Minerały pomagmowe strzegomskiego masywu granitowego

. ·:

.

. ·WITOLD ZABI:RSKl

MIN

-

ERAlY

·

POMAGMO

·

W.

E

ST

.

RZEGOMSKlEGO

MA

.

SYWU

'

.

GRANITOWEGO

. KrŻepnięcie intruzji-magmowych w skorupie · ziemskiej przebiega

w

dwóch zasadriiczyc;h, ..

fa-, zach: W pierwszej fazie .następuje· wykrystali-. · · zow:anię minerałów akcesoryezn.ych oraz skrz~

pnięci.e głóWne~ masy · krzemianowej.,· Niewy-krystalizowan.e resztiki pozna.g#lowe są

wzbo-.

gaC.ane

w . krzemionkę,.

alkarui

oraz' składniki . . 'l<;>tne.

W

następnym okresie resztki te, -

tzw .

..

lu-., gi po:krystaliczp .. e, sto'pniowokrystaliiują .się w szczelinach skał juf zakrz~J?.; przy czym mogą również dzi.adiać przeobrażająco na wcześ­ niej. u~worzone m1nerały . (•autometasomatoza). W ~ebiegu zestalenia się magmy wyróżnia­

_

my

więc whlściwe ·stadium magmow-ę ·oraz

Sta-dia krzepnięcia r_esztek pomagmoViych,

odpa-wi.ad~jące coraz niższym zakresom ~emperafu.r

· (utwory pegffiątytowe; pneumatolityczrie

i

.

hy~

. dn?terrnaJne). . . . .

Sz'ćŻególnie obfity-ch resztek pomagtnowy~h .

dostarczają magmy g·ranitowe. Mogą się

w

nich

. gro~ić ró:żri.e rZadkie · pierwiastki i two-.

rzyć ńiekiep:y' złoża minerałów użytecznych.­

.. Badanie . paragenezy min11rał6w w :utworach

• .. ·

...

. . . . . . . .

pomagmowych pOISiąd:a więc zna•czenie· zarówno ,

dla wyjaśnienia ,stosunków geochem1cznych, jak

. i. dla· prac,p<>szukiwa~czych. .··.

Boga~e materiały do studió~ nad· zagadnie-. niami mineralizacji i paragenezy ukryte.-są w·

··dolnośiąskich masywach granitowych.· Były ..

· .. ·one już po części .przed:mi~otem prać H. T rau-. be.go, A.-S.ch w

a

ntk.ego; G. G iir i cha

i ~n:

W

lat_ach wojennych literatura ~ tym za, kreslewzbogaciła się o pracę W. D. Mich e

l-l a, . omawiającą· współwystępowanie minerałów pegmatytowych·. granitowego

masywu

Strzeg·o-·mia.· ·

.·; . dranit strzegomski znany jest 'z występowa­ . nia -p:ęknie wykształconych . druz> kryształów,

.

. 'JN których A.

s· ~h w a n t

k e. stwierdził .około· . 50. różnych minerałów. ·Druzy· te występują

przeważnie w zWiązku z pegmatytami 1 osiąga-. ją ni~kiedy· ponad 1 m średnicy. .

. . Na podstawie studiów nad pegmatytowymi

mineoo.Łami strzegomskiroi

.

w.

D. ~.i c h e U

. Wykazał, że i"ęprezent:Ują one wszystkie stadia/ ootygan.ia i krystalizacji resztek pomagmowych. ·

''Str. 10: (lH) PRZEGLĄD GEOLOGI~ZNY - _Nr 3

. Wspomniany autor wyróżnił _w-sżczególności

· pięć stadiów mirieraUzacji: _

-1. Stadium m~ptowe.

.

w

tym okres_ie utwo- _

. ·rzym. się główna masa 'minerałów pegmatyt<>~

wych,

a

tp:

drtoklazu, kwarcu oraz biotytu. Or~

toklaz i lt"arc. pospolicie _ tworzą pniwidłow·e _

przerostY gr~it1l' pismowego i

w

tej fórmie

stan.'Owi~ zW:ykle ściany ograniczające druzY..

-_ Powstanie wolnych przestrzeni,

w

_ktÓrych

-~ ciągu następnego stadium (albityzacji) z-ą~zę--:- ·.

