Postępy Astronomii 1989-1990

'/y/$

POSTĘPY

ASTRONOMII

C Z A S O P I S M O

POŚW IĘCONE

UPOW SZECHNIANIU

W IEDZY

ASTRONOMICZNEJ

PTA

TOM

X X X V II/X X X V III

STYCZEŃ 1989 — GRUDZIEŃ 1990

POLSKIE TOWARZYSTWO

ASTRONOMICZNE

POSTĘPY

ASTRONOMII

K W A R T A L N I K

TOM XXXVII/XXXVIII

STYCZEŃ 1989 — GRUDZIEŃ 1990

WARSZAWA 1991

KOLEGIUM R ED A K CY JN E

Bożena Czerny, W arszawa

Jo an n a Mikołajewska, Toruń

Adres Redakcji: 00-716 Warszawa, ul. B artycka 18

C entrum Astronom iczne im. M. K opernika (PAN)

WYDAWANE Z ZASIIKU P O LSK IEJ A K A D EM II NAUK

OD REDAKCJI

Postępy Astronom ii Tom X X X V I l / X X X V I II (1989/1990)

Kwartalnik „Postępy Astronom ii” ukazuje się od 1953 roku jako oficjalny organ Polskiego Towarzystwa Astronomicznego. Dotowany przez Polską Akademię Nauk, a wydawany przez Państwowe W ydaw nictwo Naukowe ukazywał się regularnie, choć w skromnej szacie graficznej i nakładzie zaledwie kilkuset egzemplarzy. Artykuły przeglądowe publikowane w „Postępach Astronom ii” były wymieniane w „Astronom y & Astrophysics Abstracts" jako publikacje.

Pod koniec lat osiemdziesiątych przyszła jednak pora na zmianę. Dotacje przestały po­ krywać rosnące koszty wydawnicze; narastało opóźnienie w wydawaniu pisma.

W tej sytuacji nowa Redakcja, powołana przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Astronom icznego decyzją z dnia 13 listopada 1990 r. zdecydowała się wprowadzić radykalne zmiany.

Po pierwsze, trzeba było zrezygnować z tradycyjnego i kosztownego procesu wydawniczego oferowanego przez P W N . O d stycznia 1991 roku pismo jest wydawane w oparciu o skład kom­ puterowy (przygotowywany przez Redakcję), przekazywany bezpośrednio do drukarni. Obecny zaległy numer reprezentuje fazę przejściową.

Po drugie, aby w przyszłości móc zmniejszyć uzależnienie pisma od dotacji, należało zwiększyć nakład pisma do kilku tysięcy egzemplarzy. To z kolei wym agło podniesienia jego atrakcyjności. O d 1991 roku pismo ma kolorową okładkę i kolorową wkładkę, a zamieszczane materiały są mniej specjalistyczne, a bardziej przeglądowe. W ten sposób powracamy do pier­ wotnej idei przewodniej uwidocznionej na okładce „Postępów Astronom ii". Nie oznacza to wcale obniżenia rangi pisma: streszczenia (w j. angielskim) głównych artykułów z danego numeru nadal będą zamieszczane w „Astronom y & Astrophysics Abstracts".

„Postępy Astronom ii” w nowej szacie ukazują się regularnie, natomiast dwuletnie już w tej chwili opóźnienie nie pozostawiło nam innego wyjścia niż wydanie tego właśnie zbiorczego nu­ meru, formalnie zapełniającego powstałą lukę. Num er X X X V I I/ X X X V I II obejmuje zatem pełny dwuletni okres (1988 — 1989) i ze względu na koszty zawiera niewiele treści. Przepraszamy i m amy nadzieję, że nowe numery „Postępów Astronom ii” zrekompensują to całkowicie.

W szystkich stałych Czytelników i prenumeratorów pisma gorąco zachęcamy do czytania „nowych" „Postępów” . Jeszcze teraz można zaprenumerować rocznik 1991, w cenie 36 000 złotych, przekazując tę kwotę na konto Polskiego Towarzystwa Astronom icznego; wzór odpo­ wiedniego przekazu bankowego znajduje się na następnej stronie.

Autorów zachęcamy do pisania *. M a m y nadzieję, że większy nakład pisma i szerszy jego zasięg stanowić będą dodatkową motywację dla tych wszystkich, którym losy astronomii w Polsce nie są obojętne; „Postępy Astronom ii" docierają teraz także do szkół średnich, a więc do przyszłych studentów astronomii.

Najlepszą ilustracją zmian, jakim już podległy „Postępy Astronom ii" są dwa numery z 1991 roku, z których pierwszy od dawna jest już w rękach Czytelników, a drugi lada dzień opuści drukarnię. M a m y nadzieję, że współpraca całego środowiska astronomów polskich zaowocuje dalszymi zmianami na lepsze, tak, abyśm y mogli być dumni z naszego Pisma.

W arszawa i Toruń, maj 1991 r.

* Materiały nadesłane w poprzednich latach staramy się wykorzystać, choć zmiana profilu pisma trochę to utrudnia.

D la w pła t na ra chu nki w in ny ch b an k ac h

Pokwitowanie dla wpłacającego z ł

...

Odcinek dla posiadacza rachunku Odcinek dla banku z ł ... w p ł a c a j ą c y ...

e

■

3 .

...

w p ł a c a j ą c y ...

s

•g

...

c 3

1

...

3 «

0*3

...

.

...

&i

...

na

«

r'^

„

Postępy Astronom ii"

■

f * Polskie Towarzystwo Astronomiczne

^ g

Bartycka 18

Q c 00-716 Warszawa

na

„

r~k

„Postępy Astronom ii”

■

§ „ Polskie Towarzystwo Astronomiczne

3 * Bartycka 18

Q e 00-716 Warszawa

na

4

r‘ k

„Postępy Astronom ii"

-o „ Polskie Towarzystwo Astronomiczne

3 ^ Bartycka 18

o = 00-716 Warszawa

nazwa B A N K G DAŃ SK I

U IV Oddział w Warszawie

r-L 300009-6536-132

nazwa B A N K G D A Ń SK I

IV Oddział w Warszawie

r-ku 300009-6536-132

nazwa B A N K G D A Ń SK I

IV Oddział w Warszawie

r-ku 300009-6536-132

_

Pobrano & opłatę

E

_ Pobrano <u opłatę

E

...

I

E ...

Pobrano opłatę

7

ł

-

PodDił Drznmuiacezo *1

...

~ rodtxs Di-zvimuiaceio ... •g Podpis przyjmującego

N a w szystkich częściach b la n k ie tu n a le ży w pi­ sać czytelnie a tra m e n te m , d łu g o p isem lu b p i­ sm em m aszynow ym jed n a k o w o k w o tę cy fra­ m i, im ię i nazw isko w p łacając eg o , je g o a d ­ res, siedzibę o d d ziału b a n k u , w k tó r y m p ro ­ w adzony je s t ra c h u n e k o ra z n u m e r i nazw ę teg o ra ch u n k u .

R odzaj zobow iązania:

Zamówienie (prenumerata) na następujące numery „ Postępów Astronom ii" w roku 1991 (niepotrzebne skreślić):

1

-

2

“

3

“

4

razem: __________________ zł. S y m b o l p la n u kasow ego 5-31-4020/1 Z am . 9 3 8 /S W A -G k zam . z 29.IH .9 0 D IA /9 0 1 0 9 /9 0 W ic P M alb o rk

B a n k n ie o d p o w ia d a z a treś ć k o resp o n d en cji po ch o d zącej o d osób trze cic h

Z a s k u tk i w ynikłe z m ylnego w y p ełn ien ia b la n k ie tu p o n o si o d pow iedzialność w yłącznie

w p łacający.

Z PRACOWNI I OBSERWATORIÓW

Postępy Astronomii T o m XXXVII/XXXVIII (1989/1990)

OSOBLIWOŚCI KRZYWEJ BLASKU KOMETY HALLEYA (1986 III) K. I. C Z U R I U M O W

Obserwatorium Astronomiczne Kijowskiego Uniwersytetu Państwowego

W. S. F I Ł 0 N I E N K 0 PTP UEM, Charków, ZSRR (Otrzymano 19 grudnia 19B8 r.)

S t r e s z c z e n i e - N a podstawie obserwacji IHW oraz radzieckich wyznaczono jasności średnie komety Halleya oraz jej krzywą blasku. Wykryto zmiany jasności w okresie ok. 1 i 8 dni, cztery rozbłyski i kilka nieciągłości w tempie zmian jasności.

OCOEEHHOCTH KPHBOtt EJIECKA KOMETU TAJUIEH (1986 I I I ) . K. H. H y p 10 u 0 B,

OCOEEHHOCTH KPHBOfl EJIECKA KOMETU TAJUIEH (1986 I I I ) . K. H. H y p n u o B, B. C. $ K J i 0 H e H K 0. C o x e p x a H H e - Ha ochobbhhh HaC jno^eHuM IHW h

coBeTCKHX onpe^eJieHo cpeflmoio jipicocTb KoueiM rajuiea h ee KpHByio Caecica. OÓHapyaceHo

H3MeHeHHH HpKOCTH C nepHOflOM O K . 1 H 8 AHeił, HeTbipe BCnaeCKH H HeCKOJIbKO CKa^KOB len n a HSMeueHHft h pko c th.

PECULIARITIES OF THE HALLEY’S COMET LIGHT CURVE. S u m m a r y : Mean brightness and light curve of Hailey’s comet was estimated on a basis of IHW and soviet observations. Changes of bright­ ness with the period of 1 and 8 days were found as well as four flashes and some discontinuities in changes of brightness rate.

