w ie p. t. D entition u n d K ran io lo g ie des Elephas antiquus i t. d., str.
157— 159. K ró tk i opis tego zębu podaję poniżej.
Z ą b t r z o n o w y d r u g i s t a ł y s z c z ę k i g ó r n e j s t r o n y p r a w e j . (Dens m olaris perm anens secundus maxilla,e dextrae).
Ząb ten je s t dosyć dobrze zachow any, g dyż ty lk o szkliw o p ły te k odpadło m iejscam i, podobnie ja k i korzenie przednie. P o w ierzch n ia korony je g o okazu je 13 p łytek, z k tó ry c h 6 — 7 p ie rw szych m a p raw id ło w e poprzeczne położenie, podczas g d y p ły tid d al
sze k ra je m w ew nętrznym k ie ru ją się k u w ew n ątrz i ro z k ła d a ją c się w achlarzow ato, d o ty k a ją w ew nętrznego b o k u k o ro n y w okolicy 5 _ 7 p ły tk i. Z tego pow odu ab so lu tn a długość k o ro n y w ynosi ty lk o 170 m m , podczas g d y w y m ia r zew nętrznego brzegu korony od pierw szej do ostatniej p ły tk i w ynosi 250 mm. N ajw ięk sza sze
rokość k o ro n y w okolicy p ły tk i trzeciej w ynosi 85 mm, n a jm n ie j
sza szerokość w okolicy p ły tk i trzy n astej (w części skręconej) 50 mm.
P ły tk i są ustaw ione u k o śn ie od ty łu i g ó ry k u przodow i i dołowi a p ły tk a pierw sza je s t w swej części w ew nętrznej -rozwidlona. G ru bość p ły te k śro d k o w y ch w y n o si w p o środku około 10 m m , przy k ra ju 8 m m : g ru b o ść ro z d zielający ch j e w arstw cem entu w ynosi około 6 m m .
W z ó r tego zęba b y łb y w ięc n astęp u jący : m 5 d e x te r = x 13 x — 25 X 85 X 80.
Na p rzestrzen i 100 m m zn a jd u je się około 7 pły tek .
O b j a ś n i e n i e tablic.
T ab. III.
1. Pierw szy kręg1 piersiow y m am uta, w idziany z przodu.
2. Żebro (piąte lub szóste).
3. Os carpale p r im u m strony praw ej, od w ew nątrz.
4. T a sam a kość w idziana od zew nątrz.
5. T a sam a kość w idziana z dołu.
6. C alcaneus, w idziany z góry.
7. T a sam a kość w idziana od w ew nątrz.
Tab. IV .
8. D ru g i górny stały ząb trzonow y m am uta, o niepraw idłow ej budowie, w idziany z góry.
9. Ten sam ząb w idziany z boku.
: ■ ' v s .;::
'
.
r ';- / ; r ■ ■ ^
V 'y”l,rv- .
-y'-yy y-y
■
■■j.y-yv:'. ’-:y-y-y’'''^ - y '.yyy i-^y --v-yy^
■ '. , y ^ - - - y y • j "
• : 'y^^;:y - :: y ^ v y : :;' !" y ' y y ;^ y . y y
y • - - ' y • yy.."- . . y y y y
. ■ ■
' X ' r' '■ f
- . ■' ß - ; ■: '
y ry y ^ o y ^ fy ^ ^
■
I
-■
.
■
..:;',y y }■:.,% ■ :.' -
,
A’ ’ '" ■ jk'.’X' !Xr<r g; : Vit»« ,:-;'- v
AX A. A. ::X;:A'\
S p ra w . K om . fiz y o g r . T. X L V I . Dz. TI.
E. L. Niezabitowski.
S p ra w . Kom. fizyogr. T. X L V J . D z. I I . Tab. IV .
E. L . N iezabitow ski.
