Jolanta MACHOWSKA-GOC
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie
Świat magicznych kredek malowany
przez uczniów klas trzecich
Abstract: The World of Magical Crayons Painted by Third-Graders (Primary School)
The aim of this paper is to describe the world created by third-graders (primary school, early years of education) in the magical crayon domain. The textual material has been analysed empirically to bring out its creative properties in the context of broadly defined studies on colour semantics and/ or linguistic colours, which are visible at mental, axiological, symbolic, iconic, and cultural lev-els.
Key words: colour semantics, colours in language, verbs of visual perception, cognitive aspects of textual development
Słowa klucze: semantyka kolorów, barwy w języku, czasowniki percepcji wzrokowej, kognitywne aspekty tworzenia tekstów
Wprowadzenie
Rozważania na temat konceptualizacji zaczarowanych kredek w tekstach twór-czych uczniów klas III wpisują się m.in. w krąg lingwistyczno-kulturowych ba-dań dotyczących czasowników percepcji zmysłowej, a w szczególnoś ci — wzroko wej (Grzesiak, 1983, s. 70; Dobaczewski, 2002, s. 159–165; Zaron, 1980), semantyki i symboliki barw (Tokarski, 1995; Gage, 2010) oraz psychologiczno-emocjonalnego aspektu oddziaływania barw na człowieka, w tym na preferen-cje kolorów u dzieci w młodszym wieku szkolnym (Popek, 1999). Domena ma-gicznych kredek to zatem obraz świata związany, z jednej strony, z plastyczną wyobraźnią dzieci (tworzenie rysunków na temat zaczarowanych kredek), a z drugiej — z ich egzemplifikacją językową (przełożenie własnych znaków ikonicznych na język, tzw. przekład intersemiotyczny).
www.czasopismoppiw.pl
Jak wiadomo, literatura dotycząca percepcji wzrokowej w języku polskim po-czątkowo odnosiła się do wybranych większych lub mniejszych klas predyka-tów i dopiero M. Zawisławska (2004) stworzyła kognitywne opracowanie mono-graficzne na ten temat.
Jeżeli chodzi o prace opisujące barwy, to są one liczne, chociaż związane przede wszystkim z tekstami literackimi, zarówno prozatorskimi, jak i poetyc-kimi różnych autorów (Gendera, 2005, s. 328–336; Habrajska, 1995, s. 133– –146; Handke, 2002). Mniejszym, jak sądzę, zainteresowaniem cieszą się bada-nia w tym zakresie tekstów paraliterackich tworzonych przez uczniów w młod-szym wieku szkolnym (Machowska, 2008, s. 222–227).
Słowami kluczowymi dla domeny kredka są w analizowanym materiale
empirycznym następujące leksemy: świat/kraina, magiczne/zaczarowane. Pod-kategoriami w obrębie tychże słów są, z jednej strony, konceptualizacje zwią-zane z niezwykłym, często zantropomorfizowanym wyglądem kredek, ich cecha mi zewnętrznymi i mentalnymi, z zachowaniem kredek, realnym lub fantastycznym miejscem ich przebywania oraz z konotacjami kulturowymi lub wariantami intertekstowymi, z drugiej — czasowniki percepcji wzroko-wej, takie jak: widać, wyglądać, zauważyć, zobaczyć, nazwy barw z leksemami typu: kolor, odcień, światło, ciemność (Jochymek-Sobczyk, 2017, s. 13–27; Si-vova, 2017, s. 171–185) oraz inne formy językowe dotyczące barw, np.:
kolo-rowy, malować, rysować.
