KONCEPT SZCZĉĝCIE W JĉZYKOWYM OBRAZIE ĝWIATA POLAKÓW I ROSJAN.
ASPEKT DIACHRONICZNY (PAREMIOLOGICZNY) I SYNCHRONICZNY (ASOCJACYJNY)
THE CONCEPT OF HAPPINESS IN THE LINGUISTIC PICTURE OF THE WORLD OF THE POLISH AND RUSSIAN PEOPLE. DIACHRONIC (PAREMIOLOGICAL) AND SYNCHRONIC (ASSOCIATIVE)
ASPECTS BARBARA RODZIEWICZ
ABSTRACT. The article shows the realization of the concept of happiness as a unit of the axiolo-gical system in Polish and Russian paremiology and in the newest associatable dictionaries. Verbalization of the concept of happiness, in both proverbs and sayings, as well as in linguistic awareness of contemporary Polish and Russian people, mirrors the ideas about basic and desired existential values as an integral part of the culture and the concept of the ideal of a unit, a social group and the whole nation.
Barbara Rodziewicz, Uniwersytet SzczeciĔski, Szczecin – Polska.
Problematyka wartoĞci i ich eksplikacji w róĪnych obszarach szeroko pojmo-wanej kultury od dawna stanowi obiekt rozwaĪaĔ i dociekaĔ rozmaitych dyscyplin naukowych, m.in. filozofii i etyki, socjologii, psychologii, pedagogiki. Od zarania dziejów wartoĞci konstytuują siĊ w człowieku przede wszystkim w nieustającym procesie zdobywania przez niego doĞwiadczenia i poprzez bezpoĞredni kontakt z otaczającą rzeczywistoĞcią. Stanowią one fundamentalny element kultury oraz przejawiają siĊ w formie okreĞlonych sądów egzystencjalnych, ocen wartoĞciują-cych oraz norm postĊpowania powszechnie akceptowanych i poĪądanych w danej społecznoĞci, determinujących przeĪycia psychiczne i działania jednostki. Na grun-cie jĊzykoznawstwa zainteresowaniu strukturą aksjologiczną, zajmującą wszak istotne miejsce w Īyciu kaĪdego człowieka, kształtującą jego toĪsamoĞü, postawy Īyciowe, relacje interpersonalne oraz nadającą kierunek jego zachowaniom, sprzy-jał równieĪ bez wątpienia intensywny rozwój w ostatnim dwudziestoleciu tzw. lingwistyki antropologicznej. Godne uwagi wydaje siĊ zatem przeĞledzenie rozmai-tych koncepcji wartoĞci z punktu widzenia odzwierciedlenia ich w jĊzyku. Niniej-sze rozwaĪania dotyczą werbalizacji wybranego, jednego tylko z konceptów
aksjo-logicznych – szczĊĞcia, uznawanego na równi m.in. z prawdą, sprawiedliwoĞcią i dobrem za absolutny, uniwersalny (jakkolwiek termin uniwersalny wydaje siĊ ma-ło precyzyjny), tj. zajmujący w hierarchii kategorii etycznych i wymiarze aksjolo-gicznym jedną z prymarnych pozycji. ZgłĊbianiem natury szczĊĞcia (z punktu wi-dzenia etyki) zajmuje siĊ nawet osobna dyscyplina naukowa, tzw. felicytologia (z łac. felicitas – szczĊĞcie)1.
Czym jest szczĊĞcie? ChĊcią zaspokojenia egoistycznych potrzeb i pragnieĔ jednostki, stawianiem własnych interesów ponad wszystko, dąĪeniem do duchowej homeostazy, posiadaniem dóbr materialnych i dostatkiem, formą emocji czy moĪe afirmacją Īycia? Jaka jest recepta na osiągniĊcie tego stanu trwałego i pełnego zadowolenia, satysfakcji?
KonceptualizacjĊ pojĊcia szczĊĞcia w jĊzyku rozpatrujĊ w dwóch aspektach – paremiologicznym (diachronicznym), rozumianym jako analiza paremii – kla-sycznych formacji jĊzykowych, pełniących funkcjĊ dydaktyczną, niosących podsta-wowe przesłania i w swoisty sposób katalogujących doĞwiadczenia egzystencjalne społecznoĞci i narodu, oraz asocjacyjnym (synchronicznym) – pojmowanym jako analiza rezultatów badaĔ nad ĞwiadomoĞcią jĊzykową współczesnych Polaków i Rosjan, przeprowadzonych w ostatnich latach (m.in. przez autorkĊ) w formie badania tzw. skojarzeĔ swobodnych. Jako materiał empiryczny posłuĪyły odpo-wiednio z jednej strony przysłowia, wyekscerpowane z podstawowych Ĩródeł paremiologicznych, słowników W.I. Dala2 i J. KrzyĪanowskiego3, o doborze któ-rych zdecydowało kryterium onomazjologiczne, z drugiej – dane uzyskane w rezul-tacie wspomnianego eksperymentu lingwistycznego, testu werbalnych asocjacji, rejestrowane przez współczesne słowniki asocjacyjne, słowiaĔski4 i polski5.
W analizowanych paremiach, zarówno polskich, jak i rosyjskich, szczĊĞcie jako aksjologiczna jednostka mentalna jĊzykowego obrazu Ğwiata przedstawicieli obu nacji reprezentowana jest przez kilka bazowych elementów konstytutywnych. SzczĊĞcie to przede wszystkim sprzyjanie losu – pomyĞlny splot okolicznoĞci, ogól-nie pojĊte powodzeogól-nie i sukces, intensywogól-nie przeĪywana radoĞü, korzystny bilans doĞwiadczeĔ Īyciowych, uzasadnione i pełne zadowolenie z Īycia. SzczĊĞcie w pa-remiologicznym systemie aksjologicznym to przede wszystkim wartoĞü odczuwana, ________________
1
Nauka o szczĊĞciu; nazwa wprowadzona przez polskiego filozofa T. KotarbiĔskiego na
oznaczenie zespołu doktryn formułujących normy wskazujące najpewniejsze sposoby osiąg-niĊcia szczĊĞcia.
2ȼ.ɂ. Ⱦ ɚ ɥ ɶ, ɉɨɫɥɨɜɢɰɵ ɢ ɩɨɝɨɜɨɪɤɢ ɪɭɫɫɤɨɝɨ ɧɚɪɨɞɚ, Ɇɨɫɤɜɚ 2007. 3
Nowa ksiĊga przysłów i wyraĪeĔ przysłowiowych polskich, red. J. KrzyĪanowski,
War-szawa 1972.