1. KRZYWA BLASKU WEDŁUG DANYCH IHW

Wizualne obserwacje fotometryczne komety Halleya zostały włączone, jako samodzielne zadanie, do programu International Hailey Watch (IHW). Kometa Halleya podczas swego kolejnego pojawienia była obserwowana metodami wizualnymi na rekordowo dużym odcinku jej orbity. Jedna z pierwszych wi­ zualnych ocen jasności została wykonana w dniu 21 lipca 1985 r., kiedy kometa znajdowała się w

8 Z pracowni i obserwatoriów

ległości r = 3.23 j.a., jedna z ostatnich - 17 czerwca 1987 r. kiedy kometa oddaliła się na od­ ległość r = 6.00 j.a. Podczas poprzedniego pojawienia w 1910 r. interwał obserwacji wizualnych był znacznie krótszy: r zmieniało się w granicach od 2.75 do 0.59 i 1.61 j.a.

Rys. 1. Krzywa blasku komety Halleya (przed peryhelium)

30 2 12 22 1 4020 30 102030 9 49 29 9 19 2B 8 16 i i 7r r i i

-1306

Rys. 2. Krzywa blasku komety Halleya (po peryhelium)

W celu wykreślenia krzywej blasku i określenia parametrów fotometrycznych komety Halleya (1986 III) wykorzystaliśmy 4140 wizualnych ocen jasności opublikowanych w „The International Comet Quar­ terly" oraz w „IAU Circulars". Wszystkie obserwacje zostały zredukowane do standardowej apertury 6.78 cm. Krzywą blasku, uzyskaną z tych obserwacji, przedstawiają rys. 1-3. Wyraźnie jest zauważal­ na asymetria części krzywej przed i po peryhelium, czego przyczyną jest zmiana parametrów

fotome-Z pracowni i obserwatoriów 9

4.0 4.5 SO r(a.u) _ss 6.0

* ' 49BG *" III -1987IV .vr

Rys. 3. Krzywa blasku komety Halleya (po peryhelium - cd.)

trycznych po przejściu komety przez peryhelium. Równie wyraźnie jest widoczna zmiana parametrów fotometrycznych na fragmencie krzywej odpowiadającej obserwacjom z okresu 1986.10.18 - 1987.01.10 (2.11 - 0.87 j.a.). Charakterystyczną osobliwością krzywej blasku jest względnie mała aktywność rozbłysków: właściwie można zauważyć zaledwie kilka rozbłysków. Gest to prawdopodobnie związane z tym, że obecne pojawienie komety Halleya przypadło na minimum aktywności słonecznej, średnia war­ tość wielkości absolutnej komety do jej przejścia przez peryhelium wynosiła = 5.16 - 0.07 mag (na poziomie ufności 0 6= 0.9), a po przejściu przez peryhelium wynosiła H^g = 3.19 - 0.09 mag (ot = = 0.9). Parametry fotometryczne (tab. 1) zostały obliczone metodą opisaną przez F i ł o n i e n

-T a b e l a 1

Parametry fotometryczne komety Halleya

Data r j.a. Hy (mag) n N 1986 III 3.23 - 0.65 4.90 - 0.09 5.16 - 0.31 2111 przed 1910 II 2.76 - 0.59 5.49 0.07 5.15 0.10 104 peryhelium 1986 III 0.60 - 6.06 4.00 0.06 3.01 0.14 2030 po 1910 II 0.59 - 1.61 5.44 0.05 2.70 0.17 148 peryhelium

k ę (1987) i określają minimalną krzywą blasku, tj. krzywą wolną od wpływów rozbłysków (rys. 1- -3). W tab. 1 zostały zacytowane, dla porównania, parametry fotometryczne z pojawienia komety w 1910 r. ( M o r r i s i G r e e n 1981). Porównanie pokazuje, że podczas poprzedniego poja­ wienia kometa była o ok. 0.5 mag słabsza niż w 1986 r. (przed peryhelium) i o ok. 1.5 mag słabsza po peryhelium, lecz prędkość narastania i zmniejszania się jasności (opisywana przez parametr n) jest praktycznie jednakowa w obu przypadkach. Na krzywej blasku dość wyraźnie są widoczne cztery rozbłyski, których charakterystyki podano w tab. 2.

10 Z pracowni i obserwatoriów T a b e l a 2 Rozbłyski komety Halleya

Data maksimum Amplituda Data maksimum Amplituda 1985.07.29 1985.11.06 1.5 mag 2.0 1986.04.18 1986.07.25 1.0 mag 2.0

2. KRZYWA BLASKU WEDŁUG OBSERWACJI WIZUALNYCH W ZSRR

Jednym z ważnych zadań Radzieckiego Programu Naziemnych Obserwacji Komety Halleya w latach 1985-1986 było uzyskanie ciągłych i długotrwałych szeregów ocen wizualnej jasności komety. Zadanie to, dzięki wysiłkom organizacyjnym i koordynacyjnym, zostało wykonane pomimo niesprzyjających wa­ runków obserwacyjnych. W obserwacjach wizualnych komety Halleya wzięło udział ponad 80 obserwato­ rów, którzy wykonali 810 ocen jasności komety od 24 sierpnia 1985 r. do 3 czerwca 1986 r., w in­ terwale odległości heliocentrycznych Zlr « 2 . 8 4 ■> 0.68 j.a. (przed peryhelium) i/Ir 0.69- 2.11 j.a. (po peryhelium). W dniu 24 sierpnia 1985 r. jako pierwsi w ZSRR kometę Halleya obserwowali wizual­ nie: N. N. Kisielów, G. P. Czernowa, N. N. Kisielów jun. i S. Piankow, za pomocą 1 m teleskopu Zeissa w obserwatorium „Sangłok" IAF Akademii Nauk Tadżyckich SRR. Pierwszą ocenę wizualną jasno­ ści komety wykonali w dniu 23 sierpnia 1985 r. w tym samym obserwatorium P. W. Szczegłow, N. N.

Ki-/

sielow i K. I. Czuriumow (mj ~ 15.0 - 15.5 mag; D = 7"). Najwięcej ocen wielkości m^ wykonali: K. I. Czuriumow (134), W. G. Mormyl (99), W. A. i W. I. Zagajnowowie (92), K. T. Czernis (33), Ju. W. Niestierow (22), A. N. Szyrokow (17), W. A. Gołubiew (15), N. N. Kisielów (12 w Boliwii). Wszystkie, zebrane w Centrum Koordynacyjnym, oceny jasności komety Halleya zostały zredukowane do standardowej apertury ( F i ł o n i e n k o 1987). Ostatecznie otrzymano następujące wartości pa­ rametrów fotometrycznych:

przed peryhelium H^g = 5.30-0.10 mag (ot= 0.9), H^ = 5.15^0.05 mag, n = 5.11^0.21; po peryhelium H^q = 3.78^0.12 mag (<x= 0.9), Hy = 4.05^0.11 mag, m = 3.32^0.48.

Chociaż przypadkowe błędy obserwacji, określone średnimi kwadratowymi odchyłkami, są niewiel­ kie - z porównania otrzymanych parametrów z parametrami ustalonymi z ocen obserwatorów zagranicz­ nych (rys. 1-3) wynika, że istnieją systematyczne różnice między radzieckimi a zagranicznymi dany­ mi. Według ocen radzieckich jasność komety była o 0.3 mag mniejsza. Jak wykazała analiza materiału obserwacyjnego, główną przyczyną tego błędu systematycznego było to, że większość obserwacji zosta­ ła wykonana przez mało doświadczonych obserwatorów - niektórzy z nich w ogóle po raz pierwszy prze­ prowadzali obserwacje komet. Oprócz tego większość obserwatorów stosowała metodę Bachariewa-Bob- rownikowa-Wsiechswiatskiego. Z powodu małej jasności zewnętrznych części pozaogniskowego obrazu ko­ mety niedoświadczony obserwator był skłonny rozogniskowywać obraz nie do jednakowych mniej więcej średnic pozaogniskowych obrazów gwiazd i komety, ale do pewnej pośredniej wielkości, kiedy to średnica obrazu gwiazdy jest jeszcze mniejsza od średnicy obrazu komety, lecz obserwatorowi wyda­ je się, że są one już sobie równe. Oznacza to, iż faktycznie jest oceniana jasność tylko bardziej jasnej centralnej części komety. W efekcie ocena różnicowa jasności zostaje zawyżona, a jasność komety zaniżona w porównaniu z jej rzeczywistą jasnością. Natomiast oceny doświadczonych obserwa­ torów (W. A. Gołubiewa, W. G. Mormyla, K. T. Czernisa i in.), wolne od tego błędu, praktycznie są zgodne z ocenami takich doświadczonych obserwatorów zagranicznych Jak. J. Bartle, Ch. Morris, D. Green i in. Niektórzy obserwatorzy, w tym nawet doświadczeni stosowali niekiedy metodę Sidgwi- ka i Morrisa, najwyraźniej nie zgłębiwszy dostatecznie jej specyfiki, która wymaga uprzedniego dłu­ gotrwałego treningu. To również doprowadzało do zaniżenia jasności komety.

