PULMONARIA
Expectorantia
1. Korzeń wymiotnicy (ipekakuany) Radix Cephaelidis
Wymiotnica, czyli ipekakuana – Cephaelis ipecacuanha (Brot.) A. Rich. należy do rodziny marzannowatych – Rubiaceae. Surowcem jest korzeń – Radix Ipecacuanhae. Importowany jest z krajów Ameryki Południowej. Niegdyś niezmiernie ważny w medycynie, obecnie w Europie stracił znaczenie. Do głównych ciał aktywnych wymiotnicy należą alkaloidy izochinolinowe (protoemetyna, emetyna, cefalina, emetamina, psychotryna), których zawartość waha się w szerokich granicach, od 1,5 do 4%. Wg Farmakopei Polskiej VI surowiec powinien zawierać nie mniej niż 2% alkaloidów w przeliczeniu na emetynę.
Emetyna w formie chlorowodorku jest używana w nowoczesnej farmakoterapii. Alkaloid ten ma smak gorzki i drażniący.
Wymiotnica podrażnia śluzówkę żołądka, odruchowo zwiększa wydzielanie gruczołów błony śluzowej oskrzeli, wzmaga ruchy migawkowe nabłonka rzęskowego w oskrzelach. Zmniejsza lepkość wydzieliny w układzie oddechowym. Niszczy wirusy, bakterie i pierwotniaki.
Zatrucie wymiotnicą (emetyną) przypomina objawami zatrucie arsenem. Drażni nerw błędny (zakończenia czuciowe nerwu błędnego w żołądku), wzmagając czynności wydzielnicze, a w większych dawkach wywołując wymioty. Działanie takie wykazuje także po podaniu
pozajelitowym (podskórnym, dożylnie, domięśniowo).
Sproszkowany korzeń wymiotnicy – Pulvis radicis Ipecacauanhae w dawce 20-50 mg 3-4 razy dziennie działa wykrztuśnie (wykrztuśnie – dawka dobowa maksymalna 300 mg),
natomiast w ilości 1 g powoduje wymioty (jako lek wymiotny 1-2 g dziennie). Napar (0,5 g sproszkowanego korzenia na 180 ml wrzącej wody) stosuje się 3 razy dziennie po 1 łyżce. W dawnej medycynie w użyciu był również napar 0,25% – Infusum Ipecacuanhae, podawany w dawce 1 łyżka co 2 h jako expectorans (lek wykrztuśny). W użyciu był syrop – Sirupus Ipecacuanhae i nalewka – Tinctura Ipecacuanhae (5-15 kropli pro dosi).
Wymiotnica jest podawana w zapaleniu oskrzeli i przy suchym kaszlu.
Podobne właściwości lecznicze do wymiotnicy, wykazują krajowe surowce: ziele (liść) kopytnika – Herba (Folium) Asari, kłącza z korzeniami fiołka wonnego – Rhizoma cum radicibus Violae odoratae, korzeń pierwiosnka – Radix Primulae i ziele bluszczu pospolitego – Herba (Folium) Hederae.
2. Kłącze fiołka wonnego - Rhizoma Viola Odorata
zawiera alkaloid violinę oraz salicylany3.Korzeń Omanu Radix Inulae
Wyciąg z omanu (Extractum Inulae = Enulae = Helenii) wchodzi w skład kropli Pectosol (w aptekach), które są moimi ulubionymi przy przeziębieniu, grypie, kaszlu i zapaleniu oskrzeli. Po dodaniu do kropli Pectosol miodu lub soku malinowego uzyskamy doskonały syrop. Korzeń omanu wielkiego jest surowcem farmakopealnym. W Farmakopei Polskiej I = Pharmacopoeia Regni Poloniae z 1817 r. występuje pod nazwą Radix Helenii (Enulae). W Farmakopei Polskiej IV jest pod nazwą Radix Inulae i Helenii. Zgodnie z Farmakopeą Polską III korzeń omanu powinien zawierać nie mniej niż 2% olejku eterycznego; popiołu nie więcej niż 5%, wilgoci nie więcej niż 13%. Korzenie omanu wielkiego, wierzbolistnego, łąkowego (Inula britannica L.), wąskolistnego (Inula ensifolia L.) lub szorstkiego (inula hirta L.) powinny być zbierane jesienią i suszone w temperaturze nie wyższej niż 40 stopni C.