ły się-ju~ tworzyć inn-~ minerały, musimy łą- .

czyć z '.końcowym Qkresem etapu_ magn16wego

·lub wst(ipną fazą albityzacji. W. D. M i c h e'll

'Wy-raża .przypus~czenie, że w tym. okresie cha· -rakter chemiczny resztek . :Ę>Oniagmo..:.

wych był tego rodzaju, że nastąpiło ·

wy-ługowanie_ części 'minerałów wcześniej .

utworzonych. Ługowanie to.prawdopo- ·

dobnie możn:;t wiąza~ ze zmianą składu

omawianego _-okresu -t>ą;wstaj ą 'duże 9SÓbniki '

kwal'C'll

_

Zadymionego·. Ogólnie więc-. bior-ąc.

. kwarc występuje w p,egma~ytach Strzegomia w

--_trzech postal;!iach:-wchodzi wraz z-.. ortoklazem

w skład gtanitu !P~smow-ego, tw,orzy ·V:' druzach

· kryształy bezbar:wne oraz krys~tały zadymione.

3. Główne stadium ,mineralizacji zaznac~

, swój początek _ wyraźną zmianą w charakterze

produktów krystalizacji -_ resztek-_

pomagmo-wych .. Ogólna masa osadzonycli

w

tyh1 okresie

-_minerałów _je:st stbsunkowo mniejsza-niż w sta~

diach poprzedni-ch, wzrasta natomiast ich:

roz-maitość o~az lfc~ba zawarty~h pi'erwiaśtków.

-Spośród _ minerałów _ stadium· głównego

:Oa

pierwszy plan pod względem . obfitości . wysu-•

' '

PARAGENEZA MINERAŁOW W PEGMATYTACH·

STRZECO!rfiA

CWg

W. D. Mlchelia)

I · l[ IJII.Stadium IV .

stadium Stadium w!P.lniania stadium .

maQmowe albiMooii. dNż . zeolitowe ·

,. V

Stadium

kalcytowe-chemicznego .. re.sztek pomagmo~ych,

z kiorą łącey się-początek procesu albi..; tyzacji.

BlollJI

-. ~· Stadium . albityzacji - w ~tó:i-ym ·

ro~winął się .Pr()ces autometasomatozy,

przejawl.a:iącv się ~stępowaniem orto•

klazu p~ez albit. . .

. Albit.wyStępuje·w_paru·oąiDiennych .

·postaciach.

w

-

poblitu. ścian·· próżni za:.. stępuje on często -ortąkUtz w -granide

pismowym. Wystepuje PosPolicie ·w po-.

staci blaszek pertytowych w osobnikach .

ortoklazu: Nie rzadko też tworzy duże

bi~łe •kryształy na sciankach druz.

· _ K.DJilrt: Orto1dt1z Albit -' _,f{DJfJ.FC Ztldl}mionp T-unnalln

_.

', -Pluorl}t Molibdenit Epidot l · !lrltr~ozait.l}l)

-

_-

--

--

_-

-.Pod~reślaj~c fakt zastępowania orto-__ · · · All•lJnlt -

-klazu . przez albit W. D. M i c h e l 1

p-Ólemi~uje z poglądami A.

s

c h w-a n

t--k e

g

o, · który uważa za bardziej

praw·-dopodopne, że albit pertytowy powstał

]ako \~rynik ·współczesne] · krystaliza~ji

z ortokl~zem w okresie magmowyrń. A .

..

s

c h w a

·

n.

t k e utriymuje jedna,k za,.. '

~azem, · że tworzenie ·si~ aibitu trwało

jeszcze-'przez pewie.n _ CZa$ także :po -ukończeniu krystalizacji órtokla.zu. · ·

.

.

w

stadi~ albityzacji w dalszYm_'-cią-.

. gu nar~stały kryształy ortoklażu i

kwar-_ H~ultlndy_l Stplbtt . (desmin) Lomonilłt Chab•zyi - __ K11lcyt_ ·Limonit_ Tlenlrl MO<IIJianu

-

' R4

-.oCZ>

-..

a1.-~granłt pismowy; b---kryształ górek-l;

c1-

granit pisinomy; d - ortQklaz idiomorficzny

wają się chloryty oraz ep.:dot. Chloryty repre, zentują wczesny_ okres,· epidot na to miast dOmi,:. ·

-nuje pod koniec tego etapu.

