T
T
T
E
E
E
C
C
C
H
H
H
N
N
N
II
I
K
K
K
A
A
A
Z
Z
Z
B
B
B
II
I
O
O
O
R
R
R
U
U
U
Z
Z
Z
II
I
E
E
E
M
M
M
N
N
N
II
I
A
A
A
K
K
K
Ó
Ó
Ó
W
W
W
N
N
N
A
A
A
D
D
D
U
U
U
Ż
Ż
Ż
Y
Y
Y
C
C
C
H
H
H
P
P
P
LL
L
A
A
A
N
N
N
T
T
T
A
A
A
C
C
C
JJ
J
A
A
A
C
C
C
H
H
H
dr hab. inż. Kazimierz Jabłoński, prof. nadzw. PK
Politechnika Koszalińska, Katedra Agroinżynierii ul. Racławicka 15-17, 75-620 Koszalin
uże plantacje ziemniaków wymagają właściwego przygotowania do zbioru, w tym mechanicznego lub chemicz-nego zniszczenia łęcin, które ma na celu: ● przyśpieszenie dojrzewania bulw, co uła-twi oderwanie ich od stolonów i zwiększy odporność na uszkodzenia mechaniczne podczas zbioru;
● lepsze zabezpieczenie bulw przed choro-bami wirusowymi i grzybowymi;
● łatwiejsze oczyszczanie bulw podczas zbioru kombajnami i uzyskanie przez to większej wydajności maszyn przy mniejszej ich awaryjności;
● w wypadku plantacji nasiennych osią-gnięcie wyższego plonu sadzeniaków o lep-szej zdrowotności i trwałości przechowalni-czej.
Termin niszczenia łęcin powinien być uza-leżniony od stanu wegetacji roślin oraz pla-nowanego terminu zbioru. Zabieg należy
przeprowadzić na 1-3 tygodnie przed zbio-rem. Zniszczenie naci i występujących chwastów ułatwia obsychanie i ogrzewanie gleby i bulw, przez co ich naskórek w wyż-szej temperaturze staje się bardziej ela-styczny, mniej podatny na uszkodzenia przez metalowe części maszyn zbierających.
Do mechanicznego niszczenia łęcin sto-suje się 4-rzędowe rozdrabniacze łęcin Z 322 wyposażone w różnej długości bijaki, zapewniające rozdrobnienie porostu na od-cinki krótsze niż 10 cm. Różna długość bija-ków umożliwia dokładne zniszczenie i roz-drobnienie porostu zalegającego również w bruzdach. W kraju dostępne są 4-rzędowe rozdrabniacze firm zachodnich Amac, De-wulf, Grimme, Reekie i Rumptstad (fot. 1), zawieszane z przodu lub z tyłu ciągnika lub montowane z przodu kombajnów samobież-nych.
Fot. 1. Rozdrabniacz 4-rzędowy Rumptstad podczas pracy na plantacji
Do zbioru na większych plantacjach ziemniaków są pro-dukowane 1-, 2- i 4-rzędowe kombajny ziemniaczane oraz 2-rzędowe kopaczki ładujące. Aby ograniczyć ilość uszko-dzeń mechanicznych bulw, należy dostosować prędkość pracy kombajnu do stopnia odsiewalności gleby, właściwie
ustawić urządzenia wstrząsa-jące i zagłębienie lemieszy podcinających, tak aby reszta gleby odsiewała się na końcu przenośnika odsiewającego. Zbiór kombajnem powinien być przeprowadzony przy temperaturze gleby powyżej 10oC i wilgotności poniżej 12%. Na glebach łatwo od-siewalnych kombajny mogą pracować z prędkością robo-czą do 7-8 km/ha.
Zmodernizowane kombajny Z 644 Anna (fot. 2) są wypo-sażone w zasobniki na ziem-niaki o pojemności 1500 kg z przenośnikiem podłogowym do wyładunku, napędzanym hydraulicznie. Mogą pracować na plantacjach o szerokości
międzyrzędzi 67,5-75,0 cm i zakamienieniu do 5 t/ha oraz przy nieco większej masie porostu. Posiadają stałe i wy-mienne otuliny na prętach przenośników odsiewających, wydłużony stół przebierczy z siedzeniami i zadaszeniem, zmodernizowane kroje tarczowe i dodatkowe urządzenie do usuwania porostu i zanieczyszczeń. Wymagają do
współpracy ciągnika o mocy ok. 50 KM. Przeciętna wydaj-ność eksploatacyjna na więk-szych plantacjach wynosi ok. 0,2 ha/godz.
