Zaawansowanie procesów transformacji gospodarczej w krajach Europy Środkowowschodniej pod koniec lat 90. - próba oceny

Pełen tekst

(1)w. Jadwiga 8erbeka Katodra Bad ... K. ... "' .. 'cll. Agata Niemczyk Kat. dra. Badań. Konau"pcll. Zaawansowanie procesów transformacji gospodarczej ~ krajach Europy Srodkowowschodniej pod koniec lat 90. - próba oceny Min ę l o ponad d zi es ię ć lat od roz poc zę c ia procesów zmia n polit yczno-go spodarczych w krajach Europy Środkowow sc hodni ej . Przemiany te S Ił w yda rzeniami bez precede nsu w hislorii Europy. zmi e niaj ą uk lad sil w tej c zę śc i świata. pr,w k sztal c ają c w sposób zasad niczy j ego obraz. Charakter zmian j est w w i ę k szośc i kraj ów zb li żony . jednak specyfika u warunk owań cechuj "cych poszczególne panstwa powoduje, że zakres i tempo procesów transfonna cji przebiega odm iennie w poszczegól nych krajach. Celem art ykulu jest prl.:cd stawienie stopn ia zaawansowania procesów transformacj i w poszczególnych krajach, przede wszystkim na podstawie oceny Europejskiego Bank u Odbudowy i Rozwoju . Instytucja ta oprac owa ł a zestaw wska ź nikó w oceniają cych zaawansowan ie procesów transformacji w poszczegól ~ nych dzied zinach w krajach Europy Środkowej , Wschodniej , krajów bałt ycki c h i by ł yc h republik radzieck ich, W artykule omówiono tylko kraje europejskie. Dane d o tyczą ce anal izowanych krajów pr.l.ed stawiono w tabeli l..

(2) Berbeka, Tabela 1. Ocena stopnia zaawansowania procesów transfonnacji w krajach Europy Środkowowsc hodniej w 1998 r. Przed s iębiorstwa ~. ~. u. .~ ~. c" ~. _. u.. N" ~~. , "u. -. U. ~~. s. 2. Albania Białoru ś Bo~nia. i. I Ił crce -. E" e "'.", .2. ..- .... ~ .2 .. Kraj. u. 2. -~. u. " "u , "u ~~. "S.. ~~. I/andel i rynek. ,. u ._. u o ._ u. .5:! ~. •Nc~ u C. c. •u •. u. '" •. , ~~. C. •. •. ,1!. "~-. ." -. ~.. . "- .. ~~~. ~g. ". 4 2 2. 2. ". c. o. '" .- '8 ~Eu ;:; ~ ~ :.; .- N. .U'. .-. ~c~. E. c. ~. c o. ~. •. ~. .~. 8.. Instyw cje finansowe. .. ' _ c ou~. ,. .o::3~. ::o:.::: c c o Zi ... :.;.8 ij ~::: ~ ~o. ~. E~~. (:; ~ ·o "~. ""'0:';. :gc~ ~u'. '" '--'.0 .... ~<.J. c_. ~. ::,c::. c - •. t' . ~ ~. -. 4 I. 2 2. I. 2 2. 2. 3 2 3. 2. I. 2. I. 2+ 33 3. 3 3 3 3. 4 4 4+. 2 2 3 3. 333 3+ 3 3 32+ 3+ 2 2+ 33 2. I. 2. ,. ~ S; u ' c. ..ego. gowlna. Czechy. 3 3 4. Estonia. 4. 3 4+ 4+ 4+. MacedQnia. 3. 4. 2. 3. ,. LLtwa. 3. 4. 3 32 3 2 2 33 2 3+. 4. Wę g ry. 4 4 3+ 4+ 4 3+ 4+ 4+ 3+ 4+. 3. Ukraina. 3 3 3 3+ 3+ 34 3+ 2+. 4 4 4+ 2+ 4 4+ 4+ 3 4+. Bu/garia Chorwacja. LOlwa Moldawia Polska Rosja Rumunia Słowacja. Słowenia. ..+... . JlIeeQ powy,,-e] danej oceny,,, .. stan. 3 3+ 33 3 3 3 3+. 4. 2. 2+ 32. 3 2+ 2 3 2 2 3. 4. 2 2+ 3 3 2 2+ 2+ --2 3+ 22 2+ 3 2 3+. stan JlIeco pomzeJ dancJ oceny. 1.ródło : 7hmsif;oll RCJXm / 998. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju. Londy n 1998. s 26.. System kla syfi kacji. wskaź n ików. transformacj i zawarty w tabeli [jest nas t ę-. pUją cy:. I) prywatyzacja dużyc h przed s i ębiors tw : - niewielki zakres w łasności prywatnej (1), - pełny program prywatyzacj i, prawic gotowy do wprowadzenia (2),.