Wybrany przeze mnie sposób poszukiwania sensów w 106 tekstach dzieci dotyczy ukrytych przez młodych twórców ich „własnych światów za słowami” (Tokarski, 2013) w domenie zaczarowana kredka lub „świata widzianego
po-przez słowa” (Grzegorczykowa, 2012), za słowem kryje się bowiem człowiek, a na płaszczyźnie języka obrazy tworzone przez niego mają charakter impresjo-nistyczny, na co składa się taki, a nie inny sposób użycia języka, elementy kul-turowe oraz doświadczenie (Łozowski, 2017, s. 474). W analizowanych tekstach paraliterackich uczniów klas III można wyróżnić następujące kategorie:
I. W y g l ą d k r e d k i
a) podobieństwo do człowieka: części ciała: buzia: „...na dziubkach kredek pojawiły się buzie, nosy, a nawet oczy” (SP nr 1, Sidzina; Kuba, kl. III); nogi: „W tym świecie kredki mają ręce i nogi” (SP nr 1, Sidzina; Ania, kl. III), „A miała nogi i ręce” (SP nr 7, Nowy Sącz; Monika, kl. III); nos: „...na dziub-kach kredek pojawiły się [...] nosy...” (SP nr 1, Sidzina; Kuba, kl. III); oczy: „...na dziubkach (sic!) kredek pojawiły się [...] oczy” (SP nr 1, Sidzina; Kuba, kl. III); ręce: „W tym świecie kredki mają ręce i nogi” (SP nr 1, Sidzina; Ania, kl. III), „A miała nogi i ręce” (SP nr 7, Nowy Sącz; Monika, kl. III); ubiór —
bluzka: „Była ubrana w [...] zieloną bluzkę...” (SP, Klimontów; Łukasz, kl. III); spodnie: „A potem zmieniła kolor spodni, kieszenie na zielono...” (SP,
b) podobieństwo do ptaka: skrzydełka: „Miała ładne skrzydełka” (SP nr 7, Nowy Sącz; Monika, kl. III).
II. P o s t a c i e w y k r e o w a n e i / l u b o d t w o r z o n e p r z e z d z i e c k o a) postacie z różnych tekstów kultury — Baba-Jaga (Haka-Makowiecka i in., 2009, s. 34): „...tam mieszka Baba jaga (sic!)” (SP nr 1, Sidzina; Pauli-na, kl. III); Kopciuszek (Haka-Makowiecka i in., 2009, s. 196–197): „...zacza-rowana kredka stworzyła magiczny świat bajek, baśni i legend. [...] Kopciu-szek... (sic!)” (SP, Klimontów; Ola, kl. III); Kot w butach (Haka-Makowiec-ka i in., 2009, s. 199–201): „...zaczarowana kred(Haka-Makowiec-ka stworzyła [...] Kot w Bu-tach (sic!)” (SP, Klimontów; Ola, kl. III); Kubuś Puchatek (Tylicka, Lesz-czyński, 2002, s. 208–209): „...póhatek [...] poset kópić kletkę (sic!)” (SP nr 7, Nowy Sącz; Jacek, kl. III); Pocahontas: „...zaczarowana kredka stworzyła [...] Pocahontas... (sic!)” (SP, Klimontów; Ola, kl. III); smok (Tylicka, Leszczyń-ski, 2002, s. 367): „Tym razem zabił smoka” (SP, Zbylitowska Góra; Kacper, kl. III); Smok Wawelski: „...zaczarowana kredka stworzyła [...] Smoka wawel-skiego... (sic!)” (SP, Klimontów; Ola, kl. III); syrena (Haka-Makowiecka i in., 2009, s. 366): „...zaczarowana kredka stworzyła [...] Syrena... (sic!)” (SP, Klimontów; Ola, kl. III);
b) postacie wykreowane przez uczniów — ja kredka: „Pewnego dnia leżałam na podłodze ja kredka...” (SP, Zbylitowska Góra; Basia, kl. III); mama kredka: „...mama kretka gotowała kretkową (sic!) zupę...” (SP nr 1, Sidzina; Maciek, kl. III); tata kredka: „...tata kretka (sic!) bawił się z dzieckiem...” (SP nr 1, Si-dzina; Maciek, kl. III); zaczarowana kredka: „...zobaczyłem zaczarowaną kred-kę...” (SP, Klimontów; Paweł, kl. III).