4ɇ.ȼ. ɍ ɮ ɢ ɦ ɰ ɟ ɜ ɚ, Ƚ.Ⱥ. ɑ ɟ ɪ ɤ ɚ ɫ ɨ ɜ ɚ, ɘ.ɇ. Ʉ ɚ ɪ ɚ ɭ ɥ ɨ ɜ, ȿ.Ɏ. Ɍ ɚ ɪ ɚ ɫ ɨ ɜ,
ɋɥɚɜɹɧɫɤɢɣ ɚɫɫɨɰɢɚɬɢɜɧɵɣ ɫɥɨɜɚɪɶ: ɪɭɫɫɤɢɣ, ɛɟɥɨɪɭɫɫɤɢɣ, ɛɨɥɝɚɪɫɤɢɣ, ɭɤɪɚɢɧɫɤɢɣ, Ɇɨɫɤɜɚ 2004.
5 R. G a w a r k i e w i c z, I. P i e t r z y k, B. R o d z i e w i c z, Polski słownik asocja-cyjny z suplementem, Szczecin 2008.
rzadziej deklarowana, to równieĪ w głównej mierze wynikająca z naturalnych in-klinacji i spontanicznej samorealizacji forma emocji i stanu, bliskiego ideałowi.
GłĊbsza analiza kognitywna jednostek paremiologicznych pozwala wyodrĊbniü bardziej szczegółowe, choü czasem ambiwalentne pod wzglĊdem treĞci i przesłania, konstytuanty pojĊcia szczĊĞcie:
1. SzczĊĞcie ma charakter Īywiołowy, przychodzi nagle i niespodziewanie, nie
jest trwałe, oraz, choü poĪądane, acz niedostĊpne, podobnie Īywiołowi, moĪe nosiü znamiona niszczącej jednostkĊ nieprzewidywalnej siły:
ros. ɥɟɝɤɨ ɧɚɣɬɢ ɫɱɚɫɬɶɟ, ɚ ɩɨɬɟɪɹɬɶ ɢ ɬɨɝɨ ɥɟɝɱɟ; ɥɟɝɱɟ ɫɱɚɫɬɶɟ ɧɚɣɬɢ, ɱɟɦ ɭɞɟɪɠɚɬɶ; ɫɱɚɫɬɶɟ – ɜɟɲɧɟɟ ɜɟɞɪɨ; ɦɭɠɢɤ ɧɚ ɫɱɚɫɬɶɟ ɫɟɹɥ ɯɥɟɛ, ɚ ɭɪɨɞɢɥɚɫɶ ɥɟɛɟɞɚ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɜɨɥɶɧɚɹ ɩɬɚɲɤɚ: ɝɞɟ ɡɚɯɨɬɟɥɚ, ɬɚɦ ɢ ɫɟɥɚ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɥɟɝɤɨ ɧɚ ɩɨɦɢɧɟ ɧɟ ɛɵɜɚɟɬ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɧɟ ɥɨɲɚɞɶ: ɧɟ ɜɟɡɟɬ ɩɨ ɩɪɹɦɨɣ ɞɨɪɨɠɤɟ; cɱɚɫɬɶɟ ɩɪɢɞɟɬ ɢ ɧɚ ɩɟɱɢ ɧɚɣɞɟɬ (ɩɪɢɞɟɬ ɫɱɚɫɬɶɟ ɢ ɫ ɩɟɱɢ ɫɝɨɧɢɬ); ɫɱɚɫɬɶɟ, ɱɬɨ ɜɨɥɤ: ɨɛɦɚɧɟɬ, ɞɚ ɜ ɥɟɫ ɭɣɞɟɬ; ɫɱɚɫɬɶɟ, ɱɬɨ ɬɪɹɫɶɟ: ɧɚ ɤɨɝɨ ɡɚɯɨɱɟɬ, ɧɚ ɬɨɝɨ ɢ ɧɚɩɚɞɟɬ;
pol. godzina szczĊĞcia lepsza niĪ wiek grzybiego, pustego Īycia; kogo szczĊĞcie wy-niesie, niech siĊ upaĞü boi; nie kaĪdemu siĊ poszczĊĞci, pan Bóg szczĊĞciem władnie; szczĊĞcia nie związaü powrozem; szczĊĞcia siĊ nie kupi; szczĊĞcie choü siĊ gdzie ułasi, na miejscu długo nie kwasi; szczĊĞcie dziĞ matką, a jutro moĪe byü macochą; szczĊĞcie kołem siĊ toczy; szczĊĞcie niepewne, szczĊĞcie odmienne, niestateczne jest; szczĊĞcie w testament nie idzie; chleb i szczĊĞcie ma rogi, rozbodzie; nĊdza serce hartuje, szczĊĞcie je psuje; szczĊ-Ğcie człowieka oĞlepia, szczĊszczĊ-Ğcie człowieka psuje, szczĊszczĊ-Ğcie ludzi zmienia; szczĊszczĊ-Ğcie rozum odejmuje, a nieszczĊĞcie go dodaje.
2.Utrwalone w przysłowiach wyobraĪenie o szczĊĞciu jako dychotomicznym
stanie – poĪądanym, jednakowoĪ krótkotrwałym i niszczącym – znajduje potwierdzenie w szeregu jednostek, w których uĪytkownicy obu badanych systemów jĊzykowych wyraĪają pogląd o koniecznoĞci zachowania ostroĪ-noĞci w afirmacji uczucia skoĔczonego zadowolenia:
ros. ɧɚ ɫɱɚɫɬɶɟ ɧɟ ɧɚɞɟɣɫɹ; ɧɟ ɨɬɜɟɞɵɜɚɣ ɫɱɚɫɬɶɹ, ɧɟ ɤɭɩɢ ɤɨɧɹ ɯɪɨɦɚ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɢɫɤɚɬɶ – ɨɬ ɧɟɝɨ ɛɟɠɚɬɶ; ɫɱɚɫɬɶɸ ɧɟ ɜɟɪɶ, ɚ ɛɟɞɵ ɧɟ ɩɭɝɚɣɫɹ; ɫɱɚɫɬɶɸ ɧɟ ɜɨɜɫɟ ɜɟɪɶ;
pol. nie ufaj szczĊĞciu.
