Redaktor Wacław Jankowski (1899-1975)

Chłosta, Jan

Redaktor Wacław Jankowski

(1899-1975)

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 4, 557-563

1975

REDAKTOR WACŁAW JANK OW SKГ

(18 9 9 — 1 9 7 5 ) P o śró d r e d a k to r ó w „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” , w y ­ d a w a n e j w l a ta c h 1886— 1939, W a c ła w J a n ­ k o w sk i je s t p o s ta c ią m n ie j z n a n ą , ch o ciaż je m u p rz y p a d ł t r u d r e d a g o w a n ia p is m a w o k re s ie n a ­ silo n y c h p rz e ś la d o w a ń ze s tro n y w ła d z h itle ­ ro w sk ic h , zaś w 1936 r o k u p o z b a w io n o go p ra w k ie ro w a n ia „ G a z e tą ” . M im o s k r e ś le n ia z lis ty R e ic h s v e r b a n d d e r d e u ts c h e n P re sse , k tó re j c zło n k a m i m u s ie li b y ć re d a k to rz y w sz y s tk ic h g a z e t w y d a w a n y c h w N ie m c ze c h , J a n k o w s k i n a ­ d a l p o m a g a ł S e w e ry n o w i P ie n ię ż n e m u w p r a ­ c a c h r e d a k c y jn y c h .

D z iałaln o ść d z ie n n ik a r s k a i s p o łe c z n o -p o li­ ty c z n a W a c ła w a J a n k o w s k ie g o n ie z o sta ła d o ­ tą d s z e rz e j o m ó w io n a . W z m ia n k i o je g o p ra c y n a p o tk a ć m o ż n a w r o z p ra w a c h W o jc iec h a W rz e ­ s iń sk ie g o i L e o n a r d a S m o l k i i. T a k w p ra s ie k r a jo w e j j a k i w g a z e ta c h p o ls k ic h w y d a w a ­ n y c h n a o b c z y ź n ie w y d ru k o w a n o k ilk a w s p o ­ m n ie ń o J a n k o w s k i m 2. P e w n e n ie śc isło śc i o re d a k to r z e „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” z n a ­ la z ły się ta k ż e w S ło w n ik u b io g r a fic z n y m W a r m ii, M a z u r i P o w iś la 3. W n in ie js z y m s z k ic u p ra g n ę n a p o d s ta w ie a k t d o ty c z ą c y c h w y d a w n i c tw a P ie n ię ż n y c h , a z n a j d u ­ ją c y c h s ię w A rc h iw u m A k t N o w y ch w W a rsz a w ie , ro c z n ik ó w „ G a z e ty O ls z ty ń ­ s k ie j” z l a t 1928— 1938; k ie d y to J a n k o w s k i re d a g o w a ł p ism o , w s p o m n ie ń n a jb liż ­ szy c h w sp ó łp ra c o w n ik ó w r e d a k t o r a o ra z lis tó w jeg o żo n y o m ó w ić d z ia ła ln o ś ć teg o d z ie n n ik a r z a z asłu ż o n e g o d la p ra s y p o ls k ie j w N iem czech .

Z a n im W a c ła w J a n k o w s k i o b ją ł 1 k w ie tn ia 1928 ro k u k ie ro w n ic tw o r e d a k c j i „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” m ia ł za so b ą d z ie w ię ć l a t p r a k t y k i d z ie n n ik a r s k ie j o ra z o ż y ­ w io n e j d z ia ła ln o ś c i p o lity c z n e j i k u l t u r a l n e j w W e s tfa lii i n a Ś lą s k u . W W e s tfa lii sp ę d z ił p ie rw s z e d w a d z ie ś c ia l a t ży cia. U ro d z ił się w K o n a r a c h (p o w ia t ra w ic k i) 18 w rz e ś n ia 1899 ro k u . P o d o b n ie j a k w ie lu P o la k ó w z d a w n e g o z a b o ru p ru s k ie g o , w 1903 ro k u je g o ro d z ic e w y e m ig ro w a li ..za c h le b e m ” d o W e s tfa lii i o s ie d lili się w R e c k lin g h a u s e n . O jc ie c W a c ła w a , J a k u b , z n a la z ł z a t r u d n ie n ie w k o p a ln i. P rz e z d w a d z ie ś c ia p ięć l a t aż d o 1928 ro k u , k ie d y z g in ą ł w n ie sz c z ę ś liw y m w y p a d k u w k o

-1 W. W rz e s iń s k i, O b lic ze ïd e o w o - p o lity c z n e « G a ze ty O l s z ty ń s k ie j» w la ta c h

1920— 1939, K o m u n ik a ty M a z u rs k o -W a rm iń s k ie (d a le j K M W , 1960, n r 2, ss. 167— 212; L. S m ó łk a, W y d a w n ic tw a p o ls k ie n a Ś lą s k u O p o ls k im (1922— J939), S tu d ia Ś lą s k ie , 1974, t. 25, ss. 11— 55. 2 W . P r z y b y ls k i, O g n iw o . B iu le ty n Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c ze c h , B o ch u m . 1975, n r 1— 2— 3, s ty cz e ń , lu ty , m a rz e c , ss. 22— 23; P ., P a m ię c i r e d a k to r a W a c ła w a J a n k o w s k ie g o , N a ro d o w ie c , 1975, n r 67 z 20 I I I ; P . J a s ie k , W s p o m n ie n ia o W a c ła w ie J a n k o w s k i m , S ło w o n a W a r m ii i M a z u ra c h , 1975 n r 18 z 23 V.

3 T. O ra c k i, S ło w n ik b io g r a fic z n y W a r m ii, M a z u r i P o w iś la od p o ło w y X V

w i e k u do 1945 r., W a rs z a w a 1963, s. 120 (p o d a je m y ln ie , że W a c ła w J a n k o w s k i

u ro d z ił s ię w W e stfa lii).