Fot. 2. Kombajn 1-rzędowy Z 644 Anna
Do zbioru na dużych plantacjach bardzo efektywny jest kombajn Z 650/1 (fot. 3). Dzięki zastosowaniu nowocze-snych rozwiązań konstrukcyjnych zbiera ziemniaki przy minimalnych uszkodzeniach mechanicznych i dokładnie oczyszcza z wszelkich zanieczyszczeń. Kombajn ma bocz-ny sprzęg, pozwalający na poruszanie się ciągnika i kom-bajnu po wykopanym polu. Kroje tarczowe zespołu kopią-cego poruszają się niezależnie od rolki kopiującej i wyory-wacza oraz zabezpieczają przed wypadaniem bulw. Wszystkie przenośniki odsiewające mają gumowe otuliny, stałe lub wymienne.
Fot. 3. Kombajn 1-rzędowy Z 650/1 Pyra 1
Ziemniaki wraz z zanieczyszczeniami z pierwszego od-siewacza, wyposażonego w regulowane wstrząsacze, są przekazywane na drugi przenośnik odsiewający, a następ-nie na górkę palcową. Wokół drugiego odsiewacza i górki palcowej pracuje szerokopodziałowy oddzielacz porostu, który wyrzuca porost poza maszynę. Nad przenośnikiem odsiewającym umieszczono trzy szeregi łopatek oczesują-cych oraz pasy gumowe hamujące do odrywania bulw od
stolonów i łęcin. Na dowolnie regulowanej górce palcowej oddzielają się drobne zanie-czyszczenia. Ziemniaki sta-czające się z górki palcowej dostają się na przenośnik po-przeczny, skąd zgarniacze przekazują je na stół przebier-czy.
Na stole przebierczym na-stępuje ręczne oddzielanie kamieni, brył i innych zanie-czyszczeń. Robotnicy przy stole przebierczym pracują w pozycji siedzącej, niekiedy pod zadaszeniem. Zanieczy-szczenia i kamienie podawa-ne są do zbiornika o pojem-ności 240 kg. Na końcu stołu przebierczego znajdują się 3- -rzędowe tarczowe oddziela-cze drobnych kamieni i resz-tek brył. Z oddzielaczy tar-czowych ziemniaki przenośni-kiem taśmowym są przekazy-wane do zasobnika, który jest wyposażony w przenośnik podłogowy napędzany silni-kiem hydraulicznym. Zasobnik bulw o pojemności 2000 kg jest wyposażony w dwa siłow-niki hydrauliczne, które umoż-liwiają bezstopniowe jego podnoszenie i rozładunek na środki transportu do wysoko-ści 3,15 m. Kombajn może pracować na plantacjach o szerokości międzyrzędzi 67,5--75,0 lub 90 cm, przy prędko-ści roboczej 5-7 km/godz. Na glebach dobrze odsiewalnych i niezakamienionych prędkość pracy może być większa – do 10 km/godz. Do obsługi kom-bajnu, poza kierowcą ciągni-ka, wymagane są 1-4 osoby
przy stole przebierczym. Kombajn ten uzyskuje wydajność eksploatacyjną do 0,25 ha/godz.
Fot. 4. Kombajn 1-rzędowy Z 652 AKPil
W Pilznie do zbioru ziemniaków produkowany jest kom-bajn 1-rzędowy Z 652 (fot. 4) przydatny na dużych planta-cjach, położonych na terenach równinnych i pagórkowa-tych. Jest on wyposażony w podłużne i poprzeczne, pokry-te otuliną gumową, przenośniki odsiewające, stół przebier-czy dla 2-3 robotników i zasobnik na ziemniaki o pojemno-ści 3200 kg opróżniany napędzanym hydraulicznie przeno-śnikiem podłogowym.