Z pracowni i obserwatoriów 11 rfaa) Tjj 2 5 £ 0 4.S W 0.53 iO * 5 2 0 i i 3 ■ł 5 7

a

u

Rys. 4. Krzywa blasku komety Halleya wg radzieckich obserwacji wizualnych

Rysunek 4 przedstawia wyniki wizualnych obserwacji komety Halleya w ZSRR, a także minimalną krzywą teoretyczną wyznaczoną dla zacytowanych powyżej wartości i n. Krzywa ta powtarza wszyst­ kie podstawowe osobliwości krzywej na rys. 1-3. Jednakże na niej bardziej wyraźnie przejawia się następująca ciekawa osobliwość: kwaziperiodyczne zmiany jasności na fragmencie krzywej odpowiada­ jącej obserwacjom w interwale 1985.11.28 - 1986.01.24. Okres tych zmian wynosi ok. 8 dób, co jest wielkością zbliżoną do okresu rotacji jądra komety, który został wyznaczony na podstawie wąskopas­ mowych obserwacji fotoelektrycznych i wynosi 7.4 doby ( M i l l i s i S c h l e i c h e r 1986).

3. KRÓTKOTRWALE ZMIANY JASNOŚCI KOMETY HALLEYA

Zorganizowanie w ramach IHW sieci obserwacji wizualnych obejmującej półkulę wschodnią i za­ chodnią, a także scentralizowane gromadzenie wyników obserwacji, umożliwiło otrzymanie unikatowego zbioru danych o jasności wizualnej komety opublikowanego następnie w „The International Comet Quarterly". W określonych interwałach obserwacji jasność komety była oceniana praktycznie przez ca­ łą dobę przez wielu obserwatorów. Dlatego też stało się możliwe uzyskanie w pewnych interwałach ob­ serwacji wiarygodnej, wielkoskalowej w czasie, krzywej blasku. Jedną z takich krzywych przedstawia rys. 5. fftrzymano ją ze zredukowanych do standardowej apertury uśrednionych ocen integralnej wizu­ alnej jasności komety za okres od 4 do 12 grudnia 1985 r. Jak widać z rys. 5, jasność komety zmie­ niała się periodycznie z amplitudą 1 - 1 . 5 mag w czasie ok. 24^. Zmiany jasności w takim samym okresie zostały również odkryte w wyniku obserwacji fotoelektrycznych komety w dniach od 13 do 18 stycznia 1986 r. ( G o r a y a i in. 1987). Interpretuje się je jako wynik obrotu z okresem 48h jądra komety o elipsoidalnym kształcie. Jest to wynik zbliżony do danych otrzymanych dzięki sondom kosmicznym VEGA i „Giotto". W ten sposób okazało się możliwe otrzymywanie cennej informacji o ro­ tacji jąder kometarnych na podstawie prostych, lecz dokładnych i systematycznych wizualnych obser­ wacji integralnej jasności komet.

12 Z pracowni i obserwatoriów

5

6

7

Rys. 5. Krótkookresowe zmiany blasku komety Halleya 4 5 6 7 8 9 40 44 42

Grudzień 4985 r.

4. ZMIANY PARAMETRÓW FOTOMETRYCZNYCH KOMETY HALLEYA

Po przeprowadzeniu analizy krzywej blasku komety Halleya (rys. 1-3) autorzy wykryli bardzo wyraźną zmianę parametrów fotometrycznych komety na części krzywej odpowiadającej obserwacjom

Z pr ac ow ni i ob s e r w a t o r i ó w

14 Z pracowni i obserwatoriów

Rys. 8. Zależność parametru n od log r (przed peryhelium)

Z pracowni obserwatoriów 15 mety przed jej przejściem przez peryhelium ( A r X. 2.2 - 0.9 j.a.). Podobne wyniki, lecz na skrom­ niejszym materiale obserwacyjnym, uzyskali autorzy zagraniczni ( M o r r i s 1986; G r e e n 1987). W celu bardziej szczegółowego zbadania tego problemu wykreślono krzywą blasku we współrzęd­ nych [log r, m l (rys. 6, 7). Wykorzystano 4140 wizualnych ocen jasności, jak w przypadku rys. 1-3. Analiza tej krzywej wykazała, że następowały liczne zmiany parametrów fotometrycznych komety, za­ równo przed jej przejściem przed peryhelium, jak i po przejściu przez peryhelium. Parametr n zmie­ niał się dyskretnie, pozostając stałym do następnej gwałtownej zmiany. Przed peryhelium parametry zmieniały swoją wartość 5 razy, po peryhelium - 6 razy. Dla każdego odcinka, gdzie n było stałe, określano oraz n. Ich wielkości są zestawione w tab. 3, a zmiany parametru n od log r są przed­ stawione na rys. 8 i 9, gdzie pionowe kreski obrazują błąd wyznaczenia n. Zależność n od log r nie jest monotoniczna, przy czym istnieje regularna powtarzalność odcinków zwiększania i zmniej­ szania się n, zarówno przed jak i po peryhelium. Zestawienie obu zależności na jednym histogramie (rys. 10) pokazuje, że zmiany n przed i po peryhelium zachodziły praktycznie dla jednych i tych samych odległości heliocentrycznych, lecz miały przeciwny znak, co jest oczywiste, jeśli założyć,

T a b e l a 3 Wielkości ^log r, H , n Przedział i A log r H y n Przed peryhelium I 0.510 - 0.400 6.65 i 0.42 1.80 - 0.38 II 0.400 - 0.250 3.36 0.27 7.13 0.34 III 0.250 - 0.165 4.59 0.35 4.80 0.66 IV 0.165 - 0.045 4.17 0.21 6.33 0.88 V 0.045 - -0.030 4.56 0.07 2.47 1.12 VI -0.030 - -0.180 4.62 0.12 3.15 0.39 Po peryhelium I -0.220 - -0.025 3.54 0.07 1.11 0.21 II -0.025 - 0.050 3.91 0.05 4.22 0.66 III 0.050 - 0.150 4.22 0.16 1.54 0.66 IV 0.150 - 0.260 3.27 0.27 4.17 0.52 V 0.260 - 0.320 5.68 0.84 0.53 1.15 VI 0.320 - 0.470 1.70 0.38 5.63 0.39 VII 0.580 - 0.730 0.88 - 0.58 4.85 - 0.35

że na każdym odcinku n = const przed peryhelium i na odpowiadającym mu odcinku po peryhelium dzia­ łały te same mechanizmy powodujące obserwowane intensywności promieniowania komy, ponieważ mechanizm powodujący zwiększanie się prędkości narastania jasności przed peryhelium będzie spowalniał odpo­ wiednio jej spadek po peryhelium. Odległości heliocentryczne, na których zachodziły zmiany parame­ tru n są niemal takie same (pokazano to strzałkami na rys. 10), jak odległości, na których zacho­ dziły charakterystyczne zmiany w widmach komet: pojawienie się pasm cyjanu, Cj, NHj, pasm Swana, zmiany względnej intensywności emisji C-j/CN, CN/CN, CN/C2 ( D o b r o w o l s k i j 1966). Odkryte zmiany parametru n są przypuszczalnie związane ze składem chemicznym materii jądra kometarnego. W ramach hipotezy zaproponowanej przez N a z a r c z u k i S z u l m a n a (1984), obli­ czono stosunki ciepła właściwego materii » n ^ / n ^ na sąsiadujących ze sobą odcinkach i oraz i+1 zależności przedstawionej na rys. 8 i 9 dla gałęzi krzywej blasku przed i po peryhelium

16 Z pracowni i obserwatoriów

Rys. 10. Wspólna zależność parametru n od log r

(tab. 4). Okazało się, że te stosunki na odpowiednich odcinkach log r przed i po peryhelium są sobie praktycznie równe w granicach błędów obliczeń. Oznacza to, że obserwowana zależnośó n od log r może być wynikiem zmian ciepła właściwego parowania sublimujących, na danych interwałach od­ ległości heliocentrycznych, materii jądra, a - co za tym idzie - wynikiem zmian jej składu che­ micznego.

T a b e l a 4

Stosunki ciepła właściwego parowania

Przedziały i V Bi+ l przed peryhelium Przedziały i V B i+ i po peryhelium I - II 0.25 - 0.05 V - VI 0.10 i 0.22 II - III 1.5 0.2 IV - V 8 17 III - IV 0.8 0.2 III - IV 0.4 0.2 IV - V 2.6 1.2 II - III 2.7 1.3 V - VI 0.8 - 0.4 I - I I 0.3 i 0.1

Z pracowni i obserwatoriów 17 LITERATURA

D o b r o w o l s k i ] 0 . W ., 1966, Komiety. Wyd. „Nauka", Moskwa. F i ł o n i e n k o W. S . , 1987, Kom. C i r ., Nr 358.

G o r a y a P. S . , W a h a b Uddin, S r i v a s t a v a R. K ., 1987, Earth, Moon and Planets, 38 , Nr 53-58. G r e e n D. W. E . , 1987, ICQ, 9 , Nr 2. M i l l i s R . L . , S c h l e i c h e r D . C . , 1986, Nature, 3 2 4 . M o r r i s C h . S . , 1986, IHW Newsletter, Nr 9. M o r r i s Ch. S. , G r e e n D. W. E . , 1981, ICQ, 2> Nr s - 100-103. N a z a r c z u k G. N. , S z u l m a n L. M ., 1984, Komiety i mietieory, Nr 3 5 , s . 19-28.

KRONIKA

Postępy Astronomii Tom X X X V II/ X X X V III (1989/1990)

S P R A W O Z D A N IE Z D Z IA Ł A LN O Ś C I Z A R Z A D U G Ł Ó W N E G O P O L S K IE G O T O W A R Z Y S T W A A S T R O N O M IC Z N E G O ZA O K R E S

OD 18 W R Z E Ś N IA 1981 R. DO 21 W R Z E Ś N IA 1989 R.