558 N e k ro lo g i

p a ln i K ö n ig -L u d w ig , p ra c o w a ł ja k o g ó rn ik . O jc ie c p rz y szłe g o r e d a k t o r a „ G a z e ty O l­ s z ty ń s k ie j” ja k i m a tk a M a r ia n n a z K u d a k ó w (z m a rła w o s ta tn im ro k u d ru g ie j w o jn y św ia to w e j) b ra li u d z ia ł w d z ia ła ln o ś c i ró ż n e g o ro d z a ju p o ls k ic h to w a rz y stw . M a tk a b y ła a k ty w n ą d z ia ła c z k ą T o w a rz y s tw a P o le k w R e c k lin g h a u s e n . S p o śró d sie d m io rg a ro d z e ń stw a , W a c ła w m u s ia ł w y ró ż n ia ć się p iln o ś c ią i c h ę c ią do n a u k i, sk o ro ro d z ic e z d ec y d o w a li, a b y w ła ś n ie on p o u k o ń c z e n iu s zk o ły lu d o w e j ro z p o c zą ł n a u k ę w g im n a z ju m . Z ja k ic h p o w o d ó w u k o ń c z y ł je d y n ie 4 k la s y g im n a z ju m w R e c k lin g h a u s e n , tr u d n o d z isia j u s ta lić . W g rę w c h o d z ą co n a jm n ie j d w ie p rz y ­ czy n y : p ie rw s z a to, że n a d a lsz ą e d u k a c ję n ie p o z w a la ła z aw sz e za n is k a p e n s ja o jca, m a ją c e g o n a u trz y m a n iu d zie w ięc io o so b o w ą ro d z in ę , a d ru g a — p o w o ła n ie p ra w ie d w u d z ie s to le tn ie g o m ło d z ie ń c a do w o js k a . B y ły to p rz e c ie ż la t a w o jn y . B ra ł w ięc W ac ła w J a n k o w s k i u d z ia ł w w a lk a c h n a p ó łn o c y F r a n c ji (w c za sie p ie rw s z e j w o jn y ś w ia to w e j z g in ę li je g o d w a j b r a c ia : J ó z e f i A n to n i). P o z a k o ń c z e n iu d z ia ła ń w o je n n y c h w 1919 ro k u J a n k o w s k ie g o p rz y ję to do p ra c y w r e d a k c j i o rg a n u N a ro ­ d o w eg o S tr o n n ic tw a R o b o tn ik ó w , „ W ia r u s a P o ls k ie g o ” w B o ch u m , w ó w cz a s re d a g o ­ w a n e g o p rz e z J a n a B re jsk ie g o , a od 1921 ro k u , k ie d y „ W ia r u s P o ls k i” s ta ł się o rg a n e m N a ro d o w e j P a r t i i R o b o tn ic z e j, p rz e z S ta n is ła w a K u n c ę . P r a c ę d z ie n n i­ k a r s k ą z ac z ą ł od p o m o c n ik a re d a k c y jn e g o . J e d n o c z e ś n ie u c zę szc z ał n a w ie cz o ro w e k u rs y , o rg a n iz o w a n e d la P o lo n ii w E ssen . W s to su n k o w o k r ó tk i m c za sie J a n k o w s k i z d o b y ł z a u fa n ie m ie js c o w y c h d z ia ła c z y p o lo n ijn y c h . N a jp ie r w o b ra n o go p rz e w o d ­ n ic z ąc y m Z w ią z k u T o w a rz y s tw a M łodzieży, p o te m n a le ż a ł d o z a r z ą d u K o m ite tu W y ­ k o n a w cz e g o P o la k ó w n a Z a c h o d n ie N iem cy , z sie d z ib ą w B o ch u m . 24 g ru d n ia 1922 r o k u z a r z ą d teg o ż K o m ite tu p o d ją ł d e c y z ję o p r z e k s z ta łc e n ie się w e w ła d z e D z ieln icy I I I Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c ze c h . W Z a rz ą d z ie D z ieln icy p o za czło n ­ k a m i d a w n e g o K o m ite tu K u n c ą , M. W eso ło w sk im i w ła ś n ie J a n k o w s k im z n a le ź li s ię r ó w n ie ż d w a j d z ia ła c z e N a ro d o w e j P a r t i i R o b o tn ik ó w : J a n D ru k a rc z y k i F r a n ­ c iszek M ą k a 4. W io sn ą 1923 ro k u w ła d z e Z w ią z k u P o la k ó w s k ie r o w a ły J a n k o w s k ie g o i S te f a n a S z c z e p a n ia k a do p ra c y w o p o lsk im w y d a w n ic tw ie „ N o w in y C o d z ie n n e ” 5. S a m e „ N o w in y C o d z ie n n e ” m ia ły b y ć k o n k u re n c y jn y m p is m e m d la „ K a to lik a ” A d a m a N a p ie ra lsk ie g o , k t ó r y n ie c h c ia ł p o d p o rz ą d k o w a ć s ię lin ii d z ia ła n ia n a k re ś lo ­ n e j p rz e z Z w ią z e k P o la k ó w w N ie m c z e c h 6. O p o lsk ie p ism o n a to m ia s t t a k o k re ś la ło sw ó j p ro g ra m : „» N o w in y C o d zien n e« o rg a n r u c h u sp o łe c z n o -n a ro d o w e g o , p o p ie ra s z la c h e tn e cele Z w ią z k u P o la k ó w , s to i n a s tr a ż y p r a w lu d u G ó rn o ś lą z a k ó w , w a lcz y o o sią g n ię c ie s z k o ły p o ls k ie j, u w z g lę d n ia słu sz n e in te r e s y w s z y s tk ic h s ta n ó w , p r a ­ c u je n a d o d ro d z e n ie m ż y c ia n a ro d o w e g o , d a je w a rto ś c io w e i a k tu a ln e a rty k u ły , p rz y n o s i n a jśw ie ż sz e w ia d o m o śc i z całeg o ś w i a ta i u d z ie la s w o im C z y te ln ik o m p o ­ r a d y p r a w n e j” 7. T e n p r o g r a m re a liz o w a ł J a n k o w s k i z a ró w n o w ó w cz a s, k ie d y r e d a ­ g o w a ł „ N o w in y ”, j a k i p ó ź n ie j n a s ta n o w is k u k ie r o w n ik a r e d a k c j i „ G a z e ty O ls z ty ń ­ s k ie j” . B y ł „ c z ło w ie k ie m ” C e n t r a li Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c ze c h , j a k go n a z w a ł k o n s u l b y to m s k i, z a w ia d a m ia ją c P o s e lstw o o z w o ln ie n iu z p r a c y d o ty c h c za so w e g o r e d a k to r a „ N o w in ” . O d 1 m a ja 1926 ro k u J a n k o w s k i z ac z ą ł re d a g o w a ć ty g o d n ik „ S trz e c h a ” w R a c ib o rz u , k tó re g o w y d a w c ą b y ł k ie ro w n ik B a n k u L u d o w e g o „ R o l­ n i k ” — K a z im ie rz M a lc z e w s k i 8. P o z a p r a c ą d z ie n n ik a r s k ą p ó ź n ie jsz y r e d a k to r „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” , ta k ż e n a Ś lą s k u O p o lsk im , k ie ro w a ł p r a c a m i Z w ią z k u T o w a rz y s tw M ło d zieży o ra z w la ta c h 1923 i 1927 b y ł c z ło n k ie m Z a r z ą d u T o w a rz y s tw a C z y te ln i L u d o w y c h n a p o w ia t o p o lsk i. W a c ła w o w i J a n k o w s k ie m u p rz y p is u je się r ó w n ie ż a u to r s tw o o k ó ln ik a n r 1/27 z 15 c z e rw c a 1927 r o k u w s p ra w ie d z ia ła ln o ś c i te re n o w y c h b i b l i o t e k 9. N a d to o rg a ­ 4 W. W rz e s iń s k i, P o ls k i r u c h n a r o d o w y w N ie m c z e c h 1922— 1939, P o z n a ń 1970, s. 80. 5 A rc h iw u m A k t N o w y c h w W a rsz a w ie (d a le j A A N ), sy g n . 2079, W y d z ia ł P r a ­ so w y P o s e ls tw a w B e rlin ie , P is m o K o n s u la tu w O ls z ty n ie z 18 X I 1931 w s p ra w ie p r a s y p o ls k ie j w N iem czech . 6 L . S m ó łk a, op. cit., s. 16. 7 J . R a ta je w s k i, O p o ls k ie «N o w i n y » w la ta c h 1911— 1939, O p o le 1967, s. 32. 8 L . S m ó łk a , op. cit., s. 24. 9 J . W ró b le w sk i, P o lsk ie b ib lio te k i lu d o w e w z a b o rz e p r u s k im i n a te re n ie R z e s z y n ie m ie c k ie j w la ta c h 1843—1939, O ls z ty n 1975, n r 167.