Ważnym czynnym składnikiem surowca jest alantolakton (lakton seskwiterpenowy; dawna nazwa helenina) o działaniu antybakteryjnym, przeciwnowotworowym i przeciwzapalnym. Przeciętna zawartość olejku eterycznego w korzeniu wynosi od 2,5-2,8%. W korzeniu znajduje się również inulina ok. 40%), poliacetyleny, fitosterole i trójterpeny.
Korzeń i kwiat omanu łąkowego Inula britannica L.mają podobne właściwości lecznicze jak arnika (kwiat i korzeń) i podobnie były używane (działanie przeciwzapalne, gojące,
antyseptyczne, przeciwobrzękowe).
Wyciągi z korzenia omanów działają nie tylko rozluźniająco na gęstą i zalegająca wydzielinę śluzową w drogach oddechowych, ale również hamują rozwój grzybów, bakterii, wirusów i pierwotniaków. Nalewka, wyciąg eterowy z korzenia i olejek eteryczny omanowy działają zabójczo na pasożyty przewodu pokarmowego (zażywać na czczo) i skóry (wcieranie). Także ocet na korzeniu omanu odstrasza pchły, roztocze, zabija wszy i odpędza komary oraz
gryzące meszki. Ocet omanowy (na spożywczym 5-8%) 1:3 wcierany w miejsca ukąszenia działa przeciwobrzękowo i gojąco. Okłady z octu omanowego dobre są na obrzęki wywołane urazem mechanicznym (rozcieńczyć wodą 1:1, dodać można nalewkę nostrzykową lub arnikową, albo nagietkową).
Napar z korzenia omanu – Infusum Inulae (1 łyżka na szklankę wrzącego mleka lub wody) hamuje rozwój Candida w jamie ustnej i jelitach, pić najlepiej na czczo. Ma wpływ
żółciopędny i moczopędny. Świeżo zmielony korzeń omanu przyjmować doustnie jako prebiotyk (źródło inuliny), po 1 łyżeczce lub po wymieszaniu z miodem jako środek wzmacniający, żółciopędny, poprawiający trawienie i pomagający przy nieżycie gardła, tchawicy i oskrzeli.
Napar z kwiatów omanu działa silnie moczopędnie, przeciwzapalnie i rozkurczowo na
miocyty gładkie przewodu pokarmowego. Zauważyłem działanie uspokajające i poprawiające pracę serca (zapobiega dusznicy). Kwiat omanu zawiera flawonoidy uszczelniające naczynia krwionośne. Nalewka na kwiatach omanu 1:3 na alkoholu 40-60% usprawnia procesy intelektualne (dawka 10 ml).
4. Liść eukaliptusa (rozdrębu gałkowego) Folium Eucalypti
W sklepach polskich i zagranicznych można nabyć liście rozdrębu gałkowego (Eucalyptus Leaf, Eucalyptusblätter), czyli liście eukaliptusa – Eucalyptus globulus Labillardiere, z rodziny mirtowatych – Myrtaceae. Liść eukaliptusa – Folium Eucalypti jest w Farmakpei Europejskiej 5, podobnie jak olejek eukaliptusowy – Eucalypti aetheroleum (Eucalyptusöl). Leaf Eucalyptus jest zamieszczony w najnowszej British Pharmacopoeia z 2009 r, wg której surowiec powinien zawierać przynajmniej 2% olejku eterycznego (20 ml x kg-1), jeśli jest w całości, albo nie mniej niż 1,5% olejku eterycznego – w surowcu rozdrobnionym. Olejek eukaliptusowy obfituje w eukaliptol, czyli 1,8-cineol (60-80%). Wahania olejku w surowcu są znaczne: 1-3,5%, rzadko do 4%. Liść eukaliptusa zawiera również kwas chlorogenowy, kwas ferulowy, kwas kawowy, kwas p-kumaroilochinowy, flawonoidy (rutyna, kwercytryna, kwercetyna), kwasy trójterpenowe (ursolowy i jego pochodne), floroglucynoterpeny i ich pochodne (euglobal, eukalipton, makrokarpal), garbniki i polisacharydy. Liść eukaliptusa: popiół – max 6%.