3.SzczĊĞcie utoĪsamiane jest z powodzeniem, ogólnie pojĊtą pomyĞlnoĞcią
i niejakim uprzywilejowaniem w Īyciu, osiąganym bez specjalnych zasług i działaĔ ukierunkowanych na jego zdobycie, niewarunkowanym przez okre-Ğlone cechy czy predyspozycje jednostki:
ros. ɜ ɫɯɜɚɬɤɟ – ɫɱɚɫɬɶɟ ɜɟɥɢɤɨɟ ɞɟɥɨ; ɧɟ ɪɨɞɢɫɶ ɤɪɚɫɢɜɵɣ, ɚ ɪɨɞɢɫɶ ɫɱɚɫɬɥɢɜɵɣ; ɧɟ ɪɨɞɢɫɶ ɧɢ ɭɦɟɧ, ɧɢ ɤɪɚɫɢɜ, ɚ ɪɨɞɢɫɶ ɫɱɚɫɬɥɢɜ; ɫɨ ɫɱɚɫɬɶɟɦ ɧɚ ɤɥɚɞ ɧɚɛɪɟɞɟɲɶ, ɛɟɡ ɫɱɚɫɬɶɹ ɢ ɝɪɢɛɚ ɧɟ ɧɚɣɞɟɲɶ; ɫɱɚɫɬɥɢɜɵɣ ɧɚ ɤɨɧɟ, ɛɟɫɫɱɚɫɬɧɵɣ ɩɟɲ; cɱɚɫɬɥɢɜɵɣ ɫɤɚ-ɱɟɬ, ɛɟɫɫɱɚɫɬɧɵɣ ɩɥɚɱɟɬ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɧɚ ɤɨɧɟ, ɛɟɫɫɱɚɫɬɶɟ ɩɨɞ ɤɨɧɟɦ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɭɦɚ ɩɪɢɛɚɜ-ɥɹɟɬ, ɧɟɫɱɚɫɬɶɟ ɩɨɫɥɟɞɧɢɣ ɨɬɵɦɚɟɬ;
pol. do szczĊĞcia nie trzeba piĊknoĞci, kaĪde dziecko szczĊĞcie swoje ze sobą na Ğwiat przynosi; komu siĊ szczĊĞci, to mu i wilk woły popasie; kto ma szczĊĞcie, ma wszystko; lepiej siĊ urodziü szczĊĞliwym niĪ rozumnym; przy szczĊĞciu wielu przyjaciół; szczĊĞliwi czasu nie liczą.
4.W zasobach paremiologicznych obu jĊzyków odnajdujemy wiĊc
presupozy-cjĊ, iĪ szczĊĞcie moĪe wzbudzaü u nieuprzywilejowanych przez los emocje negatywne, takie jak zazdroĞü i zawiĞü:
ros. ɝɞɟ ɫɱɚɫɬɶɟ, ɬɚɦ ɢ ɡɚɜɢɫɬɶ; ɫɱɚɫɬɥɢɜɵɦ ɛɵɬɶ, ɜɫɟɦ ɞɨɫɚɞɢɬɶ; pol. cudze szczĊĞcie w oczy kole.
5.JednakĪe paradoksalnie, z drugiej strony, szczĊĞcie jest w zasiĊgu kaĪdego,
gdyĪ moĪna je osiągnąü dziĊki trudowi i wytrwałoĞci w dąĪeniu do celu:
ros. ɤɚɠɞɵɣ ɱɟɥɨɜɟɤ – ɤɭɡɧɟɰ ɫɜɨɟɝɨ ɫɱɚɫɬɶɹ; ɧɨɜɨɝɨ ɫɱɚɫɬɶɹ ɢɳɢ, ɚ ɫɬɚɪɨɝɨ ɧɟ ɬɟ-ɪɹɣ; ɩɚɲɢ ɧɟɥɟɧɢɜɨ – ɩɪɨɠɢɜɟɲɶ ɫɱɚɫɬɥɢɜɨ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɧɟ ɜ ɤɨɲɟɥɶɤɟ, ɫɱɚɫɬɶɟ ɜ ɪɭɤɚɯ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɭ ɤɚɠɞɨɝɨ ɩɨɞ ɦɨɡɨɥɹɦɢ ɥɟɠɢɬ; ɬɚɦ ɫɱɚɫɬɶɟ ɧɟ ɞɢɜɨ, ɝɞɟ ɬɪɭɞɹɬɫɹ ɧɟɥɟɧɢɜɨ;
pol. jednym praca, drugim cnota, wielom szczĊĞcia daje; kaĪdy jest szczĊĞcia swego ko-walem; nie bĊdzie szczĊĞliwy, kto w pracy leniwy; za pracą wszelka szczĊĞliwoĞü pochodzi.
6.Poczucie szczĊĞcia implikuje w jĊzykowym obrazie Ğwiata Polaków i
Ros-jan, odzwierciedlonym w wielu paremiach, posiadanie dóbr materialnych i dostatnie Īycie z dala od problemów i biedy:
ros. ɛɟɞɵ ɤɭɥɶɟɦ ɜɚɥɹɬɫɹ, ɚ ɫɱɚɫɬɶɟ ɡɨɥɨɬɧɢɤɚɦɢ; ɤɨɦɭ ɫɱɚɫɬɶɟ ɫɥɭɠɢɬ, ɬɨɬ ɧɢ ɨ ɱɟɦ ɧɟ ɬɭɠɢɬ; ɤɥɚɞ ɞɚ ɠɢɜɨɬ – ɧɚ ɫɱɚɫɬɥɢɜɨɝɨ; ɤɬɨ ɡɚɩɚɫɥɢɜ, ɬɨɬ ɢ ɫɱɚɫɬɥɢɜ; ɬɨɬ ɫɱɚɫɬɥɢɜ, ɭ ɤɨɝɨ ɟɫɬɶ ɯɥɟɛɚ ɫ ɞɭɲɭ, ɩɥɚɬɶɟ c ɬɭɲɭ, ɞɟɧɟɝ ɫ ɧɭɠɭ; ɫɱɚɫɬɥɢɜɨɦɭ ɢ ɩɪɨɦɟɠ ɩɚɥɶɰɟɜ ɜɹɡɧɟɬ; ɫɱɚɫɬɥɢɜɨɦɭ ɧɟ ɱɬɨ ɞɟɟɬɫɹ: ɠɢɜɟɬ ɞɚ ɝɪɟɟɬɫɹ; cɱɚɫɬɶɟ ɨɬɩɚɥɨ, ɧɢɱɟɝɨ ɜ ɞɨɦɟ ɧɟ ɫɬɚɥɨ; cɱɚɫɬɶɟ ɩɵɬɚɬɶ – ɞɟɧɶɝɢ ɬɟɪɹɬɶ; y ɫɱɚɫɬɥɢɜɨɝɨ ɭɦɢɪɚɟɬ ɧɟɞɪɭɝ, ɭ ɛɟɫ-ɫɱɚɫɬɧɨɝɨ ɞɪɭɝ;
pol. jak nie ma szczĊĞcia, to nie ma i doli; komu szczĊĞcie sprzyja, bieda go omija; przy tym szczĊĞcie, przy kim pieniądze; szczĊĞliwi ci, co posiadają.
7.JednoczeĞnie w przysłowiach utrwalony został pogląd, iĪ bogactwo nie
gwa-rantuje osiągniĊcia poĪądanego stanu, jakim jest szczĊĞcie:
ros. ɧɟ ɜ ɞɟɧɶɝɚɯ ɫɱɚɫɬɶɟ, ɫɱɚɫɬɶɟ ɡɚ ɞɟɧɶɝɢ ɧɟ ɤɭɩɢɲɶ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɥɭɱɲɟ/(ɞɨɪɨɠɟ) ɛɨɝɚɬɫɬɜɚ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɧɟ ɜ ɤɨɲɟɥɶɤɟ, ɫɱɚɫɬɶɟ ɜ ɪɭɤɚɯ;
pol. lepsze szczĊĞcie niĪ pieniądze; najszczĊĞliwszy bez pieniĊdzy, bo mu nikt nie zajrzy nĊdzy; nie złoto szczĊĞcie czyni; z (nacyganionych) pieniĊdzy nie ma szczĊĞcia.