Fot. 5. Kopaczka ładująca 2-rzędowa Z 650/2 Pyra 2
Ma hydraulicznie napędza-ne zespoły robocze oraz moż-liwości zdalnego sterowania prędkością odsiewaczy w za-leżności od wilgotności gleby. Może pracować na planta-cjach o szerokości między-rzędzi 75-90 cm z prędkością roboczą do 8 km/godz., uzy-skując wydajność eksploata-cyjną do 0,3 ha/godz. Regu-lowany rozstaw kół jezdnych pozwala na łatwe przestawie-nie do właściwej szerokości międzyrzędzi. Wymaga do współpracy ciągnika o mocy powyżej 90 KM.
Do zbioru ziemniaków na bardzo dużych plantacjach niezbędna może być 2-rzędo-wa kopaczka ładująca Z 650/2 Pyra 2 (fot. 5), prostej budowy i łatwa w eksploatacji. Bulwy z redlin podkopanych lemie-szem są oczyszczane na sze-rokim i długim, izolowanym odsiewaczu przenośnikowym, następnie podawane na prze-nośnik poprzeczny i szerokim przenośnikiem ładującym na jadącą równolegle samowyła-dowczą przyczepę. Na całej długości przenośnika odsie-wającego zainstalowano mi-mośrodowe wibratory napę-dzane hydraulicznie, które powodują drgania, dzięki czemu bulwy są dokładnie oczyszczone i bez uszkodzeń. Skrzynia biegów umożliwia ustawienie
trzech prędkości pracy przenośników dla różnych warunków glebowych. Porost od-dzielany jest na polu i usuwany poza maszy-nę dzięki systemowi podwójnych ogumio-nych taśm z odpowiednio ukształtowanymi prętami palcowymi Na końcu przenośnika odsiewającego długa taśma palcowa, obra-cająca się w kierunku przeciwnym do nachy-lenia, zapewnia dokładne oczyszczenie bulw z drobnych zanieczyszczeń. Kopaczka ładu-jąca nie ma stołu przebierczego; wykopane ziemniaki wraz z zanieczyszczeniem (bryły, kamienie) dostają się na szeroki, napędzany
hydraulicznie przenośnik ładujący, podający na przyczepę poruszającą się równolegle obok kopaczki na wysokość do 3,65 m. Re-gulowane nachylenie przenośnika zapewnia równomierne napełnienie przyczepy przy niskich spadkach bulw, minimalizujących uszkodzenia. Kopaczka ładująca Z 650/2 Pyra może pracować na polach o niewielkim zakamienieniu w rozstawie międzyrzędzi 75,0-90,0 cm z prędkością 8-10 km/godz., uzyskując na dużych polach wydajność eks-ploatacyjną 0,5-0,6 ha/godz. Wymaga do napędu ciągnika o mocy powyżej 100 KM
oraz do odwożenia przynajmniej 2 zestawów ciągnik + przyczepa o dużej pojemności.
Od kilkunastu lat na rynek krajowy wcho-dzą producenci i handlowcy nowych i uży-wanych zachodnich maszyn do zbioru ziem-niaków o dużej wydajności. Są to na ogół dość drogie nowoczesne kopaczki ładujące i kombajny do zbioru bezpośredniego lub dwufazowego.
Nowoczesne kombajny są wyposażone w seperatory brył i kamieni, różne urządzenia oczyszczające ziemniaki oraz takie zabez-pieczenie izolacyjne przenośników odsiewa-jących, stołów przebierczych oraz zasobni-ków, aby bulwy nie stykały się z metalową częścią maszyny. Dodatkowe wyposażenie kombajnów w wymienione urządzenia oraz w elektronikę i komputer powoduje wyraźny wzrost cen, jednak są one opłacalne dla rol-ników specjalistów i firm produkujących ziemniaki jadalne na potrzeby zakładów przetwórczych i firm nasiennych, korzystają-cych z własnych maszyn lub użytkująkorzystają-cych je zespołowo, a także dla kółek maszynowych, gwarantujących ich pełne sezonowe wyko-rzystanie.