(3) llWlI'llll.WWQ llie. - ponad 25% zasobów dużyc h przed s iębi orstw znajduje s i ę w prywatnych lub w jest trakcie procesu prywatyzacji. ale z nie zreformowanymi systemam i zarządzania (3), - ponad 50% dawnych przedsiębiorstw państwowych jest w rękach prywatnych właścicie li i występuje znaczący postęp w zarządzaniu tymi przedsięb i ors t wami (4), - sta ndardy podobne są jak w krajach zaawansowanych gospodarczo, ponad 75% efek tywn ie zartądza n yc h zasobów przedsiębiorstw znajduje się w rękach prywatnych (4+); 2) prywatyzacja ma lych przedsiębiorstw: - niewielki za kres wł a s n ości prywatnej (I), - sprywatyzowana jest zasadnicza część, a mianowicie ponad połowa (2), - program wprowadzony prawic w c ał ości (3), - pełna prywatyzacja ma ł ych przedsiębiorstw. ze zbywalnymi prawami własności (4), - standa rdy podobne jak w krajach zaawansownnych gospoda rczo. pallstwo nic majuż udzia łów w mał ych firmach, możliwość handlu ziemią (4+): 3) zarządza ni e i restrukturyzacja firm: - s łabe ogra niczenia budżetowe ( Iu żna polityka kredytowa, zw i ązana z subsydiami, os lab iająca dyscyp l inę finansową na poziomic prtedsiębiorstwa), niewiele in nyc h reform promujących zintegrowane zarzildzanie ( 1), - umiarkowanie zaost rzona polityka kredytowa, związana z subsydiami, przeprowad zan ie postępowania upadłościowego na m;1"1 s k a l ę i w niewielkim stopniu podej mowane działania w celu wzmacniania konkurencyjności i zintegrowa nego zarządzania (2), - istotne i konsekwentne dzialania, maj'lcc na celu wzmocnicnie ogf3niczcń budżetowych i promowanie efektywnego zintegrowanego za rzqdzania (3), - znaczący postęp w efek tyw nym zarządzaniu (4), - standardy podobne jak w krajach zaawansowa nych gospoda rczo, krajowe instytucje i rynki finansowe realizują efektywne i zintegrowane zarz:,dzanic, p r zeprowadziuą wymusza ną przez rynk i restrukturyzację (4+); 4) liberal izacja cen: - ceny w w i ększości są forma lnie kontrolowane przez rZiJd (l). - kontrola ce n wielu ważnych kategorii produktów, pallstwowy nadzór nad nierynkowymi cenami pozostaje znacz'lcy (2), - znaczący postęp w uwa lnianiu cen, panstwowy nadzór nad nierynkowymi cenami jest usuwany (3), - ca ł ośc i owa liberalizacja cen, ceny dóbr publicznych zbliżają się do poziomu kosztów ich uzyskania (4), - standardy podobne jak w krajach zaawansowa nych gospodarczo, ca łko wite uwolnienie cen, syste m cenotwórstwa dóbr publicznych wymuszaj'lcy efektywnosć (4+); ręka ch.

