Leonard Górka
"Erlösung in Christentum und
Buddhismus", wyd. Andreas Bsteh,
Mödling 1982 : [recenzja]
Collectanea Theologica 53/2, 182-183
182 K E U E J N Z J E
W części trze cie j p rz e d sta w ia ks. K ow alczyk poglądy S c h e l e r a , B l o n - d e l a i B e r g s o n a , k tó ry m w spólne je st dochodzenie do Boga n a drodze p ew n e j in tu ic ji. T a in tu ic ja p rz y b ie ra u S ch elera postać o biektyw nego po zn a n ia w artości. U B londela je s t n ią a firm u ją c a s a m ą siebie idea· Boga, a u B ergsona dośw iadczenie relig ijn e , k tó re dochodzi do szczytu w przeży ciach m istyków .
Część cz w a rta a n a liz u je różne, bardzo rozbieżne drogi do Boga. J a m e s ak c e p tu je religię, gdyż je s t p rz y d a tn a do życia. Jego Bóg odbiega w w ielu as p e k ta c h od p o ję cia B oga chrześcijańskiego. W h i t e h e a d b a d a s tru k tu r ę tego, co n az y w a ro z w ija ją c y m się p rocesem i dochodzi do po jęcia A b so lu tu b a rd z ie j zbliżonego do c h rz eśc ija ń stw a, niż A b so lu t Jam esa. P o g ląd y B u b e - r a, któ reg o teizm p o zo staje n ie k w e stio n o w a n y i ściśle o p a rty n a B iblii, k o n c e n tru je a u to r w okół dialogow ego sto su n k u „ ja ” do „ty ”, k tó ry czyni z B u - b e ra w łaściw ego tw ó rcę te o rii dialogu.
W części p ią te j w reszcie z o s ta ją om ów ieni filozofow ie w y z n a ją c y pew ne założenia filozofii eg z y ste n cja ln e j, ale bard zo ró żn iący się jeżeli chodzi o ich sto su n ek do p ro b lem u Boga. Z decydow anym i te ista m i są tu K i e r k e g a a r d i M a r c e l , w y ra ź n y m a te is tą — S a r t r e , — a H e i d e g g e r w y d a je się ew oluow ać od p o sta w y ag n ostycznej do u k ry teg o teizm u, co a u to r u jm u je w o k reśle n iu : „od m ilczen ia o Bogu do m ilczenia w obec B oga”.
T a k pobieżne om ów ienie tre śc i k siążk i n ie m oże oddać oczyw iście s p ra w iedliw ości nie ty lk o poglądom poszczególnych filozofów , ale też — przede w szy stk im — sam em u au to ro w i. P ozw oli m oże je d n a k ocenić w ie lk ą p racę p o le g ają cą n a sy n te ty c zn y m p rz e d sta w ie n iu ta k różn y ch system ów i na u ła tw ie n iu o rie n ta c ji w całym lesie zagadnień. N iech n a m n a koniec będzie w olno w y ra zić jeszcze jedno życzenie pod ad re sem te j b ard z o pożytecznej m on o g rafii. P rz y d a łb y się b ardzo rozdział z a w ie ra ją c y pew ne podsum ow anie czy w n io sk i z ta k p rze d staw io n e j p an o ra m y . P rzedsięw zięcie n a pew no tru d n e , ale — ja k się w y d a je — m ożliw e do re a liz a c ji w n a stę p n y c h w y d a n ia c h książki.
ks. S te fa n M oysa SJ, W arszaw a E rlösung in C h r iste n tu m u n d B u d d h ism u s, w y d ał A n d re as B s t e h, M ödling 1982, V erla g S t. G ab rie l, s. 198 (B eiträge zu r R eligionstheologie t. 3).
P lu ra liz m to nie ty lk o jedno z obiegow ych h aseł teologicznych naszych dni. J e s t to rów nież b ardzo isto tn e zad an ie do u rze czy w istn ie n ia w k o n k re tn e j eg zy sten cji różn y ch religii, jeżeli chcą one stw orzyć m ożliw ość re a ln e j i ow ocnej w sp ó łp rac y dla d o b ra i zjed n o czen ia ludzkości. J e s t to zad an ie n ie w ą tp liw ie tru d n e , bo w y m ag a ją ce m y ślen ia w arto śc iu ją ce g o i k r y tycznego rów nież w sto su n k u do sw ojej w ła sn e j tra d y c ji relig ijn ej.