Na glebach łatwo odsiewalnych i nieza-kamienionych stosuje się do zbioru 2-rzędo-we przyczepiane lub 4-rzędo2-rzędo-we samobieżne kopaczki ładujące ziemniaki bezpośrednio na środki transportu. Niektóre typy kopaczek ładujących uzyskują wydajność do 1 ha na godzinę, nie wymagają zatrudnienia
dodat-kowych robotników, a zebrane ziemniaki są transportowane bezpośrednio do przecho-walni, gdzie zostają wstępnie oczyszczone na wysoko wydajnych zestawach separują-cych. Kopaczki ładujące wielu firm zachod-nich mogą być wyposażone w stoły prze-biercze dla 2-4 osób usuwających bryły lub kamienie oraz inne zanieczyszczenia.
Na uwagę zasługuje prosta w obsłudze wysoko wydajna 2-rzędowa kopaczka ładu-jąca UN 2200 firmy Kverneland (fot. 6). Na glebach pozbawionych kamieni i brył może pracować w wersji bez stołu przebierczego z oddzielaczem porostu. Posiada trzyczęścio-we lemiesze z regulowaną kontrolą głęboko-ści kopania i urządzenie do wyrywania zde-sykowanych łęcin. Przenośnik odsiewający o szerokości 1,50 m i długości 3,30 m jest po-wleczony otulinami gumowymi. Oprócz górki palcowej zastosowano dodatkowo ogumione gładkie i spiralne wałki czyszczące usuwają-ce zanieczyszczenia, których prędkość oraz kąt nachylenia można łatwo regulować. Do usuwania porostu służy taśmowy oddzielacz porostu. Ziemniaki podawane są przenośni-kiem taśmowym o szerokości do 0,75 m bezpośrednio na przyczepę na wysokość do 3,50 m. Szybkość napędu przenośnika ładu-jącego i jego nachylenie są regulowane hy-draulicznie. Na końcu przenośnika znajduje się kosz wysypowy umożliwiający dokładne rozmieszczenie ziemniaków na przyczepie.
Fot. 6. Kopaczka ładująca ze stołem przebierczym UN 2200 Kverneland podczas pracy
Kopaczka UN 2200 Kverneland umożliwia również zbiór w systemie ciągłym, nawet gdy brakuje w pewnym okresie środków transportu. Dzięki odpowiedniej konstrukcji i hy-draulice można odwrócić przenośnik ładujący i zastosować
do precyzyjnego bocznego składowania ziemniaków w bruzdy następnych redlin. W ten sposób 1/2 lub 2/3 masy ziemniaków mogą być skła-dowane między dwoma rzę-dami niewykopanych redlin. Zaletą tego jest lepsze osu-szenie bulw i ogrzanie, dzięki czemu są odporniejsze na uszkodzenia mechaniczne. Z badań przeprowadzonych przez producenta kopaczki wynika, że zastosowanie bocznego składowania ziem-niaków w redliny spowodowa-ło zmniejszenie o 15% robo-czogodzin i o 30% ciągniko-godzin oraz skróciło o 35%
czas na załadowanie każdej przyczepy.
Fot. 7. Kombajn samobieżny 4-rzędowy Dewulf podczas zbioru
Fot. 8. Dwufazowy zbiór ziemniaków – kopaczka rzędująca podczas pracy
Fot. 9. Dwufazowy zbiór kombajnem Grimme ziemniaków wykopanych kopaczką
Dla bardzo dużych plantacji produkuje się 4-rzędowe kombajny samobieżne (Reiner, Wühlmaus, Amac, Grimme i Dewulf (fot. 7). Są one przystosowane do zbioru bezpo-średniegolub dwufazowego i wyposażone w duże zasobni-ki lub wydajne podajnizasobni-ki na środzasobni-ki transportu. Do tych ma-szyn są podwieszane z przodu rozdrabniacze łęcin lub
wał-ki wyrywające, usuwające zdefoliowany porost z redlin. Duża wydajność maszyn przy pełnej kontroli i regulacji waż-niejszych zespołów roboczych z komputera zainstalowanego w komfortowo wyposażonej kabinie to teraźniejszość no-woczesnego zbioru ziemnia-ków na dużych areałach. Wszystkie rozwiązania tech-niczne w nowoczesnych ma-szynach do zbioru ziemnia-ków prowadzą do uzyskania plonu lepszej jakości, zwięk-szenia wydajności i nieza-wodności urządzeń i zespołów roboczych oraz poprawy kom-fortu pracy zatrudnionych osób.