S P R A W Y O S O B O W E I O R G A N IZ A C Y JN E

W alne Zebranie członków Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, które obradowało w dniu 18 września 1987 r. w Gdańsku, wybrało prezesem Towarzystwa Jerzego Stodółkiewicza, wiceprezesem Ro­ berta Głębockiego, członkami Zarządu Głównego Jana Hanasza, Zygmunta Turłę i Marka Urbanika oraz zastępcami członków Zarządu Adama Michalca i Krzysztofa Ziółkowskiego. Podczas pierwszego posie­ dzenia Zarządu w dniu 18 września 1978 r. Prezes, działając na mocy Regulaminu Zarządu Głównego PT A , powołał w poczet członków Zarządu obu zastępców członków Zarządu. Funkcję sekretarza Zarząd powierzył K. Ziółkowskiemu, a skarbnika J . Hanaszowi.

W dniu 26 lipca 1988 r. zmarł Prezes PT A ; działalnością Towarzystwa kierował więc odtąd W icepre­ zes. Śmierć ś.p. Jerzego Stodółkiewicza wstrząsnęła całą społecznością astronomiczną; odszedł bowiem w sile wieku nie tylko nasz długoletni Prezes i wielki przyjaciel, ale także wybitny uczony oraz mądry, odważny i bezkompromisowy organizator życia naukowego. Chcąc uczcić pamięć tego Wspaniałego Człowieka Zarząd Główny PT A podjął propozycję grona najbliższych przyjaciół Jurka wybicia specjal­ nego medalu Jemu poświęconego. Poparcie tej inicjatywy przez wielu członków naszego Towarzystwa umożliwiło jej realizację i wręczenie medalu - wykonanego przez artystę plastyka Ewę Olszewską-Borys - Małżonce J. Stodółkiewicza podczas otwarcia X X IV Zjazdu PT A w dniu 19 września 1989 r.

W okresie sprawozdawczym zmarli ponadto: członek honorowy Polskiego Towarzystwa Astronomicz­ nego Eugeniusz Rybka (8 grudnia 1988 r.), wieloletni przewodniczący Komisji Rewizyjnej PT A Maciej Bielicki (27 listopada 1988 r.) oraz były członek naszego Towarzystwa Ireneusz Domiński (23 maja 1988

r ) ’

Polskie Towarzystwo Astronomiczne zrzesza obecnie 256 osób. W okresie od poprzedniego Walnego Zebrania Zarząd Główny skreślił z listy 10 oraz przyjął w poczet członków PT A 15 osób. Nowymi członkami Towarzystwa, których serdecznie witamy w naszym gronie, są: Marek Biesiada, Lucyna Chudczer, Ewa Kiszkurno-Koziej, Wiesław Kosek, Jerzy Krzesiński, Marceli Krogulec, Bogusław Kulesza, Aleksandra Nagrabska, Jolanta Nastula, Andrzej Niedzielski, Jacek Papaj, Andrzej Pigulski, Waldemar Puszkarz, Stanisław Ryś i M ichał Tomczak.

Omawiając sprawy osobowe Towarzystwa nie można pominąć wysiłków szczególnie Prezesa J. Stodółkiewicza, a także Zarządu, w obronie jednego z naszych kolegów od lat krzywdzonego pozbawie­ niem możliwości wykonywania zawodu nauczyciela. Niestety wszystkie interwencje, nawet u ówczesnego Przewodniczącego Rady Państwa, pozostawały bez echa. I dopiero zmiana klimatu politycznego na wiosnę tego roku przyniosła pozytywne rozwiązanie tej jakże bolesnej sprawy.

Zarząd Główny odbył w okresie sprawozdawczym 9 protokołowanych posiedzeń, w których uczest­ niczyli przedstawiciele Komisji Rewizyjnej. Towarzystwo zatrudnia dwie osoby w wymiarze 1/2 etatu: kierownika biura i główną księgową.

S Z K O Ł Y , W Y K Ł A D Y , S E M IN A R IA

W okresie sprawozdawczym kontynuowano prowadzenie tzw. wykładów PT A . W każdym roku akademickim podczas trzech trzydniowych spotkań kilkudziesięciu osób w Centrum Astronomicznym im. M. Kopernika w Warszawie zostały wygłoszone następujące cykle wykładów:

W roku akademickim 1987/1988 - S. Grzędzielski „Magnetosfery planet", - Z. Turło „Detektory elektroniczne promieniowania” ,

El

Kronika 19

- R. T ylenda „Procesy w m aterii jonizow anej przez prom ieniow anie".

W roku akadem ickim 1 9 8 8/1989 - M . Dem iański „B ardzo wczesne etapy ew olucji W szechśw iata", - W . Iwanowska „O becny stan kosm ologii obserwacyjnej” ,

- J. Krełowski „W id m a absorpcyjne ciemnych obłoków m iędzygw iazdow ych", - M . Sikora „A ktyw n e ją d ra g a la k ty k ",

- J. Sylwester „G órne warstw y atm osfery Słońca", - K. Ziołkow ski „W y n ik i badań kom ety Halley’a” .

W roku akadem ickim 1989/1990 odbędą się następujące w ykłady: — J. Kałużny, M . Sarna „O bserwacje i teoria u kładów k o n ta k to w y c h ",

- J. Kus „A k ty w n e ją d ra g a la ktyk i kwazary - badania radiow e",

- M . O strow ski „Procesy przyspieszania i rola wysokoenergrtycznych cząstek w ośrodku m iędzy- g w iazdow ym ” .

W 1988 r. o d były się dwie szkoły letnie, których PTA było w spółorganizatorem : X I Krakowska Letnia Szkoła Kosm ologii p t. „M o rp h o lo g ica l Cosm ology" zorganizowana przez O bserw atorium A stro n om iczn e U niw ersytetu Jagiellońskiego dla uczczenia 90—tej rocznicy urodzin Fritza Z w icky'e g o (w zię ło w niej udział ponad 50 osób, w ty m wielu w ykładow ców zagranicznych) oraz Szkoła Letnia p t. „O bserwacje gwiazd zm iennych i ich opracowanie" zorganizowana przez Zakład A stro n o m ii In s ty tu tu Fizyki W yższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie dla uczczenia 90—tej rocznicy urodzin Eugeniusza Rybki; uczestniczyło w niej 30 osób.

PT A wspólnie z In stytu te m A stro n om iczn ym U niwersytetu W rocław skiego i O bserw atorium A s tro ­ n o m icznym U niwersytetu Jagiellońskiego zorganizowało w dniu 15 czerwca 1988 r. we W ro cław iu u ro ­ czystość 9 0 -le cia urodzin prof. Eugeniusza Rybki, członka honorowego PTA, połączoną z sesją naukową, podzcas któ re j zostały wygłoszone cztery referaty na te m a t działalności naukowej Ju b ilata i aktualnego stanu w iedzy w dziedzinach, k tó ry m i się zajm ow ał . W uroczystości wzięło u d zia ł około 80 osób. PT A w spólnie z C e n tru m A stro n om iczn ym im. M . Kopernika zorganizowało w dniu 1 grudnia 1988 r. w W arszawie sesję naukową poświęconą pamięci Jerzego Stodółkiew icza, podczas któ re j - oprócz kilku wspom nień o zm arłym Prezesie PTA - zaprezentowano w dwóch referatach je g o dorobek naukowy w zakresie m ag n e to h yd ro d yn a m iki i dyn a m iki gwiazdow ej. Sesja zgrom adziła około 150 uczestników; m ate ria ły z niej zostały opublikowane w „Postępach A s tro n o m ii" (zeszyt 3 /1 9 8 8 ).

Dla ułatw ienia i wsparcia ko n ta któ w m iędzy astronom am i z różnych ośrodków PT A p o kryło w okresie sprawozdawczym koszty uczestnictwa w seminariach lub innych zebraniach naukow ych 111 osób.

NAG RO DY, K O N K U R S Y

D w u kro tn ie w okresie sprawozdawczym przyznano Nagrodę M łod ych . W 1987 r. nagrodę I stopnia o trz y m a ł Paweł M oskalik za pracę „A m p litu d e M o d u la tio n due to Internal Resonances as a Possible E xplanation o f the Blazhko Effect in RR Lyrae Stars” (innych nagród nie przyznano). W 1988 r. nagrody I stopnia nie przyznano, a nagrodę II stopnia o trzym a li Grzegorz Pojm ański i M ic h a ł Szym ański za pracę „G ra vita tio n a l Lensing by Spheroidal Galaxies. M u ltip le Image Probabilities and Image Separation S ta tis tic s ” i nagrodę III stopnia A neta Siem iginowska za pracę „M e rid io n a l C ircu la tio n in T h in Accretion Disks” . Zarząd G łówny pow ołał ju r y N agrody M łodyzh na lata 1989-1990 w składzie: T . Jarzębowski (przew odniczący), J. Hanasz, J. Smak, R. Tylenda i M . Urbanik.

Decyzją ju ry N agrody im. W . Zonna (w składzie: R. Głębocki - przewodniczący, J. M asłowski i G. Sitarski - przedstawiciele PT A oraz H. Brancewicz i H. Chrupała - przedstawiciele P T M A ), zatw ierdzoną przez Zarząd G łówny PTA na posiedzeniu w dniu 1 czerwca 1989 r., M edal nr 4 za popularyzację w iedzy o W szechświecie został przyznany Kszysztofowi Ziółkowskiem u za d łu g ole tn i a ktyw n y udział w redagowaniu „ U ra n ii" oraz szczególnie bogaty dorobek w upowszechnianiu w iedzy o kometach w okresie pojaw ienia się kom ety H alley’a. M edal został wręczony podczas otwarcia X X IV Zjazdu PTA.