D la ch rz e śc ija ń stw a i b uddyzm u, aczkolw iek odm ien n y ch co do k u ltu ry , obyczajów , w ie rz e ń i p rze k o n ań , w sp ó ln y m m ia n o w n ik ie m k o n fro n ta c ji jest k o n ce p cja człow ieka, in te r p re ta c ja sensu jego istn ie n ia ; je st n im także w ez w a n ie do zb a w ien ia czy w yzw olenia, do p rzek ro c zen ia g ran ic lud zk iej
eg z y ste n cji i do przezw y ciężen ia zła.
T y m w łaśn ie zag ad n ien io m pośw ięcona je st p re z e n to w a n a książka, trz e cia ju ż z kolei w se rii P rzy c zy n k ó w do teologii religii. P ierw sza w te j serii pozycja dotyczyła fu n k c ji u n iw e rsa liz m u ch rz eśc ija ń sk ieg o w p lu ra listy c z nym św iecie, p rze d m io te m d ru g ie j n a to m ia st było pojęcie Boga w islam ie i ch rz eśc ija ń stw ie. N in iejszy tom za w ie ra te k sty re fe ra tó w w ygłoszonych w d n ia ch 10—13 czerw ca 1981 r. podczas m iędzynarodow ego sym pozjum zorganizow anego pod p a tro n a te m księży w erb istó w w M ödling к. W iednia. P ełn y te m a t o b rad b rzm iał: Z b a w ie n ie w ro zu m ie n iu b u d d y z m u i chrześci ja ń stw a . A u to ra m i te k stó w są w y b itn i uczeni i in te le k tu a liśc i, re p re z e n tu ją c y c h rz eśc ija ń stw o i buddyzm . O p o sta w ie każdej z ty c h relig ii w obec ta je m n ic y zb a w ien ia m ów ili z a te m je j p rze d staw ic ie le, a w ięc z pozycji znaw cy, badacza, ale za raze m i w yznaw cy. D ane biob ib lio g raficzn e o a u to ra c h um ieszczono w an e k sie n a k o ń c u książki.
RECEN ZJE 183
W sp ecyfiką w spółczesnego d ia lo g u c h rz eśc ija ń sk o -b u d d y jsk ieg o w raz z jego sw oistym i tru d n o śc ia m i i n ad z ie ja m i w p ro w a d z a ją d w a pierw sze a rty k u ły k sią ż k i (F. В u r i i H. D u m o u 1 i n). Z kolei po an a liz ie chrześci ja ń sk ie j w izji w e w n ę trz n e j p o trze b y zb a w ien ia człow ieka (P. H e n r i с i) n a s tę p u je w n ik liw e p rz e d sta w ie n ie id ei zb a w ien ia w b uddyzm ie ze szczegól n y m u w zg lę d n ie n iem tra d y c ji T e ra v a d y (J. D h i r a s e k e r a ) oraz M ahay an y (H. N a k a m u r a ) . A nalogicznie dw a n a s tę p n e a rty k u ły k re ś lą isto tn e asp e k ty c h rz e śc ija ń sk ie j w izji zb a w ien ia: z je d n e j stro n y f o rm u łu ją fu n d a m e n ta l ne tezy d o k try n y k a to lic k ie j (K. R a h n e r ) , z d ru g iej n a to m ia st stro n y u k a z u ją p rze m y śle n ia lu te ra ń sk ie j tra d y c ji, z p o d k reśle n ie m antropologii ja k o m ie jsc a sp o tk a n ia c h rz eśc ija ń sk o -b u d d y jsk ieg o m y ślen ia (W. P a n n e n - b e r g ) . W p ozostałych dw óch a rty k u ła c h n aw ią za n o do źródłow ych p rz e k a zów obu relig ii: do pod staw o w y ch w ypow iedzi b ib lijn y c h o zbaw ieniu (N. F ü g 1 i s t e r), a w o b rębie bud d y zm u — do p ierw o tn eg o sensu tzw. „in n ej m ocy” w b u d d y jsk ie j ścieżce zb a w ien ia (Y. T а к e u с h i). Dodać trze b a, iż rażąco odczu w aln a je s t w ty m zestaw ie nieobecność m yśli p ra w osław ia chrześcijańskiego, co n ie w ą tp liw ie zubożyło ch rz eśc ija ń sk i obraz ta jem n icy zbaw ienia. P o jm u ją c bow iem zb aw ienie nie ty le w k ateg o riac h m o raln o -ju ry d y cz n y ch , co ontologicznych (przem ienienie, odrodzenie, u zd ro w ienie, p rzebóstw ienie), m yśl w schodniego K ościoła je st z tej w łaśn ie ra c ji b ard z iej o tw a rta n a m ożliw ość p rze m ian y n a w e t po śm ierci, a tym sam ym bliższa w rażliw o ści duchow ej D alekiego W schodu.