n iz o w a ł k o ła Z w ią z k u P o la k ó w i w ie le c z a s u p o ś w ię c a ł n a tw o rz e n ie tra d y c y jn y c h n a Ś lą s k u k ó ł ś p iew a c zy c h .

P r z e b y w a ją c ju ż n a Ś lą s k u O p o lsk im , W a c ła w J a n k o w s k i p o ślu b ił w s ie r p n iu 1924 r o k u H e le n ę D u rk a , k t ó r ą z a p e w n e p o z n a ł w w y d a w n ic tw ie „ W ia ru s P o ls k i” , g d z ie p ra c o w a ła w o k re s ie od 15 m a ja 1917 r o k u do 29 s ie r p n ia 1923 ro k u (a p o te m od w rz e ś n ia 1923 ro k u do 1 s ie r p n ia 1924 ro k u w b y to m s k im w y d a w n ic tw ie „ K a ­ to lik ”). J a n k o w s c y m ie li c z te r y c ó rk i: L u d m iłę , Ir e n ę , U rs z u lę i L id ię (I re n a m ie s z ­ k a o b e c n ie w P o lsc e, a p o z o sta łe c ó rk i: L u d m iła w K a n a d z ie , U r s z u la i L id ia w R F N ). W sz y s tk ie w y c h o w a n e w d u c h u p o ls k im w y sz ły za m ą ż za P o l a k ó w 10. W a c ła w J a n k o w s k i o b ją ł f u n k c ję k ie ro w n ik a r e d a k c j i „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” po K a z im ie rz u J a r o s z y k u , k t ó r y p rz e z c a ły ro k p e r tr a k to w a ł z c e n t r a lą Z w ią z k u P o la k ó w i o ls z ty ń s k im k o n s u le m d r. F ilip e m Z a w a d ą o p o z o sta w ie n ie go n a ty m s ta n o w is k u . P o w o d e m u s u n ię c ia J a r o s z y k a , j a k p o d k r e ś la j ą b a d a c z e r u c h u p o lsk ie g o n a W a r m ii i M a z u ra c h , b y ło je g o o p o z y c y jn e s ta n o w is k o w o b e c p rz e w ro tu m a jo ­ w eg o w 1926 r o k u n . K o n s u l Z a w a d a u s iło w a ł n a m ó w ić J a r o s z y k a d o n a p is a n ia a r t y k u ł u g lo ry fik u ją c e g o z w y c ię s k i m a rs z P iłsu d s k ie g o , a k ie d y s p o tk a ł s ię z o d ­ m o w ą , n a s ta w ił s ię d o r e d a k t o r a WTOgo i w k o n s e k w e n c ji p rz y c z y n ił się do u s u ­ n ię c ia go z O ls z ty n a . M o im z d a n ie m p o z b a w ie n ie J a r o s z y k a f u n k c ji r e d a k t o r a trz e b a łą c z y ć z p o lity k ą C e n t r a li Z w ią z k u P o la k ó w w o b e c p r a s y p o ls k ie j w N ie m c ze c h . B y ły to la ta , w k tó ry c h p o d e jm o w a n o p ró b y p o d p o rz ą d k o w a n ia c a łe j p r a s y p o lo n ij­ n e j o ś ro d k o w i d y s p o z y c y jn e m u , ja k im m ia ła b y ć C e n tr a la P r a s o w a Z w ią z k u P o la ­ k ó w w N ie m c ze c h . O w e te n d e n c je s p ro w a d z a ły się do z a s tą p ie n ia g a z e t p ro w in c jo ­ n a ln y c h , m ię d z y in n y m i „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” i „N o w in C o d z ie n n y c h ”, je d n y m c e n t ra ln y m p is m e m p o lsk im . Z a tr u d n ie n ie w ię c n a s ta n o w is k u r e d a k t o r a „ G az e ty O ls z ty ń s k ie j” r e p r e z e n t a n ta C e n tr a li Z w ią z k u P o la k ó w , za ja k ie g o u c h o d z ił W ac ła w J a n k o w s k i, m o g ło u ła tw ić r e a liz a c ję b e rliń s k ic h p o s ta n o w ie ń . P o d o b n e d z ia ła n ia p o d e jm o w a n o p rz e c ie ż i n a Ś lą s k u O p o ls k im w s to s u n k u do A n to n ie g o P a w le ty o ra z A d a m a N a p ie ra ls k ie g o . „ G a z e ta O ls z ty ń s k a ” s ta n o w iła j e d n a k w ła s n o ś ć ro d z in y P ie ­ n ię ż n y ch , k tó rz y p o m im o u s iln y c h s t a r a ń ze s tro n y Z w ią z k u P o la k ó w n ie c h cieli s p rz e d a ć p is m a . J a n k o w s k i z o s ta ł ty lk o r e d a k to r e m „ G a z e ty ” z p e n s ją w w y so k o śc i 500 m a r e k m ie sięc z n ie , w y p ła c a n ą z k a s y Z w ią z k u P o la k ó w . W s ie r p n iu 1931 ro k u n a to m ia s t o b n iż o n o m u w y n a g ro d z e n ie do 450 m a r e k ,2. J a n k o w s k i o b ją ł k ie r o w ­ n ic tw o r e d a k c j i w o k re s ie z n a c z n y c h s t r a t w r u c h u p o lsk im . M n ie jsz o ść p o ls k a w N ie m c z e c h u t r a c iła w te d y sw e g o p rz e d s ta w ic ie la w p a rla m e n c ie . P o w y b o ra c h w 1928 ro k u p is a ł: „N ie m a co m ó w ić , lo s lu d n o ś c i p o ls k ie j t a k w P r u s a c h W sc h o d ­ n ic h , j a k i n a Ś lą s k u je s t d o p ra w d y p o ż a ło w a n ia g o d n y . W p ra w d z ie w r a z z u n o r ­ m o w a n ie m ży cia, po o d b y ty c h p le b is c y ta c h , u s ta ł y t u i ó w d z ie n a jg o rs z e a k ty g w a łtó w i s z y k a n , a le n ie z m o rd o w a n a i s y s te m a ty c z n a p o lity k a w y n a ra d a w ia n ia , w k t ó r e j P r u s a c y c e lu ją , s to s o w a n a j e s t w o b e c lu d n o ś c i b e z w z g lę d n ie ” ,3. „ G a z e ta O ls z ty ń s k a ” z w ra c a ła u w a g ę n a to, że ru c h p o ls k i m oże o b ro n ić s ię p rz e d g e r m a ­ n iz a c ją , o ile b a rd z ie j z in te g r u ją s w o je o d d z ia ły w a n ie t a k Z w ią z e k P o la k ó w w N ie m ­ czech, j a k i P o ls k o -K a to lic k ie T o w a rz y s tw o S z k o ln e . P is m o w w ię k sz y m s to p n iu n a sy c o n e z o sta ło a k c e n ta m i k a to lic k im i, co p rz y c z y n iło się do d a lsz e g o o g ra n ic z e n ia c z y te ln ic tw a w ś ró d p ro te s ta n c k ic h M a z u r ó w 14. R ó w n o c z e śn ie r e d a k c j a p r z y ję ła w sw o ic h a rty k u ła c h b e z k r y ty c z n y s to s u n e k d o s y tu a c ji s p o łe c z n o -g o s p o d a rc z e j i p o lity c z n e j w p a ń s tw ie p o ls k im . J a n k o w s k i s u g e r o w a ł p rz y ty m p o d ję c ie w d z ia ­ ła ln o ś c i r u c h u p o lsk ie g o d w ó c h o d rę b n y c h p ro g r a m ó w d la W a r m ii i P o w iś la o ra z d la t e r e n u M az u r. U w a ż a ł, że n ie z m ie r n ie p iln ą s p r a w ą n a W a rm ii i P o w iś lu je s t w a lk a o u trz y m a n ie m ło d z ie ż y p rz y p o lsk o śc i. S ta r z y d z ia ła c z e w y m ie ra li, a m ło d e p o k o le n ie u le g a ło c o ra z b a rd z ie j w p ły w o m g e rm a n iz a c ji. P o n a d to w ła ś c iw y ro z w ó j