Przedstawiciele PT A byli delegowani do ju ry organizowanego co roku O gólnopolskiego M łodzieżowego Sem inarium A s tro n o m iczn o -A stro n a u tyczn e g o w G rudziądzu, a laureatom konkursu na najlepszy referat przedstaw iony podczas tego sem inarium Towarzystwo ufundow ało nagrody książkowe.

W Y D A W N IC T W A

O rganem Polskiego Towarzystwa Astronom icznego je st kw a rta ln ik „P ostępy A s tro n o m ii" wydawany przez Państwowe W yd a w n ictw o Naukowe. W okresie sprawozdawczym ukazało się 8 zeszytów (4 /1 9 8 6 , 1 -4 /1 9 8 7 , 1 -3 /1 9 8 8 ) o łącznej objętości 40.25 arkusza w ydawniczego i średnim nakładzie 800 eg­ zemplarzy. Nie udało się niestety zlikw idow ać rocznego opóźnienia pisma. W związku ze śmiercią Redaktora Naczelnego „P ostępów A s tro n o m ii” J. Stodółkiew icza Zarząd G łów ny P T A na posiedzeniu w dniu 20 września 1988 r. pow ołał na stanow isko redaktora naczelnego Józefa Smaka oraz na sta n ow i­ sko zastępcy redaktora naczelnego Kazim ierza Stępnia. Sekretarzem Redakcji pozostaje nadal Tomasz Kwast, a członkam i K olegium Redakcyjnego są Stanisław Grzędzielski i Andrzej W oszczyk.

20 Kronika

Informacje bieżące o działalności Towarzystwa przekazywane są członkom za pomocą „komunikatów” ; w okresie sprawozdawczym rozesłano ich 5. Wydano ponadto broszurę zawierającą program i najważniejsze dane o X X IV Zjeździe P T A .

Polskie Towarzystwo Astronomiczne jest współwydawcą wysokonakładowego miesięcznika popular­ nonaukowego „D elta” . Redaktorem działu astronomicznego w jego Redakcji jest Tomasz Kwast, a w skład Komitetu Redakcyjnego wchodzą z ramienia P T A : Tadeusz Jarzębowski, Marcin Kubiak, Konrad Rudnicki, Grzegorz Sitarski, Józef Smak, Kazimierz Stępień, Andrzej Woszczyk. P T A udziela ponadto swego poparcia miesięcznikowi popularnonaukowemu dla dzieci i młodzieży „Szkiełko i Oko".

VA R IA

Polskie Towarzystwo Astronomiczne poprzez swego przedstawiciela, którym obecnie jest R. Głębocki, utrzymuje stały kontakt z grupą zajm ującą się organizacją Europejskiego Towarzystwa Astronomicznego. Przedstawiciel P T A (A . Stawikowski) brał udział w plenarnych posiedzeniach Rady Towarzystw Nauko­ wych Polskiej Akademii Nauk. W pracach Sekcji Terminologii Nauk Ścisłych przy Komitecie Terminologii PAN uczestniczy z ramienia P T A M. Sroczyńska-Kożuchowska. P T A bierze udział w działalności Fede­ racji Miast Kopernikowskich; podczas ostatniego spotkania członków Federacji w Lidzbarku Warmińskim w maju 1989 r. P T A reprezentował Z . Turło.

Podobnie ja k w latach ubiegłych Zarząd Główny P T A organizował przyjęcie i dystrybucję napływ­ ających z zagranicy czasopism i książek jako dary dla polskich placówek astronomicznych. Akcję tę zainicjował i zorganizował Tomasz Chlebowski (głównie za pośrednictwem działającej w Stanach Zjed­ noczonych organizacji Friends of Poland). Pełnomocnikiem Zarządu do kontaktów z ofiarodawcami i koordynacji spraw dotyczących tej akcji jest T . Chlebowski, którego we wszystkich działaniach z tym związanych wspiera M. Sroczyńska-Kożuchowska. Zarząd Główny wyraża serdeczne podziękowania tym wszystkim osobom w kraju i za granicą, dzięki którym polskie księgozbiory astronomiczne mają obecnie coraz mniej braków i zostały ostatnio wzbogacone o wiele wartościowych i potrzebnych pozycji.

Kontynuując kilkuletnią ju ż praktykę, usankcjonowaną uchwałą Walnego Zebrania z 1983 r., Zarząd Główny zwolnił z płacenia składek członkowskich 6 członków P T A przebywających za granicą, którzy opłacają prenumeratę „Sky and Telescope” dla następujących ośrodków: Chorzowa (W . W iśniewski), Fromborka ( E . Basińska-Lew in), Gdańska (S . Ruciński), Grudziądza (Z . M usielak), Olsztyna ( J .P . La­ sota) i Opola (A .G . Pacholczyk).

Zarząd główny P T A zabrał głos w toczącej się jesienią 1988 r. dyskusji na temat przygotowywanej wówczas ustawy o stowarzyszeniach i przekazał stanowisko w tej sprawie Sejmowi P R L .

W marcu 1988 r. Zarząd Główny zwrócił się z prośbą do wszystkich członków P T A pamiętających czasy II wojny światowej o przekazanie swoich wspomnień lub dokumentów dotyczących ówczesnych losów polskiej astronomii i ludzi z nią związanych dla pozostawienia przyszłym historykom rzetelnych relacji, aby nie dopuścić do zniekształcenia obrazu tamtych czasów. Na prośbę tę niestety nikt nie odpowiedział.

K rzysztof Ziołkowski Sekretarz P T A

Postępy Astronomii Tom X X X V II/ X X X V III (1989/1990)

P R O T O K Ó Ł Z W A LN EG O Z E B R A N IA P O L S K IE G O T O W A R Z Y S T W A A S T R O N O M IC Z N E G O

Bachotek, 21 września 1989 r.

Walne Zebranie Polskiego Towarzystwa Astronomicznego odbyło się w Bachotku, w ośrodku wy­ poczynkowym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W Zebraniu wzięło udział 61 członków Towarzystwa.

Otwarcia zebrania w drugim terminie, o godz. 15.30, dokonał Prezes ustępującego Zarządu, kol. R. Głębocki i przedstawił kandydaturę kol. K . Stępnia na przewodniczącego zebrania. Wyboru dokonano przez aklamację.

Przyjęto następujący porządek obrad:

1) zatwierdzenie protokołu z poprzedniego Walnego Zebrania P T A , 2 ) sprawozdanie Zarządu Głównego P T A z działalności w latach 1987-89, 3 ) sprawozdanie finansowe za lata 1987-89,

4 ) sprawozdanie Komisji Rewizyjnej za lata 1987-89, 5 ) dyskusja nad sprawozdaniami,

6 ) wybory władz Towarzystwa na lata 1989-91, 7 ) sprawa podniesienia składek członkowskich, 8 ) wolne wnioski.

Następnie dokonano wyboru sekretarzy Zebrania. Kol. K . Stępień zaproponował kol. A . Dobrzyc- kiego, a kol. K . Ziołkowski - kol. J . Nastulę. Wobec braku sprzeciwów sekretarze przystąpili do pełnienia swej odpowiedzialnej funkcji.

Kol. M. Sroczyńska-Kożuchowska odczytała protokół z poprzedniego Walnego Zebrania P T A w Gdańsku w 1987 r. Protokół zatwierdzono w jawnym głosowaniu większością głosów przy dwóch głosach wstrzym ujących się.

Sprawozdanie ustępującego Zarządu odczytał jego Sekretarz, kol. K . Ziołkowski. Przedstawił listę nowo przyjętych członków P T A . Zgodnie z tradycją Prezes uścisnął dłonie obecnym na Zebraniu nowym członkom Towarzystwa, kol. kol. E. Kiszkurno-Koziej, W . Koskowi, J . Krzesińskiemu, B. Kuleszy, J. Nastuli, J . Papajowi i M. Tomczakowi.

Sprawozdanie finansowe Towarzystwa w zastępstwie nieobecnego Skarbnika, kol. J . Hanasza, od­ czytał Prezes ustępującego Zarządu, kol. R. Głębocki.

Sprawozdanie Komisji Rewizyjnej P T A odczytał jej przewodniczący, kol. A . Stawikowski.

Następnie wywiązała się krótka dyskusja nad sprawozdaniami. Kol. G. Sitarski zapytał, czy zostały wysłane, zgodnie z podjętą na poprzednim Zebraniu uchwałą, listy do członków honorowych Towarzy­ stwa. Kol. M. Sroczyńska-Kożuchowska potwierdziła. Kol. L. Zaleski podziękował Zarządowi za pomoc i starania w sprawie przywrócenia go do pracy w oświacie.

Wobec braku dalszych głosów w dyskusji Przewodniczący zarządził przystąpienie do głosowania nad udzieleniem absolutorium ustępującemu Zarządowi. Absolutorium udzielono w głosowaniu jawnym większością głosów, przy braku głosów przeciwnych i czterech wstrzymujących się.

Przystąpiono następnie do wyboru członków Komisji Skrutacyjnej. Kol. K . Stępień zaproponował kol. R. Tylendę, a kol. R. Tylenda - kol. kol. E. Janaszak i M. Mućka. Skład Komisji przyjęto w głosowaniu jawnym przy jednym głosie przeciwnym i jednym wstrzymującym się. Komisja wybrała ze swego grona Przewodniczącego - kol. R. Tylendę.

Następnie przystąpiono do wyboru Prezesa P T A na następną kadencję. Kol. K . Stępień zapro­ ponował na to stanowisko kol. R. Głębockiego, a kol. Z. Turło - kol. A. Stawikowskiego. Kol. A. Stawikowski nie zgodził się na kandydowanie. Wobec braku innych kandydatów przystąpiono do głosowania. W głosowaniu tajnym oddano 60 głosów, z tego 59 głosów ważnych i jeden nieważny. Za

22 K ronika

kandydaturą kol. R. Głębockiego opowiedziało się 55 głosujących, przeciwko - 3, jedna o soba w strzym ała się od głosu. W w yniku głosow ania kol. R. Głębocki został Prezesem P T A na lata 1989-91.