cu. IdiomorfiCzne osohniki ortoklazu; wyrośnię- _ ·

te

na ściankach, osiągają często znac-zrierozmia.., ·

ry. Wydaje się, żekryształy te są powiązan·e w

• sposób, . ciąglY z . () rtoklaz e

m

grani tu· .. pis:niovy-egb 'i ż.e krystalizacja kwarcu i ortokl-azu o4byw.ą:­ . ła s:~ jednoczę-śnie. Kwarc tw()rzy poc~ątkowo

krysztciły_ bezbarwne, natomiast . pod koniec

Chloryty często pokrywają osobniki skal~ni

-.i kwarcu, sta.p.owiąc z kol-ei podstawę _dla

mi-. nerałó-w: następnych okresów: zeolitó-w i kal~­

cytu. W. D. M i c'h'ę l l wymienia trzy róz-poznane rod?aje chlorytów: strzeg9mit, proch-.

Ioryt i ·pennin, który spotykany· jest

. t(t !i

~ .. -~ ·-··--·-· --·

't'.R~EGLĄO GEOLóGI:CZ.:N·Y· Słr. q (115) .

drobno,ziarnistych ciemnoz~elortych skupień i . się, że· . wśród produktów wcze;nego okre.Su

pokryw. Pro chloryt· · twarży drobn:~ zielone krzepnięcia res~tek poma~oyvyc;h · stwie~dzp,:-_.

płatki, towarzy5Zące strzeggrrtitowL ··

no

występowanie hornblendy (obok biotytu), .

Eprdot i kLnozoizyt .nykształcone :Są zwy-kle ortytu,· fergusonitu, chalkopirytu, arsenop~

ry-w postaci pęczków lub siatek barWy zielonej ,tu, ·molibdenitu, magnetytu oraz hematj;tu.

(kLnozoizyt j'est . bl~ozielony). ..Krysztą.J;y : tyc;h · · . )~/i.ele

z

.ty{:l;l ~ęrałÓw tworzy inkluzje w

ska-. minetałów są·· rozwinięte zwykle na chlorytach,. · · ·. · leńiac}l; ·siano

w

~ących ściany d rui. Nieco młod-.

skaleniach· i kwarcu.·_·- s:ze od nich: piryt, galena_ i sfa.le:ryt kprStaJizo;,.

Turmalin, fiuoryt, ni'uskowit i _· molibdenit · ·. ·Wały cz~to lakż·e

na

·

.

skaleniach;· · .

świadczą o działalności. .cZy~ik-ćjw pneuma~oli-~ . W oparciu o ;p-racę -.A: S c h w a n t k e

g

o

' . . ... •' . .. . . . możtl'a również znacznie poszerzyć wykaz

mi-__ tycznych ..

herałów,. repreżEmtujących giów.ne stadium .nii- .

Magnetyt .i sfa1eryt; wymienione

rówriież

neralizacji ·W. D.· M i c h e 11

a.

Na albicie

przez. W. D.

·

M:

i c h e l l a, nie uzyskałY w :ro.?;winięte bywają także miki:· flogopit, -lepi- ·

jeg() pracy dokładnie-·: sprecyzowanej_ 'pozycji dolit i cyn~~Hdyt. Towarzyszy im wspo~miariy:

. paragenetycznej. już turmalih .i fluoryt .. Omawiane stadium re: .

Aksynit jest ostatnim produktem tego okre-;. prezentuje te:;i;. afrosyderyt . (z grupy -chlory-·

su mineralizacji, młodszym nawet od epidotu. · tów)., tytanit oraz. tworzące się już pod kon:ec,.

4.

Śt~dium żeolit~e

..

w

.

D.

M

i' c h

e

l l tegD.oktesu: beryl, .apatyt'::i prenit.

• .. przyta..cia cztery. ze~lity, a: to:. heul:andyt, ·styl- Prócz Wymienionych już zeolitów w stadium:

.

bit

_

(desmin), loJpontyt i chabazyl Kolejność; . .zeolityzacji ·. krystalizowały skolecyt;~ .apofilit

vJ

jakiej minerały· te zostały wymieriiohe~ od- i pilinit ,._., · .. -~ ·•· ..

·pówiada prawdop'odobnie ·kolejnośCi. ,ich kry- .: Wśród pr-oduktów · wletrz(mia ·minerał6w ·.

staliz.acji. Najobficiej . w· dru",?;ach · strzegom-' drttzowych notuJe A S ·c'· h' w• a n t k e p'O-.