10 L i s t H e le n y J a n k o w s k ie j z lu te g o 1975 r . (w p o s ia d a n iu a u to r a a rty k u łu ) . 11 W. W rz e s iń s k i, op. cit., s. 173.

12 J . C h ło sta , P o d s ta w y fin a n s o w e «G a ze ty O ls z ty ń s k ie j» w la ta c h 1927— 1922, K M W , 1973, n r 4, s. 440.

13 S p ó jr z m y n a n ie b e z p ie c z e ń s tw o ś m ia ło w o c zy i g o tu jm y się d o o b r o n y , G a z e ta O ls z ty ń s k a , 1928, n r 154 z 5 V II.

14 W. W rz e s iń s k i, R u c h p o ls k i n a W a r m ii, M a zu ra c h i P o w iś lu w la ta c h 1920—

560 N e k ro lo g i

s p ra w y p o ls k ie j p rz e d e w s z y s tk im o g ra n ic z a ły : n ie d o s ta te c z n e p rz e c iw s ta w ia n ie się n ie m ie c k ie j d z ia ła ln o ś c i g o s p o d a rc z e j, m a ją c e j p rz e c ie ż u k r y te cele g e rm a n iz a c y jn e o ra z b ra k w P r u s a c h W sc h o d n ic h p o lsk ie j in te lig e n c ji, k tó r a m o g ła b y k ie ro w a ć ży ciem sp o łec z n y m P o l a k ó w iS. J e ś li n a to m ia s t ch o d zi o M a z u ry , to ,,G a z e ta O l­ s z ty ń s k a ” p o d k re ś la ła , że N ie m c y p r z y s tę p u j ą do z b ie r a n ia o s ta te c z n y c h p lo n ó w z g e rm a n iz a c ji: „ P o trz e b a n a k ła d u p r a c y i u m ie ję tn e j rę k i, k ie r u ją c e j t ą p ra c ą . Je ż e li n ie c h cem y , b y się z b liż y ła c h w ila , k ie d y ty lk o w ic h e r ż a ło śn ie zaw o d zić b ę d zie p o n a d c m e n ta rz e m s p r a w y p o ls k ie j n a M a z u ra c h ” 10.

P ism o k ie ro w a n e p rz e z J a n k o w s k ie g o w ią z a ło w sz e lk ie p rz e ja w y z a n ik u m o ­ ra ln o ś c i s p o łec z n e j i p o lity c z n e j z z a n ik ie m re lig ijn o ś c i i u p o m in a ło się o o d ro d z e ­ n ie d u c h a re lig ijn e g o . T e a k c e n ty d o m in o w a ły z w łasz cz a w a r ty k u ła c h sam e g o r e ­ d a k to ra . P o d e jm o w a n ie ty c h p ro b le m ó w b y ło je d n a k u tru d n i o n e ze w z g lę d u n a b e z p o ś re d n ie u c z e s tn ic tw o k sięż y k a to lic k ic h w a k c ji g e rm a n iz a c y jn e j. P is a ła „ G a ­ z e ta O ls z ty ń s k a ” : „ S tw ie rd z ić m u s im y , że s y ste m w y n a r a d a w ia ją c y p rz e z K o śció ł z o sta ł p r z y ję ty n a jw id o c z n ie j z a z a s a d ę p o s tę p o w a n ia p rz e z w ię k sz o ść d u c h o w ie ń ­ s tw a n ie m ie ck ieg o , s to so w a n y m a b y ć z c a łą stan o w c z o śc ią , b ez w z g lę d u n a to, ja k ie szk o d y s tą d w y n ik a ją d la K o śc io ła i lu d n o ś c i p o ls k ie j” 17.