Na stanow isko wiceprezesa kol. A. Staw ikow ski zaproponow ał kol. K . Stępnia, a kol. Z. T u r b - kol. A. Staw ikow skiego. Kol. A. Staw ikow ski nie zgod ził się na kandydowanie. W o b e c braku innych kandydatur przystąpiono do głosowania. W głosowaniu tajnym o d d a n o 59 głosów, z tego 56 głosów ważnych i 3 nieważne. Za kandydaturą kol. K. Stępnia opowiedziało się 50 głosujących, przeciwko - 4, dwie osoby w strzym ały się od głosu. W w yniku glosow ania kol. K. Stępień został wiceprezesem P T A na lata 1989-91.

Na członków Zarządu P T A zaproponowano: kol. J. Kreiner - kol. J. Krzesińskiego, kol. H. Brancew icz - kol. M . Urbanika, kol. A. Staw ikow ski - kol. kol. M . Sarnę i H. Brancew icza, kol. K. Stępień - kol. D. Zarembinę, kol. M . Mikołajewski - kol. kol. H. C hrupałę i B. Kuleszę, kol. T. Jarzębowski - kol. M . Sroczyńską -K ożuch ow ską , kol. R. Tylenda - kol. M . Śró b kę -K u b ia k, kol. M. K ozłow ski - kol. A. Michalca. Kol. H. Brancew icz nie zgod ził się na kandydowanie.

W obe c braku innych kandydatów przystąpiono do głosowania. W głosow aniu tajnym od d a n o 59 głosów, w szystkie ważne. Poszczególni koledzy otrzym ali następującą liczbę głosów: H. C hrupała - 24, J. Krzesiński - 15, B. Kulesza - 14, A. M ichalec - 32, M . Sarn a - 45, M . Sro czyń ska -K o żu ch o w ska - 44, M . Śró b k a -K u b ia k - 27, M . U rbanik - 29, D. Zarem bina - 26. W w yniku głosow ania kol. kol. A. Michalec, M . Sarn a i M . Sroczyń ska -K ożu ch ow ska zostali członkam i Zarzadu Tow arzystw a na lata 1989-91.

N astępnie w ywiązała się dyskusja na temat ilości kandydatów na pozostające jeszcze do obsadzenia dwa miejsca w Zarządzie. W dyskusji wzięli udział kol. kol. M . Sarna, K. Stępień, J. Mikołajew ska, M. Mikołajewski, A. Staw ikow ski i J. Kreiner. W o b e c braku zgodności, w głosow aniu jaw n ym większością głosów ustalono, że spośród pozostałych kandydatów wykreśla się jednego, k tóry w pierwszej turze uzyskał najmniejszą ilość głosów. D o drugiej tury głosow ania stanęli zatem następujący koledzy: H. Chrupała, J. Krzesiński, M . Śrób ka -K u b ia k , M . Urbanik i D. Zarem bina. W głosow aniu tajnym o d d a n o 57 głosów, wszystkie głosy były ważne. Poszczególni koledzy otrzym ali następującą liczbę głosów: H. C hrupała - 19, J. K rzesiński - 13, M . Śró b ka -K u b ia k - 21, M . Urbanik - 31, D. Zarem bina - 18. W w yniku głosowania kol. M . U rbanik został zastępcą członka Zarządu Tow arzystwa na lata 1989-91.

Przed trzecią turą głosowania kol. H. Chrupała poprosił o skreślenie g o z listy kandydatów . Prze­ ciw ko temu zaprotestował kol. J. Kreiner, argumentując, że nie m ożna się w ycofać po uprzedniej zgodzie. W trzeciej turze głosow ania wzięli udział kol. kol. H. Chrupała, M . Ś ró b k a -K u b ia k i D. Zarem bina. W głosow aniu tajnym o d d a n o 57 głosów, z tego 56 głosów ważnych i jeden nieważny. Poszczególni koledzy otrzym ali następującą liczbę głosów: H. Chrupała - 24, M . Śró b k a -K u b ia k - 15, D. Zarem bina - 15. W w yniku głosow ania nikt nie uzyskał wym aganej większości. W obec tego, że kol. kol. M . Ś ró b k a -K u b ia k i D. Zarem bina uzyskały w głosowaniu jednakową liczbę głosów, Przew odniczący Zebrania odczytał sto­ sow ny punkt Statutu P T A , dający mu prawo wyboru, którą spośród nich skreślić z listy kandydatów w następnej turze. Przew odniczący w drodze losowania zdecydował o skreśleniu kol. D. Zarembiny.

W czwartej turze głosow ania o d d a n o 56 głosów, w szystkie ważne. Kol. H. C hrupała u z y s k a ł22 głosy, kol. M . Śró b k a -K u b ia k - 26 głosów, osiem głosów było pustych. Z god n ie ze Statutem Tow arzystwa, w takiej sytuacji głosy nie oddane na żadnego z kandydatów traktuje się jak głosy nieważne. W w yniku głosow ania kol. M . Śró b k a -K u b ia k została zastępcą członka Zarządu P T A na lata 1989-91.

Na członków Kom isji Rewizyjnej zaproponowano: kol. A. M ichalec - członków poprzedniej Kom isji (kol. kol. H. Brancew icza, A. Staw ikow skiego i L. Zaleskiego) a kol. A. Staw ikow ski - kol. N. M arona. W głosowani tajnym o d d a n o 55 głosów, w szystkie ważne. Poszczególni koledzy uzyskali następujące liczby głosów: H. Brancew icz - 36, N. M a ron - 26, A. Staw ikow ski - 46, L. Zaleski - 36. W w yniku głosowania członkam i Kom isji Rewizyjnej P T A na lata 1989-91 zostali kol. kol. H. Brancew icz, A. Śtaw ikow ski i L. Zaleski. Kol. A. Stawikowski, który uzyskał w głosow aniu największą liczbę głosów, zgodnie ze Statutem P T A został Przew odniczącym Kom isji Rewizyjnej.

N a stanow iska członków Są d u Koleżeńskiego zaproponowano: kol. H. Brancew icz - kol. kol. N. M a ro n a i G. Sitarskiego, kol. J. Biała - kol. T. Jarzębowskiego, kol. R. G łębocki - kol. kol. C. Iwaniszewską, Z. Turłę i K. Ziółkowskiego, kol. A. M ichalec - kol. kol. J. Kreinera i M . Kozłow skiego. Kol. kol. C. Iwaniszewska, J. Kreiner i Z. Turło nie zgodzili się na kandydowanie. W o b e c braku innych k andydatur przystąpiono do głosowania. W głosowaniu tajnym o d d a n o 55 głosów, wszystkie ważne. Poszczególni koledzy otrzym ali następującą liczbę głosów:

T.

Jarzębowski - 35, M . K ozłow ski - 36, N. M a ro n - 30, G. Sitarski - 45, K. Ziołkowski - 42. W sz y sc y uzyskali w ym aganą Statutem liczbę głosów. Kol. G. Sitarski, który uzyskał w głosowaniu największą liczbę głosów, został Przew odniczącym Są du Koleżeńskiego.

W y b o r y władz P T A przeplatały się z dyskusją.

Kronika 23

Jarzębowski, S. Ruciński i E. Rybka, któ rzy z ram ienia PTA m ieli się ty m zajmować, z różnych powodów nie mogą tego robić. Kol. H. Chrupała zaapelował o desygnowanie przez PTA nowych konsultantów .

Kol. M . M ikołajew ski zasugerował, aby w ykładow cam i na Zjazdach byli laureaci N agrody M łodych PTA. Kol. R. Głębocki odpow iedział, ż e ju ż przed obecnym Z jazdem rozważano taką m ożliwość. Sprawa upadła, gdy okazało się, że żaden spośród czworga ostatnich laureatów N agrody nie będzie brał udziału w Zjeździe. Kol. T . Jarzębowski dodał, iż dwóch spośród laureatów w ogóle nie jest członkam i PTA, a dwoje pozostałych przebywa za granicą. Kol. D. Zarem bina zaproponowała, by wręczanie Nagród odbyw ało się podczas Zjazdów i m iało uroczystą oprawę, co stanow iło by zachętę dla la u re a tó w do przyjazdu.

K ol. M . M ikołajew ski po w ró cił do poruszanej na poprzednim Zjeździe sprawy pobierania wysokich o p ła t od polskich uczestników odbywających się w Polsce imprez astronom icznych. Z w ró cił uwagę, że pracow nicy in stytu cji będącej organizatorem Zjazdu, Uniw ersytetu M ikoła ja Kopernika w Toruniu, biorą w Zjeździe udział na koszt PTA. Gdyby n a tom ia st przyjechali ja k o pracownicy U M K , m ogliby korzystać ze zniżek. Zasugerował, by Zarząd p o d ją ł w te j sprawie ja kie ś konkretne działania. Kol. R. Głębocki stw ierdził, że Zarząd, poza w yrażeniem oburzenia, nie jest w ładny przedsiębrać żadnych kroków . Kol. J. K reiner zw ró cił uwagę, że pracownicy W yższej Szkoły Pedagogicznej w Krakowie, uczelni bynajm niej nie najbogatszej, przyjechali na Zjazd w dużej liczbie na koszt in s ty tu c ji m acierzystej. K ol. J. Krełowski w yjaśnił, że w przypadku Zjazdu pracownicy U M K nie m ogli mieć zniżek, n a tom ia st sytuacja finansowa U niw ersytetu je st ta k zła, że uzyskanie delegacji nie w chodziło w grę.