(4) Berbeka. 5) handel krajowy i zagraniczny: - powszechna kont rola handlu zagranicznego, niew ielki dos t ę p do wymiany międzynarodowej ( I). - pewna liberalizacja polityki handlowej, prawie pe ł na wymienia l ność walu· ty. alc z nie w pełni okreś l onymi zasadami wymiany międzynarodowej (2). - usun i ęc i e praw ie wszystkich ilościowyc h i ja kościowych ogran i cze ń importowych i eksportowych. niemal pełna wymie n ial n ość waluty (3), - u suni ęc i e prawic wszystkich il ośc i owych i jakośc i owyc h og ranicze ń importowych i eksportowych (z wyjątkiem rolnictwa) i wszyst ki ch znaczących taryf eksportow ych. niewielkie zaangażowanie w handel zagran iczny ministerstw i handlow ych firm państwowych, sforma li zowanie odpraw celnych na produkty nierolne. pe ł na wymien i alność waluty (4). - standardy podobne jak w krajach zaawansowanych gospoda rczo, us un ięcie większości barier taryfowych, cz lonkostwo w Swiatowej Organizacji Handl u (4+): 6) polityka konk urencji: - brak prawodawstwa i instytucji wspierających konk ure ncję (I). - ust:mowienie prawodawstwa i instytucji wspierających konkurencję, pewna redukcja ba rier wchodzenia na rynek (2). - pewne dzia ł ania w celu redukcji oddzialywania si l poza rynkowych i pro mowania atmosfery konkurcncji (3), - znacz:lce działania w celu redukcj i wp ł ywu sil pozarynkowych i promowania mmosfery konkurencji (4), - standardy podobne ja k w krajach zaawa nsowanych gospodarczo, e fektywne wprowadzenie polityki kon ku rencji, nieograniczony dostę p do w i ększośc i ry nków (4+); 7) reforma systemu bankowego i libera lizacja stóp procentowych: - niewielki postęp (I), - z na cząca liberalizacja stóp procentowych i zasad alokacji kredytów, ogra niczone korzystanie z kredytów celowych lub pu lapów stóp procentowych (2). - znaczący postęp w usta nawianiu zasad wypłacalności ba nków i zasad nad zoru i regu lacji. pełna libera li zacja stóp procentowych z niew icJkim i moż liwościa mi preferencyj nego do s t ęp u do taniego refinan sowa nia, du że pożyczki dla sektora prywat nego, zn a cząca obec n ość banków prywatnych (3), - istotne zm iany w praw ie i zasadach bankowych w kierunku os iąga ni a Banking Internat ional Standards. skutecznie d z i a ł ająca konkurencja bankowa i nadzór bankowy. znaczące pożyczk i dla sektora prywatnego (4), - sta ndardy podobne jak w krajach zaawan sowanych gospodarczo, pełne dostosowanie prawa i zasad ba nkowych Ba nking Internationa l Standards, dostarczan ie pełn ego zak resu u s łu g bankowych (4+): 8) ry nki papierów wartościowych i pozabankowe instytucje finan sowe: - niewielk i pos t ęp (I)..

(5) lila WWISOIWIII ie. fmllsfonuacji. - stworzen ie moż li wości obrotu papierami wartościowymi, wprowadzenie in stytucji maklerów i brokerów. niewielki obrót papierami rządowymi i (lub) papierami wartościowymi, podstawy prawne i reguły organizacyjne emisji i handlu papierami wartościowymi (2). - znacz:}ca emisja papierów wartościowych przez finny prywatne. ustanowienie niezal eż nych rejestrów akcjonariuszy. ustanowienie procedur. pewna ochrona mniejszośc i owych ud z iałowców. pojaw ienie się pozabankowych instytucj i finan sowych i okreś l en ie zasad ich działania (3). - pr;lwo i zasady obrotu papierami wartościowymi zbłi żo n e do standa rdów Unii. z na cząca płynność i kapital izacja rynku. poprawnie działające pozabanko we instytucje finansowe i okreś l one zasady ich działania (4). - standardy podobne jak w krajach zaawansowanych gospodarczo. pełne dostosowanie prawa i zasad rynku papierów wa rto