L a ta 1929— 1931 s ta n o w iły o k re s p e w n e g o z a s to ju w w a lc e „ G a z e ty O ls z ty ń ­ s k i e j ” o cele p o lity c z n e 18. M iało to o k re ś lo n y z w ią z e k z o d m ie n n ą s y tu a c ją r u c h u po lsk ieg o . P o u z y s k a n iu o r d y n a c ji s z k o ln e j w g ru d n iu 1928 r o k u w s z y s tk ie w y siłk i b o w ie m s k ie ro w a n o n a o rg a n iz o w a n ie szk ó ł p o ls k ic h n a W a rm ii, P o w iś lu i M az u ­ ra c h . I w ó w cz a s bez w ię k sz e g o e c h a p rz e c h o d z iły w sz e lk ie in n e w y d a r z e n ia . T r u d n o d o strz e c w te d y w d z ia ła ln o ś c i p is m a sze rsz y ro z m a c h , c z y n n e z a a n g a ż o w a n ie się w s p ra w y c o d zien n e g o ż y cia lu d n o ś c i p o ls k ie j n a te r e n ie P r u s W sc h o d n ic h , co b y ło t a k w id o czn e za czasó w J a r o s z y k a . W ięcej m ie js c a w „G az e cie ” p o św ięc a n o d ro b n y m s p ra w o m k ro n ik a rs k im , a ró w n o c z e ś n ie z n a c z n ie zw ięk sz o n o lic z b ę m a ­ te ria łó w p rz e d ru k o w y w a n y c h z in n y c h g a z e t p o ls k ic h czy też a rty k u łó w p rz e k a ­ z y w a n y c h o ls z ty ń sk ie m u p is m u p rz e z C e n tra lę P r a s o w ą Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m ­ czech.

W m o m e n c ie p rz e w ro tu h itle ro w s k ie g o p ism o z w ra c a ło u w a g ę n a to , że z m a g a ­ n ia o u tr z y m a n ie n a ro d o w y c h w ła śc iw o ś c i P o la k ó w m ie s z k a ją c y c h w N ie m c ze c h m a ją o k re ś lo n y w p ły w n a s to s u n k i p o ls k o -n ie m ie c k ie . P is a ł w ó w cz a s J a n k o w s k i: „W iem y, co w in n i je s te ś m y ja k o o b y w a te le p a ń s tw a n ie m ie c k ie g o : Z n a m y j e d n a k ­ że s w e o b o w ią z k i w o b e c sieb ie i sp o łe c z e ń stw a p o lsk ie g o . N o w e m u rz ą d o w i t r u d ­ n o ści n ie s p ra w im y . U sto s u n k o w a liś m y się d o n p o z y ty w n ie , lecz n ie m o ż e m y m il­ czeć, g d y ż d o z n a je m y k rz y w d . K a ż d e s tw o rz e n ie b ro n i się, g d y b ę d zie s k rz y w ­ d z o n e ” 19.

N ie p o s ia d a ł W a c ła w J a n k o w s k i t a k d o b re j z n a jo m o śc i s y tu a c ji ż y w io łu p o l­ s k ie g o w P r u s a c h W sc h o d n ic h , j a k je g o p o p rz e d n ik K a z im ie rz J a r o s z y k . N a ł a ­ m a c h p is m a n ie z n a jd u je m y a r ty k u łó w , w k tó r y c h p o d e jm o w a n o b y rz e c z o w ą a n a ­ liz ę s y tu a c ji s p o łe c z n o -p o lity c z n e j w p a ń s tw ie p ru s k im . T o n je g o a rty k u łó w , p o d ­ p is y w a n y c h c zęsto p e łn y m im ie n ie m i n a z w is k ie m b ą d ź k r y p to n im e m G ło g o w ia k s t a ­ w a ł s ię c o ra z b a rd z ie j w o jo w n ic z y . B yć m o że p o w s ta w a ły o ne z in s p ir a c ji C e n ­ t r a l i Z w ią z k u P o la k ó w . W p o ró w n a n iu z o k re s e m p o p rz e d n im „ G a z e ta O ls z ty ń s k a ” w la ta c h 1928— 1935 b y ła p is m e m b a rd z ie j p ły tk im , w k tó r y m — p o z a a rty k u ła m i w s tę p n y m i — m a te r ia ły tr a f i a ły ra c z e j p rz y p a d k o w o do k a ż d e g o z n u m e ró w . J a n ­ k o w sk i n ie p o d e jm o w a ł ta k ż e w sw o ich p u b lik a c ja c h te m a tó w z w ią z a n y c h z p o ls k ą p rz e sz ło śc ią W arm ii i M a z u r, z je j tr a d y c ja m i i z w y c z a ja m i. W y ją te k s ta n o w i a r t y ­ k u ł z ju b ile u s z o w e g o n u m e r u „ G az e ty O ls z ty ń s k ie j” P ól w ie k u s łu ż b y s p o łe c z ­

n e j 20, u jm u ją c y p ię ć d z ie s ię c io le tn ią h is to rię p ism a . K o n s u l o ls z ty ń s k i w y s ta w ił J a n ­ 15 S ta r a n ia o w ła s n ą in te lig e n c ją , G a z e ta O ls z ty ń s k a , 1928, n r 154 z 5 V II. 16 S p ó jr z m y n a n ie b e z p ie c z e ń s tw o śm ia ło , (por. p rz y p . 13).

17 D u sz p a s te r z e n ie p o w in n i p o św ię c a ć u c zu ć w ie r n y c h P o la k ó w a n ty p o ls k ie j

p o lity c e , G a z e ta O ls z ty ń s k a , 1928, n r 241 z 20 V I. 18 W . W rz e s iń s k i, O b licze id e o w o - p o lity c z n e , s. 200.

19 W. J a n k o w s k i, H e c e — n a p a d y — p o g ro m y , to w y r a z y , k tó r e m u s z ą z n ik n ą ć

z ż y c ia m n ie jsz o ś c io w e g o , G a z e ta O ls z ty ń s k a , 1933, n r 75 z 12V .