III. M i e j s c e p r z e b y w a n i a
a) realne: boisko: „Kiedyś na boisku spotkałem zaczarowaną kredkę” (SP, Klimontów; Darek, kl. III); dom: Kretka (sic!) pomalowała mi dom...” (SP, Kli-montów; Piotr, kl. III); kościół: „Kredeczki [...] chodzą do kościoła...” (SP nr 1, Sidzina; Paweł, kl. III); lodowisko: „Kiedy ślizgałem się na lodowisku, zobaczy-łem zaczarowaną kredkę...” (SP, Klimontów; Paweł, kl. III); łąka: „...chodziła po łące...” (SP, Klimontów; Andrzej, kl. III); niebo: „...mknie po niebie” (SP, Klimontów; Krzyś, kl. III); podłoga: „...kredki opuszczają swoje pudełko” (SP nr 1, Szynwałd; Oskar, kl. III); pokój: „Pewnego dnia, gdy sprzątałam pokój, [...] znalazłam niebieską kredkę” (SP, Klimontów; Magdalena, kl. III); pudełko: „...moje kredki opuszczają swoje pudełko” (SP nr 1, Szynwałd; Oskar, kl. III);
siłownia: „...ćwiczyły w siłowniach” (SP nr 1, Sidzina; Piotr, kl. III); staw:
„Kie-dy szedłem nad staw...” (SP, Klimontów; Andrzej, kl. III);
b) fantastyczne: Kredkowo: „...w Kredkowie...” (SP nr 1, Szynwałd; Mate-usz, kl. III); kraina kredek: „...była sobie kraina kredek” (SP nr 1, Sidzina; Ma-ciek, kl. III); zamek: „...kredki zjechały się do zamku” (SP nr 1, Sidzina; Mag-da, kl. III].
IV. C z y n n o ś c i
a) antropomorfizacyjne — bawić się: „...tata kretka (sic!) bawił się z dziec-kiem...” (SP nr 1, Sidzina; Maciek, kl. III); biegać: „Kredki biegały bardzo szyb-ko...” (SP nr 1, Szynwałd; Przemek, kl. III); bronić: „...broniły miasta przed nie-przyjacielem...” (SP nr 1, Sidzina; Piotr, kl. III); być robotnikiem: „...kredka, któ-ra była robotnikiem” (SP, Zbylitowska Góktó-ra; Patryk, kl. III); chodzić: „Kre-deczki sobie chodzą do kościoła...” (SP nr 1, Sidzina; Paweł, kl. III), „...chodzi-ła po łące i tworzy„...chodzi-ła kolorowe kwiaty” (SP, Klimontów; Andrzej, kl. III);
ćwi-czyć: „...ćwiczyły w siłowniach” (SP nr 1, Sidzina; Piotr, kl. III); dojechać:
„...pierwsza do mety dojechała Basia...” (SP nr 1, Szynwałd; Karolina, kl. III);
gadać: „...były gadające kredki” (SP nr 1, Sidzina; Gosia, kl. III); gotować:
„...mama kretka gotowała kretkową (sic!) zupę...” (SP nr 1, Sidzina; Maciek, kl. III); grać: „...kredki grają w piłkę nożną” (SP nr 1, Sidzina; Ania, kl. III), „...kredka, która grała na gitarze i śpiewała” (SP nr 1, Sidzina; Ola, kl. III);
je-chać: „Zaczarowana kredka wozem jechała...” (SP, Klimontów; Basia, kl. III); leżeć: „Pewnego dnia leżałam na podłodze ja kredka...” (SP, Zbylitowska Góra;
Basia, kl. III); mówić: „...mówiły sobie, co lubią” (SP nr 1, Sidzina; Gosia, kl. III); nadmuchać: „Nadmuchały balony i je powiesiły” (SP nr 1, Szynwałd; Magdalena, kl. III); obronić: „...silne kretki (sic!) obroniły miasto” (SP nr 1, Si-dzina; Piotr, kl. III); odbijać się: „...i jeszcze się sama odbijała” (SP, Klimontów; Darek, kl. III); odezwać się: „...kredka odezwała się do Jasia” (SP nr 7, Nowy Sącz; Julia, kl. III); odpowiedzieć: „...odpowiedziała żółta...” (SP nr 1, Szynwałd; Mateusz, kl. III); opuszczać: „...moje kredki opuszczają swoje pudełko” (SP nr 1, Szynwałd; Oskar, kl. III); ożyć: „Jedna kredka ożyła” (SP, Zbylitowska Góra; Adrian, kl. III); pobawić się: „...