ParadoksalnoĞü i, co za tym idzie, niejednokrotnie ambiwalentnoĞü przekazy-wanych przez paremie treĞci moĪna tłumaczyü faktem, iĪ utarte związki odzwier-ciedlają róĪnorodnoĞü ludzkich doĞwiadczeĔ; Īycie samo w sobie składa siĊ z
an-tynomii i dlatego ukryte w ludowych sentencjach przesłania ujawniają wzajemne sprzecznoĞci.
8.Przysłowia obu narodów uczą równieĪ, jaka jest skuteczna szczĊĞciodajna
recepta. Z pewnoĞcią w niewielkim stopniu, jak juĪ wspomniano, szczĊĞcie gwarantuje własna praca; w istotnej mierze na odczuwanie szczĊĞcia mogą wpływaü relacje interpersonalne, w szczególnoĞci postawy ukierunkowane deontologicznie, zorientowane na nienaruszanie dobra drugiego człowieka:
ros. cɱɚɫɬɥɢɜɵɦ ɛɵɬɶ – ɧɢɤɨɦɭ ɧɟ ɞɨɫɚɞɢɬɶ; ɝɞɟ ɩɪɚɜɞɚ, ɬɚɦ ɢ ɫɱɚɫɬɶɟ; ɝɨɫɬɶ ɧɚ ɩɨɪɨɝ – ɫɱɚɫɬɶɟ ɜ ɞɨɦ; ɤ ɥɸɞɹɦ ɛɥɢɠɟ, ɫɱɚɫɬɶɟ ɤɪɟɩɱɟ; ɤɬɨ ɞɪɭɠɛɭ ɜɨɞɢɬ, ɫɱɚɫɬɶɟ ɧɚ-ɯɨɞɢɬ; ɧɟɜɨɥɹ ɫɱɚɫɬɶɹ ɧɟ ɞɚɟɬ; ɫɱɚɫɬɥɢɜ ɬɨɬ, ɭ ɤɨɝɨ ɫɨɜɟɫɬɶ ɫɩɨɤɨɣɧɚ; ɬɨɦɭ ɛɭɞɟɬ ɜɫɟɝɞɚ ɫɱɚɫɬɥɢɜɨ, ɤɬɨ ɩɢɲɟɬ ɧɟɥɶɫɬɢɜɨ;
pol. gdzie serce, tam i szczĊĞcie; komu sumienie wyrzutów nie czyni, ten szczĊĞliw nawet i w pustyni; krzywdą ludzką moĪesz siĊ wzbogaciü, ale szczĊĞcia nie kupisz; kto poczciwy, cnotliwy, ten szczĊĞliwy; kto z radoĞcią dobrze czyni, własnego szczĊĞcia przy-czyni; ludzie byliby o wiele szczĊĞliwsi, gdyby człowiek człowiekowi nie był katem; szczĊ-Ğcie otwiera duszĊ litoĞci, nieszczĊszczĊ-Ğcie ją zamyka (chociaĪ kto szuka szczĊĞcia miĊdzy ludĨmi, ten siĊ na wątłej opiera trzcinie); szczĊĞliwym nie moĪe byü człowiek sam.
9.Profilowanie pojĊcia szczĊĞcie nie obejmuje takich wartoĞci, jak mądroĞü,
wiedza i doĞwiadczenie. WrĊcz przeciwnie, warunkiem doznania szczĊĞcia, standaryzowanym przez oba badane systemy paremiologiczne, jest brak inte-lektu, głupota:
ros. ɝɥɭɩɨɦɭ ɫɱɚɫɬɶɟ, ɚ ɭɦɧɨɦɭ ɛɨɝ ɞɚɟɬ; ɞɭɪɚɤ ɫɩɢɬ, ɚ ɫɱɚɫɬɶɟ ɜ ɝɨɥɨɜɚɯ ɥɟɠɢɬ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɛɟɡ ɭɦɚ – ɞɵɪɹɜɚɹ ɫɭɦɚ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɜɟɡɟɬ ɞɭɪɚɤɭ, ɚ ɭɦɧɨɦɭ ɛɨɝ ɞɚɥ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɫɨ ɫɱɚ-ɫɬɶɟɦ ɫɨɣɞɟɬɫɹ, ɢ ɬɨ ɛɟɡ ɭɦɚ ɧɟ ɪɚɡɦɢɧɟɬɫɹ; ɝɥɭɩɨɦɭ ɫɱɚɫɬɶɟ, ɚ ɭɦɧɨɦɭ ɧɚɩɚɫɬɶ;
pol. głupi ma szczĊĞcie; głupi czasem wiĊcej miewa szczĊĞcia, jak mądry; lepszy funt szczĊĞcia niĨli funt rozumu; szczĊĞcia wiele, rozumu mało; szczĊĞcie głupim sprzyja; za głu-pimi szczĊĞcie lata.
10.Istotnym elementem konstytutywnym konceptu szczĊĞcie jest archetypiczna
dychotomia szczĊĞcia i nieszczĊĞcia (wyraĪonego czasem implicytnie). Eksplikowana w paremiologii opozycja odzwierciedla z jednej strony od-wieczną antynomiĊ miĊdzy odczuwanymi przez jednostkĊ emocjami, z dru-giej jednak ilustruje zgoła odmienne postrzeganie naturalnych przeci-wieĔstw, a mianowicie ich komplementarnoĞü:
ros. ɜɨ ɫɧɚɯ ɫɱɚɫɬɶɟ, ɚ ɜ ɛɵɥɶ ɧɚɩɚɫɬɶɟ; ɜɨ ɫɧɟ ɫɱɚɫɬɶɟ, ɧɚɹɜɭ ɧɟɧɚɫɬɶɟ; ɫɱɚɫɬɥɢɜ ɛɵɜɚɥ, ɞɚ ɛɟɫɫɱɚɫɬɶɟ ɜ ɪɭɤɢ ɩɨɣɦɚɥ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɫ ɧɟɫɱɚɫɬɶɟɦ ɞɜɨɪ ɨɛɨ ɞɜɨɪ ɠɢɜɭɬ; ɫɱɚ-ɫɬɶɟ c ɧɟɫɱɚɫɱɚ-ɫɬɶɟɦ ɫɦɟɲɚɥɨɫɶ – ɧɢɱɟɝɨ ɧɟ ɨɫɬɚɥɨɫɶ;
pol. komu szczĊĞcie sprzyja, niech siĊ na nieszczĊĞcie ogląda; nie ma szczĊĞcia bez zgryzoty, a róĪy bez kolców; przy jednym szczĊĞciu dwie szkodzie Bóg daje; szczĊĞcie i nie-szczĊĞcie na jednym wózku jeĨdzi, nie-szczĊĞcie siĊ wlecze pomału, a nieszczĊĞcia jadą pocztą; ze szczĊĞciem łatwiej siĊ oswoiü niĪ z nieszczĊĞciem.