. skich występuj·e stylbit (desmin), który żóhy- spolfty kaoJiD., limonit i .tlenki Iilanganu, · je-" · ·

mi pęczkami pokrywa starsze mirierały (kwarc . . d€m znany sobie Wypadek występowania . m:ala-' '

·zadymiony; Skalelrle, .chfoiyt, epidot). . chitu (ktÓ'ry powśt~ł żapewne z

·

rozkładu ćłiai-.

~- Stadium kalcytowe. Jest to· końcowy kopirytu), a takźe rzadki dami.tryt, l:·pinit()id;,

.. etap· mineralizacji, dolronany pr.Zez chłodne i pingwit. · · ·. ·.' ;,: .,,.,.:\·,

• roztwory 'wodne.

W

'wolnych· przestrzEmiach

Niezależnie

od

oma~ianych

.

U:twdrow

·

:śt~i~r.i.

~

;

· druz wykrystalizował kalcyt, pojawiło .~lię nie- dzi{ G.- G

:u.

r -i c h

w

niektórych·· ·~c~eli::_,

co ··rimonltu i tlenków manganu. Co do, po- nacłl masywu .strZegomskiego ' Óhecność·

lityiż-chodzenia węglanu wapn~a panują w liter.atu~ tał6w ~warcu, fluorytu,- p~rytu, . cfutbazytu,

· rze rbzbiemo.ści:

czy

·został :on ·wyługowany kalcytu i pretiitu. G. G ti .r i •c h uwaŻI;l·

'jed

;

.

z ··plagioklazów przez . wody meteoryczne·. ·

(A

.

n ak. za bardzo pra:wdopodóbne,

ze

geneza 1

-tych' ·.

s

~':h w a· n t k

e),

.

czy też do5tM"czyły' go roz- m1ner.ałÓw była odmienna: • . ...

tWory hydróterm.aln.e ·(G, G-~- r i c h);·

W;

D. Utwory'· potiiagrno*.rę granitowych Jl?.&sywów

M i c h e 1 l' nie wyraża w tej sprawie poglą- dolno$~ąskich cechuje· dUże b.qga,ctwo irÓ~no..:.

du. Probne

ilości

.tlenków· ?relaza i· ni.anganu

rodność minerałó~.

Szereg z: nich

po~i~d.a

cha~

zostały. · zap· ewne ńani~lone :· p. rzez w. ody ,me-'· ' · ' · · · · · · · ' ·· · rąkter kr_usz~~wy ... ·

z

.

geochemiemego. punktu ..

teorycżne, przeciekające do pustych przestrze- widzenia ciekawe jes_t stwier~riie c;becności

ni· druz .. , minerałów- Za.wi~rających pier-Wiastki. rzad,kie

Przedstawione pokrótce stosunki P.aragene-. (ortyt,. ferglli;op.it).'. ' · ., · ' .

tycz.rie minerałów pegmatytowych; Wy~tępują- L ₁ T ERATUR A

cych

w

.o-brębie, graillitów strzegom.skich; .zilu~

· . · . · · · . l. G u ti c h G .. - Blatt Striegau. Jahrb; d. preuss,

strawa); W. D. M i c h e 11 diagramem.. · igeoL Lainde.9arist., B. 36, _Teił .. '2;.

· · · Berlin 1917 .. · · ' ·

.; Jakk.olwiek ·:praca. W. D .. M~ C h e l l a .2 .. Mi.ch).Il-· W· p.~ Faragenesis of the wgmatitę.'

stanovli~najbaroz'iej· .now<X:ze.Sne uj~cie oma- · minerais of Striegau, Silesia.

·. ·wianego tematu, to je<inak nie wyczerpuje .ona · : f~~-amer .. minerał.~ vol.· 26; ·

listy . Ilłi'nerałów .. przytoczonych 'przez H. 3, S ch want k. e A . ..:.... Die · .·Drusenmineralien. des

. T r. au be g o, A. S G h w a n t k

e

g o i . G.' . . stri.ega1,1er Granits. Leipzig

G

ii

.·

r

·

i c. h a L_Iiie · roozwi'ąz~je zagadnieriia.. , 1896. ·

.

z

~ac

w'ymienionych.

ati~rów

doWiadujemy

4. T.r a q);) 'e

l{;

-

~-

P:S.Mtneraie.

sc:hte~iens.

Breslau

l . .

. i

·: '