żeby się pobawili w paleontologów” (SP nr 1, Szynwałd; Konrad, kl. III); porozmawiać: „Porozmawiałem z nią...” (SP, Kli-montów; Karol, kl. III); poszukać: „Poszukały hulajnogi i ubrania” (SP nr 1, Szynwałd; Magdalena, kl. III); powiedzieć: „Nagle jedna powiedziała...” (SP nr 1 Sidzina, Paulina, kl. III); puszczać: „...kolorowe kredki puszczały kolorowe ba-lony...” (SP nr 1, Szynwałd; Mateusz, kl. III); ratować: „...ratuje ludzi” (SP, Kli-montów; Krzyś, kl. III); rzec: „...rzekła zielona kredka” (SP nr 1, Szynwałd; Mateusz, kl. III); słuchać: „Słucha muzyki...” (SP, Klimontów; Krzyś, kl. III);
spaść: „...zobaczyłem zaczarowaną kredkę, jak spadła z spadochronu (sic!)” (SP,
Klimontów; Adaś, kl. III); spełniać: „...spełnia marzenia...” (SP nr 7, Nowy Sącz; Olek, kl. III); śpiewać: „...spotkałem super kredkę, która sobie śpiewała...” (SP, Klimontów; Karol, kl. III); uratować: „Kiedyś mnie ta [kredka] uratowa-ła z płonącego domu” (SP, Klimontów; Krzyś, kl. III); urządzić: „Kredki urządzi ły zabawę...” (SP nr 1, Szynwałd; Kamil, kl. III), „...kolorowe kredki urządziły konkurs” (SP nr 1, Szynwałd; Karolina, kl. III), „...kredki urządziły wyścigi samochodowe” (SP nr 1, Szynwałd; Marek, kl. III), „...urządziły wy ścigi rowerowe” (SP nr 1, Szynwałd; Zuzia, kl. III); walczyć: „...wszystkie kredki
wy-trwale o niego walczyły” (SP nr 1, Szynwałd; Karolina, kl. III); wysprzątać: „Wysprzątała cały dom” (SP, Zbylitowska Góra; Adrian, kl. III); zaprzeczyć: „...zaprzeczyła jej fioletowa” (SP nr 1, Szynwałd; Mateusz, kl. III); zbierać: „...zbierały gałęzie na opał” (SP nr 1, Sidzina; Piotr, kl. III); zdobyć: „...zdoby-ła złoty medal” (SP nr 1, Szynwałd; Karolina, kl. III); zjawić się: „na balu zja-wiło się wiele kredek przebranych w różnych strojach (sic!)” (SP nr 1, Szyn-wałd; Karolina, kl. III); zjechać się: „Wkrótce wszystkie kredki zjechały się do zamku” (SP nr 1, Sidzina; Magda, kl. III); żyć: „...w krainie kredek żyła sobie kredka...” (SP, Zbylitowska Góra; Patryk, kl. III);
b) magiczne — fruwać: „Później tylko fruwały i fruwały” (SP nr 1, Sidzina; Kuba, kl. III); mknąć: „Kiedyś zobaczyłem zaczarowaną kredkę, która mknie po niebie” (SP, Klimontów; Krzyś, kl. III); spełniać: „Kredka spełniała życze-nia” (SP, Klimontów; Adaś, kl. III), „...spełnia marzenia...” (SP nr 7, Nowy Sącz; Olek, kl. III); tworzyć: „...chodziła po łące i tworzyła kolorowe kwiaty” (SP, Klimontów; Andrzej, kl. III); stworzyć: „...zaczarowana kredka stworzyła magiczny świat ...” (SP, Klimontów; Ola, kl. III); unieść się: „...uniosła się w po-wietrze” (SP, Zbylitowska Góra; Michał, kl. III); wyczarować: „...kredka w mig wyczarowała duży balon z koszem” (SP, Klimontów; Dominika, kl. III);
niać: „Zmieniają zwykłą okolicę w kolorową, kredkową krainę. Wszystko
zmie-nia swoje kształty i barwy” (SP nr 1, Szynwałd; Oskar, kl. III); zaczarować: „Za-czarowała moją piłkę...” (SP, Klimontów; Darek, kl. III).