11. Nieliczne przysłowia konceptualizują szczĊĞcie jako dodatnio
wartoĞciowa-ną emocjĊ:
ros. ɝɞɟ ɫɱɚɫɬɶɟ, ɬɚɦ ɢ ɪɚɞɨɫɬɶ; ɧɟɬ ɫɱɚɫɬɶɹ, ɧɟ ɠɞɢ ɢ ɪɚɞɨɫɬɢ; pol. gdy szczĊĞcie wieje, serce siĊ Ğmieje.
Czy rejestrowane w warstwie aforystycznej powszechne sądy na temat szczĊ-Ğcia równieĪ dziĞ stanowią trwałą matrycĊ autorefleksji uĪytkowników badanych systemów jĊzykowych?
W ĞwiadomoĞci jĊzykowej ankietowanych Polaków i Rosjan moĪna odnotowaü doĞü istotne róĪnice w postrzeganiu i interpretacji natury szczĊĞcia. Wprawdzie konstytuanty bazowe w polskim i rosyjskim obrazie mentalnym są w wiĊkszoĞci przypadków toĪsame na poziomie jĊzykowej eksplikacji, jednak w rankingu liczeb-noĞci reakcji zajmują odmienne pozycje6. Do kluczowych skojarzeĔ wywołanych u polskich respondentów słowem-bodĨcem „szczĊĞcie” naleĪą reakcje emotywne, które badani werbalizują leksemami radoĞü (150 reakcji), uĞmiech (24 odpowiedzi), super (3), zadowolenie (3), euforia (1), pogoda ducha (1), przyjemnoĞü (1), skoki radoĞci (1), Ğmiech (1), w sumie aĪ 182 skojarzenia. SzczĊĞcie rozumiane jest wiĊc przez współczesnych Polaków przede wszystkim jako odbierane przyjemnie uczu-cie zadowolenia i swoistej beztroski, przejawiające siĊ Ğmiechem. Rosjanie w znacz-nie mznacz-niejszym stopniu interpretują bazowy koncept jako odczuwaznacz-nie przyjemnoĞci i radoĞci – ɪɚɞɨɫɬɶ (49), ɜɟɫɟɥɶɟ (3), ɫɦɟɯ (2), ɤɨɝɞɚ ɜɟɫɟɥɨ (1), ɩɪɢɹɬɧɨɟ ɨɳɭ-ɳɟɧɢɟ (1), ɪaɞɨɜɚɬɶɫɹ (1), ɭɞɨɜɨɥɶɫɬɜɢɟ (1), ɭɥɵɛɤɚ (1), łącznie 59 reakcji. Przy bliĪszej analizie korpusu rosyjskich skojarzeĔ uwagĊ zwraca fakt, iĪ znajduje w nim odbicie swoisty (tj. nieobecny w ĞwiadomoĞci jĊzykowej uĪytkowników jĊzyka pol-skiego) rys mentalnej percepcji otoczenia – wartoĞciowanie rzeczywistoĞci, jej kwantytatywna i kwalitatywna charakterystyka7. Centralne miejsce w ĞwiadomoĞci jĊzykowej rosyjskich uczestników eksperymentu lingwistycznego zajmuje konsta-tacja obecnoĞci i pragnienie aktualnoĞci szczĊĞcia w ich mentalnym Ğwiecie pojĊü. Ilustrują ją reakcje wyraĪone oddzielnymi leksemami i związkami wyrazowymi, nie posiadającymi korelatów w polskim korpusie: ɟɫɬɶ (74), ɟɫɬɶ, ɟɝɨ ɧɟ ɦɨɠɟɬ ɧɟ ɛɵɬɶ (11), ɛɭɞɟɬ (3), ɟɝɨ ɧɟ ɦɨɠɟɬ ɧɟ ɛɵɬɶ (3), ɯɨɱɭ (2), ɞɨɥɠɧɨ ɛɵɬɶ (1), ɞɨɥɠɧɨ ɛɵɬɶ ɭ ɜɫɟɯ (1), ɟɫɬɶ! (1), ɟɫɬɶ, ɟɝɨ ɧɟ ɦɨɠɟɬ ɧɟ ɟɫɬɶ (1), ɨɧɨ ɟɫɬɶ (1), ɯɨɱɟɬɫɹ (1), w sumie aĪ 99 skojarzeĔ. Znamienne dla jĊzykowego obrazu Ğwiata Rosjan jest dokonywanie charakterystyki jakoĞciowej szczĊĞcia na podstawie cech: ɯɨɪoɲɨ (8), ɨɝɪɨɦɧɨɟ (7), ɦɧɨɝɨ (4), ɦɧɨɝɨ ɫɱɚɫɬɶɹ (1), ɨɱɟɧɶ ɯɨɪɨɲɨ (1), ɯɨɪɨɲɟɟ (1).
Dalsza konfrontacja struktur ĞwiadomoĞci jĊzykowej przedstawicieli obu nacji w obszarze analizowanego konceptu ujawnia zbieĪnoĞci w percepcji, oczekiwa-________________
6 Wykaz wszystkich reakcji Polaków i Rosjan wraz z charakteryzującymi je danymi
licz-bowymi zamieszczono na koĔcu artykułu.
7ɂ.Ⱥ. ɋ ɬ ɟ ɪ ɧ ɢ ɧ, Ʉɨɦɦɭɧɢɤɚɬɢɜɧɨɟ ɩɨɜɟɞɟɧɢɟ ɜ ɫɬɪɭɤɬɭɪɟ ɧɚɰɢɨɧɚɥɶɧɨɣ ɤɭɥɶ-ɬɭɪɵ, [w:] ɗɬɧɨɤɭɥɶɬɭɪɧɚɹ ɫɩɟɰɢɮɢɤɚ ɹɡɵɤɨɜɨɝɨ ɫɨɡɧɚɧɢɹ, Ɇɨɫɤɜɚ 1996, s. 97–112.