Jednym z te m a tó w w dyskusji była sprawa uczestnictwa w Zjazdach i ich program ów . Kol. J. K re­ iner zaproponow ał Zarządowi ja k o m ate ria ł do przemyślenia, by podczas Zjazdów wygłaszano krótkie referaty, i by prelegentam i byli przede w szystkim m łodzi astronom ow ie. Z w ró c ił uwagę na upadającą rangę Zjazdów - w Zjeździe nie bierze udziału wielu spośród d yre kto ró w polskich placówek astrono­ m icznych. Kol. A. M ichalec zgłosił propozycję, by na je d n o ze swych najbliższych posiedzeń Zarząd zaprosił d yrektorów . Kol. J. M ikołajewska zaproponowała, by podczas Zjazdów prelegentam i byli przede w szystkim d o ktora n ci, k tó rz y o b ro n ili swe prace w trakcie trw an ia danej kadencji. Byłaby to szansa na prezentowanie w trakcie Zjazdów te m a tó w „g o rą c y c h ". Co więcej, w program ach Z jazdów od la t p o w ta ­ rzają się te same nazwiska, regułą w in n o natom iast być, że zaproszone referaty przeglądowe wygłasza się raz w życiu. Podzielił tę opinię rów nież kol. J. Krełowski. Kol. C. Iwaniszewska zauważyła, że znaczna część p la ka tó w pochodzi z ośrodka toruńskiego, a udział innych ośrodków je st sym boliczny.

Kol. M . Sroczyńska-Kożuchowska zaproponowała podjęcie przez Zjazd uchwały w sprawie nie- uczestniczenia d yre kto ró w placówek astronom icznych w Zjazdach Towarzystwa. Kol. T . Jarzębowski zasugerował, by w uchwale zobowiązać do przyjazdu rów nież pracow ników „średniego szczebla” . K ol. K. Stępień stw ierdził, że uchwała nie m iałaby wówczas dobrze określonego adresata. Kol. H. K orpikiew icz zaproponowała, by w uchwale dodać apel o ułatw ianie przyjazdów na Z jazd m łodszym praconikom .

U czestnicy W alnego Zebrania PT A w głosowaniu ja w n ym , większością głosów, przy braku głosów przeciwnych i sześciu głosach w strzym ujących się, p odjęli uchwałę następującej treści:

„W alne Zebranie Polskiego Towarzystwa A stronom icznego z ubolewaniem o d n o to w u je nieobecność na Zjazdach P T A większości dyrekcji polskich placówek astronom icznych i, co się z ty m ściśle wiąże, zm niejszającą się ilość uczestników Zjazdów . W alne Zebranie P T A apeluje do d yre kto ró w placówek o zachęcanie do uczestnictwa w przyszłych Zjazdach, w szczególności o ułatw ianie przyjazdów m łodszym pra co w n iko m .”

W alne Zebranie zobow iązało Zarząd do przekazania uchwały d yre kto ro m placówek astronom icznym . K ol. R. Głębocki po w ró cił do te m a tu sesji z poprzedniego dnia - problem u nauczania a stro n o m ii. Uważa, że na każdym Zjeździe jeden z dni w inien być poświęcony szeroko rozum ianem u problem ow i upowszechniania astro n o m ii; ja k o Prezes PTA będzie o to dbał. S tw ierdził, że PT A jest przede wszystkim potrzebne m ałym ośrodkom astronom icznym . Towarzystwo pow inno wspierać ich działalność. Kol. K. Stępień zg o d ził się z przedm ówcą, po d da ł przy tym pod rozwagę uczestników Zjazdu myśl, czy, wobec zm ian zachodzących w kraju , nie należałoby zm ienić p rio ryte tow ych celów Towarzystwa, kładąc nacisk na upowszechnianie a stro n o m ii. Kol. W . Kranas zw ró cił uwagę, że być może w niedalekiej przyszłości szkolne Rady Pedagogiczne będą decydować o program ie szkolnym . Rola Towarzystwa przy przygotow yw aniu nauczycieli i rozpowszechnianiu m ate ria łów szkoleniowych m ogłaby być ogrom na.

Kol. C. Iwaniszewska również poruszyła sprawy upowszechniania i nauczania a stro n o m ii. S tw ie r­ dziła, że w niedalekiej przyszłości W S P w Krakow ie planuje (co p o tw ie rd ził kol. J. K re in e r) zorganizowa­ nie sesji dla w ykładow ców a stro n o m ii dla fizykó w . Kol. I. W ło d a rczyk zg o d ził się na rozpowszechnianie swych program ów kom puterow ych dla potrzeb nauczania i popularyzowania astro n o m ii. Kol. C. Iw a­ niszewska poddała też pod rozwagę członków Towarzystwa, czy nie należało by zająć się popularyzacją a stro n o m ii w te le w izji. Podała ko n kre tn y przykład, ja k taka popularyzacja m ogłaby w yglądać - częstym źródłem w iedzy o W szechświecie są telew izyjne film y science-fiction, któ re na ogół są je d n a k dużo bardziej „fic tio n " niż „science". Czy nie należało by ich o p atryw ać fachow ym i kom entarzam i?

24 Kronika

Na prośbę Przewodniczącego Zebrania kol. R. Głębocki omówił aktualny stan prac nad utworzeniem Europejskiego Towarzystwa Astronomicznego. Według Prezesa widmo ETA krąży po Europie. Z polskich astronomów konsultowano kol. kol. W . Iwanowską, J. Smaka i J. Stodółkiewicza. Kol. R. Głębocki nie zdołał, z przyczyn od niego niezależnych, wziąć udziału w jednym ze spotkań organizacyjnych. Według dotychczasowych ustaleń ETA ma być towarzystwem zrzeszającym astronomów, nie zaś towarzystwa astronomiczne, co grozi to w przyszłości zanikiem działalności towarzystw narodowych. Standardowy problem krajów z Europy Wschodniej - niewymienialność walut - ma być rozwiązany w ten sposób, że członkowie będą płacić składki w walucie rodzimej, nie ustalono jednak jeszcze przelicznika. Według kol. R. Głębockiego tworzenie ETA jeszcze potrwa.

Ważną częścią dyskusji była sprawa wykładów PTA. Kol. Z. Pastuszka zaproponował, by pod­ nieść atrakcyjność wykładów poprzez zwiększenie liczby wykładowców, a zmniejszenie ilości godzin, które wykładowca miałby do dyspozycji. Za duża liczba godzin powoduje, że wykładowca „ucieka w szczegóły” , wykład staje się nudny i bardzo trudno jest śledzić jego tok. Kol. B. Zakrzewski poparł swego przedmówcę i zasugerował, by wykładowcy sami ustalali, ile czasu potrzebują na przedstawie­ nie swego wykładu. Kol. K. Stępień zwrócił uwagę, że nie tem aty wykładów bywają nudne, a tylko wykładowcy. Kol. M. Mikołajewski zaproponował, by wykłady odbywały się nie tylko w Warszawie, a również w innych ośrodkach. Nie zgodził się z tym kol. W . Cichosz, argumentując, że dojazd do Warszawy jest najłatwiejszy. Poparł go kol. H. Cugier.

Kol. M. Mikołajewski poruszył sprawę finansowania badań astronomicznych. Zaproponował, by rozdział pieniędzy przejęło PTA, gdyż obecnie zbyt często zdarza się, że czynią to osoby nie będące „w branży” . Kol. K. Stępień zaoponował, argumentując, że PTA też nie jest odpowiednią instytucją ze względu na to, że jej członkami są nie tylko zawodowi astronomowie i sytuacja, o której m ówił kol. M. Mikołajewski, mogłaby się zdarzyć i w tym wypadku.

Wobec braku dalszych głosów w dyskusji Zebranie przeszło do następnego punktu porządku dzien­ nego, sprawy wysokości składek członkowskich. Kol. R. Głębocki przedstawił propozycję Zarządu po­ dniesienia składek do kwoty 1500 zł rocznie. Składki nie muszą być wysokie, gdyż i tak nie są one znaczącą częścią budżetu. W dyskusji, jaka się następnie zawiązała, zabierali głos kol. kol. M. Sro­ czyńska- Kożuchowska, K. Stępień, J. Mikołajewska, A. Stawikowski, T . Jarzębowski, M. Mikołajewski, J. Kreiner, R. Głębocki, A. Dobrzycki, H. Cugier, H. Korpikiewicz, E. Janaszak, A. Michalec i I. Włodarczyk. Przeważał pogląd, że składki powinny stanowić większą część budżetu Towarzystwa. Ostatecznie zgo­ dzono się z propozycją kol. J. Kreinera, by, ze względu na galopującą inflację, składki stanowiły określoną część miesięcznego uposażenia asystenta stażysty i były corocznie ustalane przez Zarząd. Zebranie, w drodze głosowania jawnego, ustaliło większością głosów, że składka roczna wynosić będzie 5 procent styczniowego wynagrodzenia asystenta stażysty na wyższej uczelni.

Zebranie przeszło do ostatniego punktu porządku dziennego - wolnych wniosków. Kol. T. Kwast przedstawił ciężką sytuację „Postępów Astronom ii” i innych czasopism popularnonaukowych. Cierpią one na chroniczny brak autorów - jeżeli tak dalej będzie, to np. astronomiczna część „D elty" upadnie. Opóźnienie w wydawaniu „Postępów Astronom ii” można by zlikwidować jedynie poprzez wypuszczenie numeru „łączonego” , ale nie jest to najlepsza metoda.