20 G ło g o w ia k [W. J a n k o w s k i], P ół w i e k u s łu ż b y s p o łe c z n e j, G a z e ta O ls z ty ń s k a 1936, n r 77 z 1 IV .

k o w sk ie m u n a s tę p u ją c ą o p in ię : „ je s t w c a le n ie z ły m d z ie n n ik a r z e m , a c z k o lw ie k b ra k m u w y k s z ta łc e n ia , co m u b a rd z o p rz e sz k a d z a w p ra c y z a w o d o w e j. P o ś w ię c a w ie le c za su p ra c y sp o łe c z n e j, p ra c y w to w a rz y s tw a c h m ło d z ie ży . O s ta tn io p ro w a d z i s e ­ k r e t a r i a t d z ie ln ic y Z w ią z k u P o la k ó w [D zieln icy IV w O ls z ty n ie — J . C h.], co o d b ija się u je m n ie n a p o z io m ie p is m a ” 21. N ie b y ła to z b y t p o c h le b n a o p in ia o re d a k to rz e , m a ją c y m d łu g o le tn i s ta ż p ra c y w d z ie n n ik a r s tw ie . T r z e b a ta k ż e p o d k re ś lić i to, że n a p a s tliw y c h a r a k t e r je g o a r ty k u łó w s tw o rz y ł w ła d z o m n ie m ie c k im m o ż liw o ści in g e ro w a n ia w w e w n ę tr z n e s p ra w y w y d a w n ic tw a . T a k b y ło w lip c u 1933 ro k u , k ie ­ d y p re z e s r e je n c ji o ls z ty ń s k ie j w y d a ł z a k a z d r u k u „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” n a o k re s d w ó c h t y g o d n i 22. P o w o d e m z a w ie s z e n ia d r u k u s ta ł y się a r ty k u ły p rz e d s ta w ia ją c e b r u t a l n ą n a p a ś ć b o jó w k a rz y n ie m ie c k ic h n a u c z e s tn ik ó w p o ls k ie j z a b a w y w P o s to - l i n i e 28. P r z e d te m w lu ty m te g o s a m e g o r o k u p o w o d e m z a m k n ię c ia p is m a i to n a d z ie się ć dn i, b y ło z a m iesz cz e n ie w e z w a n ia w y b o rc z e g o c e n tr a ln e g o k o m ite tu w y b o r ­ czego p o ls k ie j p a r t i i l u d o w e j 24.

K ilk a k ro tn ie W a c ła w J a n k o w s k i ja k o r e d a k to r „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” s ta w a ł ta k ż e p rz e d są d e m . P ie rw s z y ra z w g r u d n iu 1930 r o k u ze w y d ru k o w a n ie a r ty k u łu p t. M in is tr o w i C u r tis o w i p o d r o zw a g ę i f e lie to n u w g w a rz e w a r m iń s k ie j K u b a z po d

W a r te m b o r k a gada. L is t o tw a r ty do m in is tr a z o s ta ł z am iesz cz o n y w d o d a tk u do

„ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” w „ G ło sie P o g r a n ic z a ” . M a te ria ł d o k a ż d e g o n u m e ru te g o d o ­ d a tk u p rz y g o to w y w a ł k o n s u l d r K a z im ie rz C z e rn y - S z w a r c e n b e rg z P iły . J a n k o w ­ sk i n a to m ia s t b y ł o d p o w ie d z ia ln y za d r u k p rz e s ła n e g o z P iły te k s tu . K ie d y p rz e d ro z p o c zę c ie m ro z p ra w y s ę d z ia z w ró c ił s ię do o s k a rż o n e g o z p ro p o z y c ją u ja w n ie n ia a u to r a lis tu , a w ó w cz a s, ja k s tw ie rd z ił, p o s tę p o w a n ie p rz e c iw k o n ie m u z o sta n ie u m o rz o n e , J a n k o w s k i n ie s k o rz y s ta ł z te j p ro p o z y c ji. W y ro k s ą d u b rz m ia ł: 3 m ie ­ s ią c e w ię z ie n ia . N a s tę p n ie je sz c z e tę k a r ę p o w ię k sz o n o do 5 m ie s ię c y » . P r z e d p r o ­ c ese m J a n k o w s k i n a p is a ł j e d n a k o ś w ia d c z e n ie d o C e n t r a li Z w ią z k u P o la k ó w s tw ie r ­ d z a ją c e , iż o ile b ę d zie n a d a l re d a g o w a ł „ G a z e tę O ls z ty ń s k ą ” , to n ie m o że o d p o w ia ­ d a ć za a r ty k u ły p rz e z n a c z o n e do d ru k u w „G ło sie P o g r a n ic z a ”, w k tó ry c h n ie p rz y ­ z n a n o m u p r a w a z m ia n y fo r m y i t r e ś c i 2B.

W 1933 ro k u W a c ła w J a n k o w s k i u c z e s tn ic z y ł w p ie lg rz y m c e P o lo n ii d o R zy m u . Z te j o k a z ji „ G a z e ta O ls z ty ń s k a ” w y d ru k o w a ła b r o s z u r k ę je g o a u to r s tw a p t. P ie r ­

w s z a p ie lg r z y m k a P o la k ó w z N ie m ie c d o R z y m u w r o k u ju b ile u s z o w y m 1933. T a

ilu s tro w a n a b r o s z u rk a b y ła k ilk a k r o tn ie r e k la m o w a n a w „ G az e cie ” 27.