niach i doĞwiadczaniu szczĊĞcia. Ankietowani osadzają rozwaĪania nad szczĊĞciem w powszechnych przekonaniach o moĪliwoĞci osiągniĊcia pełnej satysfakcji w re-zultacie silnej afekcji. Człowiek doĞwiadcza upragnionego szczĊĞcia, gdy kocha i jest kochany. Autentyczne szczĊĞcie daje, w mniemaniu respondentów, miłoĞü. Fakt ten znajduje swoje potwierdzenie w drugim pod wzglĊdem liczebnoĞci szeregu asocjacyjnym, zbudowanym z nastĊpujących skojarzeĔ, wywołanych stymulantem szczĊĞcie/ɫɱɚɫɬɶɟ: pol. miłoĞü (69), i miłoĞü (1), mieü kogoĞ obok siebie (1), osobiste (1), w miłoĞci (1), łącznie 73 odpowiedzi; ros. ɥɸɛɨɜɶ (59), ɜ ɥɸɛɜɢ (3), ɥɸɛɢɬɶ (3), ɛɵɬɶ ɥɸɛɢɦɵɦ (1), ɛɵɬɶ ɫ ɥɸɛɢɦɵɦ (1), ɜɞɜɨɟɦ (1), ɜ ɥɢɱɧɨɣ ɠɢɡɧɢ (1), ɞɨɜɟɪɢɟ, ɥɸɛɨɜɶ (1), ɨɬ ɥɸɛɜɢ (1), ɩɨɧɢɦɚɧɢɟ, ɥɸɛɨɜɶ (1), ɫɬɪɚɫɬɢ (1), 73 sko-jarzenia. Istotny element konstytuujący mentalny obraz pojĊcia szczĊĞcie stanowią najbliĪsi. Zarówno rosyjscy, jak i szczególnie polscy ankietowani niemalĪe zgodnie Īywią przeĞwiadczenie o nierozłącznoĞci uczucia szczĊĞcia i faktu posiadania, czĊstokroü usankcjonowanego prawem związku ludzi, rodziny, co znajduje wyraz w wyraĨnych sieciach asocjacyjnych: pol. rodzina (27), małĪeĔstwo (7), dom (5), dobry mąĪ (2), dziecko (2), córka (1), Ğlub (1), Īona (1), 46 reakcji; ros. ɫɟɦɶɹ (8), ɜ ɞɨɦɟ (2), ɜ ɫɟɦɶɟ (2), ɞɨɦ (2), ɫɟɦɟɣɧɨɟ (2), ɛɪɚɬ (1), ɞɨɦɚ (1), ɪɟɛɟɧɨɤ (1), ɪɨɞ-ɫɬɜɟɧɧɢɤɢ (1), łącznie 20 odpowiedzi.
Polacy, znacznie silniej niĪ Rosjanie, eksponują zaleĪnoĞü osiągniĊcia stanu szczĊĞcia od posiadania dóbr materialnych, zwłaszcza pieniĊdzy i dostatniego Īycia, i egzemplifikują ten pogląd nastĊpująco: pol. pieniądze (18), dobrobyt (11), boga-ctwo (1), fortuna (1), kasa (1), Īyü dostatnio (1); ros. ɞɟɧɶɝɢ (7), ɭɞɚɱɚ, ɞɟɧɶɝɢ (1). W sposobie na „szczĊĞciodajnoĞü” uczestnicy eksperymentu podkreĞlają nadto związek miĊdzy szczĊĞciem a wartoĞcią fundamentalną dla kaĪdego człowieka – Īyciem (fundamentalną dlatego, iĪ wszelkie inne wartoĞci moĪemy urzeczywist-niaü tylko wtedy, kiedy Īyjemy) oraz wartoĞciami allocentrycznymi: pol. Īycie (9), dobro (6), dobroü (2); ros. ɠɢɡɧɶ (13), ɠɢɬɶ (2), ɞɨɛɪɨ (6).
Stałym elementem jĊzykowej ĞwiadomoĞci respondentów jest uniwersalny sy-stem opozycji semiotycznych, bazujący na przeciwstawieniach ogólnych, na skon-trastowaniu pojĊü szczĊĞcie – nieszczĊĞcie. Liczna grupa rosyjskojĊzycznych uczest-ników testu werbalnych asocjacji odwołuje siĊ do tej uniwersalistycznej opozycji, znajdującej wyraz w zróĪnicowanych pod wzglĊdem stylistycznym, lecz spójnych semantycznie leksemach, por.: ɝɨɪɟ (23), ɧɟɫɱɚɫɬɶɟ (20), ɛɟɞɚ (5), ɧɟ ɛɟɞɚ (1), łącznie aĪ 49 reakcji. RównieĪ w reakcjach Polaków na słowo-bodziec szczĊĞcie odnaleĨü moĪna potwierdzenie dychotomicznej konceptualizacji rzeczywistoĞci: nieszczĊĞcie (5), smutek (5), pech (4), łącznie tylko 14 odpowiedzi.
Relatywnie spora liczba badanych, przede wszystkim uĪytkowników jĊzyka polskiego, akcentuje krótkotrwałoĞü i nieuchwytnoĞü szczĊĞcia. Konceptualizowa-nemu pojĊciu towarzyszą takie słowa generowane przez umysły ankietowanych, jak: pol. krótkie (4), chwila (2), ulotne (2), czasami (1), przemija (1), rzadko (1), ulotnoĞü (1), ułuda (1), 13 reakcji; ros. ɚɛɫɬɪɚɤɬɧɨ (1), ɛɚɛɨɱɤɚ (1), ɦɝɧɨɜɟɧɧɨ (1), ɫɟɤɭɧɞɚ (1), 4 odpowiedzi.
Utrwalony symbol szczĊĞcia, nieobecny w ĞwiadomoĞci jĊzykowej Rosjan, to w mentalnym obrazie Ğwiata Polaków czterolistna koniczyna. Stąd oparty na tej konotacji ciąg asocjacyjny: koniczyna (6), koniczynka (5), koniczyna czterolistna (1).
Pozostałe skojarzenia felicytologiczne nie tworzą spójnych i rozbudowanych szeregów konotacyjnych w strukturach ĞwiadomoĞci jĊzykowej przedstawicieli obu ankietowanych społecznoĞci.
Podsumowując, w profilowaniu pojĊcia szczĊĞcie w ujĊciu diachronicznym i synchronicznym, tj. perspektywie paremiologicznej i asocjacyjnej, moĪna wyróĪ-niü wspólne komponenty. Praktycznie w analizowanym modelu nie znajduje miej-sca charakterystyka leksykalna. Polacy i Rosjanie definiują szczĊĞcie głównie przez składniki kulturowe, wskazujące w pierwszej kolejnoĞci na konstytuanty etyczne i ogólnospołeczne. W konceptualizacji szczĊĞcia pojawiają siĊ takie komponenty znaczeniowe, jak: pomyĞlnoĞü, bogactwo, szlachetnoĞü w relacjach miĊdzyludz-kich, nieosiągalnoĞü, krótkotrwałoĞü. Ta czĊĞü konceptu, jak równieĪ wpisanie po-jĊcia szczĊĞcia w uniwersalny system opozycji semiotycznych, pokazuje wzglĊdnie wyrównane proporcje elementów konstytutywnych paremiologicznych i konotacyj-nych. Znamienne dla obrazu Ğwiata, wyłaniającego siĊ z najnowszych badaĔ nad jĊzykową ĞwiadomoĞcią współczesnych uĪytkowników jĊzyka polskiego i rosyj-skiego, jest wbudowanie pojĊcia szczĊĞcia w dyskurs zmysłowy. Do sfery znacze-niowej szczĊĞcia klasyfikowana jest miłoĞü. Na równi z komponentem miłoĞü fizyczna i psychiczna (kochanie) silnie akcentowana jest jej forma instytucjonalna – pozytywnie nacechowaną składową konceptu szczĊĞcie, integrującą mentalne Ğwiaty dzisiejszych uĪytkowników obu jĊzyków, nieobecną w analizowanych jed-nostkach paremiologicznych, jest rodzina.