Wyciągi z liści eukaliptusa, głównie alkoholowe wywierają wpływ antywirusowy, bakteriobójczy, bakteriostatyczny i pierwotniakobójczy. Hamują rozwój grzybów powierzchniowych i układowych. Zanim wprowadzono do lecznictwa antybiotyki i sulfonamidy, olejek eukaliptusowy i nalewki z liści eukaliptusa były używane do leczenia licznych infekcji skóry, przewodu pokarmowego i układu oddechowego, ponadto sprawdziły się na frontach wojennych – w leczeniu ran. Także w mojej praktyce eukaliptus nie zawodzi, a i najnowsze badania właściwości przeciwdrobnoustrojowych eukaliptusa wybitnie
właściwości antyseptyczne i sekretolityczne (oczyszczają drogi oddechowe z zalegającej wydzieliny), rozszerzają drogi oddechowe, rozkurczają mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, wzmagają wydzielanie żółci i kwasu solnego żołądkowego. Pobudzają ogólnie, przyśpieszają oddech, wzmagają diurezę, rozgrzewają przy wcieraniu w skórę i zmniejszają odczuwanie bólu.
Preparaty z liści i olejku eukaliptusowego są polecane w leczeniu przeziębienia, grypy, anginy, zapalenia zatok, zapalenia oskrzeli, zaburzeń w wydzielaniu żółci, niedokwaśności soku żołądkowego, nieprzyjemnego zapachu z ust, infekcji grzybiczych i bakteryjnych układu oddechowego i pokarmowego. Olejek i nalewka eukaliptusowe zażyte na czczo silnie
pobudzają wydzielanie żółci i mają właściwości przeciwpasożytnicze. Olejek wcierany w skórę jest pomocny przy przeziębieniu (stopy, plecy, klatka piersiowa), nerwobólach, bólach mięśni i stawów. Olejek zastosowany na skórę zabija pasożyty zewnętrzne (np. pchły, wszy, roztocze), grzyby i bakterie. Olejek można wcierać profilaktycznie w stopy w celu
zapobiegania grzybicy. Także wcierane w skórę zmniejszają ryzyko zainfekowania skóry roztoczami.
Olejek eukaliptusowy przyśpiesza katabolizm (rozpad) i wydalanie innych leków równocześnie zażywanych, poprzez wzmaganie wentylacji płuc, pobudzanie krążenia, zwiększanie diurezy i aktywowanie enzymów wątrobowych, w tym mikrosomalnych. Przedawkowany wywołuje zaburzenia sercowe, nudności, wymioty, podrażnienie nerek, czasem również biegunkę i nieprzyjemny ból brzucha.
5. Owoc anyżu - Fructus Anisi
Główny składnik olejku jest anetol (60%)infusum 10-15g rozdrobnionych nasin na 200ml wody, pić łayzkami
6/ Herba Thymi - ziele tymianku7/ Herba serpylli - ziele macierzanki8/
Fructus Carvi - owoc kminku
9/ Herba Origani - ziele lebiodki -
10/ Herba Hyzopi - ziele hyzopu
11/ Fructus Foeniculi – owoc kopru
12. Ziele kopytnika - Herba Asari europaei
zawiera olejek eteryczny 0,8-1%, garbniki, żywica, skrobia, sacharoza, glikozydy fenolowe, seskwiterpeny. Kopytnik zawiera fitoncydy o silnym działaniu przeciwdrobnoustrojowym. W olejku eterycznym występują: eugenol, azaron (asaron), l-pinen, metyloeugenol, aldehyd azarylowy.