N ie n a jle p ie j u k ła d a ły się ta k ż e s to s u n k i p o m ię d z y w y d a w c ą S e w e ry n e m P i e ­ n ię ż n y m a re d a k to re m J a n k o w s k im . N ic n ie p o w ie d z ie li n a te n t e m a t p ra c o w n ic y w y d a w n ic tw a : K . B o rk o w sk i i E m ilia M ac z u g o w a, a le m a m y o b s z e rn y li s t k o n s u la Jó z e fa G ie b u ro w sk ie g o do P o s e ls tw a w B e rlin ie . P is a ł k o n s u l: „ J a n k o w s k i poza p r a c ą w «G azecie», p o ś w ię c a i s łu s z n ie — d u ż o c za su p r a c y w k o ła c h m ło d zieży , Z w ią z k u P o la k ó w , p ro w a d z i k u r s ję z y k a p o lsk ie g o , w y je ż d ż a n ie r a z p a r ę r a z y w t y ­ g o d n iu z p o g a d a n k a m i n a te re n . D a je m u to t a k p o ż ą d a n y d la p is m a k o n t a k t z t e ­ re n e m , b ez k tó re g o p ra c a r e d a k to r a n ie d a się p o m y śle ć . A le z d ru g ie j s tro n y o d b i­ j a s ię to n a p iśm ie , k tó re g o g łó w n ą s iłą j e s t w ła ś n ie p. J a n k o w s k i. P o z a ty m J a n ­ k o w s k i p o b ie ra p e n s ję b e z p o ś re d n io z B e r lin a , w p r o s t p rz e z B a n k L u d o w y z z u p e ł­ n y m p o m in ię c ie m p. P ie n ię ż n e g o , j e s t w ię c i c z u je s ię z u p e łn ie n ie z a le ż n y o d w y ­ d a w cy . S tw a rz a to w «G azecie» z u p e łn ie n ie n o rm a ln e s to s u n k i — d w o isto ść p r a ­ cy : w y d a w c y , k t ó r y m u s i ła ta ć — p r z e w a ż n ie p rz y p o m o c y n o ż y cz e k z a n ie d b a n ia r e d a k t o r a o ra z r e d a k to r a , k t ó r y w ię k s z ą część c z a s u p o ś w ię c a p ra c y p o za r e d a k c j ą i n ie ra z k ilk a d n i s ię w n ie j n ie z ja w ia lu b b y w a b a rd z o k ró tk o — n p . od g o d z in y 9 -tc j ra n o (n u m e r id z ie do d r u k u o g o d z in ie 1 1 -te j)” 28. W d a lsz e j części k o r e s p o n ­ 21 A A N , S y g n . 2079 P is m o k o n s u la z 1 6 X 1 1931 r. 22 O z a k a z ie n a s z e j g a z e ty , G a z e ta O ls z ty ń s k a , 1933 n r 147 z 24 V II.

23 J. C h ło sta, P r o c e s y s ą d o w e „ G a zety O l s z ty ń s k ie j”, K M W , 1974, n r 3, s. 249. 24 Y /e z w a n ie w y b o r c z e C e n tra ln e g o K o m ite tu W y b o r c z e g o P o ls k ie j P a r tii L u ­

d o w e j, G a z e ta O ls z ty ń s k a , 1933, n r 36 z 1 2 II. 25 J . C h ło sta , P r o c e s y są d o w e , s. 249. 26 A A N , sy g n . 2070, O św ia d c z e n ie W. J a n k o w s k ie g o z 21 X 1930. 27 G a z e ta O ls z ty ń s k a , 1933, n r 106 z 10 V. 28 A A N , sy g n . 2070, P is m o K o n s u l a tu R P w O ls z ty n ie z 29 1 1930. 3ti. K o m u n ik aty ...

562 N e k r o lo g i

d e n c ji k o n s u l stw ie r d z ił, że « G a ze ta O lszty ń sk a » r e d a g o w a n a j e s t d o ry w c z o lu b ściśle j m ó w ią c — n ie re d a g o w a n a w c a le — a p o zio m je j je s t b. n is k i. O d b ija się s ię to u je m n ie n a p o w o d z e n iu i p o c zy tn o śc i p is m a ” 29.