W tej kategorii znalazły się także czynności związane bezpośrednio z per-cepcją wzrokową oraz twórczością plastyczną:
a) czasowniki percepcji wzrokowej — widać: „W oddali widać wierzchołki gór” (SP nr 1, Sidzina; Ania, kl. III); wyglądać: „Wyglądało to, jakby kredki chciały namalować swoją krainę” (SP nr 1, Sidzina; Ewa, kl. III); zauważyć: „Pewnego dnia, gdy wracałem ze szkoły, zauważyłem zaczarowaną kretkę (sic!)...” (SP, Klimontów; Piotr, kl. III); zobaczyć: „Kiedyś zobaczyłem zaczaro-waną kredkę...” (SP, Klimontów; Krzyś, kl. III), „Kiedy ślizgałem się na lodo-wisku, zobaczyłem zaczarowaną kredkę...” (SP, Klimontów; Paweł, kl. III), „Wczoraj w ogródku zobaczyłem zaczarowaną kredkę...” (SP, Klimontów; Adaś, kl. III), „Zobaczyły kredkowego wilka, poznały go po jaskrawych kolo-rach” (SP, Zbylitowska Góra; Kinga, kl. III);
b) czasowniki związane z twórczością plastyczną — malować: „...tylko chcia-ły malować” (SP nr 1, Sidzina; Ewa, kl. III), „Pewnego razu kredki zaczęchcia-ły ma-lować domek, płotek, góry...” (SP nr 1, Sidzina; Ewa, kl. III), „Malowała trawy, kwiaty, drzewa i domy” (SP, Klimontów; Jaś, kl. III), „...zobaczyłem zaczaro-waną kredkę, która [...] malowała lodowisko” (SP, Klimontów; Paweł, kl. III);
pomalować: „Kretka (sic!) pomalowała mi dom na niebiesko, a mój pokój na
zielono” (SP, Klimontów; Piotr, kl. III); rysować: „...kredka rysowała za niego” (SP nr 7, Nowy Sącz; Julia, kl. III); narysować: „Kredki różowa i żółta
naryso-wała czarodziejski samochód” (SP nr 1, Sidzina; Michał, kl. III), „Kiedyś po-prosiłem ją, by narysowała mi czerwono-fioletowe drzewo...” (SP, Klimontów; Łukasz, kl. III), „Kredki narysowały góry i jezioro” (SP nr 1, Sidzina; Sławek, kl. III).
Pojawiły się tu też rzeczowniki określające relację dziecka z kredką:
przy-jaźń: „Teraz super kredka jest moją najlepszą przyjaciółką” (SP, Klimontów;
Karol, kl. III); altruizm: „Kiedyś mnie ta [kredka] uratowała z płonącego do-mu” (SP, Klimontów; Krzyś, kl. III), „Od tego czasu chłopiec pomagał chorym i biednym z pomocą zaczarowanej kredki” (SP nr 7, Nowy Sącz; Jakub, kl. III].