Secretolitica
1. Korzeń i ziele pierwiosnka - Radix (Herba) Primulae
zawiera sapominy 10% - primowerynę2. Korzeń i ziele mydlnicy - Radix (Herba) Saponariae
zawiera saponiny (5-10%): gł. saporubryna, sapotoksynaPodbiał jest starym lekiem ziołowym. Ziele podbiału (Herba Farfarae) zostało wpisane do Farmakopei Polskiej Królestwa Polskiego w 1817 roku, było potem w Farmakopei II, III i IV, ale już jako liść podbiału – Folium Farfarae.
W medycynie ludowej stosowano dawniej także kłącza z korzeniami (Rhizoma cum radicibus Farfarae), same koszyczki (Anthodium Farfarae). Można też używać całe ziele lub same liście.
Aby sporządzić intrakt podbiałowy – Intractum Farfarae ze świeżego surowca wystarczy wziąć ziele lub kwiat, zmielić przez maszynkę do mięsa, po czym zalać gorącą wódeczką, wystarczy 30-40%. Można dodać nieco cukru trzcinowego lub miodu, ewentualnie olejek anyżowy, eukaliptusowy, tymiankowy lub sosnowy (pichtowy). Zamknąć szczelnie i odstawić w ciemne miejsce na 7 dni, po czym przefiltrować. Zażywać w razie chrypki,
kaszlu, kataru kilka razy dziennie po 1 łyżeczce lub łyżce. Na 1 szklankę zmielonego surowca przeznaczyć 500 ml alkoholu. Gorący alkohol unieczynni enzymy rozkładające cenne
aktywne składniki podbiału (glikozydy, witaminy). Niskoprocentowy alkohol zapewni przejście do leku cennych polisacharydów i soli mineralnych. Dlatego nie polecam do sporządzania intraktu spirytusu, który wyciąga z surowca tylko niektóre związki chemiczne. Podbiał jest bogaty w śluzy o działaniu osłaniającym, powlekającym, rozmiękczającym, łagodzącym kaszel i przeciwzapalnym. Flawonoidy, seskwiterpeny, garbniki, fenolokwasy (np. kwas galusowy), małe ilości alkaloidów, olejek eteryczny i glikozydy działają
antybakteryjnie, przeciwwirusowo, rozkurczająco, przeciwastmatycznie, wykrztuśnie, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo i uspokajająco. Tussilagon (ester seskwiterpenowy) pobudza oddychanie. Sporo jest w kwiatach fitosteroli i gumo-żywic. Popiół ok. 15-16%, sporo żelaza, manganu, krzemu, wapnia, siarki, potasu. Kłącze i szypułki kwiatowe zawierają inulinę. W kwiatach dodatkowo ksantofile (taraksantyna, wiolaksantyna), luteina, pektyny. Świeże ziele, sok z ziela, napar stosowano do okładów na trudno gojące się rany, wypryski, ropnie, ropne pryszcze, krosty, krwiaki, opuchlizny po kontuzjach. Sam doświadczyłem skuteczności podbiału w terapii tych schorzeń.
Generalnie jednak, podbiał należy do ziół zalecanych w leczeniu infekcji i stanów zapalnych układu oddechowego, anginy, krztuśca, gruźlicy, zapalenia oskrzeli i płuc, zapalenia
tchawicy, gardła i krtani. Podbiał w połączeniu z olejkiem pachtowym, jodłowym,
kosodrzewinowym, świerkowym, cedrowym i eukaliptusem jest dobry do leczenia stanów zapalnych zatok i nieżytu górnych dróg oddechowych oraz zaflegmienia układu
oddechowego.
Podbiał zażyty doustnie rozszerza drogi oddechowe, hamuje stany skurczowe tchawicy i oskrzeli. Rozkurcza też przewód pokarmowy, reguluje wypróżnienia, spowalnia wchłanianie cholesterolu i tłuszczów.
Napar z podbiału (1-2 łyżki suszu na 1 szklankę wrzącego mleka lub wody; parzyć 20 minut, przecedzić, posłodzić miodem lub sokiem, dodać anyżku lub pichty) można przyjmować kilka razy dziennie po 100 ml przy przeziębieniu, kaszlu i grypie.
Podbiał nazywany bywa kniatem i końskim kopytem. Kaszel po łacinie – Tussis (stąd nazwa rośliny Tussilago).