Kol. M. Sroczyńska-Kożuchowska stwierdziła, że „Urania" przeżyje, gdyż w ostateczności autorami mogą być tam dzieci, uczestniczące w grudziądzkich spotkaniach astronomicznych, choć, oczywiście, nie jest to najlepsze, co mogłoby to czasopismo spotkać. Stwierdziła ponadto, że łączenie numerów jest do przyjęcia i zasugerowała redakcji „Postępów Astronom ii" zastosowanie tego sposobu.

Przewodniczący podsumował dyskusję, apelując do członków PTA o pisanie artykułów popularno­ naukowych.

Przewodniczący odczytał następnie list od dyrekcji Obserwatorium Uniwersytetu Jagiellońskiego, przypominający, że w 1991 r. przypada pięćsetlecie rozpoczęcia przez Mikołaja Kopernika studiów w Uniwersytecie Jagiellońskim, i zapraszający w związku z tą rocznicą XXV Zjazd PTA do Krakowa.

Kol. R. Głębocki podziękował organizatorom za sprawną organizację Zjazdu w pięknym miejscu i wyraził Lokalnemu Kom itetowi Organizacyjnemu uznanie za wspaniałą pogodę.

Na wniosek kol. H. Brancewicza, Zebranie podziękowało oklaskami etatowym pracownicom PTA, paniom I. Korzeniewskiej i K. Roszkowskiej, za ich wysiłek, bez którego sprawne działanie Towarzystwa byłoby niemożliwe.

Przy akompaniamencie burzliwych oklasków, przechodzących w długo niemilknącą owację, Walne Zebranie Polskiego Towarzystwa Astronomicznego zakończyło obrady ok. godz. 18.30.

Sekretarze Zebrania Przewodniczący Zebrania Jolanta Nastula Adam Dobrzycki Kazimierz Stępień

Kronika 25

POLSKIE TOWARZYSTWO ASTRONOMICZNE

Z A R Z Ą D G ŁÓ W N Y Prof, dr hab. Robert G ł ę b o c k i — prezes

Prof, dr hab. Kazim ierz S t ę p i e ń — wiceprezes Dr Marek S a r n a — sekretarz

Dr Adam M i c h a l e c — skarbnik

Dr Magdalena S r o c z y ń s k a - K o ż u c h o w s k a

Mgr M a ł g o r z a t a Ś r ó b k a - K u b i a k członkowie Zarządu Doc. dr hab. Marek U r b a n i k

K O M IS JA R E W IZ Y JN A Doc. dr hab. Antoni S t a w i k o w s k i — przewodniczący Dr Henryk B r a n c e w i c z

Dr Leszek Z a l e s k i

S Ą D K O L E Ż E Ń S K I Prof, dr hab. Grzegorz S i t a r s k i — przewodniczący Dr Krzysztof Z i o ł k o w s k i — wiceprzewodniczący Doc. dr hab Tadeusz J a r z ę b o w s k i

Dr Maciej K o z ł o w s k i Doc. dr hab. Napoleon M a r o n

Adres Biura P T A 00-716 Warszawa, ul. Bartycka 18

Postępy Astronomii Tom

XXXVI l/XXXVI II

(1989/1990)

S p is tr e ć c i „ P o s tę p ó w A s tr o n o m i i ” , c zę ść I I

Przedstaw iam y d ru g ą część spisu treści „Postępów A stronom ii” , indeksu

autorskiego oraz rzeczowego, obejm ującą la ta 1963 - 1972 (tom 11 - 20). Część

pierw sza ukazała się w tom ie XXXVI, zeszyt 4, część trzecia jest zaw arta w tym

tom ie, poczynając od str. 50.

S p is tr e ć c i

zawiera listę nazwisk autorów i pełnych tytułów wszystkich artykułów i notatek,

jakie ukazały się w PA (oprócz erraty), wypisanych w następujący sposób:

stro n a

autor

— ty tu ł

C ztery zeszyty

Sprawozdań Polskiego Towarzystwa A stronom icznego

potraktow ane zostały

jako

T o m 0 1 , 0 2 , 03

i

0 4 .

W spisie treści nie uwzględniono podziału tom ów na

zeszyty. Nie są też wyszczególnione działy każdego zeszytu (A rtykuły, Kronika

itp .). Działy te zostały n ato m iast zaznaczone w obu indeksach za pom ocą litery

umieszczonej po num erze tom u i strony. O to przyjęte oznaczenia:

A - A rtykuł

I - sporadycznie pojaw iające się działy PA (korespondencja, kom unikaty itp .)

K - Kronika

L - Z lite ra tu ry naukowej

P - Z pracowni i obserwatoriów

W - W ydaw nictw a

I n d e k s a u to r s k i

zawiera alfabetyczny spis nazwisk autorów (i w spółautorów ) z odnośnikam i do

p rac podanym i zgodnie z następującym wzorem:

t o m ,

stro n a dział;

I n d e k s rz e c z o w y

zawiera wykaz artykułów i n o tatek uporządkow anych według słów kluczowych,

których spis przedstaw iam y n a końcu. Odnośniki do prac p o dane są w taki sam

sposób jak w indeksie autorskim .

S ło w a k lu c z o w e

Przedstaw iony spis jest w stępną propozycją, k tó ra pow stała głównie w oparciu o

listę słów kluczowych opublikowanych w

A stronom y and A strophysics, 1987: 1 7 1 , S8J.

Propozycje nowych słów kluczowych, jak i wszelkie uwagi dotyczące zawartości

spisu prosim y kierować do redakcji PA.

Opracował K rzysztof Jah n

Postępy Astronomii Tom X X X V II/ X X X V III

(

1989

/

1990

)

S P I S T R E Ś C I (Tomy 1 1 - 2 0 , l a t a 1 9 6 3 -1 9 7 2 )

T o m 1 1 , 1963 r. 3 A. Faudrowicz - Masery w radioastronom ii

21 S. Grzędzielski - Rozmieszczenie i ruchy gazu międzygwiazdowego w centralnych częściach G alaktyki. Cz. 11 51 L. Pieczyński - Niektóre m etody wyznaczania współrzędnych geograficznych z obserwacji sztucznych

satelitów

61 J. G adom ski - Ekosferyczne konsekwencje nowej teorii ewolucji Słońca 65 G. Sitarski - B adania ruchu komety Grigg-Skjellerup

81 W. Zonn - B adania statystyczne populacji grom ad galaktyk

89 L. Cichowicz - Sztuczny satelita Ziemi do pomiarów astronomicznych 91 J. Olszewski - Gw iazdy uciekające z grom ad

105 J. S m a k - Jasności i barw y cefeid

123 K. Stępień - Fale hydrom agnetyczne i ich rola w ogrzewaniu atm osfery słonecznej 147 W. Turski - Możliwości stosow ania maszyn cyfrowych w astronom ii

161 A. Stankiew icz - Szybkie m etody graficzne w spektrofotom etrii

169 J. W itkow ski - K ated ra A stronom ii i O bserw atorium Astronomiczne Uniw ersytetu Poznańskiego w latach 1945-1960

179 S. G rzędzielski - W idm o ciągle gwiazd w dalekim ultrafiolecie 181 J. Piotrowska - Procesy neutrinowe w gwiazdach

185 J. Mergentaler - D ruga n a rad a robocza polsko-czeska poświęcona zagadnieniom heliofizycznym 193 F. K ępiński - M ateriały do rozważań o pochodzeniu komet

203 B. Kuchowicz - Gw iazdy neutronowo-hiperonowe

215 S. Grzędzielski i K. Stępień - Przypuszczalna stru k tu ra gazowej korony G alaktyki

221 J. Pokrzyw nicki - H ipoteza Pansperm ii w obliczu współczesnej wiedzy astronom icznej i m eteorytycznej 223 K. Stępień - Uwagi o kosmogonii naszego układu planetarnego

227 W. Iwajiowska - Teleskop Schm idta-C assegraina 600/900/1800/13500

233 J. Zieliński - K onferencja naukowa poświęcona służbie obserwacji sztucznych satelitów i ich wykorzystaniu w geodezji, W arszawa, październik 1962

235 H. Hurnik - Konferencja przedstawicieli państw socjalistycznych poświęcona fotograficznym obserwacjom sztucznych satelitów Ziemi, Pułkowo, listopad 1962

241 K. Serkowski - W spółczesne m etody w yznaczania orb it gwiazd zaćmieniowych z obserwacji fotom etrycznych (Przypis: Algorytm krakowianowy m etody najm niejszych kw adratów )

255 B. Kuchowicz - L aboratoryjny aspekt kosmologii

263 J.S. Stodólkiew icz - Funkcja gęstości fazowej a całki ruchu dynam iki gwiazdowej

275 K. R udnicki - W sprawie artykułu W . Zonna Badania statystyczne populacji gromad galaktyk 279 W. Zonn - Odpowiedź n a uwagi K. Rudnickiego

280 K . R ud n icki - Do dyskusji: Zonn-R udnicki

281 F. K ępiński - P aralaksa Słońca w świetle starych i nowych badań

284 F. K ępiński - Ze statystyki orbit komet długookresowych na granicy oddziaływ ania p lanet wielkich 285 K. K ossacki - O możliwościach fragm entacji dużych obłoków

289 M. K ubiak - Nowe obserwacje ” R ed-Shiftu” linii słonecznych 293 J. S m a k - Wiek najstarszych grom ad gwiazd

301 I. Korzeniewska - J a n Baranowski, A dam Prażmowski 304 F. K ępiński - Ja n Kowalczyk