V. K o n o t a c j e k u l t u r o w e i / l u b w a r i a n t y i n t e r t e k s t o w e —
Baba-Jaga: „...tam mieszka Baba jaga (sic!)” (SP nr 1, Sidzina; Paulina, kl. III); Kopciuszek: „...zaczarowana kredka stworzyła magiczny świat bajek, baśni i
le-gend. [...] Kopciuszek... (sic!)” (SP, Klimontów; Ola, kl. III); Kot w butach: „...zaczarowana kredka stworzyła magiczny świat bajek, baśni i legend [...] Kot w Butach (sic!)” (SP, Klimontów; Ola, kl. III); Kubuś Puchatek: „...póhatek [...] poset kópić kletkę (sic!)” (SP nr 7, Nowy Sącz; Jacek, kl. III); Pocahontas: „...zaczarowana kredka stworzyła [...] Pocahontas (sic!)” (SP, Klimontów; Ola, kl. III); Smok Wawelski: „...zaczarowana kredka stworzyła [...] Smoka wawel-skiego... (sic!)” (SP, Klimontów; Ola, kl. III); smok: „Tym razem zabił smoka” (SP, Zbylitowska Góra; Kacper, kl. III); syrena: „...zaczarowana kredka stworzy-ła [...] Syrena... (sic!)” (SP, Klimontów; Ola, kl. III).
VI. B a r w y i i n n e f o r m y j ę z y k o w e u k a z u j ą c e r o ż n e k o n -c e p t u a l i z a -c j e k r e d e k:
a) kolory — brązowy: „...pomarańczowa ma brązowy...” (SP nr 1, Szynwałd; Kasia, kl. III); czarny: „Narysowałem 4 komnaty [...] czarną” (SP nr 7, Kraków; Kuba, kl. III); czerwony: „Była ubrana w czerwone spodnie...” (SP, Klimontów; Łukasz, kl. III), „chciałabym stworzyć czerwoną komnatę” (SP nr 7, Kraków; Gosia, kl. III), „...czerwona kredka ma fioletowy latawiec...” (SP nr 1, Szynwałd; Kasia, kl. III); fioletowy: „Kiedyś poprosiłem ją, by narysowała mi [...] fioleto-we drzewo...” (SP, Klimontów; Łukasz, kl. III); niebieski lub błękitny: „...spotka-ły się dwie kredki czerwona i niebieska...” (SP nr 1, Sidzina; Paulina, kl. III), „Kretka (sic!) pomalowała mi dom na niebiesko...” (SP, Klimontów; Piotr, kl. III), „Była to niebieska kredka Tomek” (SP nr 1, Szynwałd; Przemek, kl. III), „...mały słowik, ktury (sic!) pokolorowała na kolor błękitny (sic!)” (SP, Klimontów; Łukasz, kl. III); pomarańczowy: „A potem zmieniła [...], a resztę na pomarańczowo” (SP, Klimontów; Darek, kl. III], „Królowa wróżka stoi w po-marańczowej komnacie” (SP nr 7, Kraków; Gosia, kl. III), „Kanarek jest w komnacie pomarańczowej. Wyśpiewuje pomarańczowe piosenki” (SP nr 7, Kraków; Gosia, kl. III); różowy: „Kredka niebieska ma różowy latawiec...” (SP nr 1, Szynwałd; Kasia, kl. III); szary: „Narysowałem 4 komnaty. Szarą...”
(SP nr 7, Kraków; Kuba, kl. III), „Krajobraz szary za dotknięcie (sic!) stał się piękny, kolorowy” (SP nr 1, Szynwałd; Sara, kl. III); zielony: „Była ubrana w [...] zieloną bluzkę...” (SP, Klimontów; Łukasz, kl. III), „...lubię zielony ko-lor” (SP nr 7, Kraków; Dominik, kl. III); żółty: „...był na statku ze swoim żół-tym pieskiem...” (SP nr 7, Nowy Sącz; Arek, kl. III), „Kredka żółta Ola...” (SP nr 1, Szynwałd; Zuzia, kl. III);
b) wyrażenia ogólne — kolor: „Zobaczyły kredkowego wilka, poznały go po jaskrawych kolorach” (SP, Zbylitowska Góra; Kinga, kl. III); kolorowa/y: „...zo-baczyłem zaczarowaną kredkę, która była bardzo kolorowa...” (SP, Klimontów; Paweł, kl. III), „...zobaczyła piękny, kolorowy świat kredek...” (SP nr 1, Sidzi-na; Oliwka, kl. III); kolorowo: „...a wszędzie, gdzie przeszła, było kolorowo i we-soło” (SP, Klimontów; Łukasz, kl. III);
c) archetypowa opozycja światło–ciemność — ciemno: „Jest tam bardzo ciemno” (SP nr 7, Kraków; Filip, kl. III); lśnić: „Lśniły pięknymi cekinami” (SP, Zbylitowska Góra; Łukasz, kl. III).