ściowyc h do norm Unii . w pełni rozwinięte pozabankowe instytucje finansowe (4+). Analiza wskaźników stopnia zaawansowania transformacji określonyc h przez Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju (EBOiR) dla 1998 r. wskazuje. że za najbardziej zaawa nsowane dziedziny uznano pr ywatyzację małych przedsiębiorstw oraz zmiany w handlu krajowym i międzynarodowym. Je ś li chod zi o poziom zaawansowania prywatyzacji dużych przedsiębiorstw. to EBOiR ocenil go na 4 w Czechach. Estonii. Slowacji i na Wę g r zec h. ni eco ni żej w Pol sce. Słowenii i w Rosji (3+). natomiast na 3 w niektórych krajach bałkarlskich i ba łt yckich: Bułgarii. Chorwacji. Macedonii i Mołdawii. na Litwie oraz Łotwie . Na 3- oceniona została Rumunia. a jeszcze ni żej. na 2, Albania, Bośnia i Hercegowi na oraz Ukraina (2+). Naj ni ższq oce n ę I ot rzymała prywatyzacja du życ h przedsiębiorstw na Bialorusi. Z punktu widzenia prywatyzacji małych rirl11 maksyma lnie. na 4+. zostały ocenione Chorwacja. Czechy. Estonia. Polska. Slowacja. Słowenia i Węgry . Oce n ę 4. oznaczaj:}c,! pełną prywatyzację małych przedsiębiorstw. ze zbywalnymi prawami własności. przyznano Albanii. Macedonii . Litwie i Łotwie oraz Rosji . Na ponad 3 (3+) oceniono pr ywatyzację małyc h przedsiębiors t w w Mołdawii , Rumunii i na Ukrainie. Oce n ę 3. określajqcą prawic pełne wprowadzenie programu prywatyzacyjnego. przyznano Bułgarii. natomiast Bialoru ś oceniono na 2, co oznacza sprywatyzowanie tylko części małych przedsięb iors tw .. Zdecydowanie niżej Bank oszacował restrukturyzację firm i ich zd o l ność do zi ntegrowanego zarządzania w krajach Europy Środkowowschodniej. Najwyższq occ ną było 3+ i tak zostały ocenione tylko firmy węgierskie, natomiast czeskie. cs t ońskie i polskie na 3, a chorwackie. litewskie i ł otewsk i e oraz słowe ń skie na 3- . Na 2. co oznacza umiarkowanie ost rą pol i tykę kredytową i zw i ązaną z sub sydiam i. pn:eprowadzanie post ępowania upad ł ośc i owego na małą skalę i w niewielkim stopniu podejmowane działania dla wzmacniania k on kure n cyjnośc i i zi ntegrowanego zarzijdza nia. oceniono Albanię. Macedonię , M o ld awię. Ro sję..

(6) Berbeka , Agata Niemczyk Rumuni ę. i Ukrainę. Bułga rii przyznano 2+, a Bośni i Hercegowinie 2- , Najniżej, na l, oceniono ztlrzl:ldzan ie i re s t r ukturyzację przed s iębiorstw na B i a łorus i . Liberalizację cen określono w zbliżony sposób w omawianych k rajach. Na poziomie 3+ oceniono ją tylko w Polsce i na Wę g rzec h , a w pozost a ł ych krajach na 3, co oznacza z naczący pos t ęp w uwalnianiu cen. Za proces liberalizacji cen jedynie Biał o r u ś ot rzy ma ł a ocenę 2. System handlu wewnę t rz n ego i zagranicznego Ban k oceni I naj lepiej w kfiljach Grupy Wyszehradzkiej i w Słowen ii . a na 4 w w i ększośc i pozosta ł yc h krajów. Wyjątki e m by ł y: Ukrai na (3-), Rosja (2+) , Boś n ia i Hercegowina (2) oraz B i a l or u ś (I). Politykę konkurencji naj wyżej oceniono ponownie w krajach Grupy Wyszehradzkiej (na 3), ni żej w krajach bałt yckic h (na 3) - w Estonii i na Łotwie , a na 2+ na Litwie i w Rosj i. Pozos tał y m krajom przy pisa no ocen ę 2 oznaczaj,!cą usta now ienie prawodawstwa i instytucji w s p i erającyc h konkure n cj ę, pewną red ukcj ę og rani cze ń wchodzenia na rynek i d zi ałań wymuszających w stosunk u do podstawowych firm . Wyj;,tkiem by ł a B oś n ia i Hercegowina. które oceniono na I. System ba nkowy i stopie!l uwolnienia stóp procentowych uznany zosta l za najlepszy na Węg r zec h (4). Polskiemu i es t ońsk i e mu systemowi EBO iR