N iem n iej uznać trz e b a n iezap rzeczaln y w a lo r o b u stro n n y ch dociekliw ych an a liz d otyczących pojęć zb a w ien ia i sam ozbaw ienia, w y zw o len ia i n irw an y , w okół k tó ry c h p ro p ag o w an e są często nie dość ja sn e p rze d staw ie n ia .
Na szczególną uw agę zasłu g u je b ardzo o tw a rta re fle k s ja K. R a h n e r a, k tó ry zw rac a uw agę, iż w ch rz eśc ija ń sk ie j soteriologii o b se rw u je m y u s p ra w ied liw io n ą i trw a ją c ą ciągle h isto rię w y d o b y w an ia różn y ch asp ek tó w ta jem n icy zb aw ien ia bez n a ru sz a n ia zo bow iązującej treści dogm atycznej. Is tn ie ją ciągle „puste m ie jsc a ” — p o d k re śla R a h n e r — w n aszej a b s tra k - cy.ino-form alnej d o k try n ie o eschatologicznej pełni. Być może m ie jsc a te m o głyby być w y p ełn io n e p o jęciam i i w arto śc ia m i innych religii? (s. 126 n) Ta ek u m en ic zn a prop o zy cja bliska je s t m yśli S oboru W aty k ań sk ieg o II, k tó ry stw ierd za, iż „K ościół k a to lic k i nic nie odrzuca z tego, co w re lig iac h ow ych je st p raw d ziw e i św ięte...”, n ie rz ad k o bow iem „...odbijają p ro m ie ń owej P ra w d y , k tó ra ośw ieca w szy stk ich lu d z i” (DRN 2).
K olokw ium m odlińskie, ja k rów nież p re z e n to w a n ą książkę, p o w ita ć n a leży ja k o e w e n em e n t i w aż n ą d atę w h isto rii w sp ó łp racy in te le k tu a ln e j m ię dzy ch rz eśc ija n am i i b u d d y sta m i. Z ap rez en to w a n y m a te ria ł d o starcza cennych im pulsów dla otw arteg o m y ślen ia chrześcijańskiego, w yznacza p e rsp e k ty w ę dalszego dialogu, a n ad to um ożliw ia zgłębienie w łasn ej tożsam ości chrześci ja ń sk ie j.
ks. L eonard G órka SV D , L u b lin P a u l EVDOKIM OV, Le B uisson ardent, P a ris 1981, E ditions P. L eth ielleu x , s. 176 (C ollection B ible e t V ie C hrétienne: N o u v elle Série).
K sią żk a je st zbiorem a rty k u łó w w ybitn eg o teologa p raw o sław n eg o P a u la E v d o k i m o v a (t 1970) o p u b lik o w an y ch w la ta c h 1953— 1965 na ła m ac h „B ibie e t Vie C h ré tie n n e ”. J e s t w ięc owocem w ielo letn iej ekum en iczn ej w sp ó łp racy E vdokim ova z czasopism em w y d aw an y m przez znane i zasłużo ne zw łaszcza dla ru c h u biblijn eg o i liturg iczn eg o b en e d y k ty ń sk ie opactw o w M aredsous (Belgia).
E vdokim ov je st znany p olskiem u czytelnikow i. W 1964 ro k u u k a z a ła się w tłu m ac ze n iu ks. J. K l i n g e r a jego głów na p ra c a L ’O rth o d o xie (Praw o sław ie — I.W. „ P a x ”). P o n ad to spolszczono n ie k tó re a rty k u ły (por. D uch Ś w ię ty a m o d litw a o jedność. Z n ak 14, 1962, 860—870; O m o d litw ie , ta m że 27, 1975, 404—410; K ościół d o m o w y, ta m że 30, 1978, 845—856). M ieści się on