W konceptualizacjach zaczarowanej kredki stworzonych przez uczniów klas trzecich, w punkcie dotyczącym jej wyglądu, można zaobserwować przede wszystkim egzemplifikacje, w których przeważają elementy antropomorfizacyj-ne. Kredka ma: części ciała człowieka (buzia, nogi, nos, oczy, ręce), przedmioty, którymi otaczają się ludzie (gitara, kijki, narty, piłka) oraz elementy ubioru (spodnie).
Jeżeli chodzi o miejsca wymienione przez uczniów, to pojawiają się tu tzw. przestrzenie mówiące, które odzwierciedlają model przestrzeni kulturowej z punktami centralnymi oraz peryferyjnymi, a zatem z wyraźnie wyodrębnio-nymi przestrzeniami, takimi jak: przestrzeń lokalna (dom, pokój, boisko), regio-nalna (łąka, staw) i mentalna (wyobraźnia, kraina kredek).
Ukazane przez uczniów czynności wykonywane przez kredki mieszczą się w obrębie magicznego myślenia, w którym, jak już wspomniałam, wykreowane przez dzieci postaci są bliskie człowiekowi. Stąd w utworach paraliterackich uczniów przeważają verba związane z czynnościami fizycznymi i mentalnymi (bawić się, ćwiczyć, mówić), chociaż w analizowanym materiale empirycznym po-jawiają się także czasowniki związane z magią i kreacją (stworzyć, wyczarować,
pomalować) oraz czasowniki percepcji wzrokowej (wyglądać, zauważyć, zoba-czyć).
Relacje interpersonalne między dziećmi, czyli podmiotami doświadczający-mi, a postaciami kredek oparte są przede wszystkim na przyjaźni, a także na dialogu bohaterów, pochodzących z różnych tekstów kultury (bajki, baśnie, le-gendy oraz filmy).
W tekstach uczniów w domenie zaczarowanakredka przeważały takie
ko-lory, jak: zielony, niebieski, błękitny, pomarańczowy i czerwony. Mniej liczną gru-pę stanowiły: czarny, żółty, fioletowy, brązowy i szary. Kolory użyte przez dzieci
w domenie zaczarowana kredka ewokują zatem odczuwane i preferowane
przez nie stany emocjonalne (radość, szczęście) oraz wartości odczuciowo-este-tyczne (kolorowe, magiczne, zaczarowane).
Reasumując: światy malowane przez uczniów klas III to przestrzenie tek-stów implikujące nie tylko obszar ich doświadczeń językowych i pozajęzyko-wych, ale także płaszczyzny związane z tym, co intuicyjne, wyobrażeniowe, gdyż — jak twierdzi S. Popek — sam fakt istnienia kolorów powoduje, iż są one „dla nas energią i językiem przekazu informacji [...] mającym wymiar per-sonalny, społeczny i indywidualny” (1999, s. 9).
Uczniowskie teksty paraliterackie w domenie zaczarowana/magiczna
kred-ka stają się jednym z alternatywnych, możliwych światów (Wądolny-Tatar, 2006, s. 69), a ich odkodowywanie przez nas (odbiorców) nie jest w pełni moż-liwe, gdyż jest ono zarówno procesem, na co wskazuje użyty przeze mnie w ty-tule artykułu leksem malowane, jak i sposobem na odzwierciedlanie przez mło-dych twórców współczesnej „rzeczywistości kolażu” (Głażewski, 2015, s. 13).