przyzna l 3+, a czeskiemu. rnacedorlskie mu. li tewskiemu i słowe ń skiemu 3.2:1 mniej zaawansowany uznano system bankowy w Bu ł gar i i, C horwacji, na Łotw i e i w S ł owa cji (3 - ). Ocenę 2, oznaczającą widoczną lib e ra li zację stóp procentowych i a lokacji kredytów, og raniczone korzystanie z k redytów celowych lub pułapów stóp procentowych, przypisano A lbani i. Boś n i i Hercegowin ie, Rosji o raz Ukrainie . Nieco wyżej (2+) oceniono te procesy w Mo ldaw ii i Rumu nii . Najniżej po nownie oceniona została Białoru ś (na l). Tran s formacj ę na rynkac h kapitał owyc h mtiw yżej oceniono w Pol sce i na Wę g rzec h (3+), ni eco ni żej (3) w Czechach, Eston ii i S łowen ii. W pozo stał yc h pal1stwach rynk i te oceniono na 2, co oznacza stworzenie moż l iwo śc i obrotu papierami wartośc i owymi, wprowadzenie in stytucji ma klerów i brokerów, niewi e ł ki obrót papierami r ządowy m i i (lub) papieram i warto śc i owy m i, pod stawy prawne i reg uły organizacyjne emi sji i hand lu papieram i wa rt ośc iow y mi , wyżej oce niają c (2+) w Chorwacji, na Litwie, Łotw i e i S ł owacj i . a nieco ni żej (2- ) w A lbani i, Rosj i i Macedonii. Na l oceniono ryn ki kap i ta ł owe w Boś n i i Hercegowi nie . . ChCiJc porówna ć w sposób c ało śc iowy zawansowan ie procesów transformacji w krajach Europy Srodkowowschodn iej na podstaw ie prl.y toczonych powyżej ocen poszczególnych d ziedzin, opracowano zagregowany ws k aźn i k. Poszczególnym ocenom przypi sano odpowiadaj.,ee im wartośc i liczbowe, za ,,+" dodano 0 ,5, za ,,_., odjęto 0.25. G raficzną ilu s tra cję zagregowanego w s kaźnika zaawan sowania procesów tr ansformacj i w krajach Europy Ś rodkowow sc h od n iej przedstaw iono na rys. l. Analiza wart ośc i tego w s kaźn i ka pozwala wyodręb ni ć.

(7) wśród rozw a ża nyc h krajów Europy Środkowow sc hodniej cztery grupy krajów. stopniu zaawa nsowania procesów tran sformacji (tabela 2). G rup ę stanowi sześć krajów, z klórych najwyższą ogólną ocenę stopnia zaawansowania procesów tra nsformacji od Europejskiego Banku Odbudowy i Rozwoj u otrzy m a ł y Węgry. Pozostałe kraje, które oceniono naj wyżej, 10 kolejno: Polsku Czechy, Estonia , Słowacja i S łowenia . R óż ni ce między nimi by ł y relatywnie niew ielkie . Dru g ą g rup ę s tan owi ą pozost<lle dwa kraje bałtyc k ie, tj . Litwa i Łot wa oraz Chorwacja. W s kład trzeciej grupy wc h odzą kraje balka ll sk ie. a mianowic ie Macedonia , Bułgaria, Mołdawia. Rumunia i Albania oraz Rosja i Ukrai na. O s tatnią g rupę . ocenioną jako najmniej z<lawansowaml z pun kt u widzeni<l przebiegu procesów transformacj i, st<lnowi;l B oś nia i Herce gow ina ora z Biał or u ś. o. zb liż o nym. pie r wszą. Tabela 2. Zagregowany ws k aż n ik zaawansowania procesu tra nsformacji w wybranych krajach Europy Srodkowowschodn iej w 1998 r. Kraj. Zagregowany ws k aźnik zaawansowania procesów transfonnaCji. Wę gry. Polska Czechy Estonia Slowacja Slowe11l1l Li twa ŁOtwll. Chorwacja Macedonia Bułgaria M ołdawia. Rumunia Rosja Albania Ukraina Boś nia I Hercegowina Bialoru ś. 30,5 29.0 28.0. 27,75 27.0 26.25 24,75 24,75 24.5 22.75 22.25 22,0 21.75 21.0 20,75 19.75 14.75 12.0. Żródlo: opracowanie własne na pOdstawie: Trallsition Report .... Czynni ki , które wpłynęły na zróżn i cow ani e stopnia zaawansowania procesów transformacj i, mają charakter polityczny, ekonomiczny. in stytucjonalny or<lz hi storyczny. Większość analizowanych krajów napo t yka ła podobne bariery i problemy w trakcie reali zacj i procesów zmian . J eś l i chodzi o potencjalne moż liwośc i.