R zeczy w iście, w la ta c h 1931— 1933 J a n k o w s k i p ia s to w a ł d o d a tk o w o sta n o w is k o k ie r o w n ik a D z ieln icy IV Z w ią z k u P o la k ó w w N ie m c ze c h . W sp ó łp ra c o w a ł n a d to z P o ls k o -K a to lic k im T o w a rz y s tw e m S z k o ln y m n a W a rm ii, w y g ła s z a ją c o d c zy ty i r e f e r a ty z z a k r e s u l i t e r a t u r y i h is to rii p o ls k ie j. N a zw isk o J a n k o w s k ie g o u m ie s z ­ czo n e b y ło w la ta c h 1933— 1935 w s to p c e r e d a k c y j n e j „ M a z u ra ” . J a k w ia d o m o , p ism o to r e d a g o w a ł A n to n i S z a je k , k tó r y ja k o o b y w a te l p o ls k i n ie m ó g ł b y ć c zło n k iem Z w ią z k u P r a s y N ie m ie c k ie j. W a c ła w J a n k o w s k i b y ł a u to re m p u b lik a c ji o m a w ia ją c y c h n o w e u s ta w y i ro z ­ p o rz ą d z e n ia w y d a n e p rz e z rz ą d T rz e c ie j R zeszy. W 1934 ro k u n a p is a ł a r t y k u ł p o ­ św ięc o n y h itle ro w s k ie j u s ta w ie p ra s o w e j, w p ro w a d z a ją c e j n a k a z p rz y n a le ż n o ś c i r e d a k to ró w p r a s y m n ie js z o ś c io w e j do Z w ią z k u P r a s y N ie m ie c k ie j. P is a ł w ó w cz a s: „ U sta w a p ra s o w a w y m a g a od r e d a k to r ó w p is a n ia w d u c h u n ie m ie c k ie g o n a ro d o ­ w eg o so c ja liz m u . R zecz p ro s ta , że n a p rz y k ła d d z ie n n ik a r z p o ls k i w N ie m c z e c h n ie m oże b y ć o b ję ty tą u s ta w ą , gd y ż in a c z e j w y m a g a ć od p o lsk ie g o d z ie n n ik a r z a w N ie m c ze c h p is a n ia w d u c h u n ie m ie c k ic h n a c jo n a lis tó w o z n ac z a ło b y g e rm a n iz a c ję C z y te ln ik ó w . P o la k w N ie m c ze c h b o w ie m , p a m ię ta ją c y o s w e j p rz e sz ło ści, n ie m oże w w ie lu w y p a d k a c h w stę p o w a ć do d a n e j czy in n e j o rg a n iz a c ji, g d y ż je j z ało że n ia id e o w e n a w s k r o ś d u c h o w o n ie m ie c k ie m a ją w so b ie z a is te n ie b e z p ie c z e ń s tw o g e r ­ m a n iz a c ji, n a co o czy w iście ż a d e n P o la k n a r a ż a ć s ię n ie m o ż e ” 30. I n t e r p r e t u j ą c w te n sp o só b s e n s u s ta w y , J a n k o w s k i w s t ą p ił do Z w ią z k u P r a s y N ie m ie c k ie j. In a c z e j z o s ta ła b y z a m k n ię ta „ G a z e ta O ls z ty ń s k a ” . J e d n a k t e n s a m Z w ią z e k P r a s y N ie ­ m ie c k ie j w m a r c u 1935 r o k u z w ró c ił s ię z H o n o ro w e g o S ą d u P r a c y w K ró le w c u z ż ą d a n ie m s k re ś le n ia J a n k o w s k ie g o z lis ty d z ie n n ik a r z y u p ra w n io n y c h do p e ł­ n ie n ia f u n k c ji r e d a k t o r a o d p o w ie d z ia ln e g o . W w y n ik u o rz e c z e n ia s ąd o w e g o d o ­ ty c h c z a s o w y r e d a k to r „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” z o sta ł o k re s o w o z a w ie s z o n y w w y k o ­ n y w a n iu zaw o d u , a w lu ty m 1936 r o k u d o ż y w o tn io o d e b ra n o m u p ra w a r e d a k t o r ­ sk ie. W u z a s a d n ie n iu d e cy z ji s tw ie rd z o n o , że J a n k o w s k i s z u k a ł k a ż d e j sp o so b n o ści d o w y s tą p ie ń p rz e c iw n ie m ie c k ic h , a szk o d y w y rz ą d z o n e p rz e z e ń p a ń s tw u i n a ro d o w i n ie m ie c k ie m u n ie d a d z ą się n a p r a w ić i że z asz ła p iln a p o trz e b a u s u n ię c ia w c iąż g ro żąceg o n ie b e z p ie c z e ń s tw a 31. M im o z a k a z u z a t r u d n ie n ia J a n k o w s k ie g o w W y ­ d a w n ic tw ie P ie n ię ż n y c h , n a d a l, p rz y z a c h o w a n iu szczeg ó ln y ch ś ro d k ó w o stro żn o ści, r e d a g o w a ł o n o lsz ty ń sk ie p ism o . P o ja k im ś n ie p o ro z u m ie n iu z P ie n ię ż n y m , k tó re g o p rz y c z y n ty m ra z e m n ie z n a m y , z e rw a ł z p ism e m . P o z o s ta ł je d n a k w O lsz ty n ie , aż d o m o m e n tu n a k a z u o p u szc z en ia P r u s W sc h o d n ic h 32. P o w y d a le n iu z P r u s W sc h o d n ic h W a c ła w J a n k o w s k i w y je c h a ł n a k ilk a d n i do B e r lin a , a p o te m do m a tk i m ie s z k a ją c e j w R e c k lin g h a u s e n . 25 s ie r p n ia 1939 ro k u p r z y je c h a ła do R e c k lin g h a u s e n je g o ż o n a z c ó rk a m i. T a m n a p o c z ą tk u w rz e ś n ia 1939 ro k u a re sz to w a ło go g e sta p o . Od 28 w r z e ś n ia teg o ż ro k u do 27 k w ie tn ia 1945 ro k u p rz e b y w a ł w o b ozie k o n c e n t ra c y jn y m S a c h s e n h a u s e n i w O r a n ie n b u rg u po d n u m e r e m 12 471. P o w o jn ie z a m ie s z k a ł z ro d z in ą w R e c k e n fe ld k o ło M ü n s te r, a n a ­ s tę p n ie k o le jn o w G re v e n , H a lte rn , V o erd e, B ra u w e lle r , S o lin g e n , E ssen , b y w k o ń c u o siąść w W e sth o fe n , g d zie z m a rł 15 s ty c z n ia 1975 r o k u 38. P r z e b y w a ją c w o b ozie k o n c e n tra c y jn y m p o ta je m n ie u d z ie la ł le k c ji ję z y k a p o lsk ie g o i w y d a w a ł p r o ­ w iz o ry c z n e g a z e tk i lo k a ln e , a po w o jn ie w la ta c h 1952— 1962 u c z y ł m ło d z ie ż w p o l­ s k ic h s z k ó łk a c h n ie d z ie ln y c h . R ó w n ież z u d z ia łe m m ło d z ie ży ro b o tn ic z e j o rg a n iz o ­ w a ł a m a to rs k ie p rz e d s ta w ie n ia t e a tr a ln e . P r z e z w ie le l a t n ie m ó g ł z n aleź ć sta łe g o z a tru d n ie n ia . W re sz c ie w 1963 r o k u d a w n y r e d a k to r „ G a z e ty O ls z ty ń s k ie j” z d e c y d o ­ w a ł się p o d ją ć p ra c ę fizy czn ą. W r o k u 1970 p ra c o w a ł ja k o ro b o tn i k w p rz e d s ię ­ b io r s tw ie z a k ła d a ją c y m k a b le e le k try c z n e w b u d u ją c y c h się o s ie d la c h . W 1970 r o k u

29 Ib id e m .

30 N o w e u s ta w y i ro zp o rzą d ze n ia , G a z e ta O ls z ty ń s k a , 1934, n r 48 z 2 4 II. 31 W . W rz e s iń s k i, O b lic ze id e o w o -p o lity c z n e , s. 175.

32 P o Ś lą s k u n a s tę p u ją w y s ie d le n ia z P r u s W s c h o d n ic h , G a z e ta O ls z ty ń s k a , 1939, n r 7 z 1 0 1.

p rz y z n a n o m u s k ro m n ą e m e ry tu rę . N ie w y s t a r c z a ła o n a j e d n a k n a u trz y m a n ie r o ­ d z in y , sk o ro do s a m e j ś m ie rc i k ilk a ra z y w ty g o d n iu p o d e jm o w a ł p ra c ę ja k o d o ­ zo rca. N ik o g o n ie p ro s ił o po m o c. G o d n ie z n o sił tr u d n e ży cie P o la k a n a o b c zy ź n ie . N ie n a w ią z a ł ż a d n y c h k o n ta k tó w z o rg a n iz a c ja m i p o ls k im i n a t e r e n ie R F N . G d y b y k to k o lw ie k w y c ią g n ą ł d o n ie g o r ę k ę — m o że p o w ró c iłb y do k r a j u , d o sw o ic h n a W a rm ię , g d zie sp ę d z ił n a jb a rd z ie j o w o cn e la t a sw e g o życia, l a t a p ra c y n ie ła tw e j, w c iąż p rz e ry w a n e j p rz e ś la d o w a n ia m i h itle ro w s k ie j c e n z u ry . P o w ta r z a ł J a n k o w s k i i w k o ń c u sw e g o ż y c ia to, co n a p is a ł c z te rd z ie ś c i l a t te m u , że „ n a r o d o w i p o ls k ie m u p rz y s łu ż y m y się n a jle p ie j, je ś li w ie r n ie tr w a ć b ę d z ie m y p rz y je g o id e a ła c h i p r a ­ co w ać b ę d z ie m y n a d ro z w o je m k u ltu r a ln o - n a r o d o w y m c a łe j lu d n o ś c i p o ls k ie j w N ie m c z e c h ” 34.