Zaskakujące jest silne zakotwiczenie w ĞwiadomoĞci współczesnych polsko-, jak równieĪ, w nieco mniejszym wymiarze, rosyjskojĊzycznych badanych konotacji szczĊĞcia z dodatnio wartoĞciowanymi emocjami, odczuwaniem radoĞci i przyjem-noĞci. Hedonizm nie znajduje aĪ tak wyraĨnego potwierdzenia w zasobach pare-miologicznych. ZauwaĪalny jest tu wpływ czy wrĊcz dominacja kultury globalnej, medialnej, prowadzącej do wyalienowania współczesnego człowieka, sprzyjającej egocentryzmowi, niezaleĪnoĞci i zindywidualizowanej rozrywce.
WspółczeĞnie Īyjący młodzi Rosjanie, za czym przemawiają rezultaty testu werbalnych asocjacji, jednoznacznie stwierdzają obiektywną obecnoĞü szczĊĞcia w otaczającym ich Ğwiecie, pragnąc go nie tylko dla siebie, ale i kaĪdego czło-wieka.
Nawet doĞü pobieĪna analiza struktury i składowych pojĊcia szczĊĞcia zako-dowanych w paremiologii i ĞwiadomoĞci jĊzykowej współczesnych Polaków i Ros-jan pokazuje jednoznacznie, iĪ przedstawiciele obu badanych społecznoĞci tworzą mimo pozornego podobieĔstwa odrĊbne w pewnym stopniu profile badanego konceptu aksjologicznego, w których wiodącymi elementami konstytutywnymi są róĪne pojĊcia, wstĊpujące w odmienne konfiguracje. Dotyczy to zwłaszcza odrĊb-nych „sieci asocjacyjodrĊb-nych” tworzoodrĊb-nych przez uczestników eksperymentu
lingwi-stycznego. JĊzykowy obraz Ğwiata Polaków i Rosjan mimo ich wspólnych słowiaĔ-skich korzeni nie jest zatem spójny i ujawnia obok analogii równieĪ wiele istotnych róĪnic.
SZCZĉĝCIE: radoĞü 150; miłoĞü 69; rodzina 27; uĞmiech 24; pieniądze 18; spokój 15; dobrobyt 11; Īycie 9; małĪeĔstwo 7; dobro, koniczyna 6; dom, koniczynka, nieszczĊĞcie, smutek 5; cel, fart, krótkie, los, pech 4; nadzieja, super, zadowolenie 3; chwila, dobroü, dobry mąĪ, duĪe, dziecko, pragnienie, przyjemnoĞü, słoĔce, spełnienie, ulotne, wszystko 2; Arkadia, bajka, bogactwo, bycie, chodzi parami, córka, cudze, czasami, dar, dąĪenie, dąĪyü do tego, dziĞ, euforia, fajna kobieta, fajna rzecz, fajnie, fortuna, happy, i miłoĞü, kasa, klop, kobieta, koniczyna czterolistna, ktoĞ, kwiat, łóĪko, łut, Marcin, marzenia, mieü kogoĞ obok siebie, moje, motywacja, na wiecznoĞü, na zawsze, nagroda, nieosiągalnoĞü, osobiste, piĊkne, piĊkno, płacz, pogoda ducha, pomyĞlnoĞü, potrzeba, potrzebne, powodzenie, przemi-ja, przestrzeĔ, przyszłoĞü, ptak, raj, równowaga, rzadko, sens Īycia, serce, skoki radoĞci, stałoĞü, szansa, szybkoĞü, Ğlub, Ğmiech, ulotnoĞü, ułuda, w miłoĞci, w nieszczĊĞciu, walka, wiara, wieczne, wielkie, woda, wolnoĞü, wygrana, wzglĊdnoĞü, z Īycia, zdrowie, zieleĔ, zło, Īal, Īona, Īycie codzienne, Īyü dostatnio 1; 494 + 115 + 6 + 81.