(8) Jadwiga pa ń stwa , to by ł y one róż n e w poszczególnych krajach omawianego region u, ale w wielu z nich możn a s tw i e rd zi ć wyst ę powan i e podobnego rodzaju slabych stron.. 35~-------------------------------'. ,,~~-----------------------------1 25. 20 15 10. , ". ~. ". ~ ~. ~. IJ. ~ ~. ~. -,;. ". - ,,. "c "o- 'c" ~" ~" '0" 'c•o •"C " ,•C •o 'c" '§"o "o 'S , • " ~ ~ o li ~ II "o~ • , "o ,e w 2 2 a;• '" < m • " ~ " " U " .~. ~. ~. ". ~. .~. ~. ~. ~. " ". • • 'c. I. 'S. m. Rys. I. Warto ść zagrcgowancgo ws k aźn ik a poziomu zaawansowania tTllnsformacji w krajach Europy Srodkowowschodn icj w 1998 r. Zród/o: opracowanie własne na podstawie: Tra/l.~itiQI1 RCfmrt .... Pom imo t rudności, w i ększość omawianych krajów osiąg n ę ła pos t ę p w budowie podstaw gospodarki o nastawieniu rynkowym . Czynn iki det erminują ce ten pos t ę p są róż n e w poszczególnych krajach. W większośc i z nich częśc i owo pokona no licznie wyslęp uj :łce trudności, pon ieważ rządy, mimo różnej orientacji pol itycznej. konsekwentnie a n gażowa ł y s i ę w przeprowadzanie reform rynkowych. Ź ródeł tego zaang a żowania moż na d oszuk iwać s i ę w wynik.tiącym z p rzes ł a n e k historycznych i kulturowych dą że niu do wdrożenia zasad gospodark i ryn kowej, c h ęci przystąpi e nia do Unii Europejskiej. silnego s połecznego poparcia dla konty nuacji reform i dynamiki niektórych demokrat ycznych instytucji, p rzec i wdzia ł ającyc h nadu życio m wład zy pań st wowej i róż n yc h grup nacisku ..

(9) ·, Głównym i przeszkodami w pokonywaniu wyzwali związanych z kolejnymi ctapa mi transformacj i były skutki presji fiskalnej , trudno śc i na rynkach walutowych i kryzysy bankowel. Kryzysy ekonomiczne częSIO wywolywa ly wcześniejsze wybory do organów ustawodawczych i zmiany rząd ów, pn:elamuj,}c tym samym zaistniałe impasy i usuwając prleszkody wpływające na hamowanie reform .. Wydaje s i ę. że presja fi skalna odeg rała ro l ę w skłanianiu paristwa do przeprowadza nia prywatyzacji i rozpisywan iu mi ędzy n arodowych przetargów na inwestorów strategicznyc h, co zw i ę k sz ało tak potrzebne dochody budżetowe. M ot ywowa ło to wiele rzą dów do zwiększania ud z iału sek tora prywatnego w infrastruk turze. W d z i ałaniach tego typu częs to konieczny był większy wysiłek. zmierzający do wprowadzania zintegrowanego zarządzania w du życ h przedsiebiorstwach. a także podnoszenia ich atrakcyjnośc i dla krajow ych i zagra nicznych inwestorów. Podobnie uwarunkowania fiska lne s kłanial y niek tó re rZ~ldy do ograniczania subsydiów rZ~ldowych i wspierania restruktu ryzacji poprlez likwidacje przeds i ębiorstw, w przec iwie ń s t wie do kosztownego zwa lniania pracowników i wypłaca nia im odpraw. Wie ksze trudnośc i pojawiał y s i ę podczas kryzysów w systemach bankowych i walutowych. W drug iej po łowic łat 90. wystąp ił y poważ n e problemy w systemie bankowym w Estonii i na Litwie,jednak podjęt e skuteczne działania zapobiegawcze doprowadzi ly do usprawnienia funkcjonowania ureg ul owań prawnych i urgan izacyj nych tych systemów. Kryzys bankowy w Republice Czesk iej w 1997 r. sk ł o nił rzą d do prleprowadzenia długo opóź ni anej prywatyzacji w tym sektorze i reform na rynkach ubezp i eczeń, e liminując tym sa mym l.1leżności mi ę d zy ban kami. runduszami inwestycyjnymi i du ży mi przed s iębiorstwami . które utrudniał y postep w przeprowadza niu reform zintegrowanego zarl.