Na coraz większą skalę, szczególnie przy zbiorze ziemniaków na sadzeniaki, ja-dalne i do przetwórstwa spo-żywczego, stosuje się w Unii Europejskiej i USA zbiór dwu-fazowy, polegający na wyko-paniu wcześnie rano ziemnia-ków 2-rzędową kopaczką przenośnikową (fot. 8), która jednocześnie oczyszcza z łęcin i brył pas pola i pozosta-wia tam ziemniaki na wałach.
Następnie, po 3-4 godzi-nach, gdy bulwy ogrzeją się i obeschną na polu, są zbiera-ne specjalnymi kombajnami o szczotkowym, wałkowym lub łopatkowym zespole podbiera-jącym (fot. 9).
Kombajny te mają skróco-ne zespoły odsiewające i stół przebierczy oraz duże zasob-niki na ziemniaki lub przeno-śniki zakończone zsypami kaskadowymi. Niektóre kom-bajny do zbioru bezpośred-niego lub dwufazowego są wyposażone w sterowane elektronicznie separatory brył i kamieni oraz wirujące szczotki do oczyszczania bulw. Mają zasobniki wyścielone gumą
lub grubą folią, a przenośniki podające ziemniaki do zbior-nika lub na środki transportu wyposażone w czujniki ustala-jące wysokość spadku. Wiele typów kombajnów Amac, Bergman, Grimme, Prestige i Wühlmaus jest wyposażo-nych w monitor i kamery, pozwalające operatorowi na bie-żący podgląd ważniejszych zespołów roboczych.
Metodą dwufazową można zbierać ziemniaki nasienne uprawiane w technologii zagonowej na glebach lekkich i średnich, niezakamienionych i dobrze odsiewalnych. Zaletą dwufazowego zbioru ziemniaków jest zmniejszenie o poło-wę nakładów robocizny przy produkcji ziemniaków do 15-20 rbh/ha oraz wyższa wydajność maszyn zbierających. Badania wykazały, że przy dwufazowym zbiorze uszkodzeń mechanicznych bulw jest o 50% mniej, co poprawia trwa-łość przechowalniczą i zmniejsza ubytki naturalne w okre-sie długotrwałego przechowywania.
Na polach o małej ilości brył i kamieni kombajny do
zbio-ru dwufazowego mogą pracować z prędkością do 12 km/godz. i uzyskiwać wydajność eksploatacyjną 1,0-1,2
ha/godz.
Dwufazowa metoda zbioru ziemniaków w oparciu o ma-szyny zachodnie jest stosowana również w Polsce przez firmy nasienne i hodowlane oraz niektórych dzierżawców kooperujących z zakładami przetwórstwa ziemniaczanego.
Literatura
1. Gruczek T. 2003. Mechanizacja produkcji ziemniaków. Ziemniak no-we wyzwania. Agroserwis
Warsza-wa: 67-73; 2. Jabłoński K. 2004.
Nowoczesna technologia produkcji ziemniaka wysokiej jakości. – Wieś Jutra 2: 27-29; 3. Jabłoński K. 2008. Nowoczesna uprawa ziemniaków. PMHZ Strzekęcin: 120 s.; 4. Jabłoń-ski K. 2009. Kierunki przewidywa-nych zmian w technologii produkcji ziemniaka do roku 2020. Studia i
Raporty IUNG – PIB 17: 57-67;
5. Jamrocik E. 2007. Maszyny i narzędzia rolnicze. Maszyny do zbioru i sortowania ziemniaków. UTP Bydgoszcz: 188-204; 6. Peters R. 2001. Trends in der Kartoffeltechnik. Landtechnik 6: 382-385; 7.
Szeptyc-ki A. 2002. Efektywność postępu
technicznego w technologiach
towa-rowych produkcji ziemniaka. – Inż.