Na zakończenie warto dodać, że kredka/kredki konceptualizowane są przez dzieci jako:
— kredka to ktoś — postać fantastyczna mająca magiczną moc; — kredka to kreator na wzór homo faber;
— kredka to człowiek; posiada bowiem części ciała człowieka oraz zacho-wuje się jak człowiek;
— kredka to ktoś bliski, często przyjaciel;
— kredka to ktoś podobny do dziecka — homo ludens.
Bibliografia
Dobaczewski, A. (2002). Zjawiska percepcji wzrokowej. Studium semantyczne. Warszawa: Katedra Ling wistyki Formalnej UW.
Gage, J. (2010). Kolor i znaczenie. Sztuka, nauka i symbolika. Przeł. J. Holzman, A. Żakiewicz. Kra-ków: Universitas.
Gendera, K. (2005). Nazwy barw w Chłopach Władysława Reymonta. „Język Polski”, LXXXV, s. 328–336.
Głażewski, M. (2015). Wolność jako osobliwa wartość strategii heurystycznych. „Pedagogika Przedszkol-na i WczesnoszkolPrzedszkol-na”, nr 2 (6), s. 7–28.
Grzegorczykowa, R. (2012). Świat widziany poprzez słowa. Szkice z semantyki leksykalnej. Warszawa: Wyd. UW.
Grzesiak, R. (1983). Semantyka i składnia czasowników percepcji zmysłowej. Wrocław: Ossolineum. Habrajska, G. (1995). Rola koloru przy kreowaniu dziecięcego świata w utworach księdza Jana
Twardow-skiego. W: A. M. Lewicki, R. Tokarski (red.), Kreowanie świata w tekstach. Lublin: Wyd. UMCS, s. 133–146.
Haka-Makowiecka, K., Makowiecka, M., Węgrzecka, M. (2009). Leksykon fantastyki. Postacie, miej-sca, rekwizyty, zjawiska. Warszawa: Muza.
Handke, K. (2002). Słownictwo pism Stefana Żeromskiego. T. 5: Świat barw. Kraków: Universitas. Jochymek-Sobczyk, M. (2017). Słownictwo achromatyczne w idiostylu Dukli Andrzeja Stasiuka.
Anali-za językoznawcAnali-za. W: M. Dudzikowa, R. Wawrzyniak-Beszterda (red.), Światło-cień. Językowy wymiar kontrastu. Kraków: Libron, s. 13–27.
Łozowski, P. (2017). Prawda w światach za słowami: black i white jako nazwy ras ludzkich. W: D. Fi-lar, P. Krzyżanowski (red.), Barwy słów. Studia lingwistyczno-kulturowe. Lublin: Wyd. UMCS. Machowska, J. (2008). Barwy w kulturowym dyskursie wczesnoszkolnym. W: B. Muchacka, R.
Ławrow-ska (red.), Kultura. Aktywność artystyczna dziecka. Kraków: ZamKor, s. 222–227. Popek, S. (1999). Barwy i psychika. Percepcja, ekspresja, projekcja. Lublin: Wyd. UMCS.
Sivova, T. (2017). Światło i ciemność w powieści Lśniące obłoki Konstantina Paustowskiego. W: M. Du-dzikowa, R. Wawrzyniak-Beszterda (red.), Doświadczenia szkolne pierwszego rocznika reformy edu-kacji. Studium teoretyczno-empiryczne. Kraków: Impuls, s. 171–185.
Tokarski, R. (1995). Semantyka barw we współczesnej polszczyźnie. Lublin: Wyd. UMCS. Tokarski, R. (2013). Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej. Lublin: Wyd. UMCS. Tylicka, B., Leszczyński, G. (red.) (2002). Słownik literatury dziecięcej i młodzieżowej. Wrocław:
Osso-lineum.
Wądolny-Tatar, K. (2006). Metaforyka oniryczna w liryce Młodej Polski. Kraków: Wyd. Naukowe AP.
Zaron, Z. (1980). Ze studiów nad składnią i semantyką czasownika. Wrocław: Ossolineum.
Zawisławska, M. (2004). Czasowniki oznaczające percepcję wzrokową we współczesnej polszczyźnie. Uję-cie kognitywne. Warszawa: Wydział Polonistyki UW.