ądzania i restrukturyzacji przedsiębiorstw. Re a s umują c m oż na stwierdzić, że końcow y. erekt procesów transrormacyj nych jest i będ z ie zapewne różny w różnyc h krajach w takim stopniu, VI jakim różna była ich droga od socja li zmu do kapitali zmu . Niektórzy uwa ż aj::) nawet, że kraje t r ansro rmujące swe gospodarki mogą w przysz ło śc i jeszcze bard ziej różn i ć się od siebie pod wzglę dem os iągniętego poziomu życ ia , aspiracji gospodarczych. zastosowanych rozwiązań prawnych i ekonomicznych, pon i ewa ż tra nsrormacja wskazuje wiele możliwości instytucjona lnego, gospodarczego i kulturowego rozwoju 2 .. j. Por. A. Dm7.cn. V. Grilli. The 8enefll o! Crise.f for Ecollomic Reform. "The Arnerican. Economic Re vicw" 1999. vo1. 83. nr 33, s. 598- 607. l G . Kołodko. Oli ~'zllkll dll tempii. Ekmrlllllia ; po/iryk(l transformacji. Poltext. Wa rsr.-lIwa 1999. s. 320..

(10) , ,Agata. literatura Balcerowicz L.. 800 dni: Szok kontrolowany, BGW, Warszawa 1992. B1anchard O" The Ecol/omicJ of Poslcommllnisl TramiiiolI, Oxford Univcrsity Prcss. New York 1997. Drazen A.,Grilli V.. The 8enefil ofCeriJeJfor Eecollomic Refo rm. "ThcAmcrican Eeonomie Rcvicw" 1999. vol. 83, nr 33. EIster J" Offc c., Instifllljol/a! Design in Po.\·lcom ll!lll!i~·t Societie.f: Reb/lildillg flw Ship at Sea. Cumbridge University Press, Cambridge 1998. Frelek R., Pierw.ft)'ch pięć /al trwBform(l(.,ji sy.\·temowej w krajach Grupy Wy.\'zehradzkiej, PAN. Instytut Nauk Ekonomicznych. z. 22, Warszawa 1995, Frydman R" Rapaczyński A., Murphy K., Kompcja )\I ~:\IIiecie pokomullistycznYIII . .. Rzeczpospolita". 14 10 1999. KoiodkoG .. Od Jwkll do /erapii. Eko"omicl i polityka rramformacji. Poltexl. Warszawa 1999. Lav ignc M., The ECOl1omics ofTrallSiliol1. From S()ciali.~, Ecol/omy 10 Mark ei Ecol1omy. Chatham. M;lcmillan. Kent 1995. Mobius lM., O" Emergillg Markeb·. Pitman Publ. . London 1996. TransitiolI Report /998. Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju, Londyn 1998.. Advance m e nt o, th e Economic Trans'ormation Processes in Ce ntral and Eastern Europe in the Lałe 1990s _ An Att e mpł to Appraise the Stałe o, Affairs Thc paper is an .. !tcmpl lo appraisc Ihc degree or advancement of lran sformalion processcs in Central and EaSlern Europe. The sludies havc covercd Poland . Czcch RepubJic, Slovakia, I-lungary. Lilhuania . Lalvia. Estonia. Slovenia. Cro:uia. Macedonia. Bosnia -Hcr1.cgovina. Moldova. Bulgaria. Roman ia. Russia. Ukra ine, Belarus and Albania. The analysis has been carricd out on Ihe basis of the cstimate made by Ihe World Bank . The following spheres of cconomic aclivities have bcen assesscd : privatizalion or I:!rgc and smali enterpriscs. business management and reslrucluring. libcraliz3tion of prices. dOllleslic Bnd forcign !radc. implcmcntalion ot' Ihe compelilion policy, bank ing system reform. sccurily markels. On the basis or Ihe appraisal of Ihe individual sphcres of aClivilies, made by Europcan Bank for Rcconslruction and Dcvelopmcnl. an aggrcgalc indcJ( for the evaluation of [he deg rce of advancemcnt or Iransformation proccsscs in Ihe invesligaled count rics has bcell workcd oul ..

(11)