ɋɑȺɋɌɖȿ: ɟɫɬɶ 74; ɥɸɛɨɜɶ 59; ɪɚɞɨɫɬɶ 49; ɝɨɪɟ, ɦɨɟ 23; ɧɟɫɱɚɫɬɶɟ 20; ɛɨɥɶɲɨɟ 16; ɠɢɡɧɶ 13; ɟɫɬɶ, ɟɝɨ ɧɟ ɦɨɠɟɬ ɧɟ ɛɵɬɶ 11; ɫɟɦɶɹ, ɯɨɪoɲɨ 8; ɞɟɧɶɝɢ, ɧɟɬ, ɨɝɪɨɦɧɨɟ 7; ɞɨɛɪɨ 6; ɛɟɞɚ, ɭɞɚɱɚ 5; ɦɧɨɝɨ, ɧɚ ɡɟɦɥɟ 4; ɛɭɞɟɬ, ɜɟɫɟɥɶɟ, ɜɟɱɧɨɟ, ɜ ɥɸɛɜɢ, ɟɝɨ ɧɟ ɦɨɠɟɬ ɧɟ ɛɵɬɶ, ɥɸɛɢɬɶ, ɫɜɟɬ, ɫɜɟɬɥɨɟ 3; ɛɥɚɠɟɧɫɬɜɨ, ɛɵɥɨ, ɜ ɞɨɦɟ, ɜ ɫɟɦɶɟ, ɞɚɥɟɤɨ, ɞɨɥɝɨ-ɠɞɚɧɧɨɟ, ɞɨɥɠɧɨ ɛɵɬɶ, ɞɨɦ, ɞɪɭɡɶɹ, ɠɢɬɶ, ɡɞɨɪɨɜɨ, ɥɸɞɟɣ, ɦɢɪ, ɧɚɣɬɢ, ɧɟ ɜ ɞɟɧɶɝɚɯ, ɨɧɨ ɟɫɬɶ, ɩɪɟɤɪɚɫɧɨ, ɩɪɢɜɚɥɢɥɨ, ɫɟɦɟɣɧɨɟ, ɫɦɟɯ, ɯɨɱɭ, ɷɬɨ ɯɨɪɨɲɨ 2; ɚɛɫɬɪɚɤɬɧɨ, ɛɚ-ɛɨɱɤɚ, ɛɟɡɝɪɚɧɢɱɧɨ, ɛɟɡɝɪɚɧɢɱɧɨɟ, ɛɟɫɪɩɟɞɟɥɶɧɨɟ, ɛɥɢɡɤɨ, ɛɪɚɬ, ɛɵɥɨɟ, ɛɵɬɶ ɥɸɛɢ-ɦɵɦ, ɛɵɬɶ ɫ ɥɸɛɢɥɸɛɢ-ɦɵɦ, ɜɞɜɨɟɦ, ɜ ɞɨɦ, ɜɞɪɭɝ, ɜɟɡɞɟ, ɜɟɪɧɨɫɬɶ, ɜɟɱɧɨɫɬɶ, ɜɡɚɢɦɧɨɟ, ɜɡɚɢɦɧɨɫɬɶ, ɜ ɥɢɱɧɨɣ ɠɢɡɧɢ, ɜɦɟɫɬɟ, ɜɦɟɫɬɟ ɫ ɞɪɭɡɶɹɦɢ, ɜɨ ɦɧɟ, ɜɫɟɝɞɚ, ɜɫɟ ɟɫɬɶ, ɜɫɟ ɢɦɟɬɶ, ɝɞɟ, ɝɞɟ ɨɧɨ?, ɝɨɪɹ, ɞɚ ɧɟɫɱɚɫɬɶɟ ɩɨɦɨɝɥɨ, ɞɟɜɭɲɤɚ, ɞɟɥɚɬɶ, ɞɥɹ ɱɟɥɨɜɟɤɚ; ɞɨ-ɜɟɪɢɟ, ɥɸɛɨɜɶ; ɞɨɥɝɨɟ, ɞɨɥɝɨɥɟɬɢɟ, ɞɨɥɠɧɨ ɛɵɬɶ ɭ ɜɫɟɯ, ɞɨɦɚ, ɞɨɫɬɚɬɨɤ, ɞɪɭɠɛɚ, ɟɝɨ ɧɟɬ, ɟɫɬɶ!; ɟɫɬɶ, ɟɝɨ ɧɟ ɦɨɠɟɬ ɧɟ ɟɫɬɶ; ɠɞɟɬ ɦɟɧɹ, ɠɟɧɫɤɨɟ, ɀɟɧɶɤɚ, ɡɚɛɵɬɶɟ, ɡɚ ɞɪɭɝɚ, ɡɚɦɟɱɚɬɟɥɶɧɨ, ɡɞɨɪɨɜɶɟ, ɡɟɦɥɹ, ɡɵɛɤɨɟ, ɢ ɥɸɛɨɜɶ, ɤɚɣɮ, ɤɨɝɞɚ ɜɟɫɟɥɨ, ɤɨɝɞɚ ɱɟɝɨ-ɬɨ ɧɟ ɯɜɚɬɚɟɬ, ɥɟɝɤɨ, Ʌɸɛɚ, ɥɸɛɜɢ, ɥɸɛɢɦɵɣ, ɥɸɞɫɤɨɟ, ɦɚɥɨ, ɦɝɧɨɜɟɧɧɨ, ɦɟɱɬɚ, ɦɢɦɨɥɟɬ-ɧɨɟ, ɦɧɟ, ɦɧɨɝɨ ɫɱɚɫɬɶɹ, ɦɨɠɟɬ ɛɵɬɶ, ɧɚɞɟɠɧɨɫɬɶ, ɧɚɫɬɨɹɳɟɟ, ɧɚɲɟ, ɧɟ ɛɟɞɚ, ɧɟɛɨ, ɧɟ ɛɵɜɚɟɬ, ɧɟ ɜɟɪɸ, ɧɟ ɜ ɥɸɛɜɢ, ɧɟ ɞɟɧɶɝɢ, ɧɟɞɨɥɝɨɟ, ɧɟɞɨɫɬɢɠɢɦɨ, ɧɟ ɡɧɚɸ, ɧɟɥɟɝɤɨɟ, ɧɟɥɶɡɹ ɨɩɢɫɚɬɶ, ɧɟ ɦɨɟ, ɧɟɧɚɫɬɶɟ, ɧɟɨɛɯɨɞɢɦɨɫɬɶ, ɧɟɫɤɨɧɱaɟɦɨɟ, ɧɨɤɬɸɪɧ, ɧɨ ɧɟ ɧɵɧɟ, ɨɛɥɚɤɚ, ɨɛɪɟɫɬɢ, ɨɛɪɟɬɚɬɶ, ɨɛɳɟɟ, ɨɞɧɨ, ɨɧ, ɨɬɥɢɱɧɨ, ɨɬ ɥɸɛɜɢ, ɨɱɟɧɶ ɯɨɪɨɲɨ, ɩɟɪɟ-ɩɨɥɧɹɟɬ, ɩɨɞɚɪɨɤ, ɩɨɡɨɪ, ɩɨɢɫɤɢ, ɩɨɥɧɨɟ, ɩɨɥɧɨɬɚ ɜɫɟɝɨ, ɩɨɧɢɦɚɧɢɟ; ɩɨɧɢɦɚɧɢɟ, ɥɸ-ɛɨɜɶ; ɩɪɟɤɪɚɫɧɨɟ, ɩɪɢɞɟɬ, ɩɪɢɯɨɞɢɬ, ɩɪɢɲɥɨ, ɩɪɢɹɬɧɨɟ ɨɳɭɳɟɧɢɟ, ɩɬɢɰɚ, ɪaɞɨɜɚɬɶɫɹ; ɪɚɞɨɫɬɶ, ɩɪɢɛɵɥɶ; ɪɚɞɭɠɧɨɫɬɶ, ɪɟɛɟɧɨɤ, ɪɨɞɫɬɜɟɧɧɢɤɢ, ɪɨɡɚ, ɪɨɦɚɧ, ɪɹɞɨɦ, ɫɚɦɨɟ ɝɥɚɜ-ɧɨɟ, ɫɜɟɬɥɨ, ɫɜɢɞɚɧɶɟ, ɫɜɨɛɨɞɚ, ɫɟɤɭɧɞɚ, ɫɤɭɤɚ, ɫɦɵɫɥ, ɫɨɝɥɚɫɢɟ, ɫɨɥɧɰɟ, ɫɨɫɬɨɹɧɢɟ ɞɭɲɢ, ɫɩɨɤɨɣɫɬɜɢɟ, ɫɬɪɚɫɬɢ; ɫɱɚɫɬɶɟ ɟɫɬɶ, ɨɧɨ ɧɟ ɦɨɠɟɬ ɧɟ ɟɫɬɶ; ɬɨ, ɤ ɱɟɦɭ ɫɬɪɟɦɹɬɫɹ; ɬɨ, ɱɟɝɨ ɧɟɬ; ɭɞɚɱɚ, ɞɟɧɶɝɢ; ɭɞɨɜɨɥɶɫɬɜɢɟ, ɭɥɵɛɤɚ, ɭɬɪɨ, ɭɸɬ, ɯɨɪɨɲɟɟ, ɯɨɱɟɬɫɹ, ɰɟɥɶ, ɱɟɥɨɜɟɤɚ, ɱɭɠɨɟ, ɷɬɨ ɩɨɧɢɦɚɧɢɟ, happy 1.
